Vücuda etki eden kuvvetler, dış kuvvetler ve iç kuvvetler olmak üzere ikiye ayrılır. Dış kuvvetler, vücudun dışından uygulanan kuvvetlerdir. Örneğin, bizi aşağıya doğru çeken yerçekimi ya da yatakta yatan bir hastanın bacağının sağlık çalışanı tarafından hareket ettirilmesi sonucunda ortaya çıkan kuvvetler, dış kuvvetlere birer örnektir. İç kuvvetler, hareket oluşturmak veya harekete karşı koymak amacıyla, vücudun içinde yer alan dokular tarafından ortaya çıkarılır. Bu kuvvetler aktif ya da pasif kuvvetler olmak üzere ikiye ayrılır. Aktif kuvvetler, kasların istemli olarak kasılması ile ortaya çıkar. Bacağımızı büktüğümüzde ortaya çıkan kuvvet iç kuvvete örnektir. Pasif kuvvetler ise eklem çevresindeki dokuların, bağların ve eklem kapsülünün gerilmesi sonucunda oluşur. Yerçekimi, herhangi bir kütleye etki eden ve onu dünyanın merkezine doğru çeken kuvvettir.

Hastaya “Beni anladınız mı?” gibi sorular sormaktan kaçınmak gerekir. Çünkü hastalar böyle durumlarda anlamamış olsalar dahi soruya “Evet” olarak yanıt verirler.

Early (2013) ve Solomon (2015) a göre engelli bireyin banyo sürecini kolaylaştırabilecek pekçok düzenleme bulunmaktadır: Örneğin standart diş fırçaları yerine elektrikli geniş saplı fırçaların kullanımı önerilebilir.

Sağlam deri vücudun mikroorganizmalar ile mücadele etmesinde önemlidir. Derinin altta yer alan organları koruyabilmesi için sağlıklı olması gerekir. Derinin ıslak kalması tahrişe ve mikroorganizmaların üremesine neden olur. Deride koku, derideki bakterilerin vücut salgılarına yerleşmesiyle oluşur. Derinin duyarlılığı ve sağlamlığı bireyden bireye farklılık gösterir. Deri bakımında kullanılacak maddeler (sabun, şampuan, losyon vb.) istenen etki ve kullanım amaçlarına uygun seçilmelidir.

Hasta, bağımsız bir şekilde yerden sandalyeye geçecek olduğunda bacak ve kol kaslarını etkin bir şekilde kullanmalı, gövdeyi düz bir şekilde tutabilmelidir. Eğer hastanın tek taraf etkilenimi söz konusu ise hasta, sandalyenin önünde ve sandalyeye çok yakın duracak şekilde durur. Hasta sandalyeye transfer sırasında, sağlam ve kuvvetli olan taraf kolunu kullanacak şekilde durur. Örneğin, sol taraf felçli bir hastanın sandalyeye transferi sırasında hasta sağ kolunu sandalyenin üstüne yerleştirir ve sandalyeye iyice yanaşır. Sağ koluna ağırlığını aktarırken aynı anda kendini yukarı doğru çekerek ağırlığını dizlerine aktarmaya çalışır ve diz üstü pozisyona gelir. Sağlam ve kuvvetli olan sağ dizini öne doğru alır, sol bacağına da ağırlığını aktarır. Sandalyenin üstündeki kuvvetli koluna kendi ağırlığını verirken, sırtını sandalyeye döndürerek kuvvetli bacağından destek alarak sandalyeye oturur. Doğru yanıt C’dir.

Serebral Palsi: Sinir sistemi ve bağırsak si­nir sistemindeki bozukluklar, ağız-yutak fonksiyon bozukluğuna ve mide-bağırsak hareket bozukluğuna yol açabilmektedir. Kas zayıflığı, koordinasyon eksikliği, besin ve sıvı alımının zorlaşmasına ve yemek sü­resinin uzamasına neden olmaktadır. Sinir- kas iletim bozukluğu, kas zayıflığına bağlı olarak yeme süresinin uzaması ile oluşan kas yorgunluğu aspirasyon (besinlerin soluk borusuna kaçması) yaşanmasına neden ol­maktadır.

Epilepsi nöbetleri ile tedavide kul­lanılan ilaçlar bireyin yeme ve yutma süre­cini etkilemektedir.

Otizm: Duyusal beslenme problemleri sık­lıkla görülmektedir. Yemek yemeye diren­me, aynı besini tüketme gibi sorunlar yaşanabilmektedir.

Demans: İleri yaşlarda sık görülen ve beslenme bozukluğuna neden olan hasta­lıklardandır. Demansın neden olduğu işlev­lerde gerileme ve yetersizlik bireyin beslen­me bozukluğu ve sıvı eksikliği yaşamasına neden olabilmektedir. Beslenme bozukluğu ve sıvı eksikliğinin yanı sıra kabızlık, aspirasyon ve yutma güçlüğü yaşanabilir.

Modifiye bağımsız: Hasta aktiviteyi gerçekleştirebilmek için adaptif veya yardımcı bir cihaza ihtiyaç duyar (örneğin; kaydırma tahtası, yatak rayı, mobilya gibi), hasta aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde gerçekleştirir.

