Romantiklerden Novalis tarihselcilik sözcüğünü terime olumlu bir anlam yükleyerek
ilk kez kullanan kişlidir.

Verilen görüş Croce’ye aittir.

Toynbee bir toplumun yaşamını tinsel bir yaşam olarak değil, doğal bir yaşam olarak görmüştür. Toynbee kültürlerin gelişimini ise meydan okuma ve bu meydan okumaya yanıt verme girişimi ile açıklar. İlk olarak doğaya meydan okuyan kültürler doğaya egemen olmakla ortaya çıkarlar; daha sonra ise başka kültürlere meydan okumakla gelişirler. Kültürlerin meydan okumaya yanıt vermeleri ise toplumun içindeki yaratıcı kişilerce olur. Bu yüzden de kültürlerin gelişimlerinde yaratıcı kişilerin rolü vardır. Bir uygarlık ortaya çıktıktan sonra, bunu gelişme dönemi izler, sonra bir kırılma yaşanır ve o uygarlık dağılmaya, parçalanmaya başlar. Toynbee’ye göre bir uygarlığın ortaya çıkışı, doğuşu onun çevresine, doğal, coğrafi ve siyasi-toplumsal çevresine meydan okumakla olacaktır.

Marx ve Hegel insanın tarihi tümüyle görebileceği tarih üstü bir noktaya çıkabileceği inancından hareketle felsefelerini oluşturmuşlardır.

Tarihsellik, olup bitmiş olma durumudur. Bu kavramı en fazla bugünü de içine alacak şekilde genişletebilsek de geleceği kapsayacak şekilde genişletemeyiz. Çünkü gelecek tarihsel değildir, henüz olmamıştır.

Toynbee bir toplumun yaşamını tinsel bir yaşam olarak değil, doğal bir yaşam olarak görmüştür (Collingwood 1996: 202). Toynbee kültürlerin gelişimini ise meydan okuma ve bu meydan okumaya yanıt verme girişimi ile açıklar. ilk olarak do-
ğaya meydan okuyan kültürler doğaya egemen olmakla ortaya çıkarlar; daha sonra
ise başka kültürlere meydan okumakla gelişirler. Kültürlerin meydan okumaya
yanıt vermeleri ise toplumun içindeki yaratıcı kişilerce olur.

Tanımlanan eser ve görüş Popper’ e aittir.

Collingwood’a göre evrensel bir tarih felsefesi olanaksızdır.

Saint-Simon Comte ve Mill’in etkisinde kalmamıştır.

Spengler’a göre tarihte erek olmamasının nedeni raslantıya dayalı olmasıdır. Spengler’e göre tarih kör bir doğa oyununa benzer ve kendisinde hiçbir erek taşımaz. Tarih bir bilim değildir çünkü tarihte doğru ya da yanlış diye bir şey yoktur. İnsan tarihe hep kendi ilgi ve beklentileri açısından bakar. Bu yüzden de tarihe kuramsal olarak bakılamaz. Tarihte bir gelişigüzellik vardır ve bu yüzden de tarih bir erek taşımaz. Ona göre tarihe kader kavramıyla bakılabilir. Ama bu çizgisel tarih anlayışlarındaki gibi yasalı bir zorunluluktan doğan kadercilik gibi anlaşılmamalıdır. Tarihte kültürler gelişigüzel doğarlar, yaşarlar ve ölürler.

Spengler ve Toynbee bu anlamda tarihte döngüsel süreçler gören düşünürlerdir. Her ikisi de tarihi toplumların, kültürlerin, uygarlıkların art arda geliş süreci olarak tasarlamıştır.

Karl Marx tarihi maddi üretim koşullarınca belirlenen ve diyalektik olarak ilerleyen “sınıf savaşımları” tarihi olarak ele almıştır.

Comte bütün tarihi “üç hal yasası” ile açıklanabilecek ilerleyen bir süreç olarak ele almıştı.

Collingwood geçmişi ve belli bir çağı zihinde canlandırma yöntemi ile anlaşılabileceğini savunur. Hermeneutik, Dilthey’in savunduğu yazılı yapıtları yorumlama ve anlama yöntemidir; Dilthey aynı zamanda ortak bir tarih kuramını savunur. Yasalarla açıklama ve normatif olma ise aynı olup, pozitivist ve doğa bilim yaklaşımıdır.

Tarihin “metafizik açıklaması” ile kastedilen, tarihsel oluş ve değişmenin, tarihin her türlü deviniminin tek bir ilke ya da az sayıda ilke ile açıklanmasıdır.

Tarih anlam dünyasıdır, tarih bilimlerinde olguları anlama çabası vardır, doğa bilimlerinde olduğu gibi olguları açıklama çabası yoktur. Bu yüzden de yasalara dayalı açıklama çabasıyla anlam içeren olguları açıklayamayız. Öyleyse tarih ve doğa birbirine karşıt iki ayrı alandır. Tarihin olguları doğal olgular türünden olgular değildir. Bütün bu nedenlerden dolayı da tin bilimlerinin ya da tarihsel bilimlerin nesneleri doğa bilimlerinin ortak yöntemiyle ele alınamazlar. Bu yüzden de insan bilimlerinin olguların anlamını kavramaya yönelen özerk yöntemleri vardır.

Wilhelm Dilthey, insani-toplumsal dünyaya ve tarihe yönelen, olması gerekeni değil, olanı söyleyen bilimlerin olanağına ilişkin yeni bir bilgi kuramı ortaya koymanın gerekliliğini ileri sürmüştür.

Tinsellik alanında doğa alanındaki mekanik değişmelerin zorunluluğuna karşıt olarak istence dayalı özgür eylemler vardır. İnsan bu tinsellik ve tarihsellik alanında, “doğanın akışındaki boş ve ıssız tekrarı bilinç yoluyla aşar ve bilincinin tasarımları altında kendi tarihsel gelişimini kurar” (Dilthey 2011: 25). Dilthey tin bilimlerinin konusu için de “işte, tin bilimlerinin konusu, tamamen insani/tarihsel olan bu gerçekliktir” der.

Kierkegaard’ın tarihsel olguların teolojik olarak açıklanması gerektiği ile ilgili bir görüşü yoktur.

Saint-Simon’a göre bütün evren bütün görünümleriyle tek bir değişmez yasaya göre açıklanabilir olmalıdır. Bu tek genel yasa bilinirse doğa gibi toplum da bu yasaya göre düzenlenebilir. Dolayısıyla evreni tek bir yasa ile açıklanamayacağı görüşünü benimsememiştir.