Birden çok yargı düzeni olan ülkemizde, idari işlem ve eylemlerden kaynaklanan uyuşmazlıklar idari yargı düzenindeki mahkemeler tarafından çözümlenmektedir.

İdari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların ayrı bir yargı düzeni içinde yer alan mahkemeler tarafından çözümlenmesi sistemi, Fransa’dan alınmıştır.

İdarenin idari faaliyet ve işlemlerini özel hukukun uygulama alanı dışında tutarak, ayrı hukuk kurallarına tabi kılan, bu kuralları uygulayacak olan idari makamları adli makamlardan tamamen ayıran yönetim sistemine, idari rejim denilmektedir.

İdarenin işleyişinin özel hukuk kurallarına tabi olduğu ve yargısal denetimin genel adliye mahkemelerinde yapıldığı sistem ise adli idare olarak adlandırılmaktadır.
 

İdarenin kamu yararını gerçekleştirebilmek için
özel hukuk kişileri karşısında bu kişilerin rızaları
aranmaksızın işlemler yapabilme şeklinde sahip olduğu
üstün yetki ve ayrıcalıklardır.

Fransa örneğinde, idari rejimin ve dolayısıyla
idari yargının doğuşu, hukuki zorunluluklardan ziyade,
siyasal ve tarihi nedenlere dayanmaktadır. Fransa’da
kralların, feodal beylerin (senyörlerin), yetkilerini
merkezde toplamaları sonucunda güçlü bir idari teşkilat
oluşmuştur. Bu dönemde yargı yetkisi, Parlement denilen
yerel mahkemeler tarafından kullanılmaktaydı.
Parlement’ların, idareciler ve yargı üzerinde yetkiler
kullanmaları, İhtilal sonrasında bu meclislerin etkisinden
kurtulma arayışlarını zorunlu kılmıştır.
Napoléon tarafından yapılan düzenlemelerle, Conseil
d’Etat (Devlet Şurası) ve il idare kurulları oluşturulmuş,
başlangıçta idari yapıya sahip olan bu kurumlar, tarihi
süreçte, yargı mercii haline gelmişlerdir. Conseil d’Etat
1872, il idare kurulları ise 1953 tarihinden itibaren idari
yargı alanında bağımsız mahkeme olarak görev yapmaya
başlamışlardır.

İl idare kurulu merkezi idarenin taşra teşkilatında
yer alan il idaresinin, istişari ve idari nitelikte görevleri
yerine getiren, valinin ya da görevlendireceği vali
yardımcısının başkanlığı altında hukuk işleri müdürü,
defterdar, milli eğitim, bayındırlık, sağlık, tarım ve
veteriner il müdürlerinden oluşan bölümüdür.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, kazaskerler ve
Divan-ı Hümayun idari uyuşmazlıkları da
çözümlemekteydi. Ayrıca adli-idari yargı ayırımı olmadığı
için, idari uyuşmazlıklar doğrudan adli yargı mercilerine
(kadılara) götürülebilmekteydi.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Tanzimat sonrasında
Fransa örneği benimsenmiş, idari uyuşmazlıklara kadılar
değil, mülkiye memurları bakmaya başlamıştır.

 1838 tarihinde kurulan Meclis-i Vala-yı Ahkâm-ı
Adliye, hem memurların yargılandığı hem de idare
aleyhine dava açılabilen bir idari yargı mercii olarak görev
yapmıştır.

Şura-yı Devlet tarafından verilen karar, yargısal
bir işlem olarak kabul edilmiyordu. Bu kararlar diğer
kararlar gibi istişari (görüş bildirici) nitelik taşıyordu. Bu
sistemde Şura-yı Devlet kararı, hukuka aykırılığı veya bir
zararın varlığını belirtmekle birlikte, iptal veya tazmin
hükmünü içermiyordu. Karar üzerine yapılması gerekenler
idarenin takdirine bırakıldığı için verilen karar, sadece
görüş bildirme niteliğini taşımaktaydı

1924 Anayasası ile idare davalarına bakmak ve
idari uyuşmazlıkları çözmek üzere Danıştay (Şura-yı
Devlet) kurulması öngörülmüştür.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare
mahkemelerinin kurulmasıyla iki dereceli idari yargı
sistemi tamamlanmıştır.

