aof.sorular.net
Doğal Kaynaklar ve Çevre Ekonomisi
DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ Dersi DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRENİN EKONOMİK ANALİZİ: PİYASA BAŞARISIZLIKLARI soru cevapları
DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ Dersi DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRENİN EKONOMİK ANALİZİ: PİYASA BAŞARISIZLIKLARI soru cevapları:
Toplam 68 Soru & Cevap#1
SORU: Piyasa aktörlerinin kararlarını alırken kişisel çıkarları ile uyumlu tercihlerde bulundukları yani rasyonel davranmakta oldukları varsayımının pareto optimum olmasını engelleyen durumlar nedir?
CEVAP: Bu varsayım tüketim veya üretim kararı veren kişinin bu ekonomik faaliyet sonucu oluşacak fayda ve maliyetlerin tümünün kendisi tarafından sağlanacağı veya üstleneceğini kabul etmektedir. Dolayısıyla kendi çıkarları ile uyumlu tercihlerde bulunan kişilerin bu kararının fayda ve maliyeti tamamen kendine ait olacaktır. Tüketimi veya üretimi çevre için zararlı bir mal söz konusu olduğunda kişisel çıkarlarına uygun hareket eden kişinin aldığı üretim veya tüketim kararı kendisi dışındakileri olumlu veya olumsuz yönde etkiliyorsa sadece kendi çıkarı doğrultusunda tercihlerde bulunan kişinin rasyonel davrandığını söyleyemeyiz. Dolayısıyla üretimde veya tüketimde olsun bu doğrultuda alınan karar Pareto optimumuna götüren bir karar olmayacaktır.
#2
SORU: Piyasa aktörlerinin cari döneme ve gelecek dönemlere yönelik işlemlerini tam bilgi ile gerçekleştirmekte oldukları varsayımının pareto optimum olmasını engelleyen durumlar nedir?
CEVAP: Bu varsayımda gereği alıcı ve satıcıların piyasa ile ilgili her türlü bilgiye anında ve eşit olarak sahip olabildikleri kabul etmişti. Bununla birlikte piyasa aktörleri üretim veya tüketim kararının çevresel etkileri konusunda tam bilgi sahibi olmayabilirler. Özellikle bugün yaşayanların refahını gözeten bir piyasa sisteminin aktörlerinin aldıkları üretim kararlarının gelecek kuşaklar üzerindeki sonuçları konusunda tam bilgi sahibi olamamaları mümkündür. Piyasa aktörlerinin bu koşullarda alacakları kararlar Pareto optimumuna götüren kararlar olmayabilir.
#3
SORU: Girişimcilerin kâr gördükleri piyasalara özgürce yatırım yapabildiklerini, tüketicilerin de ihtiyaçlarını karşılayacak malları özgürce seçebildiklerini varsayımının pareto optimum olmasını engelleyen durumlar nedir?
CEVAP: Buna karşın girişimcilerin ve tüketicilerin piyasalara engelleme olmadan girebildikleri varsayımı işlemlerin gerçekleştiği piyasalarda fiyat dışında komisyon, hava parası gibi ücretlerin varlığı nedeniyle geçerli olmayabilmektedir. Piyasa aktörlerinin özgürce gerçekleştirecekleri üretim ve tüketim tercihlerini sınırlayan bu tür piyasa dışı faktörler Pareto optimumun elde edilmesine engel olabilir.
#4
SORU: Piyasada işlem yapan aktörlerin, tek başına piyasa fiyatını etkileyemeyecek kadar çok sayıda olduklarını varsayımının pareto optimum olmasını engelleyen durumlar nedir?
CEVAP: Bu koşulun gerçekleştiği piyasalarda mallar ve üretim faktörlerinin hareketliliği (mobilizasyon) önünde bir engel yoktur. Piyasalarda çoğu zaman piyasa fiyatını etkileyemeyecek kadar çok sayıda alıcı veya satıcı bulunmayabilir. Eğer piyasa aktörleri piyasa fiyatını etkileyebilecek kadar az sayıda olurlarsa fiyatı tam rekabet piyasası koşullarında oluşacak fiyattan saptıran bu durum, Pareto optimumundan uzak bir denge çözümüne götürebilir.
#5
SORU: Mal ve üretim faktörleri fiyatlarının tam rekabet piyasası koşullarında oluştuğu varsayımının pareto optimum olmasını engelleyen durumlar nedir?
CEVAP: Bu varsayıma bağlı olarak tam rekabet piyasasında oluşan fiyatın o mal veya faktörün fırsat maliyetini temsil ettiği kabul edilmektedir. Bir orman arazisinin doğal hâline bırakılması ve kauçuk üretimi için dönüştürülmesi gibi iki ayrı kullanım olasılığı olduğunu varsayalım. Eğer birinci alternatif seçilirse üretilen kauçuğun fırsat maliyeti orman arazisi doğal hâline bırakılmış olsaydı elde edilecek fayda kadar olacaktır. Tam rekabet piyasasında elde edilen çözümlerin Pareto optimal olduğunu kanıtlamış olsak da mevcut piyasaların aksak rekabet piyasaları olduğu gerçeğini değiştirmemektedir.
