Sosyal politikanın ilk ve biricik “uluslararası” kuruluşu, Uluslararası Çalışma Örgütü’dür (UÇÖ/ILO).

Üçlü Yapı İlkesi: UÇÖ’nün kural üretme yetkisi bulunan anayasal organlarından ikisinde, işçi ve işveren sendikalarının temsilcilerinin, hükümet temsilcileriyle eşitlik ilkesi temelinde yer almasıdır. Dayanağı UÇÖ Anayasası olan üçlü yapı ilkesiyle, “siyasal temsil”in yanı sıra “sosyal temsil” de gerçekleştirilmiştir. Bu ilkeyi, 4. Ünitede daha ayrıntılı biçimde göreceğiz.

UÇÖ’nün altı çizilmesi gereken bir başka özelliği de, bir “insan hakları kuruluşu” olmasıdır

İnsan haklarının “ikinci kuşak” olarak da bilinen “sosyal haklar” alanında uluslararası kurallar üretir. Kabul ettiği sözleşmelerin çok büyük bir bölümü, çalışmaya / emeğe ilişkin hakları güvenceye alır.

Sosyal Haklar: Sosyal haklar, temelde ekonomik yönden güçsüz olanların korunmasını ve öncelikle özel olarak korunmaya gereksinmesi bulunan sosyal sınıflar, elverişsiz konumdaki kişi grup ya da kesimleri ve toplumdan dışlanan kişiler için ekonomik ve sosyal adaleti ve eşitliği gerçekleştirmeyi amaçlayan haklardır (Gülmez, 2009: 10).

Uluslararasılaşma: İnsan haklarının “uluslararasılaşması”; insan haklarının, egemen ulus devlet ile bireyler arasındaki ilişkileri ilgilendiren ve her devletin iç/ulusal yargı yetkisine giren bir konu olmaktan çıkmasıdır.

UÇÖ’nün “resmi” tarihi, 1. Dünya Savaşı sonrasında, Milletler Cemiyeti’nin yapısı içinde yer almasıyla başlar. Ancak 1919 öncesi ve özellikle Savaş yılları, uluslararası sosyal politikaya götüren ekonomik, sosyal, siyasal ve insancıl etkenler yönünden önemlidir

Sosyal politika alanında “uluslararası” düzeyde bir Örgüt oluşturulmasına ve bu Örgüt eliyle “uluslararası” kurallar belirlenmesine yol açan söz konusu etkenler, UÇÖ’nün amaç, yapı ve işlevleri üzerinde belirleyici rol oynadı.

Uluslararası Sosyal Politika: “Uluslararası Sosyal Politika, ekonomik ve sosyal yönden güçsüz olan kişi ve kesimleri korumak, ekonomi yasalarının yarattığı ve küreselleşmenin derinleştirdiği uluslararası barışı tehdit eden sosyal adaletsizlik ve eşitsizlikleri azaltmak ve giderek kaldırmak amacıyla uluslararası ya da bölgesel düzeylerde sosyal haklar temelinde izlenmesi gereken politikaları, alınması gereken önlemleri, yapılması gereken hukuksal düzenleme ve değişiklikleri, sosyal politikanın uluslararası kaynaklarını, ortaklarını ve kuruluşlarını inceleyen disiplinlerarası bir sosyal adalet ve sosyal barış bilimidir” (Gülmez, 2011: 14; 2017d: 112-113)

UÇÖ’nün resmen kuruluşuna giden süreçte atılan ilk adım, Barış Antlaşması Hazırlık Konferansı’nın 25 Ocak 1919’da Paris’te yaptığı ilk toplantıda kurulmasına karar verdiği, Uluslararası Çalışma Mevzuatı Komisyonu’dur (UÇMK). Komisyonun görevi, sürekli nitelik taşıyan bir uluslararası çalışma örgütü için kurucu belgesi olan Anayasası’nın hazırlanması idi.

