Helenistik felsefe “ahlak” ve “dinî” dönem olarak kendi içinde kabaca iki döneme ayrılmaktadır.

Ahlaki dönemde Platon’un Akademisi ve Aristoteles’in Lisesine ilaveten adından söz ettiren üç düşünce akımı göze çarpmaktadır. Bunlar Stoacılık, Epikürosçuluk ve Şüpheciliktir.

Dini dönemde “Yeni Platonculuk” etkilidir.

Stoacılık Kıbrıslı Zenon (MÖ 334-262) tarafından kurulan okula verilmiş bir isimdir.

Felsefe tarihinde Zenon adlı çok sayıda filozof vardır. Bunlardan özellikle ikisi oldukça meşhurdur. İlki paradoksları ile tanınan Elealı Zenon’dur. Diğeri ise aslında bir tüccar olan Kıbrıslı Zenon’dur. Elealı Zenon ve Kıbrıslı Zenon dışında Zenon adını taşıyan başka filozoflar da vardır. İskenderiyeli Zenon, Pergamumlu Zenon, Genç Zenon, Sidonlu Zenon ve Tarsuslu Zenon bunlardan bazılarıdır.

Stoa ekolünün kurucusu olan Zenon’a, Parmenides’in ögrencisi olan Zenon ile karıştırılmaması için, Kıbrıs’ın Kition kentinde doğmuş olması münasebetiyle “Kıbrıslı” önadı verilmiştir.

Kıbrıslı Zenon aslında bir tüccardır.

Kıbrıslı Zenon’un felsefeyle tanışması, sonraki dönemlerde düşüncesine ana rengini verecek olan “kader”in bir cilvesi olarak görülebilir. Zira mallarını yüklediği gemi Yunanistan yakınlarında batmış ve bunun neticesinde Zenon iflas etmiştir. O, talihsiz kazadan sonra Atina’ya gelmiş ve tesadüfen Kinik okuluna mensup Crates ile tanışmıştır. Crates ile olan münasebet Zenon’un geliştirdiği felsefî yaklaşım üzerinde belirgin izler bırakmıştır. Crates haricinde Zenon’un birlikte çalıştığı isimler arasında bir süre Platon’un Akademiasının başkanlığını yapmış olan Polemo ile Megara okulundan Stilpo da yer almaktadır.

Kıbrıslı Zenon milattan önce yaklaşık 300 yılında kendi okulunu kurmuştur.

Zenon’un öğretisi başlangıçta Zenonculuk olarak isimlendirilmiş ve öğrencilerine de Zenoncular adı verilmiştir. Fakat ekol, zamanla, Zenoncuların toplandığı mekâna atfen kullanılan bir tabirle Stoacılık olarak tanınmıştır. Zenon’un öğrencileri Atina’nın merkezî yerlerinden birinde, rengârenk boyanmış bir galeride toplanarak felsefî meseleler üzerinde tartışmışlardır. Okul bu nedenle Stoacılık olarak bilinmiştir.

Stoa Yunancada yüksek sütunlu galeri, sundurma anlamına gelmektedir. Stoacılık tabiri buradan gelmektedir.

Stoacılık salt bir felsefî ekol olmanın ötesinde son derece katı ahlaki kuralların biçimlendirdiği bir yaşam biçimidir.

Stoacıların felsefesini biçimlendirdiği söylenebilecek çok sayıda kaynağa işaret etmek mümkündür. Bunlar Herakleitos, Sokrates ve Kinik okuludur. Demokritos’un da Sobacılığın oluşumu üzerinde etkisi olduğu iddia edilebilir.

Felsefe tarihinde bu evreler kabaca üç başlık altında toplanmaktadır: • Stoacılığın birinci evresi genellikle “eski Stoa” ya da “eski Stoacılık” olarak anılmaktadır. • Stoacılığın ikinci evresi “orta Stoa” olarak isimlendirilmektedir. • Üçüncü evre Stoa düşüncesi ise “yeni Stoa” veya “Roma Stoası” olarak adlandırılmaktadır.

Eski Stoacıların en ünlüsü şüphesiz okulun kurucusu olan Kıbrıslı Zenon’dur. Kıbrıslı Zenon dışında eski Stoacılığı şekillendirdiği söylenebilecek olan pek çok isim vardır. Bunlar arasında Kleanthes (MÖ 331-232) ve Khrysippos (MÖ 280-206) isimlerinin özellikle zikredilmesi gerekir.