#6
SORU: Fırsat maliyeti ne demektir?
CEVAP: Fırsat maliyeti bir kaynağın en iyi bir başka alternatif kullanım değerini göstermektedir.
#7
SORU: Aksak rekabet piyasaları ne demektir?
CEVAP: Tam rekabet piyasasını var eden temel koşullardan en az birinin gerçekleşmemesi durumunda oluşan piyasa türlerini verilen ad aksak rekabet piyasalarıdır.
#8
SORU: Piyasa başarısızlıkları ne demektir?
CEVAP: Piyasa fiyatlarının bazı maliyetler ve faydaları tam olarak temsil edemediği durumlar piyasa başarısızlıkları olarak tanımlanmaktadır.
#9
SORU: Piyasa başarısızlığına neden olan çevresel kaynaklar nelerdir?
CEVAP: Piyasa başarısızlığına neden olan çevresel kaynakları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür. • Tanımlanmamış mülkiyet hakları, • Kamu malları ve ortak mülkiyetteki kaynaklar, • Dışsallıklar, • Aksak rekabet piyasaları
#10
SORU: Kaynak dağılımı hangi durumlarda parato optimal olur?
CEVAP: Piyasa mekanizmasının tam rekabet piyasası koşullarında gerçekleştirdiği kaynak dağılımı Pareto optimaldir.
#11
SORU: Piyasa mekanizmasının kendisinden beklenen sonuçların verebilmesinin temel şartı nedir?
CEVAP: Piyasa mekanizmasının kendisinden beklenen sonuçları verebilmesi için piyasadaki tüm kaynakların mülkiyetinin net ve açık olarak tanımlanmış olması gerekmektedir.
#12
SORU: Mülkiyet haklarının net ve açık olarak tanımlanmış olmasını hangi koşulların gerçekleşmiş olmasına bağlıdır?
CEVAP: Mülkiyet haklarının net ve açık olarak tanımlanmış olmasını aşağıda verilen koşulların gerçekleşmiş olmasına bağlıdır. • Kaynaklara ait mülkiyet hakları kapsamlı olarak tanımlanmış olmalıdır. Kaynağın varlığını ve sınırlarını ortaya koyan miktar ve kalitesine ait özellikleri açık bir şekilde belirtilmiş olmalıdır. • Mülkiyet hakkı bir kaynağın kullanımından doğan tüm fayda ve maliyetlerin doğrudan kaynağı kullanana ait olmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiş olmalıdır. Bu nedenle mülkiyet haklarının özelliği tamamen dışlayıcı olmasıdır. • Kaynağın mülkiyetinin getirdiği haklar devredilebilir olmalıdır. Bir başka ifadeyle kaynakların sahiplerinin onayı ile el değiştirmesi mümkündür. • Mülkiyet hakkı uygulanabilir olmalıdır. Kaynak sahipleri bu haklarını yasalarla güvence altına alınmış bir ortamda özgürce kullanabilmelidir.
#13
SORU: Çevresel mal ve hizmetlerin mülkiyet haklarına göre sınıflandırılması ne şekildedir?
CEVAP: Mal ve hizmetler mülkiyet haklarına göre özel mallar, sıkışıklık malları, kamu malları şeklinde üç temel sınıfa ayrılır. Bu sınıflardan kamu malları da kendi içinde tam kamu malları, yarı kamu malları ve ortak kamu malları olarak alt sınıflara ayrılır.
#14
SORU: Özel mallar nelerdir?
CEVAP: Özel mallar mülkiyeti açıklıkla tanımlanmış mallardır.
#15
SORU: Mülkiyeti açık olarak tanımlanamayan çevresel mallar hangi sınıf içinde yer alır?
CEVAP: Mülkiyeti açık olarak tanımlanamayan çevresel mallar genel olarak tam kamu malları veya ortak kamu malları sınıfına girer.
#16
SORU: İktisatçılara malları neye göre tanımlamaktadır?
CEVAP: İktisatçılar, malları dışarıda tutulabilme ve rakiplik gibi iki temel özelliğe sahip olup olmadıklarına bakarak tanımlamaktadır.
#17
SORU: Özel mallar ne tür mallardır?
CEVAP: Mülkiyet hakları tam tanımlanmış olan özel mallar dışarıda tutulabilme ve rakiplik özelliklerini birlikte taşıyan mallardır. Tüketicilerin talepleri doğrultusunda piyasa koşullarında üretilen özel mallar bölünebilirlik özelliğine sahiptir.
#18
SORU: Bölünebilirlik ne demektir?
