Yaşlı insanların psikososyal ve eğitim sorunlarının en aza indirilebilmesi, kendi alıştıkları aile ve sosyal ortamlarında yaşamlarını sürdürebilmeleri, dinî inançlarını yaşayarak hayata daha sıkı bağlanmaları ve böylece ruh sağlıklarını koruyabilmeleri günümüzde önemli görülmektedir. Bu bağlamda her yönüyle sağlıklı yaşlanan bireye sunulacak manevi destekle, yaşamları süresince manevi yönünü güçlendirmesi, çevresinden dinî destek görmesi onun yaşam doyumunu artıran, mutlu ve huzurlu kılan faktörler arasındadır.

Yaşlılık; genel anlamda bireyin fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarında bir gerileme, sağlığın, gençlik ve güzelliğin, üretkenliğin, cinsel yaşamın, gelir düzeyinin, saygınlığın, rol ve statünün, bağımsızlığın, arkadaşların, eş ve yakın ilişkinin, sosyal yaşantının ve sosyal desteklerin azalması ve kaybı gibi döneme özgü pek çok sorunun yaşandığı bir kayıplar dönemidir.

Son yetişkinlik adı da verilen yaşlılık döneminde insanlar, içsel duygu ve düşüncelere dış etkenlerden daha fazla bağımlı olmaya yönelmektedirler. Artık etkinlikten edilgenliğe bir geçiş söz konusudur. Bunun sonucu olarak çevresine edilgen açıdan bakmaya başlayan yaşlı birey, dış dünyadan iç dünyaya geçmeye başlamaktadır. Bu durum onların diğer insanlarla duygusal bağlarının azalmasına neden olur

Günümüz dünyasında yaklaşık 600 milyon kişinin 60 yaş ve üzerinde olduğu ifade edilmektedir.  Bu rakamın 2025 yılında 1,2 milyara ve 2050 yılında da yaklaşık iki milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.

2016 TÜİK verilerine göre 65 yaş ve üzeri nüfus 6,6 milyon kişidir ve bu rakamın toplam nüfusa oranı %8,3 tür. 2023 yılına gelindiğinde bu nüfus 8,6 milyon kişiye, oranı ise %10,2’ye yükselecektir. 2023 yılında Türkiye nüfusunun yarısı 34 yaşın üzerinde olacaktır (TÜİK, 2016).

Yaşlanma döneminde bilişsel gelişim açısından güç yitimi söz konusu olsa bile, yaşlılar da öğrenmeye devam edebilirler. Çünkü öğrenmede anahtar kelime zekâdan çok “ilgi”dir. Gençler ve yaşlılar arasında zaman önemli bir faktör olmadığında, öğrenmenin gerçekleşmesinde de önemli bir fark yoktur. Yaşlılara yeterli zaman verilirse onlar da rahatça öğrenebilirler. Bazı araştırmacılar zihinsel açıdan yaşlılığın bütünüyle bir “gerileme dönemi” olmadığı, tecrübe ve öğrenmeye dayalı birikimli zekânın yaş ilerledikçe arttığı yönünde tespitlerde bulunurken kimi araştırmalarda da dil kullanma yeteneği, bellek, dikkat ya da konsantrasyon gibi alanlarda yaşlandıkça işlev bozuklukları olduğu ve özellikle yaratıcılık gerektiren alanlarda temel yaratıcılık yeteneklerini korusalar da çok kaliteli ürünler vermede yaşlıların zorlandığı belirtilmektedir.

Yaşlılıkta iletişim imkânı ve becerisi azalır, Emeklilikle beraber yeni sosyal roller edinilir, Denetimi kaybetme korkusu ortaya çıkar, Kimlik duygusunu kaybetme korkusu söz konusudur, Gerileme korkusu vardır.

Sözlükte maneviyat kelimesi; maddî olmayan manevi şeyler (görülmeyen, duyularla sezilebilen, soyut, tinsel) olarak tanımlanır. Batı kaynaklarında ise maneviyat, ruhî hayatla ilgili, maddî olmayan bütün varlık ve kavramları ifade etmektedir. Manevi destek konusu ile ilgilenen bazı batılı bilim adamları maneviyatı “kişinin, materyalin ötesinde ilişkili olduğu her şey ve bunların temel anlamlarına ilişkin içsel kaynaklarının toplamı” biçiminde tanımlar (TDK, 2015).

