Objektif yönetmenin anlamı yaratmakta en
güvendiği sinematografik elemanlardan biri hatta
birincisidir. Sinematografik uzamın en temel
belirleyicilerinin başında objektif seçimi gelmektedir.

Çok geniş bir objektif yelpazesi içinde hangisine
karar verileceği içiçe geçmiş birçok sorunun
cevaplanmasını gerektirir:
• Görüntüdeki keskinlik ne düzeyde olacaktır?
• Kontrastlık düşük mü yüksek mi olmalıdır?
• Hızlı bir objektif mi yavaş bir objektif mi
gereklidir?
• Yaratılmak istenen perspektif nasıl olacaktır?
• Geniş bir alan derinliğine mi yoksa sığ bir alan
derinliğine mi ihtiyaç vardır?
• Geniş bir alan mıyoksa dar bir alan mıçerçeve
içine yerleştirilecektir?
• Sabit odak uzunluklu objektiflere mi yoksa
değişebilir odak uzunluklu objektiflere mi ihtiyaç
vardır?

Görüntü yönetmeninin “doğru objektif” seçimi
birçok şeyde olduğu gibi göreceli bir kavramdır. Lens
teknolojilerindeki ilerlemeler ile birlikte objektiflerin ışık
geçirgenlikleri ve keskinlikleri artmıştır. Genelde de
ilerleme hep daha hızlı ve daha keskinliği yüksek
objektifler üzerine olmuştur. Bu nedenle de hızlı ve
keskinliği yüksek objektiflerin tercih edilmesi gibi bir
yaygın görüş vardır. Ancak bu her zaman doğru değildir.
Kimi zaman tersi de, yani yavaş ve keskinlikleri düşük
objektifler de görüntü yönetmenleri için doğru objektif
olabilir. Hatta birçok görüntü yönetmeninin de çok keskin
görüntülerden kaçındığı bile söylenebilir. Bunun için
keskinliği azaltacak filtreler dahi kullanılmaktadır.
Kontrastlığı düşük objektifler kullanmak da bu konuda bir
çözüm olabilir. Çünkü yüksek kontrastlı bir objektif
çözünürlüğü düşük olsa da keskinlik algısını arttırabilir.

Geniş bir ton yelpazesi elde edilmek istenirse
düşük kontrastlı ve düşük çözünürlüklü objektifler
kullanarak yumuşak ve ton geçişleri daha belirsiz
görüntüler elde etmek mümkündür.

Siyahla beyaz arasında daha ayırt edici olunması
isteniyorsa bu defa tersi, yani yüksek kontrastlı ve yüksek
keskinlikte objektiflerin tercih edilmesi uygun olacaktır.

Hem seçikliği yüksek hem de yumuşak tonlu
görüntüler istenirsem düşük kontrastlı ama keskinliği
yüksek objektifler tercih edilecektir.

Birçok objektif üreticisi kullanıcıların istekleri
doğrultusunda bu nedenlerle geniş bir yelpazede farklı
objektifler üretmektedir. Alman objektifleri daha keskin,
hızlıve soğuk iken, İngiliz objektifleri keskin, düşük
kontrastlı ve sıcak, Amerikan objektifleri keskinliği çok
yüksek, Japon objektifleri daha yüksek kontrastlı, Fransız
objektiflerinin ise daha düşük kontrastlı olduğu düşüncesi
yaygındır.

Perspektif çerçevedeki bakış açısının x, y ve z
eksenlerindeki kombinasyonudur. X ekseni çerçeve
düzlemindeki yatay boyutu, y ekseni düşey boyutu
simgelerken z ekseni de derinlik boyutunu simgeler.
Sinema ve televizyon iki boyutlu bir yüzeyde gerçekte
olmayan üç boyut algısını yani derinlik algısını yaratmaya
yönelik bir çabadır.

Z eksenindeki nesneler arasındaki derinlik
ilişkisinin ortaya çıkarılması perspektif algısına bağlıdır.
Genellikle bu algı çerçeve düzleminde nesnelerin sonsuza
doğru giderken küçülmesi, yığılmalarının artması ve
çizgilerin birbirine yaklaşması anlamına gelir. Perspektifi
çerçeve içindeki dekor düzenlemesi, oyuncu yerleşimleri
ve hareketleri belirlerken perspektif algısını en çok
etkileyen şey ise objektif seçimidir. Objektifin odak
uzunluğu perspektifte önemli değişikliklere yol açar.

Normal objektif tanımlamalarından biri olan
“insan gözünün verebildiği perspektif yığılmaları
verebilen objektif” açıklaması insan gözü ile normal
objektif arasındaki benzerliği ortaya koymak içindir.
Burda dikkat edilmesi gereken şey tümüyle insan gözünün
gördüğü gibi değil sadece normal objekitifin yarattığı
perspektifin insan gözünün oluşturduğu perpektişe yakın
olduğunu, dolayısıyla derinlik ilişkisinin benzer olduğunu
belirten bir tanımlamadır. Yoksa normal objektifin
bakışaçısıyla insan gözünün görüş açısı birebir aynı
değildir. Bu tanımlamayla ortaya çıkan analitik sonuç
farklı odak uzaklıklarına sahip objektiflerin yarattığı
perspektiflerin insan gözünden çok farklı olacağıdır.