CEVAP: Özel malların tüketicilerin taleplerine göre uygun birimler halinde üretilebilir ve birim piyasa fiyatından arz edilebilir olması bölünebilirlik olarak tanımlanır.
#19
SORU: Özel malların dışarıda tutulabilme özelliği ile anlatılmak istenilen nedir?
CEVAP: Özel malların sahipleri bellidir ve bu mallardan sahiplerinin dışında kimsenin yararlanma hakkı yoktur. Bir özel maldan sahibinin dışında başkalarının da yararlanmasını engelleyen bu özellik dışarıda tutulabilme özelliği olarak tanımlanmaktadır.
#20
SORU: Tüketimde rakiplik ne demektir?
CEVAP: Özel malların sahipleri kıt kaynaklarla üretilmiş ve fiyatı olan bölünebilir nitelikteki bu mallara yarışarak sahip olabilmiştir. Bu nedenle özel malı talep edenler satın alma sürecinde birbirinin rakibi durumundadır. Firmalar tarafından üretilen malların çok sayıda talep eden arasındaki dağılımı piyasa fiyatı tarafından gerçekleştirilmektedir. Piyasa fiyatını ödeyen bir kişi tarafından satın alınan özel malın, diğer tüketiciler için satın alınabilecek miktarı azalmış demektir. Özel malların bu özelliği tüketimde rakiplik olarak tanımlanmaktadır.
#21
SORU: Kamu mallarının özel mallardan farkları nelerdir?
CEVAP: Kamu malları bölünemez nitelikte olması nedeniyle birlikte ve eşit tüketildiklerinden dışarıda tutulamama ve rakipsizlik özellikleriyle özel mallardan farklılaşmaktadırlar. Kamu malları dışarıda tutulma açısında incelendiğinde, bir kişinin kamu malından yararlanıyor olması bir başkasının da aynı kamu malından yararlanmasına engel değildir. Bu nedenle kamu malı mevcutsa ondan yararlanma noktasında hiç kimse dışarıda tutulamaz. Kamu malları rakipsizlik açısından incelendiğinde, Kamu malı tüketicileri birbirinin rakibi değildir. Çünkü her bir tüketiciye birbirinden bağımsız fayda sağlayan kamu malının bir kişi tarafından tüketiliyor olması diğer kişilerin tüketimini ve sağladıkları faydayı azaltmamaktadır. Bundan dolayı kamu malları rakipsizlik özelliğine sahiptir.
#22
SORU: Kamu zararları ne demektir?
CEVAP: Ekonomik faaliyetler sonucu oluşan, tüketicilerin refahını olumsuz yönde etkileyen ve zarar görenlerin bu zararın azaltılması veya ortadan kaldırılması için bir fiyat ödemeye istekli oldukları malları tanımlamaktadır. Kamu zararlılarına örnek olarak, dışarıda tutulamama özelliğine sahip olmaları nedeniyle asit yağmurları, iklim değişikliği ve çölleşme gibi çevre sorunları gösterilebilir.
#23
SORU: Tüketimde rakiplilik ve rakipsizlik hali birbirinden nasıl ayırt edilebilir?
CEVAP: Tüketimde rakiplilik ve rakipsizlik halini birbirinden ayırmak için malın tüketim şekline bakılarak veya malın fırsat maliyet durumuna bakılarak karar verilebilir. Tüketim şekli açısında mal incelendiğinde, Bir malın tüketim eylemi malın başkaları tarafından tüketilebilecek olan miktarında bir azalmayla sonuçlanıyorsa o mal tüketimde rakiplik özelliği taşımaktadır. Eğer tüketim eylemi sonucunda diğerlerinin tüketim olanağı azalmıyorsa o mal tüketimde rakipsizlik özelliğine sahiptir. Fırsat maliyet durumu, bir mal tüketildiğinde veya kullanıldığında, diğer kişiler için mal azalıyor ve diğerlerinin ihtiyacı için üretilmesi gerekiyorsa bu malın tüketimde rakiplilik özelliğine sahip olduğu söylenir. Bir malının tüketimiyle birlikte bir fırsat maliyeti oluşmuyorsa o zaman bu malın tüketimde rakipsizlik özelliğine sahip olduğu söylenir.
#24
SORU: Ortak mallar nedir?
CEVAP: Ortak mallar bölünemez nitelikte olmaları nedeniyle birlikte ve eşit olarak tüketildiklerinden dışarıda tutulamama ve rakipsizlik özellikleriyle öne çıkan mallardır. Bu mallara örnek olarak meralar, okyanus balıkları verilebilir.
#25
SORU: Ortak malların özellikleri nelerdir?
CEVAP: Mülkiyet hakları tanımlanmış olsa bile ortak malların yaptırımlarla korunması mümkün olmamaktadır. Ayrıca ortak mallar satış veya kiralama yoluyla başkalarına devredilemezler.
#26
SORU: Garrett Hardinin ortakların trajedisi ile ne anlatılmaktadır?