Günümüzde sosyal politikalar içinde yer alan ‘Manevi destek’ kavramı, tıbbî tedavi, tıbbî ve sosyal bakım, tıbbî ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetlerinin önemli bir parçasıdır. Bakıma muhtaç kişilerin maneviyatını (kişisel gelişimlerini, morallerini) güçlendirmeyi, hayata bağlılıklarını artırmayı, iç (manevi) dünyalarıyla barışık olmalarını, manevi sapmaları ve korkuları gidermeyi amaçlayan sosyal nitelikli ve insan odaklı bakım hizmetleridir.

Manevi destek, özellikle kronik hastalara, kalıcı sakatlığı olan özürlülere ve yaşlılığa bağlı değişik sağlık sorunları olan yaşlılara yönelik maneviyat destekli hizmetlerdir. Maneviyat, tıbbî ve sosyal hizmetlerde bütüncül ve birleştirici bir rol üstlenir ve kişinin sağlığına yeniden kavuşmasını veya bu mümkün değilse mevcut durumuyla barışık olmasını ve hayata bağlı kalmasını sağlayan önemli bir unsurdur.

Manevi desteğin yaşlı bireylere katkısını konu edinen araştırmalara göre; yeterince manevi desteğe sahip yaşlı bireyde yaşam umudu, amaç, anlam, güç, inanç ve güven var olduğunda, en üst düzeyde sağlık durumuna, yaşam kalitesine ve iyilik durumuna ulaşabilmek mümkün olmaktadır.

Manevi destek hizmetleri, kişinin hayatını tehdit eden ağır derecede özürlülük ve hastalıklarla mücadelede önemli bir katkı sağlar. Hayatın anlamı ve gayesi, ölümün perde arkası ve hikmet yönü, metafizik gerçekler ve ahiret boyutu, iman esasları ekseninde kişinin anlayabileceği ve idrak edebileceği bir tarzda manevi terapistlerce dile getirilerek, kişinin huzuru ve mutluluğu elde edilebilmektedir. Manevi yönden sağlıklı olan hastalar, yaşlılar ve özürlüler, birçok engeli aşmada hastalıkları yenmede başarılı olacaklardır. Özellikle dua ve ibadete yönlendirilen hasta-yaşlı bireylerin iyileşmesinde olumlu sonuçların alındığına dair literatürde bir çok çalışma mevcuttur.

Pek çok yaşamsal kriz, kronik hastalıklar, ileri yaşlarda ölüm korkusu ve çaresizlik duygularının yaşanması sonucu bireyde güvenlik, yaşamın anlamı, sevgi, ait olma, kabul görme gibi manevi ihtiyaçlar ön plana çıkar. Manevi ihtiyaçlar, tüm insanlar için temeldir.

İnsanlar bu ihtiyaçları insan ilişkileri yoluyla veya Tanrı (Allah) ile ilişki kurarak karşılayabilir. Bu alanda çalışan personelin temel sorumluluğu, bireyin manevi kaynaklarını, bir başka deyişle manevi baş etme stratejilerini değerlendirebilecek bir bakış açısına sahip olmasıdır.

Manevi desteğin temel hedefi, sosyal hizmetlere ihtiyaç duyan kişinin sadece dünyada değil, ahirette de mutlu olmasını sağlamaktır. Manevi-Dinî desteğin gayesi, bütüncül bakım hizmetleri kapsamında özellikle bakıma muhtaç kişileri manevi koruma altına almak ve bu çerçevede onlara her türlü manevi rehberlik, refakatçilik ve teselli yöntemleriyle iç huzuru elde etmelerine yardımcı olmaktır (Seyyar, 2008, s. 13-21).

