Atmosferdeki havayı akciğerlere alıp içindeki oksijeni tüketerek, içine üretilen karbondioksiti katıp geri dışarı verme olayına solunum denir.

Solunuma katılan organlar göğüs boşluğunun dışında ve içinde olmalarına göre sınıflandırılırlar. Burun, yutak (farinks) ve gırtlak (larinks) göğüs boşluğumuzun üstünde olduklarından üst solunum yollarını oluştururlar.

Solunuma katılan organlar göğüs boşluğunun dışında ve içinde olmalarına göre sınıflandırılırlar. Burun, yutak (farinks) ve gırtlak (larinks) göğüs boşluğumuzun üstünde olduklarından üst solunum yollarını ama soluk borusu (trake), bronşlar ve akciğerler göğüs boşluğumuzun içinde olduklarından alt solunum yollarını oluştururlar.

Burnun görevleri kısaca şunladır:
1. Havanın geçişini sağlamak
2. Giren havayı temizlemek
3. Giren havayı ısıtmak
4. Giren havayı nemlendirmek
5. Konuşmaya yardım etmek

Yutağın halk arasındaki adı boğazdır. Kafatasının tabanından başlayıp yemek borusuna kadar uzanan ve yaklaşık 12 cm uzunluğunda bir tüptür. Ağız boşluğunun arkasında ve boyun omurlarının önünde yer alır. Kastan yapılmıştır ve içini mukoz hücreler kaplar. Yutağa açılan 7 adet delik vardır. Bunlar: yutağın burun bölgesine açılan 2 tane öztaki borusu ağzı, yine burun bölgesine açılan 2 tane burun boşluğu sonu, yutağın ağız bölgesine açılan 1 tane ağız boşluğu sonu, yutagın gırtlak bölgesinden soluk borusuna açılan 1 tane açıklık ve gırtlak bölgesinden yemek borusuna açılan 1 tane yemek borusu açıklığı. Yutak aşağı doğru yemek borusuna uzanır ve onunla kaynaşır.

Yukarıdan aşağıya doğru yutağın üç bölgesi vardır.
1. burun (nazofarinks),
2. ağız (orofarinks),
3. gırtlak (larıngofarinks) bölgesi.

Yutağın görevlerini şöyle sıralanabilir:
1. solumaya,
2. yutmaya,
3. konuşmaya,
4. beden savunmasına,
5. orta kulağın havalanmasına yardım etmek.

Ses tellerine bağlı kaslar kasıldığı zaman ses tellerini birbirine yaklaştırarak glotis açıklığını daraltırlar. Akciğerlerdeki hava dışarı doğru çıkarken kapanmış olan ses tellerine çarparak titreştirir. Bu titreşme bağlama tellerinin titreşmesine benzetilir. Ses tellerinin yapısına, birbirine olan yakınlığına ve akciğerlerden dışarı doğru çıkan havanın miktarı ile gücüne bağlı olarak ses oluşur. Sesin oluşmasına ayrıca yutak, ağız boşluğu, burun boşluğu ve hatta burun çevresindeki sinüsler de yardım eder. Konuşmaların kelimelere dönüşmesinde ayrıca dil, diş, dudaklar ve bazı yüz kasları yardım eder.

Ses kutusu olarak da bilinen kısa bir hava yoludur. Yutak ile soluk borusu ara bölgesinde ve boyun omurlarının önünde yer alır.
Çocuklarda en üstte, kadınlarda biraz aşağıda ve erkeklerde en aşağıda yer alır. Yani, yaşa ve cinsiyete göre bulunduğu yer farklılık gösterir. Bu özelliği çocukların, kadınların ve erkeklerin seslerinin farklı çıkmasına neden olur.

Gırtlağın yapısında 9 tane kıkırdak vardır. Bunların 3 tanesi tekli diğer altısı 3 çifttir. Bu kıkırdak yapılar birbirlerine kas, zar ve bağ dokusuyla bağlanarak ses kutusunu oluştururlar. Kıkırdak yapılar biraz sert olduklarından hava yolunun devamlı açık tutulmasını sağlarlar. Yani kapanmasını önlerler. 

Konuşmamızda görev alan yapılar şunlardır;
a. ağız boşluğu
b. burun boşluğu
c. yutak
d. ses telleri
e. dudaklar
f. yüz kasları
g. dil ve
h. dişler.

Yapı olarak dıştan içe doğru bağ doku, düz kas ve kıkırdaktan yapılmıştır. Kıkırdak doku kaslar arasına yerleşmiştir ve soluk borusunun ana çatısını oluşturur.