UÇÖ Anayasası’nın İlk Üç Paragrafı: “Evrensel ve sürekli bir barış, ancak sosyal adalet temeline dayalı olarak kurulabilir.” “(...) Çok sayıda kişi için adaletsizlik, yoksulluk ve yoksunluklar içeren çalışma koşulları vardır, bunlar da evrensel barış ve uyumu tehlikeye sokan hoşnutsuzluklar doğurmaktadır.” “(...) Yüksek Sözleşmeci Taraflar (...) sürekli bir dünya barışı sağlama isteğiyle hareket ederek (...) bu UÇÖ Anayasası’nı kabul ederler.”

Türkiye de, çağrı üzerine 18 Temmuz 1932 tarihinde Milletler Cemiyeti’ne üye olarak UÇÖ’ye üye oldu.

İlk UÇK Toplantısı: 2018’de toplam sayısı sırasıyla 189 ve 205’e çıkan sözleşme ve tavsiyelerden ilk 6’sını kabul eden UÇK, ilk toplantısını Wasinghon’da yaptı, 44 üye devletten delegelerin katılımıyla yapılan toplantıda, hem sosyal politikanın ilk uluslararası kuralları kabul edildi, hem de Örgüt’ün kurumsal yapısı işlerliğe geçirildi.

İlk UÇK Toplantısı: 2018’de toplam sayısı sırasıyla 189 ve 205’e çıkan sözleşme ve tavsiyelerden ilk 6’sını kabul eden UÇK, ilk toplantısını Wasinghon’da yaptı, 44 üye devletten delegelerin katılımıyla yapılan toplantıda, hem sosyal politikanın ilk uluslararası kuralları kabul edildi, hem de Örgüt’ün kurumsal yapısı işlerliğe geçirildi.

Kabul Edilen İlk Sözleşme ve Tavsiyeler

Genel Konferans ilk toplantısında, Almanya ve Avusturya’nın üyeliğine karar verdikten sonra, altı sözleşme ve altı tavsiye ile çeşitli kararları kabul etti. İlk UÇÖ sözleşmelerinde, 1905-1906 yıllarında, iki yıl üst üste yapılan teknik ve diplomatik toplantılar sonucu kabul edilen Bern sözleşmelerinde izlenen yöntem uygulanmadı. “Tek tartışma” yöntemi çerçevesinde, aşağıdaki sözleşmeler kabul edildi:

1) Çalışma Süresi Sözleşmesi (Sanayi),

2) İşsizlik Sözleşmesi,

3) Anneliğin Korunması Sözleşmesi,

4) Gece Çalışması Sözleşmesi (Kadınlar),

5) Asgari Yaş Sözleşmesi (Sanayi),

6) Çocukların Gece Çalışması Sözleşmesi (Sanayi)

1919 Konferansı’nda, işsizlik dışında değişik konularda düzenlemeler yapan ve biri de, 1906 Bern sözleşmelerinden birine ilişkin olan aşağıdaki tavsiyeler de kabul edildi:

1) İşsizlik Tavsiyesi,

2) Ücretin Karşılıklılığı Tavsiyesi,

3) Şarbon (Karakabarcık) Hastalığının Önlenmesi Tavsiyesi,

4) Kurşun Zehirlenmesi (Satürnizm) Tavsiyesi (Kadın ve Çocuklar),

5) İş Teftişi Tavsiyesi (Sağlık Hizmetleri).

6) Beyaz Fosfor Tavsiyesi.

İlk Genel Konferans, Örgüt’ün yürütme organı olan Yönetim Konseyi’ni seçerek ve anayasal organlarından Uluslararası Çalışma Bürosu’nun (UÇB) ilk Genel Müdürü’nü atayarak, işlerliğe geçirilmesini sağladı.

Toplam 24 üyeden oluşan ilk Yönetim Konseyi, Genel Konferans’ça seçilmesinden sonra, 27-28 Kasım 1919’da Arthur Fontaine başkanlığında, ilk toplantısını Washington’da yaptı. Konsey’in, ileri düzeyde sanayileşmiş ülkelere ayrılan ilk 8 seçimsiz üye kontenjanında şu devletler vardı: ABD, B. Krallık, Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Japonya ve İsviçre. Hükümet kanadının geri kalan seçimli 4 Konsey üyesi de Arjantin, Kanada, İspanya ve Polonya’dan seçilmişti.

