6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda sendikaların kuruluşunda aşağıdaki ilkeler kabul edilmiştir:

• İşkoluna göre sendikalaşma ilkesi,

• Serbest kuruluş ilkesi,

• Sendika çokluğu ilkesi.

İşkolu sendikacılığı, işçilerin işyerindeki temel faaliyet konusu esas alınarak örgütlenmelerini ifade eder.

Sendikaların kuruluşuna ilişkin dünyadaki genel gelişme sendikaların işkolu esasına göre kurulması doğrultusundadır.

Bir işyerinin gireceği işkolu o işyerinde yürütülen esas işin niteliğine göre belirlenir ve bir işyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işler de asıl işin dahil olduğu işkolundan sayılır.

İşyerinde yürütülen birden fazla esas işin bulunması halinde işkolu baskın olan iş esas alınarak belirlenmelidir.

Bir işyerinin girdiği işkolu bazen uyuşmazlık konusu olabilir. İşyerinin girdiği işkoluna ilişkin uyuşmazlıkların çözüm yolu Kanunun 5. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bir işyerinin girdiği işkolunun tespiti Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yapılır.

Türk Hukukunda serbest kuruluş esası benimsenmiştir. Bu ilke, Anayasa’nın 51. maddesinin birinci ve 6356 sayılı Kanununun 3. maddesinde birinci bendinde yer alan “Kuruluşlar, bu Kanundaki kuruluş usul ve esaslarına uyarak önceden izin almaksızın kurulur” hükmü ile ifade edilmiştir. Serbest kuruluş ilkesinin sonucu olarak, sendika ve konfederasyonların tüzel kişilik kazanabilmesi için hiçbir makamın izninin alınmasına (izin sistemi) veya yetkili bir makamın sendika ve konfederasyonların tüzüklerinin kanuna uygunluğunu denetlemesine (normatif sistem) gerek yoktur.

Kuruluşlar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır. Kuruluşların tüzel kişilik kazanabilmesi, valiliğin bir ön inceleme yapmasına veya izin vermesine bağlı değildir.

Bir işkolunda birden fazla sendika kurulabilir.

6356 sayılı Kanunun 2. maddesi (ğ) bendinde sendika, işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin biraraya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar olarak tanımlanmıştır.

İşçi sendikası kurucuları için işçi, işveren sendikası kurucuları için işveren niteliğine sahip olma ön koşuldur.

Kısmi süreli, belirli süreli veya deneme süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler de sendika kurucusu olabilirler.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu açısından işveren vekili, işveren adına işletmenin bütününü yönetenlerdir.

İşveren sendikası kurucusunun tüzel kişi olması halinde tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişide aşağıda belirtilen koşullar aranır:

• Ehliyet sahibi olma,

• Belirli suçlardan hüküm giymemiş olma,

• Fiilen çalışır olma.

Sendikalar en az yedi işçi veya işverenin biraraya gelmesi suretiyle kurulabilir. 

Konfederasyonlar değişik işkollarından en az beş sendikanın biraraya gelmesi suretiyle kurulabilir.

Sendika ve konfederasyon tüzüklerinde bulunması gereken zorunlu unsurlar şunlardır:

• Adı, merkezi ve adresi,

• Amacı,

• Sendikanın faaliyet göstereceği işkolu,

• Sendika kurucularının ad ve soyadları, kimlik bilgileri, meslek ve sanatları ve yerleşim yerleri; üst kuruluşları kuran sendikaların işkolları ile ad ve adresleri,

• Üye olma, üyelikten çıkma ve çıkarılmanın koşulları,

• Genel kurulun oluşumu, toplanma zamanı, görev ve yetkileri, üye ve delegelerinin oy kullanmaları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları,

• Genel kurul dışında kalan organlar, bu organların oluşumu, görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları,

• Şube veya bölge şubelerinin nasıl kurulacağı, birleştirileceği veya kapatılacağı, görev ve yetkileri, genel kurullarının toplantılarına ve kararlarına ilişkin usul ve esaslar ile sendika genel kurulunda şube ve bölge şubelerinin nasıl temsil edileceği,

