Havacılık emniyeti kasıtsız olarak ortaya çıkan risklerden, havacılık güvenliği ise kasıtlı olarak ortaya çıkarılan risklerden arınmış olma halidir.

Hava taşımacılığını kapsamı açısından ikiye ayırırız: Hava yolu taşımacılığı ve genel havacılık taşımacılığı. Genel havacılık taşımacılığı ile hava yolu taşımacılığı arasında, kullanılan kaynakların özellikleri açısından, önemli farklar vardır. Bu farklar hava taşımacılığının lojistik faaliyetler içindeki rolünü de etkiler.

Genel havacılık taşımacılığı ile hava yolu taşımacılığı arasında, kullanılan kaynakların özellikleri açısından, önemli farklar vardır. Bu farklar hava taşımacılığının lojistik faaliyetler içindeki rolünü de etkiler. Bu nedenle her iki taşımacılık türü arasındaki farkları bilmemiz faydalı olur. Bunları aşağıda inceleyelim:

• Kâr Amacı: hava yolu taşımacılığında mutlaka kâr amacı güdülür. Buna karşın genel havacılıkta hem kâr amacı güdülen hem de güdülmeyen taşımacılık söz konusudur.

• Kullanılan Hava Araçları: hava yolu taşımacılığında; görece daha büyük, maksimum kalkış ağırlığı (taşıma kapasitesi), menzilleri ve hızları daha fazla olan sabit kanatlı hava araçları, başka bir deyişle uçaklar kullanılır. Buna karşın genel havacılık taşımacılığında; daha küçük uçakların yanı sıra balon, yamaç paraşütü, delta kanat, mikro-light ve helikopterlerden mikro jetlere kadar geniş bir yelpazedeki hava araçları kullanılır.

• İşlev: hava yolu taşımacılığında taşımacılığın gerçekleştiği süreç sırasında hızlı bir biçimde yer değiştirme faydası sağlanır. Buna karşın, genel havacılık kapsamındaki taşımacılık sürecinde; uçuş eğitimi, fotoğraf çekimi, ilaçlama, tohumlama, hava durumu tahmini, yangınla mücadele, sınır, boru ve enerji hatlarının gözlenmesi gibi yan işlevler de aynı anda gerçekleşebilir.

• Ölçek: hava yolu taşımacılığında kısa mesafeli uçuşlar söz konusu olsa da genellikle hizmet sunulan alan genel havacılık taşımacılığına göre daha büyük ve geniştir. Kullanılan havaaraçlarının üretim kapasitelerinin (daha fazla yolcu ve yükün daha uzak mesafelere taşınabilmesi) de büyük olduğu dikkate alındığında hem kapsanan alan daha büyük ve geniş hem de üretim ölçeği çok daha büyüktür.

• Kamuya Açıklık: hava yolu taşımacılığında aynı anda görece daha fazla insan ve yük taşınır. Toplu taşımacılık söz konusudur ve ücretini ödemek kaydıyla bu hizmet herkese açıktır. Oysa genel havacılık taşımacılığında aynı anda görece çok daha az kişi ve yük taşınır. Toplu taşımacılıktan söz edilemez, uçuş eğitim faaliyetlerinde olduğu gibi, herkes bu taşımacılıktan istediği gibi yararlanamaz.

Hava yolu işletmelerini, rekabet stratejileri açısından; farklılaşma, maliyet liderliği ve odaklanma stratejilerini izleyen hava yolu işletmeleri olarak sınıflandırabiliriz. • Farklılaşma stratejisi izleyenler: Bu stratejiyi izleyen hava yolu işletmeleri rakiplerine karşı, sundukları hizmetleri farklılaştırarak üstünlük sağlamaya çalışırlar. Genellikle iç ve dış hatlarda, uçuş uzunluğu hem kısa hem de uzun olan hatlarda, büyük ve geniş bir uçuş ağı üzerinde ve küresel bir coğrafi alanda faaliyet gösterirler. Daha çok yolcu taşımacılığına odaklanırlar. Fakat yolcudan arta kalan boş kargo alanlarında ya da sadece kargo taşımacılığı için düzenlenmiş uçaklarda kargo da taşırlar. Türk Hava Yolları A.O. (THY), Lufthansa ve British Airways’i örnek olarak verebiliriz.

