Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Final 18. Deneme Sınavı

Matbaanın Müslüman Osmanlılar tarafından geç bir dönemden itibaren kullanılması, üzerinde en fazla konuşulan konulardan biridir. Dini kaygılarla matbaaya tepki gösterildiği ya da kitap yazarak veya çoğaltarak geçinen müstensihlerle süslemelerini yapan tezhipçilerin boykotu nedeniyle geç geldiği gibi suçlama ve savunmalar öne çıkan tartışma konularıdır. Aslında gerçek daha basittir: arz-talep dengesi ve estetik kaygı. Daha açık bir ifadeyle, estetik olarak yazma kitaptan kopamayan ve basma kitabı beğenmeyen bir toplumda buna bir de okuma yazma oranının düşüklüğü eklenince matbaanın tercih edilmeme konusu kendiliğinden netleşir. 1729-1829 arasında, yani yüzyıllık zaman diliminde basılan kitap sayısının sadece 180 adet olması bu ilgisizliği ortaya koyar. Satın alanların, sade ve zevksiz buldukları basılı kitapları süsletmek üzere tezhip ustalarına götürmeleri, dönemin kitap algısını ve basma kitaba olan bakışı göstermesi açısından ilginçtir. 

3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun (Tanzimat Fermanı) öncelikli hedefi, imparatorluğun Balkan coğrafyasındaki varlığını sona erdirecek bir gelişme olan milliyetçi gelişmelerin önünü alma, Mısır sorununun çözümünde Avrupalı devletlerle kamuoylarının desteğini sağlama ve özellikle de idari-hukuki açıdan devlet-toplum ilişkilerini yeniden düzenleme isteğiydi. 

Osmanlı’da el yazması olarak çıkarılan kağıt paralara Kaime denir. Doğru cevap C'dir.

İdari, askeri ve sosyal değişimin önündeki en önemli engel olarak gördüğü Yeniçeri Ocağı’nı 1826’da kaldırdıktan sonra, siyaset denklemini yeniden düzenledi. Vakıf gelirleri ve dini statüleri sayesinde önemli bir siyasi aktör haline gelen ilmiye sınıfının gücünü kırmak amacıyla 1826’da Evkaf-ı Hümayun Nezareti’ni kurdu. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Amalthia 1922’ye kadar yayını süren Rumca gazetedir. 

Geniş topraklara sahip olan ülkenin çok az bir kısmında tarım yapılabilmekte ve toprak bolluğuna rağmen nüfusun nisbi azlığı bu bağlam da bir çelişki oluşturmaktaydı. Bu emek kıtlığı yetmezmiş gibi, tarım eski teknikler ve ilkel araçlarla yapılmaktaydı. Batı Anadolu gibi ticari ilişkilerin gelişmiş olduğu bazı bölgelerde Avrupalı girişimcilerin de etkisiyle tarımda modern araçlar kullanılmaya başlandı; ancak imparatorluk geneli düşünüldüğünde bu oranın sınırlı kaldığı ifade edilebilir. Öte yandan yolların ve ulaşım sisteminin yetersizliği, yapılan üretimi ister istemez ihtiyaçlarla ve üreticinin hane içi tüketimiyle sınırlamakta ve ihtiyaç fazlasının pazarlara arzını engellemekteydi.  Doğru cevap C’dir.

Osmanlı maliyesinde kâğıt para Tanzimat’ın hemen ardından, Tanzimat’la birlikte verilen sözlerin yerine getirilebilmesi, yani reformların finanse edilebilmesi için çıkarıldı.

