Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Final 1. Deneme Sınavı

Hükümet, çiftçilere tarım yöntem ve tekniklerini geliştirmeleri için bazı teşvikler uyguladı; ekilmesini istediği ürünlerle Avrupa’dan getirtilecek tarım alet ve makineleri için vergi muafiyetleri tanıdı. Ayrıca, aşağıda izah edileceği üzere, 1838’de devletin hububat gibi bazı stratejik ürünleri kendi belirlediği fiyat üzerinden satın alma yönündeki tekeline son verip piyasa ekonomisine geçmesi ve tarımsal ürünlerin ticaretini serbestleştirmesi, tarımın gelişmesi açısından önemliydi. 1859’da tarım yapılabilir duruma getirilen boş toprakların bir yıl süreyle öşür vergisinden muaf tutulması ve düşük bir ücret karşılığında işleyene verilmesi kararlaştırıldı. 

Klasik Osmanlı tarih yazımı, 18. yüzyılı Tanzimat reformlarına ve “batılılaşmaya” referansla anlamaya çalışır ve dönemi gerileme paradigması içerisine oturtur. Bu bağlamda 18. yüzyıl için en etkili paradigmayı Lâle Devri oluşturur; batılılaşmanın Türkiye’deki başlangıcını teşkil eden bu dönem, Tanzimat’a giden çizgide Nizam-ı Cedid ile beraber doğrusal bir tarihsel düzleme oturtulur. Günümüz Osmanlı tarihçiliği, bu dönemdeki gelişmeleri sadece Batı’da meydana gelen hadiselerin bir yansıması ve Avrupa’dan doğrudan veya dolaylı alınan ilhamın bir sonucu değil, iç dinamiklerin yahut daha başka coğrafyalarla da çoklu etkileşimin bir sonucu olarak kavramak eğilimindedir. Bu tarih yazım paradigmasının değişiminde, Edward Said’in Oryantalizm’i ile beraber revizyonist Osmanlı tarihçilerinin etkisi önemlidir. 

Yurtdışındaki gelişmeleri, Batı’daki idari ve toplumsal düzeni yerinde görmek üzere bazı Avrupa başkentlerini ziyaret etti. Şüphesiz bu gezide özellikle devlet-toplum ilişkisi, bireysel hak ve özgürlükler ve sosyal yaşam gibi konularda edindiği izlenimler, padişahın geleneksel yaklaşımını etkilemişti. 

Yeni Osmanlılar, saltanat ve padişah karşıtı değillerdi, temel­ de hukuk devletini kuracak ve millet iradesini yönetime yansıtacak bir anayasanın yapılıp meclisin açılmasını sağlamaktı, bir başka ifadeyle, meşruti bir monarşiyi savunmaktaydı. Üstelik Ziya Bey ve Namık Kemal, ne gerekçeyle olursa olsun silâha ve şiddet içeren eylemlere karşıydılar. Daha Batıcı ve farklı siyasi fikirlere sahip olan Şinasi, bu gruba sırtı­nı döndüğü gibi, Meslekçiler de, Yeni Osmanlıları pasif yenilikçiler olarak nitele­ yip yollarını ayırdılar.

Devletin varlığının ve devamlılığın temeli ola­ rak kabul edilen bu sistemin sorunsuz işletilebilmesi amacıyla, Osmanlı toplumu “askeri” (yönetenler) ve “reaya” (yönetilenler) şeklinde iki temel sınıfa ayrılmıştı.

Yönetilen sınıf, yani reaya ise, tüccar, esnaf, köylü ve göçebelerden (konargöçerler) oluşurdu. Askeri sınıfa göre çok daha geniş olan bu kesimin görevi, üretim ve hizmet faaliyetlerini aksatmamak ve vergi vermek sure­tiyle askeri (yönetici) sınıfı desteklemekti.

1843 yılında Zeytinburnu’nda boru, ray, pulluk, top, kılıç, süngü, vapur ve fabrika aksamı gibi her türlü demir alet ve eşyayı üretmek üzere bir demir fabrikasının kurulması kararlaştırıldı ve gerekli alet, makine ve ustalar Belçika’dan getirtildi. Doğru cevap E dir.

Değişen ihtiyaçlara cevap vermek üzere medreselerin dışında yeni usulde eğitim veren bazı mektepler açıldı ve 1857’de kurulan Maarif Nezareti’ne bağlandı. Böylece, eğitim işleri yavaş yavaş şeyhülislâmlığın yönetimin- den çıkarak hükümetin kontrolüne girmeye ve seküler bir mahiyet kazanmaya başladı.

Gizli bir örgüt olan Meslek Cemiyeti’nin Yeni Osmanlılarla karıştırılmasının nedeni kuruluş toplantısına sonradan Yeni Osmanlıların önde gelenlerinden biri olacak olan Namık Kemal’in de katılmış olmasıydı. Namık Kemal, arkadaşlarının ricası üzerine toplantıya katıldıysa da cemiyetin üyesi değildi. Cemiyetin hedefi, Âli Paşa hükümetini devirmek ve anayasanın yapılıp parlamenter bir rejimin kurulmasını sağlamaktı. Doğru cevap C’dir.

Doğu-İslâm toplumlarında dini endişelerden çok namus algısının katılaştırdığı mahremiyet algısı, 19. Yüzyılda eskisi kadar aşılmaz bir toplumsal yargı olma özelliğini kaybeder oldu. Özellikle 1870 Büyük Beyoğlu Yangını’ndan sonra Tepebaşı ve Taksim’de yapılan büyük gezi parkları, Kuledibi, Bakırköy, Çamlıca, Moda ve Çif­tehavuzlar’daki gazinolar, insanlara karma bir biçimde dışarıda daha fazla vakit geçirme imkânı sağladı. Zamanla kadının toplumsal yaşamın aktif bir üyesi haline gelmesi, aile içi genel kültür düzeyini yükselttiği gibi, erkek-kadın ilişkilerinin yeniden tanımlanmasını sağladı. Doğru cevap D’dir.