Kısa odak uzunluklu yani geniş açılı bir objektif
derinlik algısını abartırken perspektif yığılmaları
azaltacaktır. Yani nesneler birbirine olduğundan daha uzak
gözükecektir. Çerçevenin uzayı genişlerken uzaktaki
nesneler daha küçük gözükecektir. Yakındaki nesneler de
kameraya yaklaştıkça boyutları olduğundan daha büyük
olarak gözükecektir. Bu abartılmış derinlik algısı objektife
doğru yapılan dikey hareketlerin daha hızlıymış gibi
algılanmasına yol açacaktır. Çünkü daha uzaktaymış gibi
gözüken nesne gerçekte o kadar uzakta olmadığından
kameraya doğru yaklaşımında hızla büyüyerek gelmesi
algıda bir yanılsama yaratmakta ve hızlıymış gibi
algılanmaktadır. Aynı zamanda objektifin daha da
genişlemesi kameranın çok yakınındaki nesnelerde de
bozulmalara (varil etkisi) yol açacaktır. Nesne objektife
yaklaştıkça nesnenin boyut ve oranlarında bozulma
artacaktır. Bozulma çerçevenin kenarındaki düz çizgileri
eğme ve içe esnetme şeklinde olacaktır. Bu nedenle yakın
plan çekimlerde uzun odak uzaklıklı objektiflerin tercih
edilmesi bu perspektif sorunu yüzündendir. Yakın
planlardaki bu abartı kimi zaman ön plana yerleştirilecek
nesneler ile arka planda yer alan nesneler arasında bir
dengesizlik ve oransızlık yaratmak için de kullanılır.
Çerçevenin çok yakınındaki nesnenin bu bozulmadan
dolayı ön planda dev gibi belirmesine karşın arka plandaki
nesne ve figürlerin hem olduğundan daha uzakmışgibi
hem de olduğundan daha küçük gözükmesi sağlanır.
Böylece ön plandaki nesneleri kuvvetlendirirken arka
plandaki nesneleri zayışatır ve büyük görünen nesne
tarafından ezilmesini sağlar.

Geniş açılı objektiflerin tersi etkileri uzun odaklı
objektifler ile yaratılır. Dar açılı olan bu objektiflerde
mekân kamera ekseni boyunca diklemesine düzleşirken
derinlik algısı sıkıştırılır ve perspektif yığılmalar da artar.
Nesneler üst üsteymişgibi gözükür. Nesneler arasındaki
mesafeler olduğundan daha yakınmışgibi algılanırken
görüşaçısının yarattığı darlıkla birlikte klostrofobik bir
etki yaratılır. Bu al gıdaki mesafe daralması izleyicinin
üzerinde derinliksiz bir uzamın varolduğu izlenimine yol
açar. Bu anormal bir durumdur ve bu durum izleyicinin
normal dünya algısıyla aynı değildir. Bu üç boyutlu bir
perspektiften iki boyutlu bir dünya algısına geçiş gibidir.
Görüntü iki boyutlu yüzeysel bir görüntüdür. Bu sayede
yönetmen nesneleri birbirine olduğundan daha yakın
göstererek nesneler arasındaki ilişki düzeyini ya da
aralarındaki güvenli mesafe duygusunu azaltarak yeni
anlamlar yaratabilir. Bu aslında olmayan bir psikolojik
mekân yaratımıdır. Fakat bu perspektif yığılma çerçevenin
içinin rahatlıkla doldurulmasını da sağlar. Kimi zaman
geniş açılı objektiflerle yaratılan çerçevelerde ortaya çıkan
ve rahatsızlık veren istenmeyen boşluklar uzun odaklı
objektiflerde oluşmaz. Ama buna karşın çerçevenin fazla
doldurulması da izleyicinin çerçeve içindeki kalabalığı
ayırt etmesini ve gözün takibini zorlaştırabilir. Ancak bu
objektiflerin kısa alan derinlikleri yaratması ile istendiği
zaman sığ netlik yaratılarak gösterilmek istenen nesnenin
diğerlerinden ayrımlanmasını da sağlar. Perspektifteki bu
değişim aynı zamanda kameraya doğru yapılan dikey
hareketlerde de yoğunlaşmaya neden olur. Hareket
olduğundan daha yavaşmış gibi algılanır. İzleyicinin
normal objektifle çekilmiş bir mesafedeki hareket
beklentisi dar açılı objektifte çok daha uzun bir mesafede
ve sıkıştırılmış perspektifte daha uzun yol katedeceğinden
bir türlü kameraya gerekli hızda yaklaşım mesafesini
azaltamaz. Kameraya doğru gelen figürün kısa görünen
mesafeyi katetmesi daha fazla zaman alır. Bu da
izleyicinin hareketi olduğundan daha yavaşmış gibi
algılamasına yol açar.

