Uçakların iniş-kalkış ve yerdeki hareketlerinde,
yer ile teması sağlayan uçağın yatay ve düşey
hareketinden dolayı oluşan yükleri karşılayan
komponentlere iniş takımı denir.

 İlk iniş takımları, uçağın yerde kaymasını
sağlayacak basit tahtadan yapılmış kızaklardı.

 İniş takımları, uçak ağırlığının %3-%7’sini
oluşturur.

 İniş takımları uçak maliyetinin %2-%4’ünü
oluşturur.

 Günümüzdeki uçaklarda kullanılan çoğu iniş
takımı uçak pisti gibi sert yüzeylerde hareket edebilmesi
için tekerlekli olarak imal edilir.

 İniş takımları ihtiyaca göre çeşitlilik
göstermektedir. Suya iniş yapabilmek için bot şeklinde,
kar veya buza inebilmek içinse kızak seklinde iniş
takımları kullanılır.

İniş takımları ikiye ayrılır. Bunlar ana iniş
takımları ve yardımcı iniş takımlarıdır.

Ana iniş takımları uçağın üzerine binen yükleri
absorbe ederken, yardımcı iniş takımları ise uçağa yerde
yön vermeye yarar.

• Yerde hareket
• Kalkış
• İniş

 Taksi hareketi uçağın park yerinden pist başına
kadar yerde yaptığı hareketlerin tümüne denir.

Kalkış; hızlanma, yerden kesilme ve tırmanışa
geçmek için uçağın burun yukarı yönelerek yerden
uzaklaşmaya başlamasıdır.

Parazit Sürükleme, uçağın uçuşu sırasında,
taşımaya katkıda bulunan elemanlarının dışındaki
elemanların (iniş takımları gibi) meydana getirdiği
sürükleme kuvvetidir.

Aerodinamik, motor ve tekerlek frenleri
kullanılarak, uçak yerde emniyetle taksi yapacağı hıza
düşürülür ve durdurulur.

• Kuyruk tekerlekli iniş takımları
• Tandem iniş takımları
• Burun tekerlekli iniş takımları

Kuyruk tekerlekli iniş takımları, çok eski
uçaklarda da kullanıldığı için bu yerleştirme tipi
konvansiyonel olarak da adlandırılır. Ana iniş takımları,
gövde ile kanadın birleşiminde veya kanadın altında olup,
ağırlık merkezinin biraz ön tarafına yerleştirilmiştir.
Bundan dolayı dengeyi sağlamak ve kuyruk kısmını
desteklemek için yardımcı iniş takımı da kuyruğa
yerleştirilmiştir. Kuyruk tekerleği diğer tekerleklere göre
daha küçüktür. İnişte uçağın her üç tekerleği de yere temas
ettiğinde hücum açısı dolayısıyla taşıma kuvveti
maksimum değere ulaşmakta ve iniş hızı en küçük
değerde tutulabilmektedir.

• Pilotun önünü iyi görememesi ve bu yüzden
yerde emniyetle hareket edememesi,
• Frenlemede uçağın burnunun üzerine dikilmesi
tehlikesi sebebi ile maksimum frenleme
yapılamaması

 İniş takımlarının kanat içine yerleştirilmelerinin
zor olduğu uzun, ince ve kısa kanatlı uçak modellerinde
gövde altı iniş takımları kullanılır. Bu tip uçaklarda
kanatlarda iniş takımlarının yerleştirilmeleri için yeterince
boşluk yoktur

Kuyruk tekerlekli iniş takımlarında karşılaşılan
olumsuzluklar burun tekerlekli iniş takımlarında ortadan kaldırılmıştır. Bu tip iniş takımları, jet uçaklarında yaygın
olarak kullanılır. İki ana iniş takımı her kanadın altına,
burun iniş takımı da uçağın burun kısmının altına
yerleştirilmiştir. Ana iniş takımları uçağın ağırlık
merkezinin arkasında, yardımcı iniş takımı ise ağırlık
merkezinin önündedir.

 Bu yapıda, uçağın burnunun yukarı kalkma riski
az olduğu için frenler tam kuvvetle uygulanabilir. Uçağın
yer hareketlerinde görüş imkanı daha iyidir. Bu tip iniş
takımı dizaynı, inişlerde uçağın takla atma riskini de
ortadan kaldıran bir etkendir. Burun tekerlekli iniş takımı
günümüz uçaklarında da yaygın olarak kullanılan iniş
takımı çeşitidir.