Minimal yardımlı: Hasta aktivitenin %75’ini veya daha fazlasını gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Orta derece yardımlı: Hasta aktivitenin %50 ile %74’ünü gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Maksimal yardımlı: Hasta aktivitenin %25’i ile %49’unu gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Bağımlı: Hasta aktiviteyi güvenli bir şekilde gerçekleştirebilmek için başka birinden fiziksel yardıma

ihtiyaç duyar. Özel ekipman veya cihazlar gerekebilir.

Bireyin üşümesi önlenmelidir. Bunun için banyonun ya da banyo verilecek ortamın ısısı ayarlanmalıdır (24-27°C: çok soğuksa ısıtıcılar ile banyo öncesi ortamın ısıtılması sağlanmalı).

İç kuvvetler, hareket oluşturmak veya harekete karşı koymak amacıyla, vücudun içinde yer alan dokular tarafından ortaya çıkarılır. Bu kuvvetler aktif ya da pasif kuvvetler olmak üzere ikiye ayrılır. Aktif kuvvetler, kasların istemli olarak kasılması ile ortaya çıkar. Bacağımızı büktüğümüzde ortaya çıkan kuvvet iç kuvvete örnektir.

Uyku sorunları bireyin tanısına göre değişiklik gösterebilmektedir. • Otizm Spektrum Bozukluğu: Bu tanı ile izlenen çocuklar diğer çocuklara göre daha fazla uyku sorunu yaşamaktadır. Bu sorunlar uykuya dalış süresinin uzaması, uyku düzeninin bozulması, kabus ve uyku süresinin kısalmasıdır. • Down Sendromu: Gece uyanma, gündüz uykululuk, uyumaya direnme gibi sorunlar görülebilir. Ayrıca uyku apne sendromu da sıklıkla görülmektedir. • Serebral Palsi: Sıklıkla uykuyu başlatma, sürdürme, uyku ve uyanma sürecinde sorunlar ve uykuda solunum bozuklukları görülebilmektedir.

• Hangi kategoride banyo verilirse verilsin aşağıdaki ilkelere dikkat edilmesi gerekir.

1. Öncelikle bireyin güvenliği sağlanmalıdır:

• Engelli çocuk ya da yetişkinde engelin düzeyine uygun olarak verilecek olan banyonun kategorisi ve nerede verileceği belirlenmeli ve ortamda bireyin düşme ve çarpmalardan korunmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır.
• Ayakta durabilen bireyler için banyo içinde tutunmasını sağlayacak korkuluklar, kollar, tutacakların olup olmadığı değerlendirilmelidir.
• Ayakta kalamayan bireyler için banyo içinde oturmasını sağlayacak oturak ya da sandalye bulundurulmalıdır.
• Banyo bireyin fiziksel mahremiyetini bozan uygulamalar olduğu için; bireyin mahremiyetini sağlamak için kapı, pencere, perde kapatılmalı, yıkanmayan vücut parçaları örtülmeli ve gerekli duyarlılık gösterilmelidir.

2. Bireyin üşümesi önlenmelidir:

• Bunun için banyonun ya da banyo verilecek ortamın ısısı ayarlanmalıdır (24- 27 0C: çok soğuksa ısıtıcılar ile banyo öncesi ortamın ısıtılması sağlanmalı).
• Kapının ve pencerenin kapalı olması sağlanmalıdır.
• Özellikle yatak banyosu sırasında silinmeyen vücut bölümlerinin örtülü olması sağlanmalıdır.

3. Bireyin kendi kendine yapabildiği tüm bakım uygulamaları desteklenmelidir (bağımsız yapabilme becerisi artırılmaya çalışılmalıdır).
4. Banyo süresince birey fiziksel ve psikolojik olarak değerlendirilmeli ve rahatlatılmalıdır.

• Bireyin derisi sıyrık, kızarıklık ve yukarıda bahsedilen cilt sorunlarının varlığı açısından değerlendirilmelidir.
• Bireyin kol ve bacaklarındaki güçlülüğü değerlendirilmeli ve ona göre bakımına katılması için desteklenmelidir.

• Banyo sırasında bireyin duygusal tepkileri (göz teması kurmaktan kaçınma, ağlama, korku belirtisi gösterme vb.) değerlendirilmelidir.

Yapılan çalışmalar yeterli ve dengeli beslenmenin sağlık, öz yeterlilik ve yaşam kalitesi için gerekliliğini vurgulamaktadır. Yeterli ve dengeli beslenme ile sağlık korunup geliştirilmekte, bağımlılık, hastane yatışları, hastalık ile geçen süre ve kurum başvuruları azalmaktadır.

