Dış eleştiri, tarihi malzemelerin ne dereceye kadar belge değeri taşıdığını inceler, onları kabul eder veya red eder. Cevap: C şıkkıdır.

Herodotes’in yöntemi asırlarca etkili olurken, en az o yöntem kadar eski olan öğretici tarih de hala yaşayan ve benimsenen tarih yazımlarındandır. Eski Yunanlı tarihçi Thukydides (M.Ö. 460-400) bu tarz tarih yazımının öncüsü kabul edilir ve gerçek anlamda tarihçilik onunla başlatılır. 

Birçok konuyu bir arada ele alıp, onları bütün teferruatlarıyla değil de ana hatlarıyla inceleyen ve konu hakkında topluca bilgi veren tarihlere Genel (Umumî) Tarih denir. Bu tür tarihlerde konular döneme ve coğrafî mekânlara taksim edilerek kronolojik olarak yazılır. Söz gelimi İslam tarih yazıcılığında karşılaştığımız; Peygamberler Tarihi, Sasaniler, Romalılar, Asr-i Saadet (Hz. Muhammed’in devri), Dört Halife, Emeviler, Abbasiler ve nihayet Osmanlılar sıralaması, bir Genel (Umumî) Tarih yazımıdır.

a. Teolojik aşama: Bu aşamada insan düşüncesi her şeyi doğaüstü güçlerle
açıklamaya çalışır.
b. Metafizik aşama: İkinci sıradaki bu aşamada ise insan düşüncesi sosyal veya fiziksel tüm olgu ve olaylar› soyut güçlerle açıklamaya çalışır.
c. Pozitif aşama: insan düşüncesinin ulaştığı son noktayı ifade eder. İnsan
düşüncesi bütün olgu ve olayları bilimsel (evrensel yasalara dayalı) olarak
açıklamaya çalışır. Auguste Comte’a göre bu aşamada insan düşüncesi pozitif bilim sayesinde doğaüstü ve soyut güçleri reddederek gözlemlenebilen,
sınıflanabilen ve ölçülebilen olgular arasındaki mevcut ilişkiyi açığa çıkarmaya çaba gösterir. Bu ilişkileri evrensel yasalar içerisinde sistemleştirmeye
çalışır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Çözüm : Üzerinde yazıt,bezeme veya ikisinin de yer aldığı dikdörtgen ya da silindir biçimli dikey duran taşlara Stela adı verilir. Antik Dünya’da taş üzerindeki yazıtlar genel olarak halkı ilgilendiren ve onlara hitap eden konuları içermekteydi. Bazen bir afiş niteliği de taşıyan bu yazıtlar, aynı zamanda resmi bir belge niteliğine de sahip olup orijinalleri kent arşivlerinde saklanmaktaydı. Herhangi bir belgenin taş üzerine kazınması için farklı nedenler vardır: Bu konuda uluslararası antlaşmalar ilk sırada yer almaktadır. Antlaşmayı yapan taraşar için en önemli nokta, bunun kamuoyuna açık bir biçimde, dayanıklı steller üzerine yazılmasıdır. Doğru cevap A’dır.

Dil (Linguistik): İnsanların kendilerini ifade edebilmek için kullandıkları dil ve dil kalıplarını inceleyen bilim dalıdır. Halkların dillerinin yapı özelliklerini, konuşma tarzlarını ele alır. Doğru cevap C'dir.

Bir devletin, bir hanedanın veya bir şehrin sembolü olarak kabul edilen resim, harf veya şekle arma denilir. Eski Türklerde karşılığı ongun”dur. Eski çağlardan beri yaygın olmakla birlikte Ortaçağ derebeyliklerinde armalar doğrudan hâkimiyet alameti olarak kullanılmaktaydılar. Bir devlet armasını hâkim olduğu bölgelerdeki binalara, özel mekânlara ve bayraklarına işlerdi. Hatta denizlerdeki gemiler de bu armalar ile tanınırlardı. Cevap: C şıkkıdır.

Tarih okuyucusu veya araştırmacısı eline geçen bir eseri özellikle tarihi değeri olan bir yazmayı değerlendirirken öncelikle eserin yazarını belirlemeye çalışır. Bu durum dış eleştirinin ilk basamağıdır. Cevap: B şıkkıdır.