CEVAP: Garrett Hardin (1968, 1244) ortakların trajedisi başlıklı makalesinde ortak malların paylaşımında özgürlüğe inanan bir toplumda her biri kendi çıkarının gösterdiği en iyinin peşinde koşacak olan insanların yöneldiği varış noktasının yıkım olacağını ve ortak kaynakların paylaşımındaki özgürlüğün herkese felaket getireceğini belirtmektedir.
#27
SORU: Yarı kamu malları nedir ve özellikleri nedir?
CEVAP: Yarı kamu malları tüketimde rakipsizlik özelliğine sahip olan mallardır. Fırsat maliyeti sıfır olan yarı kamu malları, mülkiyet hakları açıkça tanımlı olsa bile dışarıda tutulamama özelliği göstermektedir. Yarı kamu mallarının önemli bir farkı sahiplerin veya hizmet sağlayanların diğerlerini o malın tüketimi dışında tutamasalar bile tüketicilerin bu mal veya hizmeti tüketmek zorunda olmamalarıdır. Yarı kamu mallarına örnek olarak genel radyo televizyon yayınlarını ve deniz feneri gösterilebilir.
#28
SORU: Tam kamu malları nedir ve özellikleri nelerdir?
CEVAP: Tam kamu malları dışarıda tutulamama ve tüketimde rakipsizlik özelliğine sahip mallardır. Bu mallar herkesin kullanımına açık olan mallardır. bir kişi tarafından tüketiliyor olmasının bir başkasının tüketim miktarını azaltmadığını göstermektedir. Bu nedenle tam kamu mallarının marjinal maliyeti sıfırdır. Tam kamu malının belirleyici bir özelliği, kişilerin bu mal veya hizmetten yararlanmamak gibi bir seçeneklerinin olmamasıdır. Tam kamu mallarına örnek olarak, ulusal savunma hizmeti, temiz hava ve biyolojik çeşitlilik gösterilebilir.
#29
SORU: Sıkışıklık malları nedir ve özellikleri nelerdir?
CEVAP: Sıkışıklık malları dışarıda tutma özelliğine sahip oldukları gibi tüketimlerinde rakiplik veya rakipsizlik özelliklerine sahip olabilmektedirler. Bununla birlikte tüketimin hangi düzeyde gerçekleştiğine bağlı olarak kamu malı veya özel malların karakteristiklerini sergilerler. Bu mallara örnek olarak otoyollar, köprüler, gezi ve yürüyüş alanları verilebilir.
#30
SORU: Ortak malların pareto optimal değerleri nasıl belirlenir?
CEVAP: Ortak mallar herkesin kullanımına açık alanlardır. Bundan dolayı bu alanlardaki yetişen ürünlerin kişiler tarafından kullanımı, başkasının kullanım miktarını azaltacağını düşünmeden gerçekleştirirler. Bu alanlarda yapılan tüketim kişilerin marjinal hasılatının, marjinal maliyetine eşit oluncaya kadar devam eder. Bu durumda malların aşırı kullanımı pareto etkin olmayan aşırı bir kaynak kullanımını ortaya çıkarır. Aşırı kaynak kullanımı durumunda kişilerin marjinal özel maliyetleri ile marjinal hasılatları normalde olması gerekenden fazla miktarda ortaya çıkar. Bu durum kaynakların sürdürülemediği bir durumu meydana getirir.
#31
SORU: Özel mallar için etkinlik nasıl sağlanır?
CEVAP: Özel malların etkin üretim miktarı piyasa talep ve piyasa arz eğrilerinin kesişme noktasında belirlenmektedir. Piyasa dengesi son birim malın tüketiminden sağlanan fayda ile son birim malın üretim maliyetini eşitleyen fiyat ve üretim miktarında oluşmuştur. Talep eğrisi diğer şartların sabit olduğu varsayımıyla, tüketicilerin her ilave birim için kendilerine sağladığı fayda karşılığında ödemeye istekli oldukları maksimum fiyatları göstermektedir. Her tüketici piyasada oluşan veri fiyat ile tüketimin marjinal faydasını kıyaslayarak talep miktarını belirler. Bu nedenle özel mallar için piyasa talebi çeşitli fiyatlardan tüketicilerin satın almak istedikleri miktarların yatay toplamı alınarak elde edilmektedir. Piyasa mekanizması, denge üretim miktarını tüketiciler arasında, tüm tüketicilerin marjinal faydaları veri piyasa fiyatında birbirine eşit olacak şekilde dağıtır. Piyasa özel malları n için etkinliği marjinal maliyetin tüm tüketicilerin marjinal faydalarına eşitlendiği miktarda kurmaktadır.
#32
SORU: Kamu mallarının etkinliği nasıl sağlanır?