Anayasa’nın 155. maddesine göre Danıştay, idari
mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı
merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme
merciidir.

Danıştay, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca
gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili
imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde
düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek, idari uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri
yapmakla görevlidir.

1982 tarihli, 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda ise
Danıştay Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile
görevlendirilmiş Yüksek İdare Mahkemesi, danışma ve
inceleme mercii olarak tanımlanmıştır.

Danıştay bağımsız olup, yönetimi ve temsili
Danıştay Başkanına aittir.

Danıştay’ın hükümetle ilgili işleri Başbakanlık
aracılığıyla yürütülmektedir.

Danıştay’ın meslek mensupları, Danıştay
Başkanı, Danıştay Başsavcısı, Danıştay başkanvekilleri,
daire başkanları ile üyelerdir.

Danıştay üyeleri, idari yargı hâkim ve savcıları
ile Yasa’nın 8. maddesinde sayılan idari görevlerde
bulunanlar arasından on iki yıl için seçilir. Bir kimse iki
defa Danıştay üyesi seçilemez.

İdari yargı hâkim ve savcıları arasından yapılacak
atama, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca diğerleri
ise Cumhurbaşkanınca yapılır. Cumhurbaşkanı, Danıştay
üyelerinin dörtte birini seçme yetkisine sahiptir.

İdari görevlerden Danıştay üyeliğine
seçileceklerin yükseköğrenimlerini tamamladıktan sonra
Devlet hizmetlerinde on beş yıl çalışmış bulunmaları,
birinci derece aylığını kazanılmış hak olarak almaları ve
hâkimliğin gerektirdiği ahlak ve seciyeye sahip olmaları
şarttır.

Danıştay Kanunu’nun 8. maddesine göre,
Cumhurbaşkanı aşağıdaki görevleri yapanlar arasından
üye seçmektedir:
• Bakanlık, müsteşarlık, müsteşar yardımcılığı,
elçilik, valilik,
• Generallik, amirallik,
• Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği,
• Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Sekreterliği,
• Genel ve katma bütçeli dairelerde veya kamu
kuruluşlarında genel müdürlük veya en az bu
derecedeki tetkik ve teftiş kurul başkanlıkları ile
düzenleyici ve denetleyici kurumların
başkanlıkları,
• Yükseköğrenim kurumlarında hukuk, iktisat,
maliye, kamu yönetimi profesörlüğü,
• Kamu kurum ve kuruluşlarının başhukuk
müşavirliği, birinci hukuk müşavirliği, hukuk
hizmetleri başkanlığı ve hukuk işleri müdürlüğü.

İdari yargı hâkim ve savcılarının Danıştay
üyeliğine seçilebilmeleri için birinci sınıfa ayrıldıktan
sonra en az üç yıl bu görevlerde başarı ile çalışmış
olmaları ve birinci sınıfa ayrılma niteliğini
kaybetmemeleri gereklidir. Ayrıca Danıştay üyesi
seçilebilmek için hâkimlik ve savcılık mesleğinde on yedi
yıl çalışmış olmak şarttır.

Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve
daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay Genel
Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla
seçilirler.

Danıştay Kanunu’nun 10. maddesine göre:
Danıştay Başkanı ve Başsavcısı seçilebilmek için altı yıl,
başkanvekili ve daire başkanı seçilebilmek için üç yıl süre
ile Danıştay üyeliği yapmış olmak zorunludur.

Danıştay Başkanı, Başsavcısı, başkanvekilleri ve
daire başkanlarının görev süreleri dört yıldır. Süresi
bitenler yeniden seçilebilirler, yeniden seçilemeyenler ile
seçime girmeyenler veya süreleri dolmadan bu
görevlerden çekilenler Danıştay üyeliği görevlerine devam
ederler.

Danıştay dokuzu dava ve biri idari daire olmak
üzere, on daireden oluşur.

