Tarım ürünlerine dayalı futures sözleşmeleri işlem gören en eski sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler buğday, mısır, yulaf, soya fasulyesi, pirinç gibi tahıllar üzerine yazılmaktadır. Ayrıca, sığır, domuz gibi canlı hayvanlar üzerine yazılı sözleşmeler olduğu gibi kahve, kakao, portakal suyu, şeker gibi gıda maddeleri üzerine sözleşmelerde bulunmaktadır. Bunun yanında, pamuk, yün, kereste üzerine yazılı gelecek sözleşmeleri de işlem görmektedir. Bu piyasaların katılımcıları çiftçiler ve bu ürünleri ham madde olarak kullanan firmalar olabilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Pay senetlerinin düşüşe geçeceği beklentisinde olan bir yatırımcının elinde olmayan bir pay senedini satıp vade sonunda satışını gerçekleştirdiği pay senedini satın alarak ilgili kişiye teslim etme işlemi açığa satış işlemidir.

Forward sözleşmeler, satıcının belli bir ürünü ileri bir tarihte, bugünden anlaşılan bir fiyat üzerinden alıcıya teslim etmesini öngören sözleşmelerdir. Sözleşmenin şartları (fiyat, miktar, kalite, zaman ve yer) alıcı ile satıcı tarafından karşılıklı belirlenmektedir. Forward sözleşmeleri genellikle tezgâhüstü piyasalarda -iki finansal kurum ya da bir finansal kurum ile müşterisi arasında- işlem görmektedir. Forward sözleşmelerinde taraflardan birisi, dayanak varlığı belirlenen fiyattan ve belirlenen bir tarihte alma, diğeri ise aynı varlığı aynı tarihte ve aynı fiyattan satma yükümlülüğü altına girer. Alma yükümlülüğü altına giren taraf sözleşme üzerinde uzun pozisyon alırken satma yükümlülüğü altına giren taraf ise kısa pozisyon almış olmaktadır.

Opsiyona konu olabilecek varlıklar şunlardır: • Pay senedi • Pay senedi future sözleşmeleri • Endeks menkul kıymetler • Pay senedi fiyat endeksi future sözleşmeleri • Hazine bonosu ve devlet tahvili future sözleşmeleri • Döviz • Döviz future sözleşmeleri • Faiz • Faiz oranı future sözleşmeleri • Mallar • Mal future sözleşmeleri • Borçlanma araçları

Riskin önlenmesi Risk Yönetim Süreci'nin parçası değildir. Zaten riskin tamamen önlenmesi mümkün de değildir.

1973 yılında, opsiyon dünyasında devrim yaratan bir değişiklik yaşandı. Dünyanın en eski ve en büyük future borsası olan Chicago Ticaret Dairesi, pay senetleri üzerine işlem yapan opsiyon borsalarını organize etti. Kurulan borsaya Chicago Opsiyon Borsası (CBOE) adı verildi. İlk satın alma opsiyonu işlemi 26 Nisan 1973 yılında yapılmaya başlandı ve ilk satma opsiyonu (put option) işlemi de Haziran 1977 yılında ilave edildi.

CBOE, opsiyonlar için merkezi bir pazar yeri yarattı. Opsiyon sözleşmelerinin şartlarını ve kurallarını standardize etmek suretiyle likiditeyi sağladı. Başka bir deyişle daha önce sözleşme yapan yatırımcılar, vadeden önce opsiyonları almak ya da satmak suretiyle orijinal pozisyonlarını kapattı. Daha da önemlisi, CBOE, takas odasını da uygulamaya sokarak sözleşme alıcılarını garanti altına almış oldu. Böylece, tezgâhüstü piyasanın aksine, opsiyon alıcıları, satıcının kredi riskine karşı daha fazla endişe duymamaya başladılar. Bu durum opsiyonları daha çekici hâle getirmeye başladı.