CEVAP: Özelle mallarda olduğu gibi, Etkinliğin marjinal maliyetin marjinal faydaya eşitlendiği üretim miktarında gerçekleştiği ilkesi kamu malları için de geçerlidir. Fakat yapılacak analiz kamu malının özellikleri nedeniyle farklılaşmaktadır. Kamu malı söz konusu olduğunda tüketicilerin bağımsız talepleri toplamından oluşan piyasa talebi değişmektedir. Kamu malı dışarıda tutulamama özelliği nedeniyle herkes tarafından birlikte ve eşit miktarlarda tüketilmektedir. Bununla birlikte, eşit miktarda tüketim olanağına sahip olsalar da her tüketicinin bu miktar kamu malından sağladığı marjinal fayda farklıdır. Dolayısıyla eşit olarak tüketilse de her tüketicinin marjinal faydası ve dolayısıyla ödemeye istekli olduğu fiyat farklı olmaktadır. Kamu malı etkin üretim miktarını belirlemek için tüketicilerin marjinal faydaları toplamını üretimin marjinal maliyetine eşitlenmesi gerekir.
#33
SORU: Kamu malları için bir toplumda pareto etkinlik nasıl sağlanır?
CEVAP: Bir toplumda kamu malı, kolektif ödeme istekliliği ile temsil edilen marjinal sosyal faydanın marjinal sosyal maliyet ile eşitlendiği miktarda üretiliyorsa kamu malı üretiminde Pareto etkinlik gerçekleşmiş demektir. Kamu malının Pareto etkin üretim miktarını piyasa aktörlerini yönlendirerek sağlayacak bir fiyatlandırma mekanizması bulunmamaktadır. Kamu malı üretim miktarı etkin üretim miktarını aşıyorsa bu miktar üretimin marjinal sosyal maliyeti marjinal sosyal faydasından büyük olduğu için kaynakların israf edilmesi nedeniyle toplum refahı olumsuz etkileniyor demektir. Eğer bir toplumda kamu malı, etkin üretim miktarından daha az üretiliyorsa marjinal sosyal faydanın marjinal sosyal maliyetten büyük olmasına rağmen kamu malının yetersiz üretimi nedeniyle toplum refahında bir kayıp oluşmuş demektir.
#34
SORU: Kamu malı etkin üretim miktarı nasıl belirlenir?
CEVAP: Kamu malı etkin üretim miktarını belirlemek için tüketicilerin marjinal ödeme istekliliği eğrileri hakkında bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Ancak tüketiciler arasında marjinal ödeme istekliliği yüksek olanın daha yüksek bir fiyat ödeyecek olması nedeniyle, tüketicilerin taleplerini olduğundan az göstererek gizlemeyi tercih etmeleri gibi bir sorunla karşılaşılır. Bedavacılık olarak tanımladığımız bu duruş, bir tüketicinin daha yüksek bir ödeme istekliliğine sahip olsa bile ödeme istekliliğini daha düşük açıkladığı zaman kamu malı tüketiminden sağladığı faydada bir azalma olmayacağını bilmesinden kaynaklanmaktadır. Kamu malı talebini açıklamaya geldiğinde herkes kesinlikle bedavacılık duruşunu alacaktır. Dolayısıyla dirsekli kamu malı talep eğrisinin daima olduğundan daha eksik olacağını tahmin edebiliriz. Bu nedenlerle kamu malı etkin üretim miktarının piyasanın çıkar peşinde koşan aktörleri tarafından gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığı kabul edilmektedir.
#35
SORU: Dışsallık veya dışsal etki nasıl ortaya çıkmaktadır?
CEVAP: Dışsallık veya dışsal etki bir firma veya bir kişinin ekonomik faaliyetlerinin bir başka firma veya kişiyi kasıtlı olmaksızın etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır. Üçüncü taraflar üzerinde kasıtlı olmaksızın oluşan bu etki zararlı veya yararlı olabilmektedir.
#36
SORU: Dışsallıklar piyasaların etkinliğini nasıl etkilemektedir?
CEVAP: Firmaların ve bireylerin özel üretim ve tüketim faaliyetlerinden kaynaklanan etkilerin diğer firmaların üretim fonksiyonlarını ve/veya diğer tüketicilerin fayda fonksiyonlarını etkilemesi durumunda piyasaların etkinliği oluşan dışsallıklar nedeniyle bozulmaktadır.
#37
SORU: Marjinal özel maliyet nedir?
CEVAP: Marjinal özel maliyet, firmanın üretilen son birim malın fiyatlandırılmış girdileri için yaptığı harcamaları tanımlamaktadır.
#38
SORU: Marjinal özel fayda nedir?
CEVAP: Marjinal özel fayda, son birim malın tüketiminden o malı tüketen kişinin sağladığı faydayı tanımlamaktadır.
#39
SORU: Pareto etkin üretim miktarı nasıl gerçekleşir?