Manevi-Dinî destek hizmetleri, kişilerin sosyal bilinçlenmeleri ve topluma uyumları için, güzel ahlak ve üstün karakter geliştirmeye yönelik ahlakî eğitim programlarını esas alır. Manevi destek hizmetleri, yalnızca dinî konuları içermekle kalmaz, aynı zamanda psiko-sosyal destek kapsamında etkili iletişim gibi kişisel gelişim alanına girebilecek birçok pedagojik destek unsurlarını da kapsar. 

Manevi-Dinî destek hizmeti alan yaşlı insanlar, din ve ahlakın sunduğu içsel huzurdan faydalanırlar. Allah’a bağlılıklarının yoğunluğu oranında ruh sağlığını bozacak kaygı ve endişelerden uzak kalmayı başarabilirler. Aksi durumda bu dönemdeki insanların negatif duygulardan kurtulmaları için potansiyel manevi güçlerini harekete geçiremeyip, manevi krizlere maruz kalması da söz konusu olabilir.

Manevi-Dinî Destek hizmetleri alanı aynı zamanda bir sosyal hizmet alanıdır. Bu hizmeti yerine getirecek olan meslek elemanlarının da bir takım ayırt edici özelliklerinin olması gerekir. Hem manen (ruhen), hem de maddeten insanın saadetini ve huzurunu temin etmeye çalışan sosyal hizmet uygulamaları olarak manevi-dinî destek çalışmaları, kişilerin sosyalleşmesine yönelik sosyal ve manevi-dinî eğitimi esas alan bir uygulama biçimidir.

Manevi-dinî destek sunan görevlilerden aşağıdaki görevleri yerine getirmeleri beklenmektedir:

• Yaşlı bireylerin, hayatın anlamını ve amacını bulmasında yardımcı olmak

• Hayatını gözden geçirebilmesi için cesaret verici telkinlerde bulunmak

• Sabırla ve dikkatle dinlemek

• Kişinin inanç ihtiyaçlarını desteklemek ve ibadetlerini yerine getirmede yardımcı olmak

• Güven oluşturmak

• Manevi-Dinî huzursuzluklarını, endişelerini, kaygılarını ve sapmalarını gidermek

• Kişinin, sabır içinde şükretmesine yardımcı olmak 

Batı dünyasında kendi kültürel ve dinî özelliklerine göre sağlık ve sosyal bakım uzmanları, sosyal danışmanlar, sosyal hizmet uzmanları, çocuk gelişim uzmanları, hizmet uygulamalarında manevi unsurları daha sıkça kullanarak, yaşlı bireylerin hayatlarını kolaylaştırmayı ve onlarla daha iyi iletişim kurabilmeyi hedeflemektedirler.

Türkiye’de  yaşlılara yönelik sosyal  hizmetleri aşağıdaki  kurum ve kuruluşlar yürütmektedir:

• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı

• Sağlık Bakanlığı

• Yerel Yönetimler

• Diyanet İşleri Başkanlığı

• Sivil Toplum Kuruluşları 

Türkiye’de  yaşlılara yönelik sosyal  hizmetleri aşağıdaki  kurum ve kuruluşlar yürütmektedir:

• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı

• Sağlık Bakanlığı

• Yerel Yönetimler

• Diyanet İşleri Başkanlığı

• Sivil Toplum Kuruluşları 

Manevi destek hizmetleri resmî olarak tüm yurt çapında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yürütülmekte, gayr-i resmî olarak da Sivil Toplum Kuruluşları toplumda yaşlılara yönelik dinî faaliyetler yapabilmektedir.

Kurumların ortak amacı toplumumuzda sosyal hizmet kapsamına giren yaşlılık gibi özel yaklaşım gerektiren kırılgan kesimlere, din ve ahlak temelli bir manevi destek hizmeti sunmak, bu bireylerin dinî danışmanlık ve rehberlik faaliyetleri ile hayata tutunmalarını ve güçlenmelerini sağlamaktır.

Huzurevi vb. sosyal hizmet kurumlarında görevlendirilen Diyanet İşleri Başkanlığı personeli, ihtiyaç doğrultusunda yaşlı bireylere yönelik:

• Din, değer ve ahlak eğitimi

• İnanç ve ibadet eğitimi

• Dinî danışmanlık ve rehberlik

• Manevi destek hizmeti sunar. 