Çekim mesafesini değiştirmek görüntünün boyutunu
dolayısıyla çekim ölçeğini değiştirmek anlamına gelir.

İki yolu vardır: Birincisi, kamera hareketiyle
nesneye yaklaşmak ya da uzaklaşmak; ikincisi, farklı odak
uzunluklu objektifleri kullanmaktır. ‹kinci yöntemde farklı
asal objektifler değiştirilerek çekim ölçeği
değiştirilebildiği gibi, değişebilir odak uzunluklu
objektifle yapılacak optik hareketle de bu değişim
sağlanabilir. Fakat her üç uygulamada da perspektif bilgisi
ile ilgili farklı durumlar yaratılarak ölçek değiştirilir.

Zoom objektif, optik hareket dışında kameranın
olduğu yerden hareket etmeden objektifin odak
uzunluğunu değiştirmesine de olanak sağlar.

Zoom objektif çoğunlukla video kameralarda,
özellikle de haber çekimleri ve stüdyo çekimlerinde tercih
edilmektedir.

Sinemada, genellikle odak uzunlukları sabit olan
asal objektifler tercih edilir.

Zoom objektifler asal bir objektiften daha fazla
optik elemana sahiptir. Dolayısıyla ışık geçirgenlikleri
düşüktür. Çoğu görüntü yönetmeni gerçekte çekim
ortamında kendilerine kolaylık sağlasa da düşük hızları
nedeniyle kullanmaktan kaçınırlar.

Netlik, fotoğrafik görüntünün çok önemli bir
değişkenidir.

Netliğin belirlenmesinde iki eksen vardır:
birincisi, ön zemin, orta zemin ve arka zeminin tümünün
hemen hemen kesin net olarak göründüğü “derin netlik”
ile; ikincisi, tek bir zeminin net olarak vurgulandığı “sığ
netlik”.

Sığ netlik, yönetmene görüntü üzerinde büyük bir
kontrol izni verir. Böylece yönetmen izleyicinin
odaklanmasını istediği konuyu, nesneyi ya da karakterin
olduğu düzlemi netleyip diğer düzlemleri bulanık (şu)
bırakır.

Sığ netlik odak noktasındaki konuyu diğer
düzlemlerden soyutlayarak ilginin istenen noktada
kalmasını sağlar. Buna “seçimli odaklama” denir.

Netliğin ikinci ekseni, “keskin” ve “yumuşak”
netlik arasındaki değişmez ilişkidir. Çekimin bu görünümü
yapıya bağlıdır.

Yumuşak netlik, genellikle “romantik atmosfer” ile
özdeşleştirilir. Fakat ayrıntılarının tanımlanmasını zorlaştırır.

Keskin netlik gerçekliği yakalamakla doğrudan
örtüşür.

Netlik, hareketli çekimlerde olduğu kadar sabit
çerçeveler için de bir işleve sahiptir. Tek bir düzleme
konsantrasyona izin verildiği sürece, kompozisyona ait
diğer düzlemlerle birleşecektir. Fakat görüntü harekete
doğru bir eğilim gösterecektir. Sığ netliğin korunmasıyla
ve çekim boyunca netliğin bir düzlemden diğerine
değişimiyle yönetmen sahnenin merak olgusunu kontrol
altına alıp istediği gibi değiştirebilir.

Çekimin içinde netlik iki türlüdür. ilki, “takip
eden netlik”, kameranın hareketli konuyu net olarak
korumasıdır. Takip eden netlik, konu üzerinde dikkatin
sürekli kalmasını sağlar. ‹kincisi, “netliğin bozulması” ya
da “odağı kaydırma olarak” da adlandırılan, netliğin bir
konudan, dikkatin değişimiyle beraber uzaklaşıp farklı bir
düzlemde başka bir konuya doğru yönelmesiyle oluşur.

Alan derinliği objektifin görebildiği net alanı ifade
eder. Bir kameranın önüne farklı uzaklıklarda nesneler ve
figürler yerleştirildiğinde kamerada oluşan görüntünün bir
kısmının bulanık (şu) bir kısmının da net olduğu görülür.
Nesnelerin keskin net olarak görüldüğü bölüm “alan
derinliği” olarak adlandırılır.

Kısaca tanımlamak gerekirse alan derinliği,
objektifin en yakınındaki keskin net düzlem ile en
uzağındaki net düzlem arasındaki alandır. Bu alan sabit
değildir ve temelde dört farklı faktörle değişkenlik
gösterir: Format boyutu, diyafram açıklığı, objektifin odak
uzunluğu ve kamera ile nesne arasındaki netlik mesafedir.

Alan derinliği kavramı kimi zaman odak derinliği
ve derin mekân kavramlarıyla karıştırılmaktadır. Alan
derinliği kavramı objektifin önündeki alan ile ilgili ve
görüş alanının netliğine bağlı bir kavram iken, odak
derinliği objektifin arkasındaki odak alanında odaklanmış
unsurlarla ilgilidir, derin mekân ise bir mizansen
kavramıdır ve bütün düzlemlerin net olup olmadığına
bakılmaksızın mekânın derinliğini tanımlar.