CEVAP: Pareto etkin üretim miktarı, Adam Smith’in ifadesiyle, görünmez elin tüm firmaların marjinal özel maliyetlerini birbirine eşitleyen piyasa fiyatını işaret etmesiyle gerçekleşmektedir.
#40
SORU: Pareto optimal çözüm nasıl elde edilir?
CEVAP: Pareto optimal çözüm piyasa fiyatının bu üretimi tüm tüketicilerin marjinal özel faydalarını birbirine eşitleyecek şekilde tüketiciler arasında dağıtmasıyla elde edilmektedir.
#41
SORU: Pozitif dışsallığın olduğu durumda sosyal fayda nasıl hesaplanır?
CEVAP: Pozitif dışsallığın olduğu bir durumda sosyal fayda, özel fayda ile dışsal faydanın toplamından oluşmaktadır. Sosyal Fayda Özel Fayda + Dışsal Fayda
#42
SORU: Negatif dışsallığın olması durumunda sosyal maliyetler nasıl belirlenir?
CEVAP: Negatif dışsallığın olması durumunda sosyal maliyetler, özel maliyetler ile dışsal maliyetlerin toplamından oluşmaktadır. Sosyal Maliyetler Özel Maliyetler + Dışsal Maliyetler
#43
SORU: Dışsallıkların oluşabilmesinin koşulları nelerdir?
CEVAP: Dışsallıkların oluşabilmesinin koşullarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz. • Dışsallıkların oluşabilmesi için ilk olarak ekonomik aktörler arasında karşılıklı bir bağımlılık ilişkisinin var olması gerekir. Ancak karşılıklı bağımlılık olması durumunda birinin ekonomik faaliyeti diğerinin fayda veya üretim fonksiyonunu etkileyebilir. Bununla birlikte piyasa sisteminin karşılıklı etkileşim sürecinde etkilenen tarafın fayda veya maliyetlerindeki değişimi fiyatlandırmakta başarısız olması gerekir. • Dışsallıkların var olabilmesinin ikinci koşulu mülkiyet haklarının tam tanımlanmamış olmasıdır. Mülkiyet haklarının tam tanımlanmamış olması nedeniyle ekonomik faaliyetin sonuçlarından etkilenen taraf veya taraflar dışsallığın ortadan kaldırılmasını veya tazmin edilmesini talep edememektedir. Çevre kalitesi mülkiyet hakları tanımlanmamış ve dolayısıyla piyasası olmayan tipik bir maldır. Çevre kirliliği ile sonuçlanan faaliyetlerden etkilenenler, sahibi olmadı kları bir mala verilen zararın ortadan kaldırılmasını veya uğradıkları zararın tazmin edilmesini talep edemezler. • Dışsallıkların var olabilmesi için üçüncü koşul, yüksek işlem maliyeti nedeniyle dışsallıkları ortadan kaldıracak bir çözüm yolunun bulunamamasıdır. Dışsallık yaratan ve bundan etkilenen tarafların karşılıklı görüşmeler sonucu anlaşarak, dışsallıkların neden olduğu etkiyi ortadan kaldıracak çözümler bulması bu sürecin yüksek maliyetler getirmesi nedeniyle çoğu zaman mümkün olamamaktadır. Taraflar karşılıklı olarak anlaşır ve dışsallıklar nedeniyle ortaya çıkan fayda veya zararlar telafi edilebilirse dışsallığın içselleştirilmiş olduğu kabul edilir. ‹yi işleyen telafi mekanizması sayesinde dışsallıkların piyasa fiyatlarında içselleştirilmesi sonucunda toplumun Pareto etkinlik ölçütüne göre daha iyi duruma gelmesi beklenmektedir.
#44
SORU: İşlem maliyeti nedir?
CEVAP: İşlem maliyeti, tarafların, dışsallıkların etkisini ortadan kaldırmak üzere bir araya gelme, müzakere etme, pazarlık ve sonuçlandırma sürecinde katlandıkları maliyetleri tanımlamaktadır.
#45
SORU: Dışsallıklar piyasa fiyatlarında içselleştirilemediği durumlarda ne olur?
CEVAP: Dışsallıkların piyasa fiyatlarında içselleştirilemediği durumlarda, bir firma veya bireyin üretim ve tüketim gibi ekonomik faaliyetlerinin bir sonucu olarak, tazmin edilmeksizin zarar görenler olduğu gibi maliyetine katılmaksızın fayda sağlayanlar da olabilir. Dışsallıklar bu ayrımda ele alındığında, ortaya çıkan etkinin yönüne göre negatif dışsallıklar ve pozitif dışsallıklar olarak tanımlanmaktadır. Negatif dışsallıklar tazmin edilmemiş maliyet artışlarını, pozitif dışsallıklar ise maliyetine katılmaksızın sağlanan fayda artışlarını tanımlamaktadır. Dışsallıklar için yaptığımız bu sınıflandırma, ekonomik faaliyetin türüne göre üretimde negatif ve pozitif dışsallıklar, tüketimde negatif ve pozitif dışsallıklar ayrımında genişletilmektedir.