Birinci Daire’nin inceleyeceği ve karara
bağlayacağı veya düşüncesini bildireceği işler şunlardır:
• Başbakanlık veya Bakanlar Kurulunca gönderilen
kanun tasarı ve teklifleri,
• Başbakanlıktan gönderilen tüzük tasarıları,
• Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve
sözleşmeleri,
• İdari makamlar arasında görev ve yetkiden doğan
ve Başbakanlıktan gönderilen uyuşmazlıklar,
• Kanunlarında Danıştay’dan alınacağı yazılı
bulunan düşüncelere ilişkin istekler,

• Danıştay’ca istişari mahiyette incelenmek ve
düşüncesini bildirmek için Cumhurbaşkanlığı
veya Başbakanlıktan gönderilecek işler,
• Kamulaştırma Kanunu’nun otuzuncu maddesinin
uygulanmasından çıkan uyuşmazlıklar,
• İl Özel İdaresi Kanunu gereğince doğrudan
doğruya veya itiraz yoluyla Danıştay’a verilen
işler,
• Belediye Kanunu ile Danıştay’a verilip idari
davaya konu olmayan işler,
• Derneklerin, kamu yararına çalışan derneklerden
sayılabilmesi için yapılacak teklifler,
• Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin
yargılanmalarına ilişkin mevzuat uyarınca
görülecek işler.

Bir kamu hizmetinin özel hukuk tüzel kişisi
tarafından kurulmasını veya kurulmuş bir kamu
hizmetinin belli bir süre sözleşmecinin kendi kar veya
zararına işletilmesini öngören şartlaşma ve sözleşmelerdir.

Heyetler bir başkan ve dört üyenin katılmasıyla
toplanır, salt çoğunluk ile karar verir. Üye sayısının yeterli
olması halinde birden fazla heyet oluşturulabilir.

Danıştay;
• Birinci Dairesi idari daire,
• Üçüncü, dördüncü, yedinci ve dokuzuncu daireler
vergi dava dairesi,
• Diğer daireler ise idari dava dairesi olarak
belirlenmiştir.

İdari işlemlere karşı menfaati ihlal edilenler
tarafından, yetki, şekil, konu, sebep ve maksat
unsurlarından birinin hukuka aykırı olduğu iddiasıyla idari
yargıda açılan davadır.

İdari işlem ve eylemlerden dolayı hakları ihlal
edilenler tarafından bir hakkın yerine getirilmesi,
uğranılan zararın yerine getirilmesi ya da eski durumun
iadesi amacıyla idari yargıda açılan davadır.

İdari yargı düzenine dâhil mahkemeler arasında
çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarında, davanın hangi
mahkeme tarafından görüleceğine bölge idare mahkemesi
ya da Danıştay tarafından karar verilmesidir.

Vergi mahkemeleri arasında görev ve yetkiye
ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci
tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli vergi
dava dairesince yapılır.

Danıştay Genel Kurulu, Danıştay Başkanı,
Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeler ile
Genel Sekreterden oluşur.

Genel Kurulun toplanma ve görüşme yeter sayısı başka bir yasal düzenleme bulunmadığı takdirde, Başkan ve üyeler tam sayısının yarısından fazlasıdır. Kararlar çoğunlukla verilir. Oylarda eşitlik halinde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır.

İdari İşler Kurulu, idari daire başkanı ile her
takvim yılı başında Başkanlık Kurulunca idari daireden
seçilecek iki üye ve her dava dairesi başkan veya üyeleri
arasından seçilecek bir üyeden oluşur

Kurulun seçimle belirlenen üyeliklerinde boşalma olması hâlinde Başkanlık Kurulunca otuz gün içinde seçim yapılır.

Kurula Danıştay Başkanı veya başkanvekillerinden biri başkanlık eder.

Toplanma ve görüşme yeter sayısı dokuzdur. Memurların yargılanması ile ilgili toplantılarda, toplanma ve görüşme yeter sayısı yedidir.