Orta Stoa’nın başlıca iki temsilcisi vardır. Bunlar Panaitios (MÖ 180-110) ve Poseidonios’tur (MÖ 135-51).

Stoacılığın bu son döneminin en ünlü simaları arasında özellikle üç isim öne çıkmaktadır. Bunlar Seneca (MÖ 4–MS 65), Epiktetos (55-135) ve Marcus Aurelius’tur (121-180).

Materyalizm maddecilik demektir. Materyalistlere göre, evrendeki tek gerçeklik maddedir.  

Stoacılar, Kıbrıslı Zenon’u takip ederek, felsefeyi üç başlık altında incelemiştir: mantık, fizik ve ahlak.

Mantık, doğru bilgiye ulaşmanın aracı olarak tasarlanmıştır ve “doğru bilgiye ulaşmanın yöntemi nedir?”, “bilgimizin kaynağı ve sınırları nelerdir?” gibi soruları ele alır.

Fizik, evrenin yapısı ve temel yasaları ile ilgili sorunları çözüme kavuşturma çabasındadır.

Ahlak, insanı mutluluğa götürecek olan yolu bulmaya çalışmaktadır (Von Aster, 2015).

Diyalektik felsefî açıdan daha önemli olup psikolojik temele dayandırılan bir tür bilgi teorisidir (Störig, 2015).

Retorik pratik bir disiplindir ve temel araçlarını dil ve akıl yürütme oluşturmaktadır (Cevizci, 2015).

Kıbrıslı Zenon bilginin ilk maddesinin duyu verileri olduğunu düşünmektedir. Bu, onun empirist (deneyci) bir bilgi anlayışına sahip olduğu anlamına gelmektedir. Zenon’a göre, bütün ilk tasavvurlarımızın kaynağı “dış etkiler” yüzünden ruhta meydana gelen izlenimlerdir.

Katalepsis Yunanca bir kelimedir ve “kavramak” anlamına gelmektedir. Zenon’un bilgi teorisi açısından ise objesini aslına uygun bir şekilde, tahrif etmeden yansıtan bir düşüncedir.

Episteme yalnızca bilge kişilerde bulunmaktadır. Dolayısıyla, doğruluğun ölçütü yalnızca bilge kişilerde bulunan episteme olabilir (Gökberk, 2016, s. 93).

Eski Stoa ekolüne göre, düşünme ve konuşma doğuştan getirilmiş şeyler değildir. Bu yetenekler insanın doğumundan itibaren uzun bir süre içerisinde gelişirler. Ruh, başlangıçta tabula rasa (boş levha) gibidir.

Zenon bilgideki kesinliği dört dereceye ayırmaktadır: hayal etmek, inanmak, bilmek ve açıklamak (Weber, 2014, s. 106).

Rasyonalizmin en etkili temsilcileri Sokrates ve Platon’dur.

Panteizm Tanrı ile evren (doğayı/fiziği) bir ve aynı gören dinî düşüncedir.

Nesnel gerçeklik, yeryüzü ve yıldızlar olarak bir bütünlük içinde, planlı ve üstün bir düzenin yansımasını teşkil etmektedir.

Stoa fiziği ve metafiziğinin asıl inşa edici unsuru Herakleitos’un fikirleridir.

Zenon’a göre, yalnız maddi olan varlık bir şey yapmaya ve kendisiyle bir şey yapılmaya elverişlidir. Bundan dolayı evrenin İlkesinin maddi bir şey olarak anlaşılması gerekir. Bu maddi ilkede biri etkin, diğeri edilgin iki unsur vardır. Etkin unsur “hareket ettirmektedir. Edilgin unsur ise ilk maddedir ve “hareket ettirilmekte”dir.

Kozmik-döngü, Stoa düşüncesinin ayırt edici fikirlerinden biri olup evrenin yaratıcı bir ateş olan Tanrı’dan geldiği ve her defasında ona geri döndüğü inancını temsil etmektedir. Kozmik-döngü inancına göre, evren sürekli bir oluş ve bozuluş içerisindedir. Oluş ve bozuluş arasında cereyan eden süreç (örneğin insanların yaşamı, yıldızların hareketleri vs.) bir önceki süreçle birebir aynıdır.