• Üyelerce ödenecek aidat ve sendika yöneticilerinin ücretleri ile ilgili usul ve esaslar, • Demirbaşların satış ve terkininde uygulanacak usul ve esaslar,

• İç denetim usulleri,

• Tüzüğün değiştirilme usulleri,

• Sona erme hâlinde mallarının tasfiye şekli,

• Organlarının oluşumuna kadar kuruluşun işlerini yürütmeye ve kuruluşu temsile yetkili geçici yönetim kurulu üyelerinin ad ve soyadları ile yerleşim yerleri.

Kuruluşun ve şubelerinin organları şunlardır:

• Genel kurul,

• Yönetim kurulu,

• Denetleme kurulu,

• Disiplin kuruludur

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu genel kurul tarafından alınacak bazı kararlar için ağırlaştırılmış yeter sayı öngörülmüştür. Aşağıdaki hususlara ilişkin kararların, tüzükte daha yüksek bir yeter sayı belirlenmemişse, karar yeter sayısı üye veya delege tamsayısının salt çoğunluğu ile alınması gerekir:

• Tüzük değişikliği, • Fesih,

• Birleşme, • Katılma,

• Üst kuruluşun veya uluslararası kuruluşun kurucusu olma,

• Üst kuruluşlara ve uluslararası kuruluşlara üyelik ile üyelikten çekilme.

Genel kurul, kuruluşların en üst organı olması nedeniyle en yüksek karar alma, en yüksek işleri görme ve en yüksek denetleme yetkisine sahiptir. Kanunun 11. maddesinde genel kurulun görev ve yetkileri şu şekilde sayılmıştır: • Organların seçimi,

• Tüzük değişikliği,

• Yapılacak ilk genel kurula sunulması ve geçmişe etkili olmaması kaydıyla ilgili makamlar veya mahkemelerce kanuna aykırı görülerek düzeltilmesi istenen konular hakkında yönetim kuruluna yetki verilmesi,

• Yönetim kurulu ve denetleme kurulu raporları ile yeminli mali müşavir raporlarının görüşülmesi,

• Yönetim kurulu ve denetleme kurulunun ibrası,

• Bütçenin kabulü,

• Yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu üyelerine verilecek ücret, tazminat, ödenek ve yolluklar ile sosyal hakların belirlenmesi,

• Taşınmaz satın alınması veya mevcut taşınmazların satılması hususunda yönetim kuruluna yetki verilmesi,

• Üst kuruluş kurucusu olma, üst kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme,

• Şube açma, birleştirme veya kapatma, bu konuda tüzükte belirlenen esaslar doğrultusunda yönetim kuruluna yetki verilmesi,

• Birleşme veya katılma, • Uluslararası kuruluşun kurucusu olma, uluslararası kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme,

• Kuruluşun feshi,

• Mevzuat veya tüzükte genel kurulca yapılması öngörülen diğer işlemleri yerine getirme ve başka bir organa bırakılmamış konuları karara bağlama.

İşyeri sendika temsilcileri, toplu iş sözleşmesi yapmak üzere yetkisi kesinleşen işçi sendikası tarafından atanırlar.

İşyeri sendika temsilcileri ve baş temsilcisinin işyeri ile sınırlı olmak kaydı ile görevleri şunlardır:

• İşçilerin dileklerini dinlemek veşikâyetlerini çözümlemek,

• İşçi ve işveren arasındaki işbirliğini, çalışma barışı ve uyumunu sağlamak,

• İşçilerin hak ve çıkarlarını gözetmek,

• İş kanunları ile toplu iş sözleşmelerinde öngörülen çalışma koşullarının uygulanmasına yardımcı olmak.

Temsilcinin yukarıda belirtilen görevlerinin dışında, İş Kanunu ve bununla ilgili mevzuattan doğan görevleri de vardır