Klasik üslup, XVIII. asırda büyük bir rağbet görmüş ve önceki asırdan itibaren hikemî, bediî (Sebk-i Hindî) ve mahallî (folklorik) üsluptan da beslenerek, bu yüzyılda daha renkli bir görünüm kazanmıştır. Anlamdan ziyade sese önem veren, sanat kaygısından uzak, nükteli, açık ve zarif bir söyleyişe yaslanan klasik üslup, bu asırda kadim zevki temsil eder.

Mahallî üslubun yüzeyselliğine ve Sebk-i Hindî’nin aşırı zihnîliğine tepki gösteren şairler bu yüzyılda, Bakî ve Şeyhülislam Yahya’da en güzel ifadesini bulan klasik üsluba dönmeyi yeğlemişlerdir.

Pertev’e göre bu tarz söyleyiş “tarz-ı hasen” yani güzel, gönle ve kulağa hoş gelen bir tarzdır.

Klasik üslubun bu asırdaki en önemli temsilcileri Kâmî ve Nahifî’dir. Fakat Nahifî, Nazîm Yahya, Sakıp Dede ve Enis Dede ile birlikte, dinî-tasavvufi duyarlılıkla kaleme aldığı şiirleriyle bu üslup içerisinde farklı bir yönelişi temsil ederler. Ayrıca Şeyhülislam Yahya ve Neşatî’yi üstat kabul eden Esrar Dede gibi Mevlevi şairler ile Nevres-i Kadim, Pertev ve Beylikçi İzzet de bu asırda klasik üslup çizgisinde kalan şairlerdir.

Nahifî, Nazim, Enis Dede ve Sakıp Dede dinî-tasavvufi duyarlılıkla kaleme aldıkları şiirleriyle klasik üslup içerisinde farklı bir yönelişi temsil ederler. Bunlar içinde şair olarak en güçlüsü Nahifî’dir.

Lale Devri şairlerinden olan Nahifî (ö. 1115/1738?), dinî-tasavvufi bir neşve ile yazdığı lirik şiirleri ve bilhassa Mesnevi tercümesi ile büyük bir şöhrete kavuşmuş, devrin en verimli şairlerinden biridir. İki Divanı vardır ve Nedim ve Şeyh Galip’ten sonra da dönemin en büyük üçüncü ismidir.

Edebiyatımızda naat şairi ve büyük bir bestekâr olarak tanınan Nazîm (ö. 1139 / 1727), Enderun’da yetişen şairlerden biridir. Nazim, 5 ayrı Divan tertip etmiştir. Şair, bestekârlığının yanında aynı zamanda iyi bir icracıdır. Fakat 500’e yakın bestesinden günümüze sadece 6’sı ulaşabilmiştir.

Tanınmış bir Mevlevi şeyhi olan Enis Dede (ö. 1146 / 1733), devrin meşhur mutasavvıflarından biri olmakla birlikte, gerek şekil ve üslup, gerekse hayal bakımından klasik şiir anlayışını benimseyen bir şairdir.

Mevlevilikle ilgili biyografik eseriyle tanınan Sakıp Dede (ö. 1148 / 1735), sanatını tamamıyla Mevleviliğin değerini anlatmaya adadığı didaktik şiirleriyle dikkati çeken bir şairdir. Mevlevi şeyhleri ve tanınmış dervişlerin biyografilerinden oluşan üç ciltlik Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân adlı eseriyle Mevleviler arasında oldukça meşhur olan Sakıb (Mustafa), hayata tamamıyla Mevlevihane penceresinden bakan bir şairdir.

Asıl adı Mehmed olan, fakat daha çok Edirneli Efendi, Edirnevî Çelebi lâkabıyla tanınan şair Edirne’de doğmuştur ve İbrahim Gülşenî’nin oğludur. İstanbul’daki çeşitli medreselerde müderrislik, Bağdat, Mısır ve Galata’da kadılık görevlerinde bulunan Kâmî, humma (sıtma) hastalığından İstanbul’da ölmüştür. En önemli eseri Divanı’dır. Manzum, mensur birçok eser kaleme alan şairin, Tuhfetü’z-Zevra, Behçetü’l-Feyha, Firuz-name adlı küçük hacimli manzum mesnevileri ile mensur Mehamü’l-Fukaha adlı Hanefî fakîhlerle ilgili Arapça eseri ve yine fıkıhla ilgili Farsçadan tercüme ettiği Nefisetü’l- Uhreviyye’si vardır. Kâmî, lâtife ve hiciv söylemenin oldukça rağbet gördüğü bir dönemde, şiiri ciddiye alan, klâsik estetiğin sırlarına vâkıf bir şairdir. Ona göre birkaç beyit söylemekle şair olunamaz. Önemli olan söz vadisinin büyülü güzelini bulmaktır.