Stoacılar kötülüğün mevcudiyetinin farkındadırlar ve kötülük mevzuunu tartışırken kabaca iki cevap vermektedirler. İlk olarak onlar kötülüğün varlığını inkâr ederler. Dünya iyi ve yetkindir ve bizim kötü olarak adlandırdığımız şeyler yalnızca görsel olarak kötüdür. Bir resimdeki gölgeler ya da müzikteki bir ahenksizlik gibi evrende gözlemlediğimiz kötülükler de bütünün güzelliğine ve yetkinliğine katkıda bulunmaktadır. Bu bakımdan kötülüğün mutlak mevcudiyetinden bahsedilemez. Mutlak bir kötülük yoktur. İkinci olarak ise Stoacılar kötülüğün mevcudiyetini kabul ederler. Fakat bu yaklaşımda kötülük iyinin gerekli ve kaçınılmaz bir sonucu olarak ya da iyinin gerçekleşmesinin zorunlu bir koşulu olarak takdim edilir (Thilly, 2000, s. 201).

Stoacıların fizik anlayışları Aristoteles’in kısmî etkisini taşımaktadır. Onlar Aristoteles’in dört unsur teorisini benimsemişlerdir. Aslında bu teori, hatırlanacağı üzere, Aristoteles’ten de önce, Empedokles tarafından gündeme getirilmiştir. Evren hava, ateş, toprak ve sudan oluşmaktadır. Bununla birlikte, Stoacıların Aristoteles’in beşinci bir unsur olarak ilave ettiği “esîr”in mevcudiyetine inanmadıklarına işaret edilmelidir (Inwood ve Gerson, 2008). Bu bakımdan, onlar Aristoteles’i bütünüyle takip etmiş değildirler. Bütün doğa, onlara göre, dört parçaya   bölünmüştür. Yaratıcı pneuma (nefes) inorganik şeylerde salt olarak, bitkilerde doğanın oluşturucu gücü olarak, hayvanlarda arzu eden ruh ve insanlarda aklî ruh olarak faaldir (Zeller, 2008).

Pneuma Yunanca bir kelimedir ve nefes anlamına gelmektedir. Zenon’un düşüncesine göre, ruh bir nefes gibi bedene yayılmıştır. Tanrı da tıpkı ruh gibi evrene yayılmış bir sıcak nefestir.

Stoacılar için var olmak cisim olmak demektir. Bu nedenle, ruh da kaba bir cisimle örtülmüş ince bir cisimdir. Eğer başka türlü olsaydı, ruh ile beden arasındaki karşılıklı ilişki gerçekleşemezdi. Çünkü cisim olmayan şey cisim üzerinde etkide bulunamaz.

Ruh, Stoacıların büyük bir kısmına göre, bireysel mevcudiyetini sonsuza kadar devam ettirmek anlamında ölümsüz değildir.

Kleanthes ruhun ölümsüzlüğü fikrini benimseyen istisna bir Stoacı figürdür. O, bütün ruhların ölümsüz olduğuna inanmakla birlikte onların ölümden sonraki zamanda bu dünyada sahip oldukları özellikleri koruyacaklarını düşünmektedir (Erkızan ve Çüçen, 2013, s. 166).

Stoacılara göre, ruhta 8 bölüm vardır. Bunlar akıl, beş duyu, konuşma yetisi ve üreme gücüdür.

Hegemonikon ruhun bütünü üzerindeki egemen güçtür. O, hem tek tek organların işleyişini hem de düşünme etkinliğini kontrol etmektedir. Bedendeki tüm işlemlerin kontrolünü ve bunları bir arada tutma görevini hegemonikon yerine getirmektedir (Gökberk, 2016, s. 94). Hegemonikon kalpte yerleşmiştir ve tüm ruhsal işlevler o hayata aktarmaktadır (Thilly, 2000, s. 201).

Zenon eudaimonisttir. Başka bir deyişle, o, ahlakın amacının mutluluk olduğunu düşünmektedir.

Stoacıların tamamı tarafından benimsenen bu anlayışın iki kaynağı olduğu söylenebilir. İlki Demokritos’tur. Demokritos ahlakın amacını mutluluk olarak belirlemektedir. Stoacıların ahlak anlayışlarının diğer kaynağı ise Sokrates’tir. Esasen Sokrates’in etkisi daha ağır basmaktadır denilebilir. Bunda Zenon’un Sokratesçi Kinik öğretisi ile olan tanışıklığının da rolü vardır.