• Maliyet liderliği stratejisini izleyenler: Düşük maliyetli taşıyıcı olarak adlandırılan bu tür hava yolu işletmeleri tüm süreçlerinde maliyetleri azaltıp bunu fiyatlarına yansıtarak üstünlük sağlamaya çalışırlar. Genellikle uçuş uzunluğu kısa olan hatlarda ve sınırlı bir coğrafi alanda faaliyet gösterirler. Kargo taşımacılığından çok yolcu taşımacılığına odaklanırlar. Türkiye’den Pegasus, Avrupa’dan Rynair, Amerika Birleşik Devletlerinden Southwest Airlines maliyet liderliği stratejisini izleyen hava yolu işletmelerindendir.

• Odaklanma stratejisini izleyenler: Bu stratejiyi izleyen hava yolu işletmeleri ise bölgesel taşımacılık, kargo ya da paket taşımacılığı gibi belirli bir alana odaklanarak üstünlük sağlamaya çalışırlar. Bölgesel hava yolu işletmeleri görece daha küçük uçakları kullandıkları için kargo taşımacılığına ayıracak kapasiteleri sınırlıdır. Paket taşımacılığı yapanlara FedEx, sadece hava kargo taşımacılığı yapanlara Cargolux hava yolu işletmeleri örnek olarak verilebilir.

Maliyet liderliği stratejisini izleyenler: Düşük maliyetli taşıyıcı olarak adlandırılan bu tür hava yolu işletmeleri tüm süreçlerinde maliyetleri azaltıp bunu fiyatlarına yansıtarak üstünlük sağlamaya çalışırlar. Genellikle uçuş uzunluğu kısa olan hatlarda ve sınırlı bir coğrafi alanda faaliyet gösterirler. Kargo taşımacılığından çok yolcu taşımacılığına odaklanırlar. Türkiye’den Pegasus, Avrupa’dan Rynair, Amerika Birleşik Devletlerinden Southwest Airlines maliyet liderliği stratejisini izleyen hava yolu işletmelerindendir.

Türkiye’den Pegasus, Avrupa’dan Rynair, Amerika Birleşik Devletlerinden Southwest Airlines maliyet liderliği stratejisini izleyen hava yolu işletmelerindendir.

Diğer yandan hava yolu işletmelerini seferlerin düzenli bir şekilde tekrarlanma durumuna göre üçe ayırırız:

• Tarifeli hava yolu işletmeleri

• Tarifesiz hava yolu işletmeleri

• Charter hava yolu işletmeleri

Terminaldeki yolcu bankolarında yapılan bilet kontrolü, uçuş kaydının alınması, bagaj işlemleri ve bagajın alınıp bagaj işleme bölümüne gönderilmesi ve uçağa biniş kartının çıkartılması işlemine check-in adı verilir.

Hava yolu hizmet sunumu bir süreç olduğu için birçok bileşeni vardır. Bunları birlikte inceleyelim:

• Fiyatla İlgili Bileşenler: Hizmet sunumunun tüketicilere olan maliyetidir.

• Tarifeyle İlgili Bileşenler: Uçuşun mevsimi, ayı, günü, sıklığı, kalkış ve varış saatleri, uçuş ağının büyüklüğü ve genişliği, bağlantılı uçuşların uygunluğu, kalkış ve varış havaalanları, uçuşun direkt olup olmaması, tercih edilen uçuş yolu, zamanında kalkış performansı gibi uçuşun tarife temelli parçalarından oluşur.

• Konforla İlgili Bileşenler: Bunlardan ilki; koltukların tipi, koltuklar arası mesafe, tuvaletlerin sayısı, kabin içinde yer alacak sınıfların sayısı, kabinin ferahlığı ve görüntüsü gibi kabin içi tasarımına ilişkin bileşenlerdir. İkinci bileşen grubu uçuş sırasında gerçekleşen kabin içi hizmetleri kapsar. Bunlar; kabin içi ikram hizmeti, kabin görevlilerinin sayısı, bunların tutum ve davranışları ve çoklu ortam gösterileri gibi unsurlardır. Diğer bir bileşen grubu, havaalanlarındaki özel bekleme salonları, buralarda verilen hizmetler, kayıt işlemleri, otelden bilet kontrol olanakları gibi yolculara yerde verilen hizmetlerden oluşur.