Format boyutu gerçekte alan derinliğini
değiştirmek için kullanılan bir faktör değildir. Format
daha başta yönetmen tarafından belirlenen ve seçilen bir
şeydir. Çekilen filmin ya da programın sonuna kadar da
sabittir. Yani bir film 35 mm çekilir ken alan derinliğini
kontrol altına almak için 16 mm ya da 65 mm formatına
geçilerek çekime devam edilmez. Ya da video da 1/3 inch
CCD’li bir kamera ile çalışılırken 2/3 inch CCD’li bir
kamera ile değişiklik yapılmaz. Bu değişiklikler alan
derinliği kontrolü dışındaki çok özel durumlarda
yapılabilir. Dolayısıyla format boyutu alan derinliğini
kontrol altına almak için belirlenen bir faktör değil, daha
baştan alan derinliğinin geniş ya da dar olmasını
belirleyen sabit bir faktördür.

Film ya da video formatı ile alan derinliği
arasında ters bir orantı vardır. Film boyutu ya da CCD
alıcısı büyüdükçe alan derinliği azalır, küçüldükçe alan
derinliği artar. Örneğin 16 mm bir film ile çalışmak 35
mm bir filmle çalışmaya göre daha geniş bir alan derinliği
yaratır. Benzer şekilde videoda 1/3 ya da 1/2 inch CCD ile
çekim yapmak 2/3 inch CCD’li bir kamera ile çekime göre
daha büyük alan derinliği oluşturacaktır.

Alan derinliğinin en çok kontrol altına alınabildiği
faktör diyafram değerinin yani açıklığının belirlenmesidir.
Belli bir mesafede netlenen bir nesne çekiminde, geniş
diyafram açıklıkları (f2, f4 gibi) daha küçük alan
derinlikleri yaratırken, dar diyafram açıklıkları da (f18,
f22 gibi) daha büyük alan derinlikleri yaratır. Yani bu
faktörde de ters bir orantı söz konusudur. Açıklık arttıkça
net derinlik azalacak, açıklık azaldıkça net derinlik
artacaktır.

Odak derinliği, alan derinliğinden farklı bir
kavram olarak, objektifin arkasında, odak alanında
odaklanmış unsurlarla ve yansıtılan görüntünün ne
kadarının odak düzleminde olduğu ile ilgilidir.

Alan derinliği ise
objektifin önündeki alan ile ilgilidir ve görüş alanına bağlı
olarak düşünülmelidir. Geniş iyafram açıklığında film ya
da kamera alıcısı üzerinde dar bir odak derinliği varken,
küçük diyafram açıklığında geniş bir odak derinliği vardır.

Diyafram açıklığı doğrudan pozlama ile ilgili bir
değer olması nedeniyle bu açıklığı belirleyen şeyin de
objektiften geçen ışık miktarı olduğu açıktır. Yani ışık
miktarı kontrol altına alınabildiğinde diyafram açıklığı da
kontrol edilebilecek ve bu da istenen alan derinliğinin
yaratılmasına olanak sağlayacaktır. Işık miktarı artırıldığı
taktirde diyafram açıklığı azaltılacak (f / değeri
büyüyecek) böylece alan derinliğinin genişlemesi
sağlanacaktır. Tersi durumda da ışık miktarı azaltıldığında
diyafram açıklığı büyüyecek (f / değeri küçülecek) ve
dolayısıyla da alan derinliği küçülecektir.

Işık miktarının değiştirilemeyeceği durumlarda
başka seçenekler de diyafram açıklığının belirlenmesine
yardımcı olabilir. Örneğin parlak bir gün ışığı altında
çekim yapılıyorsa ışık miktarı değiştirilemez. Bu durumda
film ile çalışılıyorsa filmin ISO değerinde yani filmin ışığa
karşı duyarlılığında, video ile çalışılıyorsa CCD alıcısının
duyarlılığında değişiklik yapmak mümkündür. Böylece
diyafram da değişiklik yapılabilir. Ya da hem videoda hem
de filmde ışık miktarı düşürülmek isteniyorsa ND filtre
kullanılarak objektif içinden geçen ışık kontrol altına
alınmaya çalışılabilir.

Yapay ışıklarla çekim yapılıyorsa ışık kaynağını
pozlanacak nesneye yaklaştırmak ya da uzaklaştırmak
objektife yansıyan ışık miktarında da değişikliğe yol
açabileceği için bu da alan derinliğinin kontrol edilmesine
yardımcı olabilir.

Diyafram açıklığını belirleyen değişkenler
objektife girecek ışık miktarını belirleyecek ve dolayısıyla
alan derinliğinde değişikliklere yol açacaktır. Kısacası bu
değişiklikler:
• ISO değeri ya da video alıcısının duyarlılığı
değiştirmek
• Işık miktarını değiştirmek
• Işık kaynağı ile nesne arasındaki mesafeyi
değiştirmek
• ND filtre kullanmak
• Örtücü açısını değiştirmek (filmde) şeklindedir.