Kıbrıslı Zenon, eylemler ahlak bakımdan üç kategoriye ayırmaktadır. Doğru veya yanlış eylemler, ödeve uygun veya ödeve aykırı eylemler ve ilgisiz kalınacak eylemler.

Doğru eylemler, ruhun birliğinin doğru durumundan çıkmış olan eylemlerdir.

Yanlış olan eylemler, doğru eylemlerin tam aksine, hegemonikonun ruhun bütünlüğü üzerindeki birleştirici gücünü kaybetmesinin bir sonucudur. Bu eylemlerde akıl değil duygular ağır basmaktadır.

Ödeve uygun eylem akıldan değil, varlığımızı koruma içgüdüsünden doğar. Bunlar ahlak bakımından aldırılış edilebilir bir nitelikte değildirler.

Ödeve aykırı eylemleri ahlaki açıdan haklı çıkarmak mümkün değildir (Gökberk, 2016, s. 96).

Stoacılar insanları ikiye ayrılırlar: iyiler ve kötüler (Weber, 2014, s. 109), başka bir deyişle temel erdemlerin tamamına sahip olanlar ve sahip olmayanlar.

Ahlak açıdan insanın başlıca görev kendi kendine karşı bir savaş vermek, yani nefis mücadelesi yürütmektir. En yüksek iyiye ancak kendi nefsini körelten, ruhunu her türlü tutkudan, arzudan tamamen temizleyenler erişebilir. Bu duruma Stoacılar apatheia adını vermektedirler. Apatheia durumuna yalnız bilgeler erişebilir (Störig, 2015, s. 279). Apatheia tutkuları yalnız etkisiz kılmak değildir, aslında onlardan tamamen kurtulmak, onları bütünüyle ortadan kaldırmak gerekmektedir (Zeller, 2008, s. 307).

Stoacılar dindarlığın tanrılara tapınma ve onları yüceltme bilgisi olduğuna inanmaktadırlar. Fakat özü itibariyle din, tanrılar hakkındaki doğru görüşlere, onların iradelerine itaat etmeye, mükemmeliyetlerini taklide, kalp ve irade saflığına, tek kelimeyle bilgelik ve erdeme dayanır (Zeller, 2008, s. 313).

Orta Stoanın en önemli temsilcileri Panaitos ve Poseidonos’tur.

Panaitios eski Stoa’ya çeşitli açılardan karşı çıkmaktadır. Eski Stoacılar ideal bir insan tiplemesinden bahsetmektedirler. Onlara göre, insan ya zeki ya da aptaldır. Panaitios ise insanları tek bir tipe göre tanımlamanın doğru olmadığı, evrensel (ideal) bir insan tipinin olamayacağı kanaatindedir. Onun eski Stoacılara karşı çıktığı ikinci husus ise onların benimsediği “dünya devlet” anlayışıdır. Panaitios ulus devletlerin ve milletlerin mevcudiyetin anlamlı ve gerekli bulması bakımından eski Stoa okulundan ayrılmaktadır. Nasıl ki her birey kendi   kişiliğinde taşıdığı ideali gerçekleştiriyorsa, her millet de kendi tarihsel sınırları dâhilinde, kendine has idealleri hayata geçirir ve görevleri yapar (Von Aster, 2015). Eski Stoa evren belirli aralıklarla yok olup yeniden ortaya çıkan bir niteliğe sahipmiş gibi tasavvur etmektedir. Panaitios ise bunu kabul etmez. Ona göre, evren sonsuz (kesintisiz) bir yapıya sahiptir. Eski Stoacılar Pythagorasçılığın da etkisiyle ruh ve bedeni birbirinden ayrı iki unsur olarak kabul etmektedir. Onlara göre, beden ölünce ruh ölmez ve tümel ruha geri döner. Panaitios ise ruh ve bedenin Tanrı tarafından bütünleşik bir formda, bir arada yaratıldığını, bu ikisinin birbirinden ayrı olmadığını düşünmektedir. Beden ölünce ruh da ölmüş olur. Bu, ruhun bedenden önce var olmadığı gibi, ondan sonra da mevcut olamayacağı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, Panaitios ruh-beden ilişkisi konusunda monist bir yaklaşımı benimsiyor gözükmektedir (Elmalı ve Özden, 2013). Panaitios’un eski Stoacılardan ayrıldığı bir diğer nokta ise halk dinine yönelik tutumudur. Eski Stoacılar halk dinine yakın durmakta ve ondaki çeşitli unsurları benimsemektedirler. Panaitios ise halk dini karşısında daha özgür bir yaklaşım benimser. Ona göre, biri şairlerin ve filozofların, diğeri ise devlet adamlarının olmak üzere iki din vardır. Kendisi ikincisini tercih etmektedir (Gökberk, 2016). Bu açıdan bakıldığında, Panaitios’un gözünde dinin politik değer ve işlevi doğrultusunda irdelenmesi gereken bir unsur olduğu iddia edilebilir.