Solunum alveollerine hava giriş ve çıkışını sağlayanlar şunlardır:

1. burun
2. yutak
3. gırtlak
4. soluk borusu
5. bronşlar
6. bronşçuklar
7. son bronşçuklar
8. solunum bronşçuğu
9. alveol kanal

Hava ileten yolların solunumdaki görevleri kısaca özetlenirse:

1. Hava akımı için fazla direnç göstermezler. Burada kıkırdak yapı ile düz kaslar ve onlara ulaşan otonom sinir sistemi hava yollarının kapanmasına engel olurlar.
2. Yabancı madde ve mikroplara karşı savunurlar. Bu görevi siliyalar, mukus ve makrofajlar üstlenir.
3. Havayı mukus tabakanın suyuyla nemlendirirler.
4. Yoğun dolaşım sistemi ağıyla havayı ısıtırlar.
5. Ses telleriyle birlikte ses oluşturup iletişim sağlarlar.

Sağ akciğer üst, orta ve alt olmak üzere üç bölüme (loba) ayrılmıştır. Sol akciğerde üst ve alt olarak iki bölümlüdür.

Soluk verme (ekspirasyon): Soluk verme pasif bir olaydır. Soluk alırken kasılan omuz, kaburga ve diyafram kasları gevşeyince göğüs boşluğu ve akciğer içi alanı daraltacağı için alveollerdeki havanın basıncı biraz artar ve bu sefer alveol havasının atmosfere çıkması sağlanır.

1. Gazların basınç farklarına bağlıdır. Alveol içindeki havadaki oksijenin pay basıncı (pO2 = 104) kılcal kanındaki oksijenin pay basıncından (pO2 = 40) çok olduğundan, O2 alveolden kılcala kolaylıkla geçer. Olay CO2 için tersine olur ve kılcal kanından (pCO2 =46) alveol içindeki havaya (pCO2 =40) geçer. Gaz geçişmeleri basit sızmayla (difüzyonla) olur. Hatta CO2 oksijene göre solunum zarından yaklaşık 20 kat daha çabuk geçer.
2. Gazların geçiştiği zarların toplam yüzey alanı ve kalınlığına bağlıdır. Gaz geçişmeleri geçişlerin olacağı yüzey alanı ile doğru orantılı, solunum zarının kalınlığı ile ters orantılıdır. İki akciğerdeki alveollerin toplam yüzey alanı 70 m2 kadardır. Alveolleri saran kılcal kan damarlarının yüzey alanı alveollerin yüzey alanından az değildir. Solunum zarının kalınlığı yaklaşık 0.2 mikron kadardır. Anfizem hastalığında bazı alveoller ölerek çalışmadığı için gazların geçtiği yüzey alanı azalır.
3. Solunum hızına bağlıdır. Bir dakikadaki solunum hızının (12/dk) azalıp çoğalması gaz geçişlerini orantılı olarak etkiler.
4. Alveole ulaşan hava miktarına bağlıdır. Her solukta alınan 500 ml havanın 350 ml kadarı anatomik ölü alanda kalıyor, ancak kalan 150 ml hava gaz değişimine doğrudan katılıyordu. Bazı hastalıklar nedeniyle solunum yolları ve alveoller zarar görür ve anatomik ölü alan miktarı artabilir. Bu durum gaz geçişmelerini önemli derecede azaltır.

Oksijenin solunum zarını geçerek hemoglobine ulaşabilmesi için şuraları geçmesi gerekir:
1. Sürfaktan tabakayı
2. Alveol epitel hücresini
3. Alveol bazal zarını
4. Kılcal bazal zarını
5. Kılcal endotel hücresini
6. Kılcal plazmasını
7. Alyuvar hücre zarını
8. Alyuvar içi sıvıyı

Plazmadaki karbondioksitin;
a. % 7’si plazmada çözünmüş olarak bulunur,
b. %23’ü plazmadan alyuvara girer ve oksijenini bırakmış hemoglobine bağlanarak karboksihemoglobin (HbCO2) oluşturur ve
c. % 70’i alyuvarlara girerek çözünür ve bikarbonata (HCO3) ile hidrojene dönüşür. Hidrojen hemoglobine bağlanır. Bikarbonat tekrar plazmaya çıkar ve HCO3 olarak akciğerlere kadar taşınır. Akciğere gelen çözünmüş CO2 doğrudan alveole geçebilir. Hemoglobine bağlı olan (%27) CO2 ayrışır ve o da alveole geçer. Akciğere plazma içinde gelen bikarbonat burada tekrar alyuvara girer ve alyuvar içinde tekrar karbondioksite dönüşerek o da alveole geçer.