Çoğu küçük, tek motorlu, hafif uçaklarda sabit
iniş takımı kullanılır. Yüksek hızda uçmaları gerekmeyen
bu uçaklarda, yapı basitliği ve ekonomisi ön plana alınarak
iniş takımlarını sabit yapmak en iyi çözümdür. Sabit iniş
takımları dışarıda durur ve kullanıma hazırdır. Bu tip
uygulamada, iniş takımları parazit direncini minimuma
indiren damla biçimli kaportalarla örtülürler.

: İçeri alınabilir iniş takımları, kalkıştan hemen
sonra gövde veya kanat yapısı içerisine alınabilir yapıya
sahiptir. İniş takımları, uçak inişe geçmeden hemen önce
aşağıya indirilerek tamamen açılmış duruma getirilir. İniş
takımları, açıkken büyük bir sürükleme kuvveti meydana
getirirler ve uçağın hızı arttıkça iniş takımlarının meydana
getirdiği sürükleme daha da artar. Bu nedenle uçak hızları
arttıkça parazit direnç oluşturan iniş takımlarının, uçak
yapıları içine alınmaları gereksinimi doğmuştur.

• Polimerik metalik yaylar
• Piston-silindir şeklindeki amortisörler

Dikmeler, uçak yere indiğinde oluşan sarsıntı ve
darbeleri sönümleyerek uçağın ana yapısını korurlar.

Uçağın burun kısmındaki dikmeye burun dikmesi
denir.

Bu dikmeler ana dikmenin dengede kalmasını
sağlar.

Ana dikme, uçak yapısına bağlı olan bir silindir
ile tekerleğe bağlı olan bir piston kolundan oluşmaktadır.
İnişte, tekerleğe etkiyen kuvvet, pistonun (dikme şaftının)
silindir içinde hareket etmesine neden olacaktır. Dikmeler,
üzerlerine etkiyen yükü sönümleyen, dâhilî veya harici
amortisörlere sahiptirler.

Harici Amortisörlü Dikmeler adından da
anlaşılacağı gibi amortisör dikmenin haricinde bir
yerdedir. Amortisör, dikmenin üzerine binen yükü
karşılar.

Amortisörlerin dikmenin içinde yer aldığı bu tür
dikmeler, uçaklarda yaygın olarak kullanılırlar. Dikme
yapısı, uçak yapısına bağlı olan bir silindir (dış silindir) ile
tekerleğe bağlı olan bir pistondan (veya iç silindirden)
oluşmaktadır. Uçağın inişinden hemen önce, iniş takımları
açılmış durumdadır. İnişten önce iniş takımları açılmışken
piston kolu tamamen dışarı çıkmış (uzamış) durumdadır.
Tekerlek yere değdiğinde, darbe anında, piston silindir
içerisine doğru hareket eder. Ölçüm pimi de pistonla
beraber yukarı doğru hareket eder. Bu hareket sırasında,
silindir alt bölümünde sıkışan sıvı dar kanallardan üst
bölmeye doğru akışa zorlanır. Üst bölmede bulunan
basınçlı hava tekerleğin yere çarpması sonucu meydana
gelen şok etkisine karşı bir direnç yaratarak tampon görevi
yapar, hidrolik sıvı ise amortisör görevi yapar. Fakat
basınçlı hava, tek başına bütün şoku kaybetmeye yeterli
değildir. Dar kanallar sıvı akışını geciktirir. Sıvı akısına
karşı olan direnç, dar kanallardan geçen sıvı akış hızının
artması oranında fazlalaşır.

Ölçüm piminin görevi, sıvının geçiş açıklığını
değiştirmektir. İniş takımı yere değdiğinde pistonun
hareketi ile bir bölmeden diğer bölmeye geçen sıvı akışı
ölçüm pimi çapı boyunca değişir.

Pistonun kendi ekseni etrafında dönüşünü
engelleyen ve tekerleğin hareket yönünde kalmasını
sağlayan parçalara makas adı verilir.

 Makaslar iki parçadan oluşmuştur. Bunlar şu
şekildedir;
• Üst makas
• Alt makas

 Üst makas dikme silindir bloğuna, alt makas ise
piston üzerinde bulunan sabit bir kulakçığa bağlanır.

Ana ve burun iniş takımlarının açılması ve
toplanmasını sağlayan elemanlara akçüatör denir.

Kilit mekanizmaları, uçak yerde iken iniş
takımlarının aşağıda kilitli pozisyonda kalmasını, uçak
havadayken iniş takımlarının, yuvasında hareket
etmemelerini sağlar.