• Hizmet Sunumunun Uygunluğu: Müşterilerin hizmet sunumuna kolaylıkla ulaşabilmeleri için geliştirilen hizmetlerle ilgili bileşenlerdir. Bilgisayarlı rezervasyon sistemlerinin (BRS) etkinliği ve erişim kolaylığı ve küresel olarak dağılımı, elektronik bilet uygulamaları, internet ortamında bilet satışı ve rezervasyon olanaklarının varlığı gibi dağıtım kanalları ile ilgili unsurlar bu kapsam içine girmektedir.

• Hava yolu İşletmesinin İmajıyla İlgili Bileşenler: Hizmet sunumunun bu tür bileşenleri hava yolu işletmelerinin müşterileri ve toplum üzerinde yaratmaya çalıştıkları imaj ile ilgili bileşenlerdir. İşletmenin sloganları, uçakların boyanma şekli, yaratılmaya çalışılan hizmet kalitesi ve emniyetle ilgili skorundan oluşan parçalar bu gruba girmektedir

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından Hava Alanı Yapım, İşletim ve Sertifikalandırma Yönetmeliğinde havaalanları; “karada ve su üzerinde, içerisindeki bina, tesis ve donatımlar dahil olmak üzere havaaraçlarının kalkması, inmesi ve yer manevraları için hazırlanmış, havaaraçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yük ve yolcu indirilip bindirilmesine elverişli tesisleri bulunan yerler” olarak tanımlanmaktadır.

Havaalanlarındaki gelen yolcu hizmetleri ise sırasıyla; uçaktan terminale geçiş, pasaport kontrolü, bagajların verilmesi ve gümrük kontrolüdür.

Apron, bir uçağın yolcu ve kargo yükleme-boşaltma, yakıt alma, park etme işlemleri ile bakımının yapılması için hazırlanan alandır. Yine apron alanının büyüklüğü ve mukavemeti, havaalanını kullanacak uçakların maksimum kalkış ağırlığını ve apron kapasitesini belirler.

Hava kargo taşımacılığının avantajlarına karşılık, birim maliyet ve ücretlerin diğer taşımacılık seçeneklerine göre yüksek olması önemli bir dezavantaj yaratır. Çünkü hava kargo taşımacılığında yatırım ve işletim maliyetleri oldukça yüksektir. Hava kargonun tek başına kapıdan-kapıya taşımacılığı sağlayamaması ve kısa mesafeli hatlarda diğer ulaştırma seçenekleri ile yoğun bir rekabet içinde olması diğer zayıflıklarıdır.

Hava kargo ile taşınan yükler genellikle iki şekilde sınıflandırılır. En sık kullanılan sınıflandırma, göndericinin ulaşım hizmetine ilişkin istek ve ihtiyaçlarına göre izleyen şekilde yapılandır:

• Acil kargolar

• Rutin bozulabilir kargolar

• Rutin bozulmaz kargolar

Acil kargolar, gideceği yere acil olarak çok kısa bir zaman içinde ulaşması gereken yüklerdir. Taşıma talebi aniden ortaya çıktığı için talebin önceden tahmin edilmesi güçtür. Rutin bozulabilir kargolar, taşıdıkları bazı özellikler nedeniyle fiziksel olarak bozulabilen ya da geçerli olduğu zaman dilimi içinde değeri olan, daha sonra değerini kaybeden yüklerdir. Bunların taşınmasına yönelik talep mevsimseldir. Bazı dönemlerde talep patlaması yaşanır, bazı dönemlerde ise yeterli talep olmaz. Bu kargoların yarattığı talep rutin olduğu için hava yolu kargo işletmeleri rahatlıkla talep tahmini ve buna göre bir planlama yapabilirler. Rutin bozulmaz kargolar ise fiziksel ya da zamana bağlı olarak bozulmayan, genellikle ekonomik değeri yüksek olan yüklerdir. Bu tür yüklerin hava kargo ile taşınması maliyetli görülebilir. Bununla birlikte artan maliyet, stoklama ve dağıtım maliyet kalemlerinden elde edilecek kazançlarla dengelenebilir. Bu tür yüklerin hava kargo ile taşınması sayesinde; stokta tutma, depolama, paketleme, elleçleme ve dağıtım süreçlerindeki maliyetler azaltılır. Kargoların ağırlıkları az, değerleri yüksek olduğunda fiyata duyarlılık azalır.