Objektifin odak uzunluğu alan derinliğini
doğrudan etkiler. Bir objektifin alan derinliği odak
uzunluğunun karesiyle ters orantılıdır. Bu durumda kısa
odak uzunluklu geniş açı objektifler normal ve uzun
odaklı objektiflere göre daha fazla alan derinliğine
sahiptir. Tersi durumda da uzun odaklı dar açılı objektifler
normal ve kısa odaklı objektiflere göre daha dar alan
derinliğine sahiptir.

Netlik mesafesi, objektifin önündeki netlenecek
nesne ile kamerada filmin pozlama noktası arasındaki
mesafedir. Bu mesafe azaldıkça alan derinliği azalırken,
nesne uzaklaştıkça alan derinliği genişler. Yani nesneler
sonsuza doğru hareket ettikçe netlik mesafesi artacak ve
alan derinliği de artacaktır.

Pratikte uygulamalarda en çok işe yarayan “1/3 -
2/3 kuralı”dır. Bu belli bir mesafede netlenen nesnenin
yani netlik mesafesinin objektife ve diyaframa bağlı
olarak- sahip olduğu alan derinliğinin 1/3’ü netlenen
nesnenin önünde 2/3’ü nesnenin arkasında yer alır.
Böylece bu alan içerisinde bulunan nesnelerin hangisinin
net alan içinde kalacağına ya da netsiz alan içinde
kalacağına karar verilebilir. Tabiki bu alan derinliği
hesaplaması sonucu ortaya çıkacaktır.

Alan derinliğini azaltmak ya da artırmak bir
yönetmen tercihidir. Bunu uygulamak da görüntü
yönetmeninin işidir.

Öncelikli olan yönetmenin yaratmak istediği
anlamı alan derinliğinin desteklemesidir. Ancak genellikle
yönetmen konunun asıl nesnesini ya da figürünü
mekândan ve diğer nesne figürlerden yalıtmak ve ayırmak
istediği zaman alan derinliğini küçültmek ister. Böylece
izleyicinin bakışını doğrudan istediği nesneye ya da figüre
yönlendirir. Bu nesne derin mekân içerisinde olsa dahi
doğrudan izleyiciyi bu nesneye odaklanması sağlanır. Bu
bir nevi yönetmenin izleyicinin gözünü kontrol altına
alması demektir ve dolayısıyla da duygularını istediği
şekilde kontrol etmeye çalışmasıdır.

Alan derinliğini genişletmek istiyorsa, bu defa
izleyiciye daha fazla özgürlük tanır. Ön, orta ve arka
düzlemlerin tümünün net olduğu durumlarda neredeyse her
nesne ve figür net olacak ve izleyici tüm sahneyi katıksız
gerçekliği ile görecek ve istediği şekilde takip edecektir.

Alan derinliğini azaltmak ya da arttırmak için
görüntü yönetmeni, derinliği etkileyen faktörlerden birini
ya da birkaçının kombinasyonunu kullanmaya çalışır.
Alan derinliğini azaltmak için görüntü yönetmeninin
kullanması gereken ana faktörler ve bu faktörleri etkileyen
yan faktörler şunlardır:
• Daha uzun odak uzaklıklı objektif kullanmak. En
geniş açıdan en dar açılı objektife doğru
gidildikçe bir sonraki objektif bir öncekine göre
daha az alan derinliğine sahip olacaktır.
• Netlik mesafesini kameraya doğru yaklaştırmak.
Kamerayı netlenecek nesneye ya da figüre doğru
yaklaştırmak alan derinliğini azaltacaktır.
• Diyafram açıklığını arttırmak (f/değerini
küçültmek).

Aşağıdaki yöntemleri kullanarak diyafram
açıklığını arttırmak mümkündür:
• Işık miktarını ve yoğunluğunu azaltmak.
• Işık kaynaklarını aydınlatılan nesne ya da
figürden uzaklaştırmak.
• Işık kaynaklarının üzerinde ya da objektifin
önünde ND filtreler kullanmak.
• Kullanılacak filmin ISO değerini yükselterek
ışığa karşı duyarlılığını artırmak. Videoda da
daha duyarlı CCD alıcılarıyla çalışmak.
• Filmde örtücü açısını genişletmek. Örneğin 90
derecelik örtücü yerine 180 derecelik örtücü filmin
üzerine daha kısa pozlama süresi yaratacağından
diyafram açıklığını artırmak mümkündür.

Aşağıdaki yöntemleri kullanarak diyafram
açıklığını azaltmak mümkündür:
• Işık miktarını ve yoğunluğunu arttırmak.
• Işık kaynaklarını aydınlatılan nesneye ya da
figüre yaklaştırmak.
• Kullanılacak filmin ISO değerini küçülterek ışığa
karşı duyarlılığını azaltmak. Videoda da daha az
duyarlı CCD alıcılarıyla çalışmak.
• Filmde örtücü açısını daraltmak. Örneğin 180
derecelik örtücü yerine 90 derecelik örtücü filmin
üzerine daha uzun pozlama süresi yaratacağından
diyafram açıklığını küçültmek mümkündür.