İdari İşler Kurulu;
• Kamu hizmetleriyle ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerini,
• Kanunlarda Danıştay İdari İşler Kurulu’nda görüşüleceği yazılı olan işleri,
• İdari Daireden çıkan işlerden Danıştay Başkanının havale edeceği işleri inceler, karara bağlar ve görüşünü bildirir.
İdari Daireden çıkıp, Danıştay Başkanı tarafından Danıştay İdari İşler Kurulu’na havale edilmemiş olan işler ve verilen kararlar, ilgili bakanlığın görüşüne uygun olmadığı takdirde, bakanın isteği üzerine, Danıştay İdari İşler Kurulu’nda görüşülür. Ayrıca İdari Daire tarafından memurların yargılanmasıyla ilgili olarak verilen kararlara karşı yapılan itirazlar da İdari İşler Kurulu tarafından incelenmektedir.

İdari Dava Daireleri Kurulu, idari dava dairelerinin başkanları ile her idari dava dairesinden iki yıl için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen iki asıl ve iki yedek üyeden; Vergi Dava Daireleri Kurulu ise vergi dava dairelerinin başkanları ile her vergi dava dairesinden iki yıl için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen üç asıl ve üç yedek üyeden oluşur.

İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları; Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı yapılan itirazları ve bu davalarda esas hakkında verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını inceler ve karar bağlar. Bunlardan başka bölge idare mahkemelerinin temyiz incelemesinde verilen bozma kararlarına uymayarak verdikleri ısrar kararlarının temyizi başvurularını inceler ve karara bağlar.

Dava daireleri kurullarına Danıştay Başkanı veya vekillerinden biri; bunların yokluğunda daire başkanlarından en kıdemlisi başkanlık eder.

Toplantı ve görüşme yeter sayısı İdari Dava Daireleri Kurulu için on beş, Vergi Dava Daireleri Kurulu için ise on birdir.

Danıştay Kanunu’nun 18. maddesine göre, İçtihatları Birleştirme Kurulu, Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, dava daireleri başkanları ve üyelerinden kurulur.

Toplanma ve görüşme yetersayısı en az otuz birdir.

Kurul üye tamsayısının salt çoğunluğu ile bu toplantıda karar yetersayısı sağlanamaz ise ikinci toplantıda mevcudun salt çoğunluğu ile verilir. Kurulun diğer kararları oyçokluğu ile verilir.

İçtihatları Birleştirme Kurulu, adından da anlaşılacağı üzere, Danıştay kararları arasındaki farklılıkları gidermekle görevlidir.

Yargılama hukukunda ise içtihat, mahkeme kararı anlamındadır.

İçtihat, yüksek mahkemelerin, maddi bir olayı veya hukuk kuralını ne şekilde yorumladıklarını, anladıklarını ortaya koyan kararlarını ifade etmektedir.

Aynı hukuk kuralının uygulanmasında veya benzer maddi olayların değerlendirilmesinde farklılık olduğunda, içtihat farklılığı ortaya çıkmış olur. Danıştay dairelerinin kararları, dava dairelerinin veya idari ve vergi dava daireleri kurullarının kendi kararları veya ayrı ayrı verdikleri kararlar arasında aykırılık veya uyuşmazlık
bulunması halinde, Danıştay Başkanının havalesi üzerine, Başsavcının düşüncesi alındıktan sonra uyuşmazlık konusu kararlar incelenir ve içtihadın birleştirilmesine karar verilmektedir.

İçtihatların birleştirilmesini isteme yetkisi, Danıştay Başkanı, konu ile ilgili daireler, idari ve vergi dava daireleri kurulları veya Başsavcıya tanımıştır. Ayrıca, aykırı kararlarla ilgili kişiler, içtihatların birleştirilmesi için Danıştay Başkanlığına başvurabilirler.

İçtihadı birleştirme kararı lehine olanlar, bu değişiklikten yararlanamamaktadırlar. Çünkü ileride görüleceği üzere, ilgililer bakımından yargılama süreci bitmiş, karar kesinleşmiş olmaktadır. Bu sebeple içtihadı birleştirme kararlarından ilgililerin yararlanmasını sağlayan bir düzenleme yapılması yararlı olacaktır.

İçtihadı Birleştirme Kurulu kararları,
gönderildikleri tarihten itibaren bir ay içerisinde Resmi
Gazete’de yayımlanır.