Türev ürün fiyatları, dayanak spot varlıkların fiyatları ile ilişkili olduğundan, türev ürünler spot ürünlere sahip olan yatırımcıların riskini düşürmek ya da artırmak amacıyla kullanılabilirler. Vadeli işlem piyasalarında riskini düşürmek için işlem yapan yatırımcılara riskten korunan yatırımcılar (hedger) denilmektedir. Vadeli işlem piyasalarında risk alarak işlem yapan yatırımcılara ise spekülatör denilmektedir. Örneğin, yatırımcı spot bir varlığı satın alıp bir gelecek sözleşmesi satarak maruz kaldığı riski düşürebilir. Eğer varlığın fiyatı düşerse gelecek sözleşmesinin fiyatı da düşecektir. Yatırımcı daha sonra gelecek sözleşmesini daha düşük fiyattan satın alarak en azından spot piyasadan ettiği zararı telafi etme imkânı bulabilmektedir. Bu tür bir işlem riskten korunma (hedge) olarak bilinmektedir. Daha önce bahsedildiği gibi yatırımcılar farklı risk tercihlerine sahiptir. Bazıları riske karşı daha toleranslıdır. Ancak yatırımcıların tümü kabul edilebilir bir risk seviyesinde yatırım yapmak ister. İşte vadeli piyasalar, riskini düşürmek isteyen yatırımcılar ile riskini artırmak isteyen yatırımcılar arasında risk transferinin gerçekleşmesini sağlar. Vadeli işlem piyasalarında riskten korunan yatırımcıların karşısında spekülatörler bulunmaktadır. Spekülatörler, pay senedi ve tahvillerin yanı sıra spekülasyon amaçlı olarak türev ürünleri de kullanabilmektedir. Bu açıklamalardan da anlaşıldığı gibi, risk yönetimine ilişkin seçeneklerde yer alan ifadelerin tümü doğrudur, dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Emirlerden en basiti piyasa emridir. Piyasa emri, işlemin piyasada geçerli olan en iyi fiyattan acil olarak satılması teklifidir. Piyasa emri dışında farklı emir türleri de mevcuttur:

• Limitli emir
• Yayılma emirleri
• Zarar durdurmalı emirler
• Zaman sınırlı emirler
• İptaline kadar geçerli emirler
• Biri diğerini iptal eden emirler
• Hepsi veya hiçbiri emirleri
• Fiyat limitli pozisyon açma emirleri
• Günlük emirler

Doğru cevap C'dir.

Ödemenin hemen veya kısa süre içinde yapıldığı piyasaya spot, belirli bir süre sonrasında yapıldığı piyasaya ise vadeli işlem piyasası denir.

Açığa Satış: Fiyatın düşeceği beklentisinde olan bir yatırımcının bugün elinde olmayan bir finansal aracı satıp, vade sonunda satışını gerçekleştirdiği kişiye teslim etmeleri işlemidir.

Uzun pozisyon: Bir finansal aracı gelecekte fiyat artışı olacağı beklentisiyle satın alma durumudur.

Kısa Pozisyon: Gelecekte fiyat düşüşü olacağı beklentisiyle bir finansal aracı (belirli bir anda sahip olunmayan finansal araçların satılması durumunu da kapsar) satma durumudur. Doğru cevap D'dir.

Opsiyonu prim ödeyerek satın alan tarafa lehdar ya da uzun pozisyon sahibi denir. Opsiyon alıcısı hak sahibidir isterse bu hakkını kullanır istemezse kullanmaz. Prim alarak opsiyonu satan tarafa ise keşideci ya da kısa pozisyon sahibi denir. Opsiyon satıcısı yükümlülük altındadır. Opsiyon alıcısı opsiyonu kullanmak isterse opsiyon satıcısı yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır.

Opsiyon alıcısına (opsiyon sahibine), vade tarihinde ya da vade tarihine kadar herhangi bir zamanda dayanak varlığı sabit bir fiyattan (kullanım fiyatı) satın alma hakkı veren opsiyonlara satın alma opsiyonu denilmektedir.

Finansal araçların alım-satım işlemlerinin belli kurallara bağlanmadığı ve bu işlemlerin herhangi bir fiziksel mekâna bağlı kalmadan yapıldığı piyasalar tezgâhüstü piyasalardır. Tahtakale piyasası ülkemizde tezgâhüstü piyasalara örnek gösterilebilir.

Uygulamada riskten korunma işlemi yukarıda verilen örneklerde olduğu kadar kolay olmayabilir. Çünkü:

• Fiyatı hedge edilecek varlık gelecek sözleşmeye dayanak olan varlıkla tam olarak aynı olmayabilir.

• Riskten korunmak isteyen yatırımcı varlığın alınıp satılacağı kesin tarih ile ilgili kararsız olabilir.

• Hedge işlemi gelecek sözleşmesinin teslim tarihinden daha önce kapatılmasını gerektirebilir.