1789 Fransız Devrimi, Avrupa ve dünya siyasi tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Devrim sonrasında yaşanan krallıktan cumhuriyete ve hanedan devletinden ulus-devlet temelli cumhuriyete geçiş süreci, daha sonra diğer ülkeler tarafından da model alınmıştır. Fransız  evriminin modern ordu ve savaş yapısında yarattığı büyük dönüşüm genelde bilinmez. 1793’te yürürlüğe sokulan zorunlu vatandaş askerliği uygulaması dünya askerî tarihinde bir milâttır. O tarihe kadar Fransa ve Osmanlı Devleti de dahil Avrupa’nın bütün devletlerinde ordular ağırlıklı olarak gönüllü profesyonel savaşçılardan oluşur; bir devletin ordusu içinde yabancı paralı askerlere, hatta komutanlara da sıklıkla rastlanırdı. Avrupa ordularının bu profesyonel çekirdek kuvvetini sefer dönemlerinde milis olarak askere alınan kasabalı ve köylü kalabalıklar desteklerdi. Devrimin ardından milisliği lağveden Fransız Milli Meclisi, Fransız milletinin zorla askere alınması fikrini reddetti; ayrıca, sadece aristokratlara ait bir imtiyaz olan ordunun komuta kademelerini diğer sınıflara da açarak şehirli orta sınıra (burjuva) köylülere de subay olma hakkı tanıdı. 

Mecelle denilen ilk Osmanlı medeni kanununun birinci kitabı tamamlandı. Nizamiye mahkemeleri, Hanefi mezhebi esas alınarak hazırlanan İslâm hukukunun “muamelât” kısmına (Mecelle); şer’iye mahkemeleri ise, İslâm hukukunun “münakahat” ve “ukubat”, yani, miras, nafaka, evlenme-boşanma konularına bakmaya başladı.

İngilizler, İngilizce metinde olup Türkçe metinde bulunmayan “oradaki her türlü ticaret” ibaresini kullanarak ülkedeki iç ticarete de girdiler. Oysa o zamana kadar yabancılar ülke içerisinde ticari faaliyette bulunamazlardı. Osmanlı hükümeti bu maddeye itiraz ettiyse de fiili durumu kabul etmek zorunda kaldı. Böylece yabancı tüccar iç ticarete girip büyük kazançlar elde ettiği gibi, kapitülasyonlara dayanarak devletin denetimini, hukukunu ve kendilerini vergilendirmesini reddetti; bu durumda vergi veren ve devletin denetimine tabi olan yerli girişimcilerin yabancılarla rekabet imkânı ortadan kalktı. Doğru cevap E'dir.

Reform süreçleri sancılıdır. Geleneğin gücü, kemikleşmiş dini algılar, kurulu düzende elde edilmiş kazanımları kaybetme korkusu ve değişimin getireceği yeni sonuçların yarattığı endişeler bu sancının başlıca nedenleridir.

Osmanlı ordusuna mühendis ve teknik personel yetiştirmek için 18. yüzyılın son çeyreğinde önce Mühendishane-i Bahri-i Hümayun, yaklaşık yirmi yıl sonra da Mühendishane-i Berri-i Hümayun adlı yeni usulde eğitim veren okullar açıldı. 1840’ta Mekteb-i Tıbbiyye bünyesinde oluşturulan Meclis-i Umur-i Tıbbiyye-i Mülkiyye’nin görevi, hekim, cerrah ve eczacı gibi sağlık personelini atama veya görevden alma ve eczane açma muamelelerini yürütmekti. Mekteb-i Harbiyye, bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1 Temmuz 1835’te II. Mahmud’un da katıldığı büyük bir törenle eğitime başladı. 

 1864’te sanayii desteklemek ve girişimci­ lere yol göstermek üzere Islah­ı Sanayi Komisyonu kuruldu. Meclis­i Ahkâm­ı Adliyye üyesi Rıza Efendi’nin başkanlığında oluşturulan bu komisyonda tüccarlar da temsil edilmekteydi. Komisyonun başa­rılı olması, yani şirketleri kurup üretime geçirmesi durumunda, benzer girişimler taşra için de yapılacaktı. Şirket sermayelerinin hisse senedi çıkarılarak toplanma­sı, Avrupa’dan getirtilen makinelerden vergi alınmaması, şirketlere ücretsiz arsa verilmesi, devletin ihtiyacı olan ürünleri bu şirketlerden satın alması ve komisyo­ nun şirket mallarını kalite yönünden de denetlemesi kararlaştırıldı.