II. Mahmud, toplumun kaygılarını bizzat görerek bilgilenmek gerektiğini düşünerek yurt gezilerine çıkmıştır. Bu bağlamda 1829-1837 yılları arasında beş yurt gezisi yapmış ve Tekirdağ, Çanakkale Boğazı, Gelibolu, Edirne, Gemlik, İzmit, Varna, Şumnu, Silistre, Rusçuk gibi Ege ve Doğu Trakya’daki bazı şehirleri ziyaret etmiştir. 

Bursa İpek Fabrikası Fransız teknolojisinden faydalanılarak 1845 yılında kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Yeniçeri Ocağı’nın 14 Haziran 1826’da başlayan ayaklanma sonrasında 15 Haziran 1826’da İstanbul’da yaşanan silâhlı çatışmalarla ortadan kaldırıldı.

Doğru cevap C olacaktır. Sayfa 109 de DEVLET ELİYLE SANAYİLEŞME konu başlığındaki açıklamalarda   "1826 yılında kundura kısmı ilâve edilen Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası; 1827’de Eyüp Bahariye’de üretime geçen İplikhane; Haliç kıyısında 1842 yılında kumaş imaline  başlayan Feshane;1843’te ordu için kumaş ve fes üretmek üzere İzmit’te kurulan İzmit Çuha Fabrikası; 1847’de, askere kışlık giyecek imalinde kullanılan ve aba denilen bir cins yünlü kumaşı üretmek üzere Balıkesir Aba İpliği Fabrikası kurulduğu " şeklinde açıklanmaktadır.

Meclis-i Hass-ı Vükela,  devletin en yüksek yürütme organıydı.  Bu meclis, sadrazamın başkanlığında haf­tada iki gün toplanır ve nezaretler arasında koordinasyonu sağlardı. Çağdaş hükümetlerde olduğu gibi üyeler alınan karardan hep birlikte sorumlu değildi; padişah tarafından atanan nazırlar sadece nezaretinin görev alanına giren işlerden sorumluydu.

İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika’nın çabaları neticesinde 1727 yılında kuruldu. Kurucusundan hareketle Müteferrika Matbaası olarak da anılan bu matbaa 1729’da asıl adı Sıhahü’l-Cevherî olan Vankulu Lügatini basarak yayım hayatına başladı. 

Tanzimat’la beraber yüzünü Avrupa’ya çeviren Osmanlı Devleti’nde, diğer alanlarda olduğu gibi, ticari alanda da kanunlar tercüme edilerek problemler Batı hukukuna göre tanımlanmaya başlandı; ayrıca, Ticaret Nezareti kurularak Beylikçi’nin yürüttüğü Avrupa tüccarlarının işlemleri de nezaretin sorumluluğuna verildi. Ardından Osmanlı ve yabancı uyruklu tüccarlar arasındaki anlaşmazlıklara bakmakla görevli Ticaret Mahkemesi (Ticaret Meclisi) oluşturuldu. Ticari davalar görülürken Avrupa ve Hayriyye tüccar temsilcileri de mahkemede hazır bulunurdu. Mahkeme kararlarının temyiz edilemez oluşu uygulamada Müslüman tüccarları zarara uğrattı; zira, davalar, kendilerini avukat aracılığıyla savunan yabancılar lehinde sonuçlanmakta ve gayrimüslim Osmanlı tüccarları ise, yabancı uyruğuna girerek durumlarını kurtarmaktaydı. 

Osmanlı Devleti’nde Avrupa örneğine göre kurulan ilk yerli anonim şirket Şirket-i Hayriyye’dir. 

3 gruptan oluşur.

Tanzimat dönemi, Osmanlı tarih literatüründe üzerinde en fazla konuşulan ve bundan sonra da tartışılacak olan dönemlerden biridir. Bunun en önemli nedeni bu dönemin geleneksel Osmanlı siyaset kültüründen ve tavır alışından kesin hatlarıyla bir kopuşu ve aynı zamanda Avrupa medeniyet dairesine doğru yönelişi temsil etmesidir. Tanzimat, düzenleme, sıralama, ıslah etme anlamına gelen “tanzim” kelimesinin çoğulu olup Osmanlı literatüründe mülki idareyi ıslah ve yeniden organize etme anlamında kullanılmakta ve aynı zamanda bu düzenlemelerin yapıldığı dönemi nitelendirmektedir.

Tanzimat öncesinde Osmanlı yayın hayatını etkilemiş olan iki matbaadan biri, taşbaskı (litografi) tekniğini ülkeye getiren Kayol Kardeşler’in (Henri Caillol ve Jacques Caillol) 1831’de İstanbul’da kurdukları matbaadır. Süslemeli yazma kitaba alışmış geleneksel okuyucu kitlesine de hitap etmek isteyen Kayol Matbaası, hattat elinden çıkma harfleri ve estetik sayfa düzeniyle piyasada kendisine yer açmakta zorlanmadı. ‹kincisi ise, Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın 1822’de Kahire’de kurduğu yine taşbaskısı tekniğini kullanan meşhur Bulak Matbaası’dır. Ayrıca, askeri literatürü zenginleştirmek ve harbiye öğrencilerinin ders kitaplarını basmak için 1831’de Seraskerlik ve 1835’te de Maçka Mekteb-i Harbiyye Matbaaları kuruldu.