 Bazı uçakların iniş takımları yukarıda hidrolik
basınç altında tutulurken bazı uçaklarda kilit mekanizması
veya kancalarla sabit tutulurlar.

 Kilit mekanizması hidrolik basınçla çalışır.

 İniş takımlarının iniş sırasında mutlaka açılmaları
gerektiğinden kilit mekanizma kancası, acil durumda
kullanılan bir iletişim kablosu vasıtasıyla veya diğer
alternatif sistemlerle açılabilir konuma getirilir.

 İniş takımları açıldığında mekanik veya
hidrolik/mekanik yöntemlerle mutlaka kilitlenirler. Eğer
bu işlem gerçekleşmezse, iniş anında veya uçağın yerdeki
hareketlerinde aşırı yük, dikmelerin kapanmasına neden
olabilir.

Burun dikmesini ana dikmeden ayıran en önemli
fark uçağa taksi hareketi sırasında yön vermesidir.

 Burun iniş takımı uçuş sırasında toplanırken,
tekerlek herhangi bir konumda olabilir. Burun iniş
takımının yuvası dardır, o yüzden uçağın gövde ağırlığı
burun iniş dikmesi üzerinden kalktığı an burun tekerleğini
düzgün hale getirmek gerekir.-Sisteme ilave edilen
merkezleme kamları sayesinde burun tekerleği iniş takımı
yuvasına düzgün bir şekilde girebilmektedir.

İniş takımı yuvasının aerodinamik direncini
azaltmak için kapaklara ihtiyaç vardır. İniş takımı
kapakları, parazit sürüklemeyi azaltmak ve türbülans
nedeni ile meydana gelecek titreşimleri yok etmek için
uçuş süresince kapalı tutulur. Bu kapaklar, ya dikme
bacağına sabit olarak bağlanırlar ve dikme kapandığı
zaman yuvayı örterler ya da ayrı parçalar olarak
menteşelerle uçak yapısına bağlanırlar. Genel olarak,
kapaklar iniş takımları içeri alınırken kapanmaya,
açılırken de açılmaya başlarlar. Bazı uçak tiplerinde,
özellikle büyük uçaklarda kapak boyutlarının büyük
olması, kapakların açık konumda bırakılmasına engel olur.
Çünkü açık konumda kalan kapaklar çok büyük sürükleme
kuvvetine ve türbülansa neden olurlar.

 Bu kumanda koluna iniş takımları kontrol levyesi
denir.

İniş takımı pozisyon gösterge sistemi, içeri
alınabilir iniş takımına sahip uçaklarda çok gerekli bir
sistemdir. Bu sistem iniş takımlarının açık ve kapalı
pozisyonda emniyetli olarak kilitlenip
kilitlenmediğini- gösterir.

 İniş takımları kontrol levyesinin üç adet konumu
vardır. Bunlar şu şekildedir;
• Yukarı
• Aşağı
• Kapalı

İniş takımları kumanda paneli dört bölümden
oluşur. Bunlar şu şekildedir;
• Topuzlu iniş takımları kumanda kolu
• Üç adet yeşil renkli emniyet ikaz lambası
• Aşağı kilitlemeyi iptal düğmesi
• Gürültü ve korna susturma düğmesi

Kumanda kolunun topuzu içinde bulunan kırmızı
lamba, iniş takımları aşağı ve yukarı konumda kilitsizken
sinyal vererek, dikmelerin emniyetsizliğini ikaz eder. Bu
ikaz sistemi, uçağın hızı, irtifası ve gaz kolunun konumu
ile ilgilidir. Örneğin, uçak iniş şartlarına geldiğinde yani
irtifa ve hızı azaldığında, iniş takımları yukarıda kilitli
durumda ise, yani açılmadıysa, kırmızı ışık ve korna
sinyali vererek pilotu uyarır. Ancak uçak görev için alçak
irtifada uçuyorsa susturma düğmesini kumanda ederek
korna sinyalini kesebilmektedir.

Üç adet yeşil renkli emniyet ikaz lambası iniş
takımları sadece açık ve aşağıda kilitli iken yanarak
emniyetsiz bir durumun olmadığını bildirirler.

ortadaki lamba burun iniş takımına aittir.