Manevi desteğin yeterince verilememesinde ki  faktörler:

• Bakım veren personelin bakım konusuna yaklaşımları

• Manevi gereksinimin algılanması sorunu

• Kişilerin yaşama ilişkin tutumları

• Manevi destek için gönüllülük-gönülsüzlük hususu

• Kurum yöneticilerinin olumsuz tutumları. 

Çalıştığı ortam, çalışma koşulları, hastaya-yaşlıya bakım verenlerin diğer çalışanlarla iletişimi, hastanın-yaşlının iletişime açık olup olmaması, personel sayısı, fiziksel bakıma öncelik verme, nöbetler, gürültülü, huzursuz bir ortam, zaman yetersizliği, diğer çevresel faktörler, hastayla-yaşlıyla ilişkili faktörler; işitme kaybı, demans (bunama) gibi birçok etmen de manevi desteği etkilemektedir.

 Manevi destek hizmeti veren personelin, faaliyetlerinde şu hususlara öncelik vermeleri gerekir:

• Kişilerin manevi desteğe ihtiyacının olup olmadığının tespit edilmesi.

• Manevi destekte öncelikli amaç, bireyin manevi kaynaklarını harekete geçirmek olmalıdır.

• Manevi destek; bireyin bakış açısını değiştirmek, inançlarından döndürmek değil, bunun yerine bireyin ifade ettiği gereksinimlerine yanıt vermek olmalıdır.

• Manevi destek hizmeti güvenilir ve duyarlı bir ilişki üzerine temellendirilmelidir. Bireyin kültürünü, sosyal ve manevi kaynaklarını aynı zamanda onların düşünce ve dinî uygulamalarını da dikkate alacak şekilde planlanmalıdır.

• Personel, sabırla ve dikkatle dinlemesini iyi bilmeli ve yaşlılara hayatın anlam ve amacını bulmalarında yardımcı olmalıdır. Yaşlı bireylere hayatını gözden geçirebilmesi için, cesaret verici manevi telkinlerde bulunulmalıdır. Bu telkinlerin başında yaşlı bireylerin manevi-ruhi huzursuzluklarını, endişelerini, kaygılarını ve sapmalarını gidermek ve güven içinde olmalarını sağlamak gelmektedir. 

Bir kısım yaşlılar için dinî inançlar daha bir önem kazanır. Geçmişte düzenli bir dinî hayata sahip olmayan yaşlı insanlar, hayatın zevklerinin sona ermeye başladığı ve ölüm gerçeğinin kendini kuvvetle hissettirdiği bu dönemde, hayatlarına bir anlam ve amaç sağladığı için dinî değerlere kolayca bağlanabilmektedirler. Bu yöneliş ve bağlanma, yaşlı insanın varoluş ve ölüm gerçeğini anlama ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Kimi yaşlılar, hayat boyu yaptığı çeşitli hatalara pişmanlık duyarak geçmişi onarma çabası içine girerler ve geçmişteki aykırı yaşantılarından dolayı yaşadıkları suçluluk duygularını azaltabilmek amacıyla, kendilerini bağışlatmaya yönelik davranışlar göstermeye çalışırlar.

1. Yaşlılıkta Manevi duygular pekişir.

2. Yaşlılıkta Dinî İnanç Sosyalleşme İmkânı sağlar.

3. Dinî ve Manevi Destek Yaşlının Hayatına Anlam katar.

4. Yalnızlık Duygusundan uzaklaştırır.

5. Manevi Destek Problemlerin Üstesinden Gelmeye Yardımcı Olur.

6. Manevi Destek Ruh Sağlığını Korur.

Psikososyal alanda yapılan bilimsel çalışmalar, dinî yaşamın ruh sağlığına olumlu katkısının çok boyutta gerçekleştiğini ifade ederler. Özellikle bilinçli dinî düşünce ve pratikler, yaşlı bireylerin sosyal uyumunu sağladığı gibi kendilerini iyi hissetmelerine, zihinsel ve fiziksel sağlıklarını korumalarına, uzun bir yaşam sürmelerine psikolojik olarak güçlü olmalarına ve sosyal uyum sahibi olmalarına katkı sağlayarak nitelikli bir yaşam geçirmelerine yardımcı olur.