Görüntü yönetmenleri alan derinliğini kesin
olarak belirleyebilmek için genellikle belirli formatlar için
objektif odak uzunluklarına bağlı olarak hazırlanmış
“standart alan derinliği cetvelleri”ni kullanırlar. Bu
cetvelleri kullanmak son derece basittir. Bu cetveller
kullanılan film formatında belirli bir odak uzunluğundaki
objektif için farklı netlik mesafelerinde farklı diyaframlar
kullanılarak çekilecek görüntünün en yakın ve en uzak
netlik çizgisini gösterirler.

Alan derinliği hesaplamanın diğer yöntemlerinden
biri “Kelly Cetveli” olarak bilinen döner cetveller, diğeri
ise bunun için geliştirilmiş elektronik cihazlardır. Döner
cetveller bugün hem film hem de HD (High Definition-
Yüksek Tanımlı) video için kullanılmaktadır.

Alan derinliği hesaplamanın diğer yöntemlerinden
biri olan elektronik sayısal avuç içi araçlar bugün görüntü
yönetmenleri tarafından yaygın bir şekilde kullanılmakta
ve hızlı, güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu cihazlara
tanımlanacak film ya da video formatı, objektiflerin odak
uzunlukları, diyafram değerleri ya da netlik mesafesi ne
kadarlık bir alan derinliği yaratılacağını gösterirler.
Böylece görüntü yönetmenleri uygulayacakları değerler
için kolay çözümler üretebilirler.

Tüm bu hesaplama cetvelleri ya da araçların
olmadığı durumlarda alan derinliği hesaplama formülü kesin
sonuçları vermek için yeterlidir. Ancak alan derinliği
hesaplama formülünü anlamak için “hiperfokal uzaklık”
kavramının anlaşılması gerekmektedir. Hiperfokal uzaklık,
hem sonsuzdaki hem de yakındaki nesnelerin net göründüğü
en yakın netlik ayarı mesafesidir. Sonsuzdan başlayıp
kameraya doğru olan alan derinliğinin en geniş değerlerini
göstermesi nedeniyle bu bilgi önemlidir. Objektif alan
derinliği hesaplama cetvellerinin çoğu, belirli diyaframlarda
hiperfokal uzaklıklarının listesini verir. Eger görüntü
yönetmeni objektifin netlik ayarını hiperfokal uzaklığa
yaptıysa, hem sonsuzdaki hem de hiperfokal uzaklığın yarı
mesafesindeki cisimler kabul edilebilir netliktedir. Eğer netlik
ayarı hiperfokal uzaklığın yarısına yapılırsa, bu defa alan
derinliği sonsuzdan hiperfokal uzaklığın 1/3’üne kadardır.

Bulanıklık halkası, nokta bir kaynağın yansıtılmış
görüntüsünün, net kabul edilemez halinden önceki
büyüklüğünün ölçüsüdür.

Alan derinliği hesaplama formülü ile en yakın
netlik düzlemi ve en uzak netlik düzleminin hesaplanması
mümkündür.

Geniş bir ton yelpazesi elde edilmek istenirse düşük kontrastlı ve düşük çözünürlüklü objektifler kullanarak yumuşak ve ton geçişleri daha belirsiz görüntüler elde etmek mümkündür. Ancak siyahla beyaz arasında daha ayırt edici olunması isteniyorsa bu defa tersi, yani yüksek kontrastlı ve yüksek keskinlikte objektiflerin tercih edilmesi uygun olacaktır. Ancak görüntü yönetmenleri bu iki durumun arasında da olan görüntüleri tercih edebilirler. Hem seçikliği yüksek hem de yumuşak tonlu görüntüler istenirse düşük kontrastlı ama keskinliği yüksek objektifler tercih edilecektir.

Perspektif çerçevedeki bakış açısının x, y ve z eksenlerindeki kombinasyonudur. X ekseni çerçeve düzlemindeki yatay boyutu, y ekseni düşey boyutu simgelerken z ekseni de derinlik boyutunu simgeler. Sinema ve televizyon iki boyutlu bir yüzeyde gerçekte olmayan üç boyut algısını yani derinlik algısını yaratmaya yönelik bir çabadır. Z eksenindeki nesneler arasındaki derinlik ilişkisinin ortaya çıkarılması perspektif algısına bağlıdır.

Kısa odak uzunluklu yani geniş açılı bir objektif derinlik algısını abartırken perspektif yığılmaları azaltacaktır. Yani nesneler birbirine olduğundan daha uzak gözükecektir. Çerçevenin uzayı genişlerken uzaktaki nesneler daha küçük gözükecektir. Yakındaki nesneler de kameraya yaklaştıkça boyutları olduğundan daha büyük olarak gözükecektir. Bu abartılmış derinlik algısı objektife doğru yapılan dikey hareketlerin daha hızlıymış gibi algılanmasına yol açacaktır. Çünkü daha uzaktaymış gibi gözüken nesne gerçekte o kadar uzakta olmadığından kameraya doğru yaklaşımında hızla büyüyerek gelmesi algıda bir yanılsama yaratmakta ve hızlıymış gibi algılanmaktadır. Aynı zamanda objektifin daha da genişlemesi kameranın çok yakınındaki nesnelerde de bozulmalara (varil etkisi) yol açacaktır. Nesne objektife yaklaştıkça nesnenin boyut ve oranlarında bozulma artacaktır.