Uçak sistemlerinin pek çoğunda normal çalışma
sistemine alternatif olarak acil durum çalıştırma
yöntemleri de vardır. Bir uçağa ait iniş takımlarının, acil  durumda çalıştırılabilmesi için iniş takımı sistemini
çalıştıran hidrolik ve elektrik sistemlerin devreden çıkmış
olması gerekir. İniş takımlarının, inişi gerçekleştirmek için
açılması gerekir. Bunun için ana bordo panelinde bulunan
kol çekilerek iniş takımlarının açılması sağlanır. İlk önce
iniş takımlarına ait kapaklar açılır, daha sonra ise iniş
takımı ağırlığının etkisiyle açılır. Bazı gelişmiş uçaklarda
ise acil durumda basınçlandırılmış azot gazı ile iniş
takımlarının açılması ve kilitlenmesi için gerekli basınç
sağlanır.

Uçak tekerlekleri, iniş takımı sisteminin önemli
elemanlarındandır. Uçağın yer ile temasını tekerlekler
sağlar. Tekerleklerin üzerine monte edilmiş lastikler, iniş
kalkış ve taksi hareketleri sırasında uçağın tüm ağırlığının
taşınmasına destek olurlar. Uçak tekerlekleri çok ağır
yüklere maruz kaldıkları için çok güçlü yapıya sahiptirler.
Sert inişlerde tekerleklerin maruz kaldığı yükler daha fazla
olur.

Tekerleklerin yapımında kullanılan malzeme
uçağın tipine göre değişir fakat genellikle alüminyum
alaşımları, magnezyum alaşımları, yüksek mukavemetli
alaşımlı çelikler, titanyum alaşımları gibi malzemeler
kullanılmaktadır.

Eriyebilir tapa yüksek sıcaklıklarda lastik
basıncını azaltarak, lastiklerin patlama riskini azaltır.

 Frenleme ünitesi sadece ana iniş takımlarında
bulunur. Burun iniş takımlarında herhangi bir frenleme
sistemi bulunmaz.

 Isı kalkanı, frenleme esnasında tekerleklerin ve
lastiklerin aşırı fren ısılarında hasarlanmalarını önler.

Fren sistemleri kalkış, iniş ve pist üzerindeki
hareketleri sırasında uçağın hızını azaltmak ve belli bir
zamanda da durdurulmasını sağlamak için tasarlanmıştır.
Bazı durumlarda taksi sırasında yön vermeye de yararlar.
Çoğu uçakta ana iniş takımı tekerlekleri fren ünitesini
üzerinde taşırken, burun veya kuyruk tekerleklerinde fren
ünitesi yoktur.

Fren sistemi kokpitte bulunan rudder pedallarıyla
kumanda edilir. Örneğin ayağımızla sağ rudder pedalına
basarsak sağ ana iniş takımı tekerleğindeki fren sistemi,
sol rudder pedalına basarsak sol ana iniş takımı
tekerleğindeki fren sistemi aktif hale gelir.

Frenlemenin temeli, kinetik enerjinin sürtünme ile
ısı enerjisine çevrilmesinden ibarettir.

Uçaklarda üç tip fren sistemi kullanılır. Bunlar şu
şekildedir;
• Tek diskli fren sistemi
• Çift diskli fren sistemi
• Çok diskli fren sistemi

 Modern yolcu uçaklarında çok diskli fren
sistemleri kullanılır.

vap:
• Normal Fren Sistemi
• Alternatif Fren Sistemi
• Park Freni
• Uçuş Fren Sistemi
• Kaymayı Önleyici Fren sistemi
• Otomatik Fren Sistemi

Normal fren sistemi yeşil hidrolik sistemden
beslenir

• Yeşil hidrolik sistem basıncı yüksek olmalı,
• Kaymayı önleyici sistemi çalıştıran anahtar açık
olmalı
• Park frenleri kapalı olmalı,
• Otomatik frenleme sistemi olmalıdır.

Alternatif fren sistemi yapısı itibarıyla normal fren
sistemine benzer, sadece sistemin hidrolik beslenme
kaynağı farklıdır. Yeşil hidrolik sistem, besleme
yapamadığı zaman frenleme için besleme hattını mavi
hidrolik sisteme bağlar.

Park freni uçak yerde iken kullanılan fren
sistemidir. Park freni, uçak park alanına çekildiği zaman
uçağın ana iniş takımı tekerleklerine yapılan frendir.

 Park freni sistemi basıncını fren akülerinden alır.

bu sistem uçak yerden kesildikten sonra iniş
takımları koluna bağlı olarak ana dikme tekerleklerini
frenlemek ve dönmeden yuvalarına girmelerini sağlamak
için kullanılır.