Bazı araştırmalar manevi yaşama önem veren yaşlılarda, yüksek öz saygının yanı sıra düşük alkol tüketimine, ilaveten depresyon olaylarının az rastlanmasına, çevresinde daha fazla sosyal destek görmesine pozitif katkısı olduğunu kaydetmişlerdir. Yapılan başka çalışmalarda ise, yaşlı insanların dinî faaliyetlere katılımının onları yalnızlık, işe yaramama düşüncesi vb. birçok duruma karşı dirençli hale getirdiğini, böylece ruh sağlığını koruduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca dinî eğilimlerin güçlü olması, sosyal faaliyetlere katılanların aile rollerinde olumlu sosyal kişilik tiplerinin oluşmasına (iyi eş, iyi büyükanne iyi büyükbaba vs.) ve aile ilişkilerinin kalitesinin artmasına sebep olur. Düzenli dinî katılım, sosyal bağları destekleyici ilişkilerin geliştirilmesini de teşvik eder.

Modern manevi danışmanlık literatüründe problemlerin dinî ve din dışı olması şeklinde bir ayrım yapılmaz ancak, din dışı problem dediğimizde hastalık, yaşlılık, hapis ve ölüm durumlarında ortaya çıkan ruhsal problemlere destek kaynağı olarak dinin kullanılması anlaşılmaktadır. Bu problemlerin yoğun olarak ortaya çıktığı yerleri ise hastaneler, yaşlılar için kurulmuş bakımevleri, ceza ve tutukevleridir. Böylesi durumlarda yaşayanların özel konumları ve özel problemleri vardır. Bu problemlerin aşılmasında din eğitimi faaliyetleri ile birlikte manevi destek yaklaşımı sağlıklı yaşlılık için etkin bir rol oynar (Altaş, 2000, s. 349).

İnsanlar, yaşlılık dönemlerinde hem fizyolojik açıdan hem de psikolojik açıdan çok önemli değişiklikler yaşarlar. Yaşlanan bireyin iç dünyası aslında durağanlaşmaz aksine çeşitli çatışmalarla karşı karşıyadır. Aslında zengin hayat tecrübelerine sahip olan yaşlı bireyler; yaşamın tüm evrelerinin zorlamalarına karşın var olabilmiş olmanın güçlülüğünü ve bilgeliğini içerir. Sağlık problemleriyle gerileyen yaşlı bedenler, bu problemlerden daha çok eş, akran ve yakınlarının kayıplarıyla duygusal sarsıntılara maruz kalır. Gittikçe yalnızlık ve toplumdan soyutlanma duygusuna kapılan yaşlılar kendilerini değersiz hissetmeye de başlarlar (Hökelekli, 1996, s. 286). Böyle bir psikolojiye sahip yaşlı bireyleri ayakta tutup onları hayata bağlayacak en önemli şey yakın çevrelerinin ilgisi, sevgisi ve sahip oldukları dinî inançları olacaktır. Zira dinî duygu ve düşünceler insanın her yaş döneminde hayatın anlam ve kalitesini artırdığı gibi, yaşlılık döneminde bireylerin yaşadığı hayatın anlam ve kalitesine de katkıda bulunur.

Yaşlılara yönelik düzenlenen dini/manevi destek hizmetleri hatta karşılaşılan zorlukları yenmesi için bir fırsat alanı olarak düşünülmelidir. Psikoloji literatüründe ‘dinî başa çıkma’ kavramını ilk defa kullanan araştırmacı olan Pargament, kişinin problem ve stresle mücadele sürecinde sahip olduğu inancını kullanma yolu olarak tarif eder. Bununla beraber, bir insanın hayat sürecinde karşılaştığı problemin çözümünde “Din ne anlam ifade ediyor? Din bireye zorluklarla baş etmede nasıl yardımcı oluyor?” türünden sorulara verilecek cevapların dinî başa çıkmanın temel esaslarını oluşturduğunu belirtir. Yine ona göre insanlar, hayatları süresince, dinî ve dinî olmayan başa çıkma tutumlarını bir arada kullanmaktadırlar.