Başkanlık Kurulu; Danıştay Başkanının
başkanlığında, üçü daire başkanı üçü Danıştay üyesi
olmak üzere altı asıl ve ikisi daire başkanı ikisi Danıştay
üyesi olmak üzere dört yedek üyeden oluşur

Başkanlık Kuruluna seçilecek asıl ve yedek
üyeler Danıştay Genel Kurulunca seçilir.
 

Başkanlık Kuruluna seçilenlerin görev süresi iki
yıl olup bir seçim dönemi geçmeden yeniden seçilemezler.

Başkanlık Kurulu üyeliğinin herhangi bir nedenle
boşalması hâlinde on beş gün içinde boşalan üyelik için
seçim yapılır ve seçilen üye, yerine seçildiği üyenin
süresini tamamlar.

Başkanlık Kurulunun görevleri şunlardır:
• Üyelerin görev yerlerini, dairelerin iş durumunu
ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak belirlemek.

• Zorunlu hâllerde daire başkanı ve üyelerin
dairelerini değiştirmek.
• Danıştay tetkik hâkimlerinin çalışacakları
daireleri, kurulları ve görecekleri işleri belli
etmek ve gerektiğinde yerlerini değiştirmek.
• Daireler arasında iş bölümünü belirlemek.
• Yetkili merciin neresi olduğu belirtilmemiş olan
yönetim işlerini belli etmek veya bu işleri
yapmak.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine
getirmek.

Başkanlık Kurulunun kararlarına karşı ilgililerce
Başkanlar Kuruluna yedi gün içinde itiraz edilebilir.

Başkanlar Kurulu, Danıştay Başkanının
başkanlığında Başsavcı, başkanvekilleri ve daire
başkanlarından oluşur

Başkanlar Kurulunun görevleri şöyle
sıralanabilir:
• Danıştay daireleri arasında çıkan görev
uyuşmazlıklarını karara bağlamak.
• Ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi
mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin
uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci
tayinini yapmak.
• Danıştay Başkanının Kurulda görüşülmesini
uygun gördüğü işleri görüşmek ve karara
bağlamak.

Aynı maddi veya hukuki sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hükmün, diğerini etkileyecek nitelikte olduğu davalardır.

Bölge idare mahkemeleri, doğrudan dava
açılabilen ilk derece mahkemeleri değildir. Bölge idare
mahkemeleri istinaf merciidirler. İdare ve vergi
mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan istinaf
başvurularını ve yürütmenin durdurulması istemleri
hakkında verilen kararlara karşı yapılan itirazları
inceleyerek karara bağlarlar. Yargı çevresindeki idare ve
vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki
uyuşmazlıklarını kesin karara bağlarlar.
4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin
Yargılanması Hakkında Kanunun 9. maddesiyle, Bölge
idare mahkemelerine soruşturma izni verilmesine ilişkin
bazı kararlara karşı yapılan itirazları inceleme örneğinde
olduğu gibi diğer kanunlarla verilen görevleri yerine
getirirler.

Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve
vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş
hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakanlığınca kurulur
ve yargı çevreleri tespit olunur.

Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve
vergi mahkemelerinin kuruluş ve yargı çevrelerinin
tespitinde, İçişleri, Maliye Bakanlıkları ile Gümrük ve
Tekel Bakanlığının görüşleri alınır.

Bölge idare mahkemelerinde; başkanlık,
başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet
komisyonu ve başkanlıkta, dairelerde ve adalet
komisyonunda yeterli sayıda yazı işleri müdürlüğü ve
idari işler müdürlüğü ile ihtiyaç duyulan diğer
müdürlükler bulunur.

Bölge idare mahkemesi başkanı;
• Mahkemeyi temsil eder.
• Bölge idare mahkemesi başkanlar kuruluna ve
adalet komisyonuna başkanlık etmek, alınan
kararları yürütür.
• Bölge idare mahkemesi dairelerinden birine
başkanlık eder.
• Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli
çalışmasını sağlamak ve bu yolda uygun göreceği
önlemleri alır.
• Bölge idare mahkemesinin genel yönetim işlerini
yürütür.
• Bölge idare mahkemesi memurlarını denetler
veya denetletir, personelden kendisine doğrudan
bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen
disiplin cezalarını uygular.
• Dairelerin benzer olaylarda kesin olarak
verdikleri kararlar arasındaki uyuşmazlığın
giderilmesi için başkanlar kuruluna başvurur.
• Hukuki veya fiili nedenlerle bir dairenin kendi
üyeleri ile toplanamadığı hâllerde ilgisine göre
diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye
görevlendirir.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapar.