Bu sistem tekerleklerin frenleme etkisiyle
kilitlenerek kaymasını önleyen ilave bir sistemdir. Bu
sistem tekerlek hızını kademeli olarak azaltır

Bazı uçakların iniş ve kalkışları sırasında pilota
düsen görevler mümkün olduğunca azaltılmıştır. Amaç
meydana gelebilecek anormal durumlardaki panik
havasını azaltıp uçağın emniyetini sağlamaktır. Otomatik
fren sistemi, bu amaçla dizayn edilmiş bir sistemdir.
Görevi inişte ve kalkışta uçağın hızını antiskid sistemle
birlikte yavaşlatmaktır.

Uçakların iniş-kalkış ve yerdeki hareketlerinde, yer ile teması sağlayan uçağın yatay ve düşey hareketinden dolayı oluşan yükleri karşılayan komponentlere iniş takımı denir.

Orta ve büyük boyutlu uçaklarda iniş takımlarının dizaynı ve geliştirilmesi özel şirketler tarafından yapılır.

İniş takımları, uçak ağırlığının %3-%7’sini ve uçak maliyetinin %2-%4’ünü oluşturmaktadır.

İniş takımları, çok genel olarak, ana iniş takımları ve yardımcı iniş takımlarından meydana gelmektedir.

İniş takımı sisteminin üç temel görevi vardır. Bunlar;
• Uçağın kalkış-inişlerde ve yerdeki hareketlerinde üzerine binen yükleri, sahip olduğu sistemlerle sönümlemek,
• Uçağın yerdeki hareketlerini sağlayan tekerlek, fren ve yön sistemi gibi ünitelerini üzerinde taşımaktır.
İniş takımlarının genel görevleri; yerde hareket, kalkış ve iniş olarak üç başlık altında toplanabilir.

Taksi Hareketi: Uçağın, park yerinden pist başına kadar yerde yaptığı harekete denir.

Parazit Sürükleme: Uçağın uçuşu sırasında, taşımaya katkıda bulunan elemanlarının dışındaki elemanların (iniş takımları gibi) meydana getirdiği sürükleme kuvvetidir.

Uçakların iniş takımlarını;
• İniş takımlarının yerleştirilmesine göre,
• İniş takımlarının sabit ve içeri alınabilir olmasına göre
iki şekilde sınıflandırabiliriz.

İniş takımları yerleştirilme düzenine göre üç gruba ayrılırlar. Bunlar:
• Kuyruk tekerlekli iniş takımı
• Tandem iniş takımı
• Burun tekerlekli iniş takımı

Çoğu küçük, tek motorlu, hafif uçaklarda sabit iniş takımı kullanılır.

İnişte, iniş takımı tarafından sönümlenmesi gereken enerji hem dikme
hem de tekerlek lastiği tarafından karşılanacaktır.

Dikmeler, uçak yere indiğinde oluşan sarsıntı ve darbeleri sönümleyerek uçağın ana yapısını korurlar.

Ölçüm pimi: Çok basit yapıda olan dikmelerde olduğu gibi en gelişmiş yapıda olanlarda da mevcuttur. Ölçüm piminin görevi, sıvının geçiş açıklığını değiştirmektir. İniş takımı yere değdiğinde pistonun hareketi ile bir bölmeden diğer bölmeye geçen sıvı akışı ölçüm pimi çapı boyunca değişir.

Pistonun kendi ekseni etrafında dönüşünü engelleyen ve tekerleğin hareket yönünde kalmasını sağlayan parçalara makas adı verilir.

Ana iniş takımlarının açılması ve toplanmasını sağlayan elemanlara hareket ettirici
(akçüatör) adı verilir.

İniş takımları kontrol levyesi, normal durumlarda iniş takımlarının açılıp kapanmasını sağlar.

İniş takımları kumanda paneli dört bölümden oluşur:
1. Topuzlu iniş takımları kumanda kolu
2. Üç adet yeşil renkli emniyet ikaz lambası
3. Aşağı kilitlemeyi iptal düğmesi
4. Gürültü ve korna susturma düğmesi

Uçak tekerlekleri amaçlarına uygun olarak geliştirildikçe iki parçalı (dış parça ve iç parça) olarak yapılmaya başlanmıştır. Bu iki tekerlek yarısı, bağlantı cıvatalarıyla bir arada tutulur.

Fren sistemleri kalkış, iniş ve pist üzerindeki hareketleri sırasında uçağın hızını azaltmak ve belli bir zamanda da durdurulmasını sağlamak için tasarlanmıştır.

Fren sistemleri güvenlik amacıyla kendi içinde alt sistemlere ayrılmıştır. Bunlar;
• Normal Fren
• Alternatif Fren
• Park Freni
• Uçuş Freni
• Kayma Önleyici Fren
• Otomatik Fren