Dilthey her tarihsel dönemi biricik olarak kabul ettiğinden ve çağlar arası bir geçişlilik olmadığını savunduğundan dolayı esatolojik tarih anlayışlarının yaptığı gibi tarihe ilerleyen bir süreç olarak bakmamaktadır.

Comte’a göre insan aklı üç farklı aşamadan geçmiştir. Comte'un "üç hâl yasası" ile ifade ettiği şey insan aklının tarih boyunca üç farklı aşamadan geçtiğidir. Bu üç hâl (aşama) teolojik hâl; metafizik ya da soyut hâl ve bilimsel (pozitif) hâldir.

Comte’a göre neyin var olduğundan çok, bir şeyin nasıl oluştuğu sorusu önemlidir. Bu da olguların yasalarını araştırmak, olguların değişmez doğa yasalarına bağlı oldukları gerçekliği kabul etmektir. Bu da önceden görmeyi, yani öndeyiyi gerektirir. Olguları yöneten yasalar bilinirse eğer, gelecekte gözlenebilecek olguların bu yasalardan hareketle önceden bilinebilmelerini olanaklı kılabilir.

Birleştirilmiş bilim anlayışı bütün bilimlerin tek bir yöntem kullanması gerektiğini ve tarih de bilim olacaksa doğa bilimlerinin yöntemlerini kullanması gerektiğini savunan görüştür.

Croce’ye göre doğa biliminin kavramsal kurguları vardır, gerçek kavramları yoktur.

Marksist tarih kuramının Marx ve Engels’in tarih görüşlerinden sonra 20. yüzyılda da savunucuları olmuştur. Bunlar arasında en önemli Marksist düşünürler Georg Lukács, Antonio Gramsci, Ernst Bloch gibi kimi düşünürlerdir ve bunlar Marksist düşünceyi temsil eden önde gelen isimler arasındadır. Marksist materyalist tarih tasarımını Lukacs’ın Hegelci-Marksizmi ile Althusser’in Yapısalcı Marksizmi, farklı biçimlerde yorumlamışlardır.

Neopozitivizm olgulara ve deneye yönelir ve olguların yasalarını keşfetmek yollu bilim anlayışını savunur. Neopozitivist bilim anlayışı bilim kavramını doğa bilimi kavramına indirgeyerek birleştirilmiş bilim (unified science) ideali ile bütün bilimler için yöntem birliği anlayışını öne sürmüştür. Bir grup düşünürün geliştirdiği öğreti bilimsellik için de deneyle doğrulanabilir olma ölçütünü ortaya koymuştur. Tanımlanan akım Neopozitivizm’dir.

20. yüzyıl düşünürlerinden Popper de Rothacker gibi tarihsicilik terimini olumsuz
anlamda ele alarak ve tarihsiciliği eleştirerek bir tarih felsefesinin olanağını
yadsır.. Popper Tarihsiciliğin Sefaleti adlı yapıtında tarihsiciliği geleceğe ilişkin kehanetlerde bulunan bir düşünce olarak ele alır. Popper’e göre tarihsici bir kader
anlayışı düpedüz hurafedir ve insanlık tarihinin akış yönünü ne bilimsel ne de baş-
ka bir yolla tahmin etmek olanaksızdır. Bu akış yönünü tahmin etmenin olanaksızlığının
mantıksal nedenleri vardır.

Dilthey, belirtilen açıklama için hermeneutik kavramını kullanır. Ona göre tarihçilerin tek yapabileceği şey yazılı yapıtları yorumlayarak anlamak, yani hermeneutik yapmaktır.

Dilthey’a göre dış dünya yalnızca tasarımlanan bir gerçeklik olarak fenomen olarak kalır (Dilthey 2011: 17). Bu yüzden de dış dünyadaki nedensel süreçleri yeterince bilemeyiz. Ama nedenselliğe ilişkin tasarımlar da insanın istence dayalı yaşamından ve tarihsel olan soyutlamalardır. Başka bir deyişle, “dış dünya bizim yaşama bütünlüğümüz sayesinde bize verilidir” (Dilthey 2011: 18). İnsanın hisseden, isteyen, amaçlayan neliği tümüyle bize ait bir şeydir ve kendi belirlenimi içindeki dış dünya gerçekliğinden daha kesin bir veri olarak kalır.

Tarihte belirli olguların gerçekleşmesinin zorunlu mu olduğu yoksa rastlantıya mı bağlı olduğu da çağdaş tarih felsefesinde ele alınan konulardan biri olmuştur. Hegel, Marx ve bazı Aydınlanma filozofları tarihte gerçekleşmiş olanın “kaçınılmaz” olmasına vurgu yapmışlardır. Bu anlayış “tarihsel kaçınılmazlığı (inevitability)” ileri süren ve tarihte zorunlu bir gelişme çizgisi gören anlayıştır. Oysa Çağdaş felsefede bu anlayış sıkça eleştirilmiştir. Sözgelişi Nietzsche, Foucault, Berlin ve Rorty gibi düşünürler tarihsel olanın kaçınılmaz olmadığını ileri sürmüşler ve tarihi “olumsal bir süreç” olarak ele almışlardır. Tarihin geri döndürülemez bir ilerleyişi olup olmadığı bu bağlamda tartışılan temel konudur.

Schopenhauer için felsefe ve tarih bir arada olamaz Felsefe değişmeyeni konu edinir oysa tarih değişen olaylar yığınıdır ve bu anlamda tarihin felsefesi olanaksızdır.

Schopenhauer’e göre tarih sahnesinde tümel olan bir şey yoktur, her şey bireysel ve tikeldir.

Tarihselcilik sözcüğünü ilk kez kullanan kişi Novalis’tir.

J. G. Herder insanı merkeze alarak onu eyleyen ve amacını kendi belirleyen konumuna getirir, dış faktörleri değerlendirmez.

Pozitivizm ya da olguculuk olarak bilinen düşünce akımı 19. yüzyılda ortaya çıkmış ve bu akımın temsilcileri, bilimlerin yalnızca olgular arasındaki yasa bağıntılarını keşfetmeleri gerektiğini ileri sürmüşlerdir.

Burckhardt’a göre tarih bilimden çok sanata benzediğinden tarihe estetik bir tavırla, sanatsal bir anlamayla yaklaşmak gerekir.

İngiliz felsefeci Collingwood tarihin konusunun düşünülmüş olmakla tarihin konusu olabileceğini ileri sürmüştür.

Mill toplum aşamaları arasında zorunlu karşılıklı ilişkiler olduğunu ileri sürmüştür. Bu zorunluluğu belirleyen ise insan biyolojisi ve psikolojisine dayanan yasalardır.

Schelling keyfiliğin ilk dışavurumuyla tarih başlar fakat amaçsız olan olaylar zincirine tarih denemez görüşünü savunur.