Modernleşme süreci, aile yaşantısı üzerindeki otoriter gelenekleri de zayıflattı; daha önce aile reisinin veya büyüğünün şahsında temsil edilen otoriteye, diğer bireyler de ortak oldu. Geleneksel ve kolektif aile yaşantısı içinde bireyselleşme ve aileden bağımsız bir yaşam biçimi kurma hayal ve gayretleri, bu dönemde ortaya çıkmıştır. Zamanla kadının toplumsal yaşamın aktif bir üyesi haline gelmesi, aile içi genel kültür düzeyini yükselttiği gibi, erkek kadın ilişkilerinin yeniden tanımlanmıştır. 

İltizam Sisteminin özü güncel ifadeyle devletin vergi sistemini özelleştirmesidir. Maliyenin, kendisine ait belli bir geliri (mukataa) belirli bir süre ve yıllık bir bedel karşılığında kârı ve zararı kendisine ait olmak ve bedelin bir bölümünü peşin almak koşuluyla ve müzayedeyle özel bir şahsa devretmesidir. Bu işi yapan kişiye mültezim denirdi. Bu sistem Tanzimat’ın ardından iki yıl kadar kaldırıldı; ancak, 1842’de tekrar uygulanmaya konularak devletin sonuna kadar varlığını sürdürdü. Doğru cevap D’dir.

Sir Henry L. Bulwer’in başkanlık ettiği İngiliz heyetiyle Mustafa Reşid Paşa’nın başkanlık ettiği Osmanlı heyeti arasında 16 Ağustos 1838’de Baltalimanı
Ticaret Antlaşması imzalandı.

Osmanlı Devletin de,Farklı mezheplere mensup Hıristiyanlarla Musevilerdi. 18. yüzyıldan itibaren “millet” şeklinde ad­ landırılan bu dini cemaatler, kendi kültür, inanç ve adetlerine göre serbestçe ya­şar ve ticari faaliyetlerini mevcut kanunlar çerçevesinde yerine getirirlerdi. Millet Sistemi olarak adlandırılan bu idari ve sosyal örgütlenme modelinde, her millet kendi inanç ve gelenekleri etrafında ayrı bir topluluk olarak tanımlanmıştı.

Zaman içinde Muallimhane-i Nüvvab, “Muallimhane-i Kudat”, “Mekteb-i Nüvvab”, “Mekteb-i Kudat” ve “Mederesetü’l- Kudat” gibi farkl› isimlerle anıldı. Muallimhane-i Nüvvab’ın ders programları yeni kanun dersleriyle zenginleştirildi; böylece, hem geleneksel şer’i kurallar hem de modern hukuk konusunda bilgi sahibi olan naipler yetiştirilmeye çalışıldı. Mektep mezunları uzun yıllar Osmanlı şer’iye ve nizamiye mahkemelerinde görev yaptılar. 

1816 yılında II. Mahmud tarafından satın alınarak ordunun emrine verilen ve 1826 yılında kundura kısmı ilâve edilen Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası faaliyetine başlamıştır? Doğru cevap C dir.

1828’den itibaren yeni ordu için gelir sağlamak amacıyla hububat, ipek ve afyon gibi bazı maddelere “yed-i vahid” denilen tekel uygulaması, bu maddelerin ticaretini yapan tüccarları endişelendirdi. Yed-i Vahid, devletin Yeniçeri Ocağı’nı kaldırıp Asakir-i Mansure ordusunu kurmasından sonra hazineye gelir temin etmek üzere kereste, kömür, palamut, afyon, hububat gibi bazı maddelerin ticaretini bizzat yapmak üzere piyasaya girmesi ve müdahalesi anlamında kullanılan bir tabirdir. Doğru cevap D’dir.