#46
SORU: Yaşamımız içindeki negatif ve pozitif dışsallık örnekleri nelerdir?
CEVAP: Negatif dışsallıklara örnekler: Komşumuzun yüksek sesle dinlediği müzik sizin tarafınızdan da dinlenmek zorundadır. Evinizin yanında bir inşaat başlamışsa üretim sürecinde oluşan gürültü, toz gibi kirlilikler evinizdeki konforu etkilemeye başlamış demektir. Ortak kaynakları kullanan bir balıkçı avladığı her balık ile diğer balıkçıların işini zorlaştıran bir faaliyet içindedir. Otoyola çıkan bir motorlu araç sürücüsü, trafik sıkışıklığı yaratması nedeniyle diğer araçların trafikte kalma süresini arttırarak onlara bir maliyet yüklediğinin farkında mıdır? Bir telefon şirketinin orman içinde kurduğu baz istasyonun çirkin görüntüsü ormanın manzara değerini azaltmaktadır. Şehrin bir bölgesine kurulan alışveriş merkezi, konut kiralarını arttırarak bu bölgede kira ödeyen herkesi olumsuz yönde etkilemektedir. Pozitif dışsallık örnekleri: Bir meyve bahçesi sahibi ağaçlarını sağlıklı bir şekilde yetiştirmek için çalışırken amacı o olmasa da yakın bahçedeki arıcılık yapan komşusuna pozitif bir dışsallık aktarmaktadır. Bulaşıcı bir hastalığa karşı aşılanmış insanlar bu hastalığın kendilerine bulaşma riskini azaltırken aynı zamanda aşılanmamış olanlara da hastalığın kendilerinden bulaşma riskini azaltmaları nedeniyle pozitif dışsallık sağlamaktadırlar. Bahçesine özen gösteren ve güzelleştirmek için çalışan bir komşu bu faaliyeti sonucunda hiç hoşlanmadığı komşusuna bile fiyatlandırarak geri alamayacağı pozitif dışsallık sunmaktadır.
#47
SORU: Monopol ne demektir?
CEVAP: Piyasaya giriş engelleri nedeniyle yakın ikamesi olmayan bir malın arzının bir tek firma tarafından gerçekleştirildiği bir aksak rekabet piyasası türüdür.
#48
SORU: Monopol talep eğrisi ne demektir?
CEVAP: Piyasa talep eğrisi aynı zamanda monopolün talep eğrisidir. Daha fazla mal satmak için fiyatın düşürülmesi gerektiğini gösteren talep eğrisi aynı zamanda monopolün ortalama hasılat (AR) eğrisidir.
#49
SORU:
Fırsat maliyeti nedir ?
CEVAP:
Fırsat maliyeti: Bir kaynağın en iyi bir başka alternatif kullanım değerini göstermektedir.
#50
SORU:
Aksak rekabet piyasaları nedir ?
CEVAP:
Aksak rekabet piyasaları: Tam rekabet piyasasını var eden temel koşullardan en az birinin gerçekleşmemesi durumunda oluşan piyasa türlerini tanımlamaktadır.
#51
SORU:
Çevresel kaynakların piyasa başarısızlığı sebepleri nelerdir ?
CEVAP:
Çevresel kaynaklar söz konusu olduğunda piyasa başarısızlığı aşağıda sıraladığımız nedenlerden biri veya tümünden kaynaklanmaktadır:
• Tanımlanmamış mülkiyet hakları
• Kamu malları ve ortak mülkiyetteki kaynaklar
• Dışsallıklar
• Aksak rekabet piyasaları
#52
SORU:
Adam Smith’in görünmez eli nasıl gerçekleşebilir ?
CEVAP:
Adam Smith’in görünmez eli piyasadaki aktörlerin mülkiyeti yasal olarak tanımlanmış olan tüm kaynakların kullanım ve başkasına devir haklarına sahip olmaları hâlinde gerçek olabilir.
#53
SORU:
Mülkiyet haklarının net ve açık olarak tanımlanmış olması, hangi koşulların gerçekleşmiş olmasına bağlıdır ?
CEVAP:
İlk olarak, kaynaklara ait mülkiyet hakları kapsamlı olarak tanımlanmış olmalıdır. Kaynağın varlığını ve sınırlarını ortaya koyan miktar ve kalitesine ait özellikleri açık bir şekilde belirtilmiş olmalıdır. İkinci olarak, mülkiyet hakkı bir kaynağın kullanımından doğan tüm fayda ve maliyetlerin doğrudan kaynağı kullanana ait olmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiş olmalıdır. Bu nedenle mülkiyet haklarının özelliği tamamen dışlayıcı olmasıdır. Üçüncü olarak, kaynağın mülkiyetinin getirdiği haklar devredilebilir olmalıdır. Bir başka ifadeyle kaynakların sahiplerinin onayı ile el değiştirmesi mümkündür. Son olarak, mülkiyet hakkı uygulanabilir olmalıdır. Kaynak sahipleri bu haklarını yasalarla güvence altına alınmış bir ortamda özgürce kullanabilmelidir.