Karmaşık bir süreç olan din ve başa çıkma ilişkisi aşağıdaki gibi üç boyutuyla ele alınabilir (Pargament, 2003, s. 207-227):

• Din, başa çıkma sürecinin her bir unsurunun parçası olabilir. Zira insan hayatında pek çok olay (doğum, evlenme, ölüm gibi) dinî içeriğe sahiptir. Bireysel ve toplumsal olayların pek çoğunun dinle ilişkili olması, bu olayları anlama, değerlendirme ve sorun çözme noktasında bireyin dinî inancı, maneviyat potansiyeli devreye girmektedir.

• Din, başa çıkma sürecinde inananlara yardımcı olabilir. Din, bireylerin çeşitli problemlerle başa çıkmasını sağlamakta veya ruh sağlığını koruyacak tarzda sorunu kabullenmesine yardımcı olmaktadır.

• Din, başa çıkma sürecinin bir sonucu olabilir. İnsanların başından geçen acı tecrübeler, hastalıklar, felaketler onları Tanrı’ya (Allah’a) ve dinî pratiklere yönlendirebilir. 

Cemal Tosun' a göre “Yetişkin din eğitimi; yetişkinlere ve okul dışındakilere, örgün eğitim dışında ya da yanında din eğitimi ihtiyacında ya da isteğinde olanlara, resmî ya da özel kurum ve kuruluşlarca, yetişkinlerin dinî bilgilerini artırmak, dinî anlayışlarını geliştirerek hayatın dinî boyutunu yorumlamalarına yardımcı olmak amacıyla verilen planlı, amaçlı din eğitimidir” (Tosun, 2010, s. 194).

Yaşlı insanların öğrenmeye karşı amaç ve tutumları birçok açıdan farklılaşabilmektedir. Aynı şekilde yetişkinlerin öğrenme şekilleri fiziksel ve zihinsel olgunlaşma düzeyine göre farklılık göstermektedir. Bu farklılık göz önüne alındığında şu şekilde sınıflandırma yapılabilir (Duman, 2000, s. 103-106) Yaşlıların manevi destek açısından eğitilme/öğrenme yaklaşımları ve motivasyonları birbirinden farklı olabilmektedir (Yılmaz, 2013, s. 254). 

Din eğitimi ile inanç ve ibadetlerini öğrenip geliştiren ileri yetişkinlerin hayata uyum sağlama, saygı görme, mutlu olma, topluma faydası olan bireyler haline gelme, sosyal ilişkilerini olumlu yönde geliştirme gibi fiziksel ve zihinsel açıdan sağlıklı bir hayat sürmelerine imkân sağlanabilir.

Fiziksel ve ruhsal özelliklerinden dolayı sosyal ilişkiler kurma zorluğu çeken yaşlılar, emeklilik sonrası iş yerleri ve çeşitli dernekler gibi yerlerde arkadaşlarıyla zaman geçirmeyi isteseler de sağlık problemleri buna çoğu zaman engel olmaktadır. Bu nedenle hemen her mahallede bulunabilen cami ve Kur’an kursları yaşlılık dönemindeki bireylere dinî eğitim desteği verme konusunda oldukça uygun mekânlardır.

Yaşlılarda zihinsel kabiliyetlerin azalmaya başladığı şeklindeki kanının, yapılan araştırmalar sonucu doğru olmadığı ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla öğrenme gibi zihinsel aktiviteler devam etmekte fakat öğrenmenin hızında düşüşler yaşanmaktadır. Çünkü yaşlılar, gençlere oranla daha yavaş düşünürler ve bazı problemleri çözerken daha düşük performans gösterirler. Ancak tüm bunlara rağmen yaşlılığın öğrenme yeteneğini azalttığına dair bir bulgu bulunmamaktadır.