2576 sayılı Kanun, vergi mahkemelerinin görevlerini şöyle düzenlemiştir:
a. Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar,

b. (a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un uygulanmasına ilişkin davalar,
c. Diğer kanunlarla verilen işler.

İdare mahkemeleri ise Danıştay ve vergi
mahkemelerinin görevine giren davalar dışındaki idari
davaları karara bağlamakla görevlidir. Tahkim yolu
öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan
uyuşmazlıklar hariç, kamu hizmetlerinden birinin
yürütülmesi için yapılan idari sözleşmelerden dolayı
taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar da
idare mahkemelerinde görülür. İdare mahkemeleri, diğer
kanunlarla verilen işleri de çözümlemekle görevlidir.

Birden çok yargı düzeni olan ülkemizde, idari işlem ve eylemlerden kaynaklanan uyuşmazlıklar idari yargı düzenindeki mahkemeler tarafından çözümlenmektedir.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinin kurulması suretiyle ülkemizde iki dereceli idari yargı sistemi tamamlanmıştır.

İdarenin idari faaliyet ve işlemlerini özel hukukun uygulama alanı dışında tutarak, ayrı hukuk kurallarına tabi kılan, bu kuralları uygulayacak olan idari makamları adli makamlardan tamamen ayıran yönetim sistemine, idari rejim denilmektedir.

İdarenin işleyişinin özel hukuk kurallarına tabi olduğu ve yargısal denetimin genel adliye mahkemelerinde yapıldığı sistem ise adli idare olarak adlandırılmaktadır.

Kamu kudreti, idarenin kamu yararını gerçekleştirebilmek için özel hukuk kişileri karşısında bu kişilerin rızaları aranmaksızın işlemler yapabilme şeklinde sahip olduğu üstün yetki ve ayrıcalıklardır.

1982 yılında idare, vergi ve bölge idare mahkemelerinin kurulmasıyla iki dereceli idari yargı sistemi tamamlanmıştır. Buna göre; idari işlem ve eylemlerden kaynaklanan uyuşmazlıkları çözümlemekle görevli idari yargı mercileri Danıştay’ın yüksek mahkeme olarak kurulduğu bir sistem içinde yer alırlar. İdare ve vergi mahkemeleri ilk derece mahkemesi, bölge idare mahkemeleri ise itiraz mercii olarak kurulmuşlardır.

İl idare kurulu, merkezi idarenin taşra teşkilatında yer alan il idaresinin, istişari ve idari nitelikte görevleri yerine getiren, valinin ya da görevlendireceği vali yardımcısının başkanlığı altında hukuk işleri müdürü, defterdar, milli eğitim, bayındırlık, sağlık, tarım ve veteriner il müdürlerinden oluşan bölümüdür.

Anayasa’nın 155. maddesine göre Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Sonradan yapılan değişikliklerle, Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bakacağı davalar azaltılarak, idari yargıda son inceleme mercii fonksiyonunu daha etkili yerine getirmesi amaçlanmıştır. Anayasa Danıştay’a idari görevler de vermektedir. Danıştay, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idari uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir.

1982 tarihli, 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda ise Danıştay; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş Yüksek İdare Mahkemesi, danışma ve inceleme mercii olarak tanımlanmıştır. Danıştay bağımsız olup, yönetimi ve temsili Danıştay Başkanına aittir. Danıştay’ın hükümetle ilgili işleri Başbakanlık aracılığıyla yürütülmektedir.