#54
SORU:
Bölünebilirlik nedir ?
CEVAP:
Bölünebilirlik: Özel mallar tüketicilerin taleplerine uygun birimler hâlinde üretilebilir ve birim piyasa fiyatından arz edilebilirler.
#55
SORU:
Kamu Zararlıları (public bads) nedir ?
CEVAP:
Kamu Zararlıları (public bads): Ekonomik faaliyetler sonucu oluşan ve tüketicilerin refahını olumsuz yönde etkileyen kamu zararlıları, zarar görenlerin bu zararın azaltılması veya ortadan kaldırılması için bir fiyat ödemeye istekli oldukları malları tanımlamaktadır.
#56
SORU:
Kamu zararlılarına örnek olarak hangi çevre sorunları örnek gösterilebilir ?
CEVAP:
Kamu zararlılarına örnek olarak, dışarıda tutulamama özelliğine sahip olmaları nedeniyle asit yağmurları, iklim değişikliği ve çölleşme gibi çevre sorunları gösterilebilir.
#57
SORU:
Bedavacılık sorunu nedir ?
CEVAP:
Kamu malını herhangi bir ödeme yapmaksızın faydasından yararlanabilecekleri bir mal olarak görenlerin aldıkları bu pozisyon bedavacılık sorunu olarak tanımlanmaktadır.
#58
SORU:
Ortak mallar nelerdir ?
CEVAP:
Ortak mallar bölünemez nitelikte olmaları nedeniyle birlikte ve eşit olarak tüketildiklerinden dışarıda tutulamama ve rakipsizlik özellikleriyle öne çıkan mallardır.
#59
SORU:
Yarı kamu mallarının önemli farkı nedir ?
CEVAP:
Yarı kamu mallarının önemli bir farkı sahiplerin veya hizmet sağlayanların diğerlerini o malın tüketimi dışında tutamasalar bile tüketicilerin bu mal veya hizmeti tüketmek zorunda olmamalarıdır.
#60
SORU:
Tam kamu mallarına örnek olarak neler gösterilebilir ?
CEVAP:
Tam kamu mallarına örnek olarak; ulusal savunma hizmeti, biyolojik çeşitlilik, temiz hava, sele karşı koruma hizmetleri ve görsel güzellikler gösterilebilir.
#61
SORU:
Sıkışıklık mallarına verilebilecek örnekler nelerdir ?
CEVAP:
Otoyollar, köprüler, balıkçılık ve su sporları için ayrılmış siteler, gezi ve yürüyüş alanları, sanat galerileri ve tarihi mekânlar sıkışıklık mallarına verilebilecek örneklerdir.
#62
SORU:
Dışsallık veya dışsal nasıl ortaya çıkmaktadır ?
CEVAP:
Dışsallık veya dışsal etki bir firma veya bir kişinin ekonomik faaliyetlerinin bir başka firma veya kişiyi kasıtlı olmaksızın etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır.
#63
SORU:
Marjinal özel maliyet nedir ?
CEVAP:
Marjinal özel maliyet: Firmanın üretilen son birim malın fiyatlandırılmış girdileri için yaptığı harcamaları tanımlamaktadır.
#64
SORU:
Marjinal özel fayda nedir ?
CEVAP:
Marjinal özel fayda: Son birim malın tüketiminden o malı tüketen kişinin sağladığı faydayı tanımlamaktadır.
#65
SORU:
İşlem maliyeti nedir ?
CEVAP:
İşlem maliyeti: Tarafların, dışsallıkların etkisini ortadan kaldırmak üzere bir araya gelme, müzakere etme, pazarlık ve sonuçlandırma sürecinde katlandıkları maliyetleri tanımlamaktadır.
#66
SORU:
Monopolün varlığı neye neden olmaktadır ?
CEVAP:
Monopolün varlığı piyasa başarısızlığına veya sosyal maliyeti nedeniyle kaynakların dağılımında etkinsizliğe neden olmaktadır.
#67
SORU:
Monopol nedir ?
CEVAP:
Monopol: Piyasaya giriş engelleri nedeniyle yakın ikamesi olmayan bir malın arzının bir tek firma tarafından gerçekleştirildiği bir aksak rekabet piyasası türüdür.
#68
SORU:
Monopolün talep eğrisi nedir ?
CEVAP:
Monopolün talep eğrisi: Piyasa talep eğrisi aynı zamanda monopolün talep eğrisidir. Daha fazla mal satmak için fiyatın düşürülmesi gerektiğini gösteren talep eğrisi aynı zamanda monopolün ortalama hasılat (AR) eğrisidir.