Geniş açılı objektiflerin tersi etkileri uzun odaklı objektifler ile yaratılır. Dar açılı olan bu objektiflerde mekân kamera ekseni boyunca diklemesine düzleşirken derinlik algısı sıkıştırılır ve perspektif yığılmalar da artar. Nesneler üst üsteymiş gibi gözükür. Nesneler arasındaki mesafeler olduğundan daha yakınmış gibi algılanırken görüş açısının yarattığı darlıkla birlikte klostrofobik bir etki yaratılır. Bu algıdaki mesafe daralması izleyicinin üzerinde derinliksiz bir uzamın var olduğu izlenimine yol açar. İzleyicinin normal objektifle çekilmiş bir mesafedeki hareket beklentisi dar açılı objektifte çok daha uzun bir mesafede ve sıkıştırılmış perspektifte daha uzun yol kat edeceğinden bir türlü kameraya gerekli hızda yaklaşım mesafesini azaltamaz. Kameraya doğru gelen figürün kısa görünen mesafeyi kat etmesi daha fazla zaman alır. Bu da izleyicinin hareketi olduğundan daha yavaşmış gibi algılamasına yol açar.

Çekim mesafesini değiştirmek görüntünün boyutunu dolayısıyla çekim ölçeğini değiştirmek anlamına gelir. Bunu gerçekleştirmenin iki yolu vardır: Birincisi, kamera hareketiyle nesneye yaklaşmak ya da uzaklaşmak; ikincisi, farklı odak uzunluklu objektifleri kullanmaktır. İkinci yöntemde farklı asal objektifler değiştirilerek çekim ölçeği değiştirilebildiği gibi, değişebilir odak uzunluklu objektifle yapılacak optik hareketle de bu değişim sağlanabilir. Fakat her üç uygulamada da perspektif bilgisi ile ilgili farklı durumlar yaratılarak ölçek değiştirilir.

Netliğin belirlenmesinde iki eksen vardır: birincisi, ön zemin, orta zemin ve arka zeminin tümünün hemen hemen kesin net olarak göründüğü “derin netlik” ile, ikincisi, tek bir zeminin net olarak vurgulandığı “sığ netlik”.

Çekimin içinde netlik iki türlüdür. İlki, “takip eden netlik”, kameranın hareketli konuyu net olarak korumasıdır. Takip eden netlik, konu üzerinde dikkatin sürekli kalmasını sağlar. İkincisi, “netliğin bozulması” ya da “odağı kaydırma olarak” da adlandırılan, netliğin bir konudan, dikkatin değişimiyle beraber uzaklaşıp farklı bir düzlemde başka bir konuya doğru yönelmesiyle oluşur.

Bir kameranın önüne farklı uzaklıklarda nesneler ve figürler yerleştirildiğinde kamerada oluşan görüntünün bir kısmının bulanık (flu) bir kısmının da net olduğu görülür. Nesnelerin keskin net olarak görüldüğü bölüm “alan derinliği” olarak adlandırılır. Kısaca tanımlamak gerekirse alan derinliği, objektifin en yakınındaki keskin net düzlem ile en uzağındaki net düzlem arasındaki alandır.

Temelde dört farklı faktörle değişkenlik gösterir: Format boyutu, diyafram açıklığı, objektifin odak uzunluğu ve kamera ile nesne arasındaki netlik mesafedir.

Alan derinliği kavramı kimi zaman odak derinliği ve derin mekan kavramlarıyla karıştırılmaktadır. Alan derinliği kavramı objektifin önündeki alan ile ilgili ve görüş alanının netliğine bağlı bir kavram iken, odak derinliği objektifin arkasındaki odak alanında odaklanmış unsurlarla ilgilidir, derin mekân ise bir mizansen kavramıdır ve bütün düzlemlerin net olup olmadığına bakılmaksızın mekânın derinliğini tanımlar.

Film ya da video formatı ile alan derinliği arasında ters bir orantı vardır. Film boyutu ya da CCD alıcısı büyüdükçe alan derinliği azalır, küçüldükçe alan derinliği artar. Örneğin 16 mm bir film ile çalışmak 35 mm bir filmle çalışmaya göre daha geniş bir alan derinliği yaratır. Benzer şekilde videoda 1/3 ya da 1/2 inch CCD ile çekim yapmak 2/3 inch CCD’li bir kamera ile çekime göre daha büyük alan derinliği oluşturacaktır.