Yönetim Konseyi, sosyal sorunlarla ilgilenen, tarihçi, siyaset adamı, elçi ve Savaş yıllarında Fransız hükümetinde Silahlanma Bakanlığı yapan sosyalist Albert Thomas’ı, Uluslararası Çalışma Bürosu’nun ilk Genel Müdürü olarak seçti.

1920 yılı başlarında, birincisi Edward J. Phelan olan UÇB memurlarının işe alınmaya başlamasıyla da, Örgüt’ün anayasal (antlaşmasal) kuruluşu tamamlandı ve uluslararası sosyal politika ve çalışma hukukunun başlıca aracı olan Örgüt işlemeye başladı. Kısa bir süre çalışmalarını Londra’da sürdüren ve 1920’de Cenevre’ye yerleşen Uluslararası Çalışma Bürosu’nda, 1921 yılında 19 ulustan 261 memur ve 1931’de de 35 ülkeden 399 memur çalışıyordu (Waline, 1977: 15).

Onay: Onay, kabul edilen bir sözleşmenin, sözleşmeden doğan hukuksal yükümlülüklerini yerine getirmek üzere, her üye devletin iç hukukunda (Anayasasında) öngörülen işlemlerin gerçekleştirilmesidir. Anayasamıza göre, önce sözleşmenin onaylanmasının uygun bulunduğu konusunda bir yasa çıkarılması gerekir. Buna kısaca “uygun bulma kanunu” denir. Ancak bu yasa, onay işleminin tamamlanması için yeterli değildir. Ayrıca, Cumhurbaşkanı’nca onaylanması ve Resmi Gazete’de yayımlanması gerekir. Bu ikinci işlem, 1963 tarihli bir yasa uyarınca, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’nca birlikte yapılmakta, “ortak kararname” çıkarılmaktadır.

Kuşkusuz, 1944’te kabul edilen ve 1946’da UÇÖ Anayasası’na eklenen Filadelfiya Bildirgesi, 2. Dünya Savaşı yıllarının en önemli belgesidir. UÇÖ’nün, kısıtlayarak da olsa, benimsediği yeni yaklaşımlarla varlığını kesintisiz sürdürme iradesini somutlaştıran anayasal ilkeler ve değerler bütünüdür. Örgüt, tüzel kişi olarak varlığını sürdürmesini ve gecikmeksizin yeniden işlerliğe geçmesini, Filadelfiya Bildirgesi’ne borçludur.

UÇÖ, 2. Dünya Savaşı yıllarında, işleyişini tümden durdurmadı, tüzel kişiliğine son vermedi. UÇK ve Yönetim Konseyi, olağan toplantıları yapamadı. Ancak, kısıtlı bir çerçevede de olsa, geleceğe yönelik bir yaklaşımla çalışmalarını sürdürdü. Alman işgal kuvvetlerinin İsviçre’yi kuşatması ve UÇÖ’nün Savaş tehdidi altında kalması karşısında, Cenevre dışında bir çalışma merkezi kurulması kaçınılmazlaşmıştı. ABD’nin UÇÖ üyesi olmasından sonra Genel Müdür olan John G. Winant da (1938-1941), Örgüt’ün totaliter devletlerin aracı olmasını önlemek istiyordu. Örgüt’ün Fransa’ya taşınması önerisi, bu ülkenin de işgal edilmesi üzerine gerçekleşmedi. Roosvelt, ABD’li Genel Müdür’ün sığınma önerisini kabul etmedi ve Kanada’yı önerdi (Delpal, 2011: 108). Kanada hükümeti de Ağustos 1940’ta, UÇB personelinin geçici olarak transferi için resmen izin verdi. 18 devletten 40 görevli Kanada’ya, Montréal kentine gönderildi. Görevlilerin bir bölümü ise Cenevre’de kaldı. Kimileri de, “ulusal muhabir” olarak ülkelerine döndü. UÇÖ, 1948 yılına değin düşük yoğunluklu olarak sürdürdüğü çalışmalarını Montréal’den yönetti. İşgal edilen ülkelerle ilişkilerini, Londra İrtibat Bürosu aracılığıyla yürüttü.