Verilen özellikler efsanelere ait özelliklerdir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Çalışma alanı ve konusu ne olursa olsun, tarih ve zaman tespiti ve kronolojik hesaplar, tarih araştırmacılarının her zaman karşılaştığı başlıca güçlükler arasında yer alırlar. Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda umumiyetle hicrî takvim kullanılmıştır. Başlangıç olarak Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini esas alan bu takvimin bugün kullanılan takvime çevrilmesi, Ortaçağ tarihçilerinin daima karşılaştığı sıradan sıkıntılar arasında yer alır. Söz konusu çevirme işlemi zaman kaybının yanı sıra kimi zaman hatalara da sebep olabilmektedir. Bu gibi hataları en aza indirebilmek için, araştırmacıların ayrıntılı çevirme kılavuzlarına başvurmaları kaçınılmazdır. Bu konuda Faik Reşit Unat tarafından hazırlanan Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu(Ankara 1940) isimli eser kullanım güçlüğünden dolayı zaman zaman önemli hatalara sebep olabilmektedir. Yücel Dağlı ve Cumhure Üçer tarafından hazırlanan hicrî tarihleri miladî tarihe çevirme kılavuzu, söz konusu hataları mümkün oldukça azaltması açısından son derece faydalıdır: Y. Dağlı - C. Üçer, Tarih Çevirme Kılavuzu, I-V, Ankara 1997. Ortaçağ İslâm dünyasında, Moğol istilâsından sonra zaman zaman kaynak ve vesikalarda On İki Hayvanlı Türk Takvimi’nin kullanıldığı görülmektedir. Bu du-rum araştırmacılar için bazı sıkıntılara sebep olabilmektedir. Böyle durumlardaaraştırmacıların Osman Turan, Seyyid Hasan Takî-zâde, Louis Bazin, Ebu’l-Fazl Ne-be’î ve Charles Melville’in bu konudaki çalışmalarına müracaat etmeleri gerekir: O.Turan, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Ankara 1941; S. H. Takî-zâde, “Sâl u mâh-ikadîm-i Turkhâ”, Doğumunun 60. Yılı Münasebetiyle Z. V. Togan Armağanı, İs-tanbul 1955, s. 49-38; Pavel Poucha, “Mongolische Miszellen”, CAJ, VII/2, (1962),s. 192-204; Louis Bazin, Les systemes chronologiques dans le monde turc ancien, Ortaçağ İslâm dünyasında kullanılan kronoloji sistemi ve farklı takvim türleripek çok araştırmada incelenmiştir. Bu konuda şu çalışmalara müracaat etmekmümkündür: Seyyid Hasan Takî-zâde, Gâhşomârî der-İrân-i Kadîm, Tahrân1316/1937; Ebu’l-Fazl Nebe’î, Takvîm u takvim nigârî der-târîh, Meşhed 1365/1986;S. H. Taqizadeh, “Various Eras and Calendars used in the Countries of Islam”,BSOAS, X/1, (1939), s. 107-132; E. Cavaignac, Tarihî Kronolojinin Esasları, İlâve-lerle Türkçe tercümesi: Osman Turan, Ankara 1954; Osman Turan, İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler, Ankara 1984.

İkinci Elden Kaynaklar: Olayın devrine yakın bir zamanda ve o devrin kaynaklarından da yararlanarak meydan getirilen eserlerdir. Başka bir ifade ile birinci elden kaynaklara dayanılarak yine o kaynaklara yakın tarihlerde kaleme alınan eserlerdir. Meselâ Mehmed Neşrî’nin Kitâb-i Cihânnümâ isimli eseri Osmanlı Tarihini ilk devirleri için de önemli bir kaynaktır. Eser 1500’lerde kaleme alınmış ve kaynağı kendisinden önceki Aşıkpaşazâde Tarihidir. Bugün her iki eser de elimizde olduğuna göre birincisi bütün önemine rağmen ikinci elden kaynak hükmündedir. 

Tarihi malzemelerin elefltirisi iki yolla yapılır: a) Dış eleştiri (Kaynak kritiği) b)
iç eleştiri(Olayların kritiği). 

Coğrafya: Bir bilim dalı olarak insan ve mekânın karşılıklı etkileşimini araştıran bir bilimdir. Cevap: C şıkkıdır.

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü Dîvânu Lugati’t-Türk, Kaşgarlı Mahmûd tarafından kaleme alınmıştır.

Doğru cevap a'dır.

Ortaçağ tarihi ve kaynaklarıyla ilgili sınırlı bir bibliyografya denemesi şu iki çalışmada bulunabilir: Akdes Nimet Kurat, Ortazaman Tarihi İçin Kısa Bir Bibliografya, İstanbul 1934; Ortaçağ Türk Tarihinin Ana Kaynakları, ed. Altan Çetin, Ankara 2008.

İki tanımda da bahsedilen özellik tarihsel olayları algılamamızda tarihçinin bakış açısının etkili olduğu, dolayısıyla E şıkkında söylendiği gibi öznelliği barındırdığıdır.