Hava kargo taşımacılığının tercih edilmesinde belirleyici olan faktörlere göz atalım.

1. Gönderilecek yükün özelliklerine ilişkin belirleyici faktörler:

• Değerin ağırlığa oranı

• Acil teslimat gerekliliği

• Çabuk bozulma olasılığı

• Değerin çabuk azalması, modasının geçmesi, eskimesi ya da kullanılamaz hale gelmesi

• Depolama ya da elleçleme maliyetlerinin fazla oluşu

2. Gönderilecek yükün talebine ilişkin belirleyici faktörler:

• Talebin önceden tahmin edilememesi

• Talebin sık olmaması

• Talebin yerel arzın çok üzerinde olması

• Talebin mevsimsel olması

3. Gönderilecek yükün dağıtım süreçlerindeki sorunlara ilişkin belirleyici faktörler:

• Çalınma, kırılma ya da hasarlanma riskinin olması

• Uzun süreli taşımacılıkta sigorta maliyetlerinin yüksekliği

• Yüzey taşımacılığının ağır ya da maliyetli paketleme gerektirmesi

• Tüm sevkiyat sürecinde özel bir elleçleme ve özen gösterilme gereksinimi

Karmaşık süreçlerden oluşan hava kargo taşımacılığında gönderici adına bu karmaşık süreci yöneten kuruluşlara taşıma işleri komisyoncusu ya da kargo acentesi denir.

Taşıma işleri komisyoncularının gördükleri işlevler aşağıda sıralanmıştır:

• Gönderici ile hava yolu işletmesi arasında bir köprü, arayüz görevi görürler.

• Göndercilerden yükleri toplarlar, hacim ve ağırlık açısından en hesaplı ambalajlamayı ve etiketleme işlemlerini yaparlar, yükleri birleştirip tek bir yük haline getirirler.

• Sevkiyatı ve kapıdan kapıya teslimatı sağlarlar. Bunun için diğer taşımacılık türleri arasında en uygun olanı seçerler ve bunlardan hizmet alınmasını organize ederler.

• Taşıma belgelerini ve sigortalama işlemlerini hazırlarlar.

• Tüm taşımacılık sürecini yönetirler

Hava yolu işletmeleri uçakları kullanarak hava kargo taşımacılığı yapan işletmelerdir. Bunları aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz:

• Hava yolu yolcu işletmeleri

• Kombine hava yolu yolcu-kargo işletmeleri

• Tam kargo hava yolu işletmeleri

• Bütünleşik hava yolu kargo işletmeleri

Kombine hava yolu yolcu-kargo işletmeleri: Bu tür hava yolu işletmeleri, kargo taşımak için yolcu uçaklarının yanı sıra sadece kargo taşımak için tasarlanmış uçakları da kullanırlar. Böylece pazara sundukları kargo kapasitesini artırmış olurlar. Buna Air France örnek olarak verilebilir. Taşımacılık yine havaalanından havaalanına yapılır.

Havaalanlarının kargo taşımacılığına hizmet edebilmesi için öncelikle PAT sahasının kargo taşıyan uçaklara uygun olması gerekir. Diğer gereklilik ise kargo terminalleridir. Kargo terminallerinin gidiş operasyonlarında; yüklerin havaalanına girişinin yapılması, güvenlik kontrollerinden geçirilmesi, uygun şartlarda depolanması, gümrükleme işlemlerinin yapılması ve uçağa sevk edilmesi gibi işlevleri vardır. Yüklerin varış havaalanına gelişinde ise uçaktan alınan yüklerin gerektiğinde uygun şartlarda bekletilmesi, gümrükleme işlemlerinin yapılması ve alıcıya teslim edilmesi işlevlerini görür.

Hava yolu konşimentosu (Airwaybill -AWB): Yolcu taşımacılığında kullanılan uçak biletinin hava yolu kargo taşımacılığındaki karşılığı olan, taşınan yüke tüm süreç boyunca eşlik eden, yüke ilişkin pek çok bilgiyi içeren, gönderici ve hava yolu işletmesi arasında taşıma şartlarını düzenleyen bir sözleşmedir.