Poseidoinos bir fizikçi, coğrafyacı, astronom ve tarihçidir. Çok yönlü bir filozoftur. Bu alanlarda önemli çalışmalar yaptığı bilinmektedir.

Poseidonios’a göre, insan ile Tanrı arasında bir boşluk yoktur. Boşluk zannettiğimiz yer aslında insanüstü yaratıklarla, “daimon”larla doludur (Von Aster, 2015). Daimonlar Tanrı ile insan arasındaki ruhani varlıklar olup insanın Tanrı’yla olan bağını sağlarlar (Elmalı ve Özden, 2013).

Roma Stoasının başlıca üç temsilcisi vardır. Bunlar Seneca, Epiktetos ve Marcus Aurelius’tur. Epiktetos bir köle, Marcus Aurelius ise Roma’nın muzaffer bir imparatorudur.

  Seneca ahlak konusunda tipik bir Stoacıdır.

Entelektüalist ve eudaimonist bir ahlak anlayışını benimsemiştir.

Epiktetos Roma Stoacılığının temsilcileri arasında özel bir yere sahiptir. Seneca Roma imparatorluğunun yönetim kademesine yakın biri olarak yaşamış ve Neron’a hocalık yapmıştır. Epiktetos bir köle olarak doğmuş, sonrasında sahibi tarafından azat edilmiştir.

Marcus Aurelius hem bir filozof hem de bir imparatordur. O MS 161-180 yılları arasında Roma imparatorluğu yapmıştır. Bu itibarla, Marcus Aurelius’un Platon’un tasvir ettiği “filozof kral” tiplemesine uygun bir profil çizdiği söylenebilir.

Epiktetios ve Marcus Aurelius için bireyin var oluş amacı devlet içerisinde bir hizmette bulunmaktır.

Helenistik felsefenin ikinci büyük düşünce ekolü Epiküros (MÖ 341-271) tarafından geliştirilen fikirlere dayanmaktadır. Epiküros Helenistik dönemin tipik bir düşünürüdür. O bir taraftan Yunan felsefesinin kurucu unsurlarına geri dönüşü temsil etmekte ve örneğin Demokritos’un atomcu düşüncesini yeniden canlandırmakta, diğer taraftan ise teorik mevzulardan ziyade pratik mevzulara eğilmektedir. Bu nedenle ahlaki tartışmalar Epikürosçuluğun belkemiğini teşkil etmektedir.

Metrodorus (MÖ 331-278), Hermarkhos (MÖ 325-250) ve Polyaenus (MÖ 340-285) Epküros’un ögretilerini devam ettirmiş olan düşünürlerden bazılarıdır.

Epiküros derslerini Atina civarındaki bir bahçede vermiştir. Bu nedenle Epikürosçulara “bahçe filozofları” adı da verilmektedir.

Themista (MÖ 342-271) ve Leontion Epküros’un öğretisini benimsemiş olan iki kadın filozoftur.

  Epiküros felsefeyi üç kısma ayırmaktadır. Bunlar kanonik, fizik ve ahlaktır.

Kanonik Epikürosçuların mantığa verdiği isimdir.

Epiküros genel olarak felsefeyi, özel olarak ise bilgiyi mutluluğa ulaşmanın bir aracı olarak görmektedir.

Epiküros entelektüalist ve eudaimonist bir ahlak anlayışına sahiptir. O, tıpkı Sokrates gibi, erdem ve bilgiyi özdeşleştirir.

Ahlakın amacının mutluluk olduğunu düşünür.