1. Beynimizin korteksi solunum merkezine sinirler göndererek gönüllü olarak solunumu ayarlamamıza izin verir. Kısa bir süreliğine de olsa isteyerek solunum hızlandırıp veya yavaşlatabilir hatta tutabiliriz. Bir süre sonra bedende karbondioksit birikeceğinden solunum otomatik olarak tekrar başlar.
2. Herhangi bir nedenden eğer solunum yolları ve akciğerler havayla fazla dolup gerilecek olursa akciğerdeki gerilme reseptörleri bu bilgiyi alıp solunum merkezine götürür ve daha fazla soluk almayı durdurur. Bu olaya şişme refleksi denir ve akciğerlerin fazla şişerek patlamasını önler.
3. Aort, şah damarı ve medullada bulunan ve kandaki CO2 miktarını algılayan kemoreseptörler vardır. Bedendeki karbondioksit düzeyi normalin üstüne çıkarsa, kemoreseptörler çalışarak bilgiyi solunum merkezine taşırlar. Fazla karbondioksitten kurtulmak için solunum hızlanır. Artmış CO2 ve karbondioksitin çözünmesiyle oluşan hidrojen miktarı (pH) solunum hızını etkileyen en güçlü uyaranlardır.
4. Bedende azalan O2 düzeyi de aynı bölgelerdeki kemoreseptörler tarafından algılanarak solunumun hızını artırırlar. Karbondioksitten sonra gelen en güçlü uyaran oksijen azlığıdır.
5. Aort ve şah damarında basınç reseptörleri de vardır. Bunlar kan basıncını tarayarak solunum merkezine bildirirler. Kan basıncı düşerse solunumu hızlandırır, kan basıncı yükselirse solunumu yavaşlatır.
6. Hastalıkla ateş çıkması ve egzersizde olduğu gibi beden ısısı artacak olursa solunum hızının artmasına neden olur.
7. Ani ve çok güçlü ağrı solunumu aniden durdurabilir. Yalnız uzun süren ağrılar solunumu hızlandırır.
8. Yutak veya gırtlağın kimyasal maddeler veya dokunmayla uyarılması solunumu hemen durdurabilir fakat arkasından hemen öksürük başlayarak solunumu tekrar başlatabilir.
9. Anüsteki sfinkteri genişletmek solunumu hızlandırabilir. Çok acil durumlarda bazen bu yöntem uygulanarak hayat kurtarılabilir.

Solunuma katılan organlar göğüs boşluğunun dışında ve içinde olmalarına göre sınıflandırılırlar. Burun, yutak (farinks) ve gırtlak (larinks) göğüs boşluğumuzun üstünde olduklarından üst solunum yollarını ama soluk borusu (trake), bronşlar ve akciğerler göğüs boşluğumuzun içinde olduklarından alt solunum yollarını oluştururlar.

Kandan hücrelere O2 girişi ve hücreden kana CO2 çıkışı. 2, 3 ve dördüncü basamaklardaki olaylara topluca iç solunum denir.

Burnun görevleri kısaca şunladır:

1. Havanın geçişini sağlamak
2. Giren havayı temizlemek
3. Giren havayı ısıtmak
4. Giren havayı nemlendirmek 5. Konuşmaya yardım etmek

Yutağa açılan 7 adet delik vardır. Bunlar: yutağın burun bölgesine açılan 2 tane öztaki borusu ağzı, yine burun bölgesine açılan 2 tane burun boşluğu sonu, yutağın ağız bölgesine açılan 1 tane ağız boşluğu sonu, yutagın gırtlak bölgesinden soluk borusuna açılan 1 tane açıklık ve gırtlak bölgesinden yemek borusuna açılan 1 tane yemek borusu açıklığı.

Yutağın görevlerini şöyle sıralanabilir:

1. solumaya,
2. yutmaya,
3. konuşmaya,
4. beden savunmasına,
5. orta kulağın havalanmasına yardım etmek.

Konuşmamızda görev alan yapılar şunlardır;

a. ağız boşluğu
b. burun boşluğu
c. yutak
d. ses telleri e. dudaklar f. yüz kasları g. dil ve
h. dişler.