Danıştay’ın meslek mensupları, Danıştay Başkanı, Danıştay Başsavcısı, Danıştay başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerdir. Danıştay üyeleri, idari yargı hâkim ve savcıları ile Yasa’nın 8. maddesinde sayılan idari görevlerde bulunanlar arasından on iki yıl için seçilir. Bir kimse iki defa Danıştay üyesi seçilemez. İdari yargı hâkim ve savcıları arasından yapılacak atama, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca; diğerleri ise Cumhurbaşkanınca yapılır. Cumhurbaşkanı, Danıştay üyelerinin dörtte birini seçme yetkisine sahiptir.

Danıştay, görevlerini daireler ve kurullar vasıtasıyla yerine getirmektedir.

Danıştay dokuzu dava ve biri idari daire olmak üzere, on daireden oluşur. İdari daire olan Birinci Daire, Kanun’da belirtilen idari görevleri yerine getirir.

Birinci Daire’nin inceleyeceği ve karara bağlayacağı veya düşüncesini bildireceği işler şunlardır:

• Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri,
• İdari makamlar arasında görev ve yetkiden doğan uyuşmazlıklar,
• Kanunlarında Danıştay’dan alınacağı yazılı bulunan düşüncelere ilişkin istekler,
• Kamulaştırma Kanunu’nun otuzuncu maddesinin uygulanmasından çıkan uyuşmazlıklar,
• İl Özel İdaresi Kanunu gereğince doğrudan doğruya veya itiraz yoluyla Danıştay’a verilen işler
• Belediye Kanunu ile Danıştay’a verilip idari davaya konu olmayan işler,
• Derneklerin, kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için yapılacak teklifler,
• Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yargılanmalarına ilişkin mevzuat uyarınca görülecek işler.

İmtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri, bir kamu hizmetinin özel hukuk tüzel kişisi tarafından kurulmasını veya kurulmuş bir kamu hizmetinin belli bir süre sözleşmecinin kendi kar veya zararına işletilmesini öngören şartlaşma ve sözleşmelerdir.

Dava dairelerinin görevleri şöyle sıralanabilir:

1. İptal davaları ve idari sözleşmelerden doğan davalar yönünden, daireler arasındaki işbölümünün belirlenmesinde uyuşmazlığın kaynaklandığı mevzuat esas alınır.
2. Tam yargı davaları yönünden işbölümü; a. Zarara neden olan idari işlemden doğan uyuşmazlığı çözmekle görevli daireye göre, b. Zarar idari eylemden kaynaklanmışsa hizmetin niteliğine göre belirlenir.
3. Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlere ilişkin davalarda vergi dava daireleri arasındaki işbölümünün belirlenmesinde uyuşmazlığın kaynaklandığı mevzuat esas alınır.
4. Temyiz incelemesi yapmakla görevli daire, aynı konuda ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülecek davalara bakmak ve olağanüstü kanun yolları incelemelerini de yapmakla görevlidir.
5. İdare mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli idari dava dairesince yapılır. 
6. Vergi mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli vergi dava dairesince yapılır.
7. İşbölümünde idari ve vergi dava dairelerinden herhangi birinin görevinde olduğu belirlenmemiş davalara bakmak üzere birer idari ve vergi dava dairesi görevlendirilir. 
8. İşbölümünde aynı mevzuattan kaynaklanan uyuşmazlıkların birden fazla dairede çözümlenmesi konusunda farklı esaslar belirlenebilir.

İptal davası, idari işlemlere karşı menfaati ihlal edilenler tarafından, yetki, şekil, konu, sebep ve maksat unsurlarından birinin hukuka aykırı olduğu iddiasıyla idari yargıda açılan davadır.

Tam yargı davası, idari işlem ve eylemlerden dolayı hakları ihlal edilenler tarafından bir hakın yerine getirilmesi, uğranılan zararın yerine getirilmesi ya da eski durumun iadesi amacıyla idari yargıda açılan davadır.

Danıştay Genel Kurulu, Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeler ile Genel Sekreterden oluşur.

Danıştay’da idari işlerle görevli bir diğer organ, İdari İşler Kurulu’dur. İdari İşler Kurulu, idari daire başkanı ile her takvim yılı başında Başkanlık Kurulunca idari daireden seçilecek iki üye ve her dava dairesi başkan veya üyeleri arasından seçilecek bir üyeden oluşur.