İnsanın mutlu olabilmesi için ihtiyaçlarının karşılanması bir zorunluluktur. İhtiyaç içerisindeki bir insanın gerçek anlamıyla mutlu olması imkânsızdır. Fakat, diye düşünmektedir Epiküros, her ihtiyaç makul ve karşılanması gereken bir mahiyete sahip değildir. Bu bakımdan, ihtiyaçları kategorize etmek ve bunlar arasında bir seçim yapmak gerekmektedir.

Epiküros’a göre, insanların ihtiyaçları üç gruba ayrılabilir. Birinci grup hem doğal hem de zorunlu olan ihtiyaçlardır. Örneğin beslenme hem doğal hem de zorunlu bir ihtiyaçtır. Beslenmeyen bir organizma mevcudiyetini koruyamaz. İkinci grup doğal olmakla birlikte zorunlu olmayan ihtiyaçlardır. Örneğin beslenme doğal ve zorunlu bir ihtiyaç olmakla birlikte, damak zevkine dayalı olacak şekilde besin arayışına girmek ne doğal ne de zorunludur. Zira asıl olan organizmanın mevcudiyetin korumasıdır. Üçüncü grup ise ne doğal ne de zorunlu olan ihtiyaçlardır. Örneğin siyasi iktidarı elde etmek ne doğal ne de zorunlu bir vakıadır.

Epiküros bireyci bir yaklaşıma sahiptir. Bu yaklaşım onun devlet ve toplum anlayışına da sirayet etmiştir.

Pyrrhon (MÖ 365 – 275) şüpheciliğin teorisyeni ve ilk temsilcisidir.

Şüphecilikle ilgili ilk yazılı dokümanları Timon (MÖ 320-230) hazırlamıştır.

Pyrrhon’a göre ahlakın amacı mutluluktur. Bu bakımdan o da selefleri gibi eudaimonisttir. Demokritos’a benzer şekilde Pyrrhon da mutluluğu dirlik ve gönül şenliği (euthymia) için de geçen bir yaşamda bulmaktadır. Buna erişmek için de felsefeye dayanmak gerekmektedir. Felsefenin ödevi, hayatı, son amacı olan mutluluğa göre düzenleyebilmektir.

Epokhe “yargıyı askıya almak” ya da “yargıdan kaçınmak” gibi anlamlara gelmektedir. Epokhe sadece gerçek varlıkla ilgili her türlü yargıdan kaçınmak değildir, özellikle her türlü mutlak nitelikteki değerlendirmeden de kaçınmak, dolayısıyla “nesnenin kendisi”ne yönelmiş her türlü istek ve duygudan uzak durmak demektir (Gökberk, 2016). Epokhe, aynı zamanda, her türlü şeye karşı hazırlıklı olmak demektir. Epokheyi kullanan bir kişiyi dünyada hiçbir şey sarsamaz, çünkü o her şeye hazırlıklıdır ve razıdır (Von Aster, 2015). Böylece şüpheci bir tutum olarak epokhe hem epistemolojik hem de ahlaki bir unsur halini almaktadır.

Epokhe vasıtasıyla ulaşmaya çalıştığımız ruhsal dinginlik ya da şenlik durumuna Pyrrhon ataraxia adını vermektedir. Pyrrhon’un şüpheciliğinde amaç epokhe değil, ataraxiadır. Ataraxia şüpheciler için eudaimoniadır, yani en yüksek mutluluktur. Bunu da ancak bilgisizliğimizi kabullenerek elde edebiliriz.

Timon, hocası Pyrrhon’un yolundan giderek, insanın mutlu olmak için cevaplaması gereken üç soru olduğunu düşünmektedir. Birincisi, şeylerin mahiyeti nedir? İkincisi, bunlara karşı alınması gereken tavır ne olmalıdır? Üçüncüsü, bu tavır bize nasıl fayda sağlayabilir?

Akademi şüpheciliğinin başlıca temsilcileri Arkesilaos (MÖ 316-241) ve Karneades’tir (MÖ 214- 129).  

Şüpheciliğin son merhalesini milattan önce birinci yüzyıl ile milattan sonra üçüncü yüzyıl arasında etkili olmuş olan ve en önemli ifadesini Sextus Empirikus’ta (MS 160-210) bulan dönem oluşturmaktadır. Bu dönemin önde gelen bir diğer figürü ise Aenesidemus’tur (MS 1. yy.)