Solunum alveollerine hava giriş ve çıkışını sağlayanlar şunlardır:

1. burun
2. yutak
3. gırtlak
4. soluk borusu
5. bronşlar
6. bronşçuklar
7. son bronşçuklar
8. solunum bronşçuğu 9. alveol kanal

Hava ileten yolların solunumdaki görevleri:

1. Hava akımı için fazla direnç göstermezler. Burada kıkırdak yapı ile düz kaslar ve onlara ulaşan otonom sinir sistemi hava yollarının kapanmasına engel olurlar.
2. Yabancı madde ve mikroplara karşı savunurlar. Bu görevi siliyalar, mukus ve makrofajlar üstlenir.
3. Havayı mukus tabakanın suyuyla nemlendirirler.
4. Yoğun dolaşım sistemi ağıyla havayı ısıtırlar.
5. Ses telleriyle birlikte ses oluşturup iletişim sağlarlar.

Oksijenin solunum zarını geçerek hemoglobine ulaşabilmesi için şuraları geçmesi gerekir:

1. Sürfaktan tabakayı
2. Alveol epitel hücresini
3. Alveol bazal zarını
4. Kılcal bazal zarını
5. Kılcal endotel hücresini
6. Kılcal plazmasını
7. Alyuvar hücre zarını
8. Alyuvar içi sıvıyı

Herhangi bir nedenden eğer solunum yolları ve akciğerler havayla fazla dolup gerilecek olursa akciğerdeki gerilme reseptörleri bu bilgiyi alıp solunum merkezine götürür ve daha fazla soluk almayı durdurur. Bu olaya şişme refleksi denir ve akciğerlerin fazla şi- şerek patlamasını önler.

Oksijen miktarının düşmesine hipoksi denir.

Gırtlağa üstünden bakıldığında üstteki kıvrıma yalancı ses teli (ventriküler kıvrım) ve aşağıdaki kıvrıma gerçek ses telleri (vokal kıvrım) denir. Ses tellerinin ortasında glotis denen bir boşluk (açıklık) vardır ve havanın giriş çıkışını sağlar.

Atmosferdeki havayı akciğerlere alıp içindeki oksijeni tüketerek, içine üretilen karbondioksiti katıp geri dışarı
verme olayına solunum denir.

Yapı olarak burun, dış burun ve iç burun olarak ayrılabilir. Dış burun yüzün ortasından dışa doğru çıkıntı yapan, dışı deri kaplı ve iki burun deliği olan kısımdır. Dış burunun uç kısmı kıkırdaktan yapılmış olduğundan esnektir. Dış darbelere karşı koyabilir. Burnun kafatasına birleştiği kök kısmı kemikten yapılmıştır. Sağlı sollu iki burun deliğini birbirinden ayıran kıkırdak ve onun bağlandığı burun kemiğinin oluşturduğu bir orta bölme (septum) vardır. Bu ikiye bölünmüş yapı yutağa kadar devam eder. Dış burnun ön iç kısmında burun kılları vardır ve bu kıllar dokunmaya karşı çok duyarlıdırlar.

Yukarıdan aşağıya doğru yutağın üç bölgesi vardır.
1. burun (nazofarinks),
2. ağız (orofarinks),
3. gırtlak (larıngofarinks) bölgesi

Ses kutusu olarak da bilinen kısa bir hava yoludur. Yutak ile soluk borusu ara bölgesinde ve boyun omurlarının önünde yer alır. Çocuklarda en üstte, kadınlarda biraz aşağıda ve erkeklerde en aşağıda yer alır. Yani, yaşa ve cinsiyete göre bulunduğu yer farklılık gösterir. Bu özelliği çocukların, kadınların ve erkeklerin seslerinin farklı çıkmasına neden olur.

Ses tellerine bağlı kaslar kasıldığı zaman ses tellerini birbirine yaklaştırarak glotis açıklığını daraltırlar. Akciğerlerdeki hava dışarı doğru çıkarken kapanmış olan ses tellerine çarparak titreştirir (Şekil 6.3). Bu titreşme bağlama tellerinin titreşmesine benzetilir. Ses tellerinin yapısına, birbirine olan yakınlığına ve akciğerlerden dışarı doğru çıkan havanın miktarı ile gücüne bağlı olarak ses oluşur.

Bağlama tellerinde olduğu gibi ses tellerinin ince veya kalın olmalarına, uzun veya kısa olmalarına ve sayılarına bağlı olarak insanlarda farklı sesler çıkar.

Soluk borusunu bir ağacın gövdesine, iki tane bronşu ağacın ana dallarına, bronşcukları, alveol kanalları ağacın gittikçe artan ama küçülen dallarına ve alveol keseyi ağacın yapraklarına benzeterek bu sisteme solunum ağacı denir.

Normal soluk alma sırasında göğüs içi basıncın düşmesi lenf ve kan akımını hızlandırdığı için buna göğüsün tulumba etkisi denir.