Ağız ve diş bakımını gerçekleştirirken dikkak edilmesi gereken noktalar;

• Dişler yumuşak, naylon kıllı ve yuvarlak uçlu diş fırçası ile fırçalanmalıdır.
• Dişler her yemekten sonra ve akşam yatmadanönce olmak üzere mutlaka günde en az iki kez fırçalanmalıdır.
• Dişler fırçalanamıyorsa (özellikle şekerli, limonlu, asitli yiyeceklerden sonra) her yemekten sonra ağız su ile çalkalanmalıdır.
• Diş fırçası kıl demetleri birbirinden ayrılıp, dağıldığında veya eğildiğinde, 2-3 ayda bir veya soğuk algınlığı geçirdikten sonra değiştirilmelidir.
• Diş macunları flüorit içermelidir.
• Şeker ve karbonhidrat içeren gıdaların tüketimi azaltılmalıdır.
• Bireyin takma dişleri (protez) var ise yemeklerden sonra temiz su ile fırçalanmalıdır.
• Takma dişler kullanılmadığında günde 6-8 saat su içinde, kapalı temiz bir kapta bekletilmelidir.
• Takma dişler gece yatarken çıkarılmalıdır.
• Engellilerde klasik ağız bulgusu olarak diş etlerinde kanama, çürük dişler, kötü ağız kokusu, yutma problemleri, salya akıtma problemleriyle sıklıkla karşılaşılmaktadır, bu nedenle önerilen (hekimin) sıklıkta diş hekimi kontrolüne gidilmelidir.

Yatma pozisyonunda bağımlı transfer Bu transfer yöntemi, oturma pozisyonunda yardımla dahi bir yüzeyden diğer yüzeye hareket ettirilemeyen (veya hareket ettirilmesinde sakınca olan) ve maksimum fiziksel desteğe ihtiyacı olan hastalarda kullanılır. Duruma göre bir, iki veya üç yardımcı personel veya özel bir yardımcı ekipmanın kullanımı ile gerçekleştirilir. Bu yardımcı ekipman, mekanik bir kaldıraç olabileceği gibi plastik transfer tahtası, yatak pedi olabilir.

Üriner sistemin sağlığını korumak için alınması gereken bir dizi önlem vardır. Bunlardan şıklarda verilenlere ilişkin olanlar şunlardır:

• Bireyler yeterli sıvı alımı için desteklenmelidir (sıvı miktarı; bireyin yaşı, sahip olduğu hastalıklar nedeniyle yapılan düzenlemeler dikkate alınmalı).
• İdrar yapmadan önce ve yaptıktan sonra mutlaka eller yıkanmalıdır.
• Sürgü ve ördek bireye özel olmalıdır.
• Her tuvalet öncesi ve sonrası perine bakımı yapılmalıdır (idrar yapılan bölge önce su ile yıkanıp kurulanmalı).

Doğru cevap D’ dir.

Banyonun yapılış amaçları: -Bireyin değerlendirilmesine olanak sağlamak, -Bakım veren ile birey arasındaki iletişimi güçlendirmek, -Derinin temizliğini sağlamak, -Kan dolaşımını hızlandırmak, -Bireye iyilik ve canlılık duygusu vermek, -Vücut kokularını azaltmak, -Kas tonusunu artırmak ve eklem hareketlerini kolaylaştırmak.

Vücudumuzu saran derinin beş önemli görevi vardır:

• Tüm bedeni bir zırh gibi sararak mikroorganizmaların vücuda girişini engeller. Aynı zamanda bedeni tümden sararak iç organların korunmasını sağlar.
• Vücut ısısının düzenlenmesine yardımcı olur.
• Sebum salgısı yapar.
• Duyuların (ağrı, dokunma, ısı, basınç) algılanmasını sağlar.

D vitaminin sentez edilmesinde ve emilmesinde rol alır.

Biyomedikal değerlendirmede; vitamin, mi­neral, protein, kan yağ düzeyleri, kemik yo­ğunluğu ölçümleri, yutma değerlendirmesi yer almaktadır.

Yardımlı: Hasta aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde gerçekleştirebilmek için birinin yardımına ihtiyaç duyar. Bu yardım; fiziksel yardım, oral veya taktil (dokunsal) destekler, yönlendirmeler şeklinde olabilir. Gözlemle birlikte (Gözlem altında): Hastanın aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde gerçekleştirebilmesi için hemen yanında duran biri tarafından fiziksel destek, oral veya taktil (dokunsal) destek, yönlendirme yapması gerekir. Fakat hastanın yanında duran kişi hastaya dokunmaz. Hasta gerekli aktiviteyi zamanında ve güvenli bir şekilde yapar. Kişi korumalı: Yardımcı personel hastanın hemen yanındadır ve elleri hastanın üzerindedir. Hasta, aktivite performansını gerçekleştirirken mutlaka korunmaya ihtiyacı vardır. Modifiye bağımsız: Hasta aktiviteyi gerçekleştirebilmek için adaptif veya yardımcı bir cihaza ihtiyaç duyar (örneğin; kaydırma tahtası, yatak rayı, mobilya gibi), hasta aktiviteyi zamanında ve gü- venli bir şekilde gerçekleştirir. Minimal yardımlı: Hasta aktivitenin %75’ini veya daha fazlasını gerçekleştirir. Aktiviteyi tamamlayabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.

Sabunlanma aşamasında suyun ısısı kontrol edilmelidir. Aşırı sıcak su kullanımından kaçınılmalıdır. Suyun sıcaklığı 43-46 ^oC olmalıdır.