Toplumdaki yaşlılara karşı olumsuz tutumlar nedeniyle, onlara eğitim ve öğretim kurumlarının kapılarının açılması oldukça gecikmiştir. Yakın zamana kadar yaşlılık; düşüş, bozuluş ve ölümle eş anlamlı sayılıyordu. Şimdilerde artık yaşlı kişilerin de eğitimden yararlanabileceği kabul edilmektedir. Bu döneme yönelik birçok eğitim etkinliklerine orta ve ileri yaşlılık grubundaki kişiler katılmaktadır. Bu etkinliklere katılımdaki amaçlar ise iyi bir iş, daha fazla para kazanmak, daha kültürlü bir kişi olmak ve ilginç şeyler öğrenmek olabilmektedir. Özellikle medya, sivil toplum örgütleri ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın çalışma alanlarının düzenlenmesinde yaşlılara yönelik hizmetlere daha fazla yer verilmesi durumunda, verilen din eğitimi bir çeşit sosyal terapi aracı olarak değerlendirilebilir. 

Ülkemizde özellikle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yürütmüş olduğu yetişkin ve ileri yetişkin eğitim etkinlikleri cami ve Kur’an kursu merkezli olarak, Kuran’ı Kerim ve ilmihal öğretimi üzerinde yoğunlaşmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı dışında ise özel eğitim kuruluşları, sivil toplum kuruluşları bu yöndeki talepleri karşılamaktadırlar.

Yaşlılara yönelik din eğitiminin, genel din eğitiminin ayrılmaz bir parçası olduğunu hatırlatarak şu iki önemli hususa işaret etmek gerekmektedir: Yaşlıların öğrenmesinde, iki husus çok önemlidir: Birincisi; onlar hayatın içinde, hayata tutunmaya çalışan insanlardır. Dolayısıyla, kendi hayatlarındaki manevi sorunlarla ilgili öğrenmelere önem ve öncelik verirler. İkincisi; yaşlının hayatını anlamlandırmada kullanabileceği, hayatın üstesinden gelmede kendisine yardımı olacak manevi içerikteki konular ona daha yakındır.

• İhtiyaç merkezli olmalıdır

• Moral ve motivasyonlarını artırıcı olmalıdır

• Sosyal ilişkilerini güçlendirici nitelikte olmalıdır

• Çalışmakta olan yaşlılar için eş zamanlı manevi destek eğitimi programları düzenlenmelidir

• Yaşamdaki zorluklarla mücadele gücünü artırıcı olmalıdır

• Merak ve ilgiyi canlı tutacak mahiyette olmalıdır

• Yaşlının kişisel gelişimine katkı sağlamalıdır

• Manevi destek çalışmalarında yaşlılarla güven verici ilişkiler kurmak gerekir

• Sağlanan manevi destek hizmetleri öğrenme-öğretmedeki çeşitliliği ile geleneksel yöntemlerden arındırılmalıdır 

 • Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı, yaşlılara yönelik eğitim ile ilgili kararlar alırken onların istek ve beklentilerini göz ardı etmemelidir

• İnanç ve ibadet eğitimi ağırlıklı bir yaklaşım öncelenmelidir

• Eğitim ortamları, ileri yetişkinlerin beklentilerine uygun, stresten ve gürültüden uzak, fiziki açıdan yeterli, rahat ortamlar olmalıdır

• Yetişkinlerin çocuklardan farklı olarak “kendi kendilerine öğrenmelerini” sağlamak gerekmektedir.

Topluma hizmet veren dinî kurumlar ve özellikle cami görevlileri, yaşlılarla olan iletişimini, onların dinî beklentilerini tespit ederek daha da iyileştirmelidirler. Manevi destek çalışanları, yapageldikleri uygulamaları rastgele değil, aksine yaşlıları da hesaba katarak bilinçli olarak planlamalıdır. Yaşlıların ihtiyaçlarını hesaba katarak hazırlanan programlar, hayatın ve dinin anlamını kavramada etkin rol oynamalıdır. Ayrıca cami görevlilerince hazırlanan vaaz, hutbe ve sohbetlerle yaşlıya saygı ve onların sorunlarına dikkat çekme konusunda toplumu bilgilendirici bir yol izlenmelidir.

1. İtikat (İnanç Konuları)

2. İbadet (Dinî Uygulamalar)

3. Muamelât (Sosyal İlişkiler)