Bu problemler “baz riski” olarak adlandırdığımız riskin ortaya çıkmasına yol açabilir. Riskten korunma işleminde baz aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:

Baz= [Hedge edilecek varlığın spot fiyatı-gelecek sözleşmesinin fiyatı]

Hedge edilecek varlık ile gelecek sözleşmesine dayanak varlık aynı ise gelecek sözleşmesinin vadesinde baz sıfıra eşit olurken vadeden önce, baz pozitif ya da negatif olabilir. Eğer spot fiyat gelecek fiyattan daha fazla artarsa baz artmaktadır. Bu durum bazın güçlenmesi olarak ifade edilmektedir. Gelecek fiyatları spot fiyatlardan daha hızlı artarsabaz değeri düşecektir. Bu durum ise bazın zayıflaması olarak adlandırılır.

Vadeli Fiyat: Alım satıma konu ürünün fiyatının bugünden tespit edilerek tesliminin gelecekte yapılacağı sözleşmelerde belirlenen fiyattır.

Finansal araçların alım-satım işlemlerinin belli kurallara bağlanmadığı ve bu işlemlerin herhangi bir fiziksel mekâna bağlı kalmadan yapıldığı piyasalar tezgâhüstü piyasalardır. Tahtakale piyasası ülkemizde tezgâhüstü piyasalara örnek gösterilebilir. Bu piyasalar organize olmuş piyasalardan daha yüksek işlem hacmine sahiptir ve organize piyasaların önemli bir alternatifidir. Tezgâhüstü piyasalarda aracılar yüz yüze değil, birbirlerine telefon ve İnternet ağları ile bağlanarak işlem yaparlar. İşlemler genellikle iki finansal kurum ya da bir finansal kurum ile kurumsal müşterisi arasında yapılmaktadır. Finansal kurumlar, işlem hacmi yoğun olan enstrümanlarda piyasa yapıcısı olarak faaliyet gösterirler. Bu nedenle finansal kurumlar alış ve satış fiyatlarını belirleme üzerinde etkilidir. Tezgâhüstü piyasalarda yapılan telefon görüşmeleri genellikle kayıt altına alınmaktadır. Sözleşme üzerine herhangi bir anlaşmazlık olduğunda, bu anlaşmazlığı çözmek için bu kayıtlara başvurulmaktadır. 

D şıkkındaki ifadenin doğrusu "Tezgâhüstü piyasalarda aracılar yüz yüze değil, birbirlerine telefon ve İnternet ağları ile bağlanarak işlem yaparla," olduğu için doğru cevap D'dir.

Söz konusu işlevi Takas Kurumu yerine getirir.

Uygulamada riskten korunma işlemi yukarıda verilen örneklerde olduğu kadar kolay olmayabilir. Çünkü:

• Fiyatı hedge edilecek varlık gelecek sözleşmeye dayanak olan varlıkla tam olarak aynı olmayabilir.
• Riskten korunmak isteyen yatırımcı varlığın alınıp satılacağı kesin tarih ile ilgili kararsız olabilir.
• Hedge işlemi gelecek sözleşmesinin teslim tarihinden daha önce kapatılmasını gerektirebilir.

Hepsini içerdiği için doğru cevap E'dir.

Açığa satış, sahip olunmayan bir menkul kıymetin satılması işlemidir. Açığa satış işlemi, bir menkul kıymetin fiyatının gelecekte düşeceği yönünde beklenti varsa yapılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Piyasa alıcı ve satıcıların karşı karşıya geldikleri mekân olarak tanımlanabilir. Piyasa dendiğinde aklımıza ilk faiz, döviz, finansal göstergeler, sermaye piyasası araçları gibi mali araçlar ile çeşitli mal ve hizmetlerin alım satımının yapıldığı fiziki veya sanal mekânlar gelmektedir. Piyasa katılımcıları ticari ve yatırım olmak üzere iki farklı amaç güderek piyasalarda işlem yapabilirler. Piyasalar alım satıma konu araca bağlı olarak farklı isimlerle anılmaktadır. Örneğin tahvil ve bonoların alım satımının yapıldığı borçlanma araçları piyasası, bankalar arasında döviz alım satımı yapılan bankalar arası döviz piyasası, serbest piyasada döviz alım satımının yapıldığı serbest döviz piyasası, pay senetlerinin alım satımının yapıldığı pay senetleri piyasası gibi. Ayrıca değişik mali araçların alım satımının yapıldığı piyasalar ise genel anlamda finansal piyasalar olarak tanımlanmaktadır. Finansal piyasaların dışında alım satıma konu araçların niteliklerine göre mal piyasaları, petrol piyasası, enerji piyasaları gibi değişik sınıflara ayrılmış birçok piyasadan da bahsetmek mümkündür. 

Doğru cevap E'dir çünkü "Piyasa, alıcı ve satıcıların karşı karşıya geldikleri mekân olarak tanımlanabilir."