Alan derinliğinin en çok kontrol altına alınabildiği faktör diyafram değerinin yani açıklığının belirlenmesidir. Belli bir mesafede netlenen bir nesne çekiminde, geniş diyafram açıklıkları (f2, f4 gibi) daha küçük alan derinlikleri yaratırken, dar diyafram açıklıkları da (f18, f22 gibi) daha büyük alan derinlikleri yaratır. Yani bu faktörde de ters bir orantı söz konusudur. Açıklık arttıkça net derinlik azalacak, açıklık azaldıkça net derinlik artacaktır.

• ISO değeri ya da video alıcısının duyarlılığı değiştirmek
• Işık miktarını değiştirmek
• Işık kaynağı ile nesne arasındaki mesafeyi değiştirmek
• ND filtre kullanmak
• Örtücü açısını değiştirmek (filmde) şeklindedir.

Objektifin odak uzunluğu alan derinliğini doğrudan etkiler. Bir objektifin alan derinliği odak uzunluğunun karesiyle ters orantılıdır. Bu durumda kısa odak uzunluklu geniş açı objektifler normal ve uzun odaklı objektiflere göre daha fazla alan derinliğine sahiptir. Tersi durumda da uzun odaklı dar açılı objektifler normal ve kısa odaklı objektiflere göre daha dar alan derinliğine sahiptir. Örneğin, 35 mm çekilen bir filmde 24 mm. geniş açılı bir objektif 50 mm. bir normal objektife göre daha büyük bir alan derinliği yaratırken 85 mm. bir dar açılı objektif de küçük alan derinliğine sahip olacaktır.

Netlik mesafesi, objektifin önündeki netlenecek nesne ile kamerada filmin pozlama noktası arasındaki mesafedir.

Netlik mesafesi azaldıkça alan derinliği azalırken, nesne uzaklaştıkça alan derinliği genişler. Yani nesneler sonsuza doğru hareket ettikçe netlik mesafesi artacak ve alan derinliği de artacaktır. Örneğin, 8 metre netlik mesafesi 4 metre netlik mesafesine göre daha fazla alan derinliğine sahip olacaktır.

Alan derinliğini azaltmak için görüntü yönetmeninin kullanması gereken ana faktörler ve bu faktörleri etkileyen yan faktörler şunlardır:

• Daha uzun odak uzaklıklı objektif kullanmak: En geniş açıdan en dar açılı objektife doğru gidildikçe bir sonraki objektif bir öncekine göre daha az alan derinliğine sahip olacaktır.
• Netlik mesafesini kameraya doğru yaklaştırmak: Kamerayı netlenecek nesneye ya da figüre doğru yaklaştırmak alan derinliğini azaltacaktır.
• Diyafram açıklığını arttırmak (f / değerini küçültmek).

Görüntü yönetmeni alan derinliğini arttırmak için de yukarıda sıralanan yöntemlerin tersini yapmak durumundadır:

• Daha kısa odak uzaklıklı objektif kullanmak: En dar açıdan en geniş açılı objektife doğru gidildikçe bir sonraki objektif bir öncekine göre daha fazla alan derinliğine sahip olacaktır.
• Netlik mesafesini kameradan uzaklaştırmak: Kamerayı netlenecek nesneden ya da figürden uzaklaştırmak alan derinliğini arttıracaktır.
• Diyafram açıklığını küçültmek (f / değerini artırmak).

Görüntü yönetmenleri alan derinliğini kesin olarak belirleyebilmek için genellikle belirli formatlar için objektif odak uzunluklarına bağlı olarak hazırlanmış “standart alan derinliği cetvelleri”ni kullanırlar. Bu cetvelleri kullanmak son derece basittir. Bu cetveller kullanılan film formatında belirli bir odak uzunluğundaki objektif için farklı netlik mesafelerinde farklı diyaframlar kullanılarak çekilecek görüntünün en yakın ve en uzak netlik çizgisini gösterirler.

Alan derinliği hesaplamanın diğer yöntemlerinden biri “Kelly Cetveli” olarak bilinen döner cetveller, diğeri ise bunun için geliştirilmiş elektronik cihazlardır. Döner cetveller bugün hem film hem de HD (High Definition-Yüksek Tanımlı) video için kullanılmaktadır. Diğer hesaplama aracı olan elektronik sayısal avuç içi araçlar ise bugün görüntü yönetmenleri tarafından yaygın bir şekilde kullanılmakta ve hızlı, güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu cihazlara tanımlanacak film ya da video formatı, objektiflerin odak uzunlukları, diyafram değerleri ya da netlik mesafesi ne kadarlık bir alan derinliği yaratılacağını gösterirler. Böylece görüntü yönetmenleri uygulayacakları değerler için kolay çözümler üretebilirler.

Hiperfokal uzaklık, hem sonsuzdaki hem de yakındaki nesnelerin net göründüğü en yakın netlik ayarı mesafesidir. Sonsuzdan başlayıp kameraya doğru olan alan derinliğinin en geniş değerlerini göstermesi nedeniyle bu bilgi önemlidir.

Bulanıklık halkası, nokta bir kaynağın yansıtılmış görüntüsünün, net kabul edilemez halinden önceki büyüklüğünün ölçüsüdür.