İdari Dava Daireleri Kurulu, idari dava dairelerinin başkanları ile her idari dava dairesinden iki yıl için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen iki asıl ve iki yedek üyeden; Vergi Dava Daireleri Kurulu ise vergi dava dairelerinin başkanları ile her vergi dava dairesinden iki yıl için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen üç asıl ve üç yedek üyeden oluşur.

Danıştay Kanunu’nun 18.maddesine göre, İçtihatları Birleştirme Kurulu, Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, dava daireleri başkanları ve üyelerinden kurulur.

Başkanlık Kurulu; Danıştay Başkanının başkanlığında, üçü daire başkanı üçü Danıştay üyesi olmak üzere altı asıl ve ikisi daire başkanı ikisi Danıştay üyesi olmak üzere dört yedek üyeden oluşur.

Başkanlık Kurulunun görevleri şunlardır:

• Üyelerin görev yerlerini, dairelerin iş durumunu ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak belirlemek.
• Zorunlu hâllerde daire başkanı ve üyelerin dairelerini değiştirmek.
• Danıştay tetkik hâkimlerinin çalışacakları daireleri, kurulları ve görecekleri işleri belli etmek ve gerektiğinde yerlerini değiştirmek.
• Daireler arasında iş bölümünü belirlemek.
• Yetkili merciin neresi olduğu belirtilmemiş olan yönetim işlerini belli etmek veya bu işleri yapmak.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.

Başkanlar Kurulu, Danıştay Başkanının başkanlığında Başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanlarından oluşur.

Başkanlar Kurulunun görevleri şunlardır:

• Danıştay daireleri arasında çıkan görev uyuşmazlıklarını karara bağlamak
• Ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci tayinini yapmak
• Danıştay Başkanının Kurulda görüşülmesini uygun gördüğü işleri görüşmek ve karara bağlamak 

Bölge idare mahkemeleri, doğrudan dava açılabilen ilk derece mahkemeleri değildir. Bölge idare mahkemeleri istinaf merciidirler. İdare ve vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurularını ve yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlarlar. Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin karara bağlarlar. 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanunun 9. maddesiyle, Bölge idare mahkemelerine soruşturma izni verilmesine ilişkin bazı kararlara karşı yapılan itirazları inceleme örneğinde olduğu gibi diğer kanunlarla verilen görevleri yerine getirirler.

Bölge idare mahkemelerinde; başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet komisyonu ve başkanlıkta, dairelerde ve adalet komisyonunda yeterli sayıda yazı işleri müdürlüğü ve idari işler müdürlüğü ile ihtiyaç duyulan diğer müdürlükler bulunur.

Bölge idare mahkemesi başkanı;

• Mahkemeyi temsil eder.
• Bölge idare mahkemesi başkanlar kuruluna ve adalet komisyonuna başkanlık etmek, alınan kararları yürütür.
• Bölge idare mahkemesi dairelerinden birine başkanlık eder.
• Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasını sağlamak ve bu yolda uygun göreceği önlemleri alır.
• Bölge idare mahkemesinin genel yönetim işlerini yürütür.
• Bölge idare mahkemesi memurlarını denetler veya denetletir, personelden kendisine doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygular.
• Dairelerin benzer olaylarda kesin olarak verdikleri kararlar arasındaki uyuşmazlığın giderilmesi için başkanlar kuruluna başvurur.
• Hukuki veya fiili nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı hâllerde ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirir.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapar.

İdari yargı düzeninde doğrudan dava açılabilen ilk derece mahkemeleri idare ve vergi mahkemeleridir. Danıştay Dairelerinde açılabilen bazı davalar dışında idari uyuşmazlıklarda genel görevli mahkemeler idare mahkemeleridir. 

Vergi mahkemeleri de Kanun’da belirtilen uyuşmazlıkları çözümlemekle görevlidirler. 2576 sayılı Kanun, vergi mahkemelerinin görevlerini şöyle düzenlemiştir:

• Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar,
• (a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un uygulanmasına ilişkin davalar,
• Diğer kanunlarla verilen işler.