Mahlastaşı Osman Nevres’ten ayırmak için Kadim unvanıyla anılan Abdürrezzak Nevres, yaşadığı zorlukları ve sıla hasretini dile getirdiği lirik şiirleriyle tanınan bir şairdir. Şairliğinin yanında aynı zamanda birçok mensur eseri olan iyi bir münşi ve hattat olan Nevres, küçük yaşlarda İstanbul’a gelmiş ve hayatının önemli bir kısmını Hekimoğlu Ali Paşa’nın maiyetinde kâtiplik yapmakla geçirmiştir. Türkçe ve Farsça Divanları ile Bedir savaşını anlatan Gazve-i Bedir adlı manzum bir mesnevisi vardır. Bunların dışında Münşe’at, Tarihçe-i Nevres, Vekayi-i Tebriz, Mebaligu’l-Hikem, Terceme-i Tarih-i Cihangir Şah adlı mensur eserleri vardır. Mizaç itibariyle içten, dilini sakınmayan açık sözlü bir insandır. Bu sebeple atandığı görevlerden duyduğu memnuniyetsizliği, insanların riyakârlığını eleştirmekten çekinmemiştir. Fakat bu tavrı, I. Mahmud devrinde şair Haşmet’le birlikte sürgüne gönderilmesine sebep olmuştur. Sıkıntılı bir hayat süren şair, ikinci defa sürüldüğü Bursa’da ölmüştür.

Esrar Dede, Şeyh Galib’in edebiyat dünyasına kazandırdığı, klasik şiirin ilginç simalarından biridir. Şairlik yeteneği Mevleviliğe intisabından sonra gün yüzüne çıkan Esrar yani gerçek adıyla Mehmed, üç yıl gibi kısacık bir süreye birçok eser sığdırmayı başarmış, benzerine ender rastlanabilecek bir şairdir. Arapça ve Farsça’nın yanında, Latin, İtalyan ve Rum dillerini de bilen şairin, Lügat-i Talyan adlı yarım kalmış küçük bir sözlük tercümesi vardır. Esrar’ın, birçok dil bilmesi ve şiirlerindeki Hristiyanlıkla ilgili motiflerin fazlalığı onun mühtedilerden (din değiştiren) olabileceğini akla getirmekle birlikte, bu konuda yeterli bir bilgi yoktur. Esrar, daha çok Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye’siyle tanınmakla birlikte, sanat hayatı bakımından en önemli eseri Divanı’dır.

Dönemin en çok takipçi bulan şairlerinin başında Nabî’nin gelmesi sebebiyle, bu asırda klasik üsluptan duygu ve sesin yerine, fikri ve manayı öne çıkarması bakımından ayrılan hikemî (tebliğî, didaktik) üslup, en verimli çağını yaşamıştır. Hikemi şiirin rağbet görmesinde, Nabî’nin etkisinin yanında sosyal ve siyasi hayattaki aksaklık ve huzursuzlukların had safhaya çıkmasının da önemli bir etkisi vardır.

Hikmetli söyleyişin en önemli isimleri, Raşit, Seyyit Vehbî, Münif ve Koca Ragıp Paşa’dır. Sünbülzade Vehbî ve Neylî ise hikemî şiirlerinin yanında Nedim vadisinde de şiirler söyleyen şairlerdir. Bu üslubun diğer temsilcileri ise, Dürrî, Âtıf, Asım, Hazık, Naşit, Salim, Rahmî, Fıtnat, Şeyhülislam Es’at, Ratip, Haşmet ve Fıtnat’tır.

Bu asrın Nedim ve Şeyh Galip’ten sonra akla gelen ilk isimlerden biri olan Koca Ragıp Paşa aynı zamanda devrin büyük devlet adamlarından ve bilge şahsiyetlerinden biridir. Devlet adamlığı ve şairliğinin yanında, ilim, kültür ve imar faaliyetlerine verdiği önemle tanınmıştır. Kendi adına Laleli’de bir kütüphane yaptırmış ve bütün eserlerini buraya vakfetmiştir. Evini de, Fıtnat Hanım, Çelebizade Asım ve Haşmet gibi birçok önemli şair ve şahsiyetin toplandığı bir meclis hâline getirmiştir. Vakarlı, olgun kişiliğini sanatına da yansıtmış, mahallî üsluptan ziyade klasik estetiğe bağlı kalarak hikemi şiirleriyle Nabî’yi takip etmiştir. Olaylara hikmet gözüyle bakmış, bunları tasannudan uzak güçlü, açık bir dille ifade etmeye çalışmıştır. Şiirleri, olgun kişiliğinden ve engin hayat tecrübesinden süzülüp gelen hikmet yüklü beyitlerle doludur. Ragıp, güçlü, pürüzsüz ve açık bir söyleyişe sahiptir. Ragıp’ta, Nabî’deki çok yönlülük ve derinlik yoktur ancak yine de atasözleri ve deyimler bakımından şiirinin zenginliği anlatımını güçlü kılmıştır. Ragıp Paşa, hayattayken divanını tertip etmemiş ve şiirleri daha sonra Müstakimzade’nin himmetiyle toplanmıştır. Çok sayıda eseri olmakla birlikte, edebî bakımdan Divanı’ndan sonraki en önemli eseri Mecmua’sıdır.

Tanzimat yazarlarınca “Hanımefendi Hazretleri” ve “Şairler Kraliçesi” gibi lakaplarla anılan Fıtnat Hanım (ö. 1194 / 1780) , klasik edebiyattaki kadın şairlerin en meşhurudur.

Diğer kadın şairler gibi, kültürlü, seçkin bir aileden gelen Fıtnat yani gerçek adıyla Şerife Zübeyde, kendini iyi bir şekilde yetiştirmiş, nüktedan, açık sözlü bir şairdir. Koca Ragıp Paşa ve Haşmet’le arasında geçtiği rivayet edilen kaba ve müstehcen latifeler, onun devrin geleneksel kalıplarını zorlayan bir kadın olduğunu düşündürmektedir. Divanı’nın 31 yazma ve 4 matbu nüshasının olması, devrin çok okunan şairlerinden biri olduğunu göstermektedir.

Şiirleri, kendi kadın hassasiyetini yansıtmaktan uzak hikemî ve âşıkane söyleyişlerden ibarettir. Kanaatkâr olmak, dünya malı ve mevkilerine önem vermemek, felekten şikâyet şiirlerinin başlıca konusudur. Onun, külfetsiz, akıcı, zarif bir söyleyişi vardır. Fakat kudretli bir şair olmaması sebebiyle şiirleri duygu ve hayal derinliğinden yoksundur.

Meyhaneyi görenlerin her biri bir özelliğinden bahseder. Rintler, onun safasını, zahitler ise sıkıntılarını anlatır.

Gazelin konusu, insanların dış dünyayı mizaçlarına göre farklı şekillerde algılamasıdır. Şair, bu farklılıktan ortaya çıkan tezadın hikmeti üzerinde durmaktadır. “Harâbât”, şarabın yasak olması sebebiyle virane yerlerde içilmesi sebebiyle meyhane anlamında kullanılır. Tasavvufi olarak ise, tekke ve gönül anlamına gelir. Meyhane, özü ve sözü bir olan rintler için sefa, işin şeklinde kalan özüne vâkıf olamayan zahitler içinse sıkıntı kaynağıdır. “Harâbât”ın, hem “sıklet” hem de “sefa” kaynağı olmasında tezat sanatı vardır.

O güneş gibi güzel sevgili, ayda bir bile hilal gibi gökyüzünde görünseydi, belki ona bir ben gibi bir nokta kondurmak mümkün olurdu.

Beyitte, güneş gibi ışıl ışıl, göz alıcı bir güzelliğe sahip olan sevgiliyi görebilmenin imkânsızlığı anlatılmaktadır. Güneşe de ışığı sebebiyle bakmak güçtür. Ay her gece görünmez. Eskiden, takvimdeki ay başı hilalinin görünmesiyle bilinirdi. Dolayısıyla ramazanlar ve bayramlar da hilalin görünmesiyle başlardı. Hilal veya yeni ay, ayda bir gökyüzünde görünürken, sevgili için bu bile imkânsızdır. Ayın üzerinde kara lekeler, sevgilinin yüzündeki benlere benzetilmektedir (teşbih). Sevgili ayda bir de olsa görünse, ona bir kez
olsun ona bakabilmek yani bir “nokta kondurmak” mümkün olacaktır.