Gılgamış efsanesinde ebedî hayat bağışlayan bitkiyi Gılgamış’dan bir yılan kaçırır.

İslâm edebiyatındaki romans kahramanı olan Leylî, kendi adıyla müsemma olmak üzere leyl “gece” kelimesinin bir türevidir. Doğudaki ideal kadın güzelliği imajına uygun olarak güzelliği, güzel kadını ve sevgiliyi temsil etmektedir. Divan edebiyatında onun güzelliği çoğu kez Aya, Venüs yıldızına benzetilerek ifade edilmiştir.

Çengnâme: XV. yüzyıl Osmanlı şairlerinden Ahmed-i Dâî, tarafından yazılan ve 1446 beyitten oluşan Çengnâme, çengi alegorik ve mistik biçimde anlatan manzum bir mesnevidir. 21. Yüzyıl İskender Pala Aşkname, 18. Yüzyıl İbrahim Hakkı Erzurumlu Marifetname, 13. Yüzyıl Mevlâna Celaleddin Rumi Mesnevi, 10. Yüzyılda Firdevsi Şehnameyi yazmıştır.

Mitlerin yer aldığı anlatılardaki zaman kavramı hiç sona ermeyen ve ermeyecekmiş gibi görünen âdeta daimi süreklilik gösteren bir şimdiki zamandır. Bir başka ifadeyle geçmiş, şimdi ve gelecekte olmak gibi olayları ardı ardına gelen zaman dilimlerine yerleştirerek anlayan ve açıklayan “art süremli” (diakronik) anlayış mitlerde yer almaz. Mitlerde olayları birbirleriyle “eş süremli” (senkronik) olarak algılayan dolayısıyla hepsini “şimdi”ye ve şimdiki zamana bağlayarak açıklayan zaman yer alır.

Türk mitolojisinin kozmogoni ile ilgili temalarının oluşumunda gece-gündüz farklılığı ve değişiminin bir uzantısı olarak da kabul edilecek bir başka doğal olgu olarak karşımıza, Ay ve gökyüzünün gece görüntüsü ile yıldızlar ve Samanyolu çıkmaktadır. Bu ikili (düalist) anlayışın bir sonucu olarak, kâinatı oluşturan iki ana unsurdan, yer karanlık “kararıg”, gök ise ışıklı veya parlak “yaruk” olarak sıfatlandırılmıştı. Buna istinaden bütün mevcudat aynı şekilde “kararıg” ve “yaruk” olarak bir sınıflamaya tabi tutuluyordu. Ayrıca, “kararıg” ile “yaruk” umdelerinin, anaya ve ataya teşbih edilen şekilleri, sekiz yönden esen yeller ile taşınarak beş aslî unsurun doğduğuna inanılıyordu. Ortadoğu ve Akdeniz havzasındaki kültürlerde “anasırı erbaa”, “su, ateş, hava ve toprak” şeklindeki dört temel unsur olarak kabul edilişinin tersine erken dönem Türk kültüründe beş aslî unsur vardı. Türk mitolojisine göre kâinatı oluşturan bu beş aslî unsur; “su, ateş, ağaç, maden ve toprak”tan ibaretti.

En eski, Sümer efsânesi Gılgamış’tan beri hayat suyunu bulan ve ebedî hayata, ölümsüzlüğe kavuşan yılan olmuştur.

Âşık’ın sevgiliyle olan mücadelesinden, tesiri ve öldürücülüğünden dolayı sevgilinin gözleri Kahraman olarak nitelendirilmiştir.

Şâirlerin şiirlerinde övdüğü kişiye memdûh adı verilir. “Övülen kişi” anlamına gelmektedir.

Mitoloji ve edebiyat ilişkisi iki temel gruba ayrılır. Mitoloji ve Sözlü edebiyat ilişkisi inanılmaz hale gelen mitlerin sözlü edebiyat türlerine dönüşmesi ve bazı sözlü edebiyat eserlerinin mitolojik unsurlar içermesi şeklindedir.

Yunan kaynaklı Hümanizm anlayışı, Mavi Anadolu çıkışlı etrafında bir araya gelen sanatçılar tarafından işlenmiştir.

Gökyüzü başta olmak üzere evrenin veya tek tek nesnelerin oluşumuyla ilgili mitlere “kozmoloji mitleri” denir. Türk Halk kültüründe kozmoloji mitleriyle ilgili olarak yaşamakta olan unsurlar samanyolu, güneş, ay, dünyanın şekli, deprem, yerleşim yeri köken, tekrarlanan zaman, ateşin kökeni, bitkiler ve hayvanlarla ilgili mitlerdir. Dünyanın ve evrenin sonunu konu edinen mitlere“eskatoloji mitleri” adı verilir. Türk halk kültüründe Kıyamet inancının sözlü kaynaklardan derlenmiş ve mitolojik motifler taşıyan çeşitlenmeleri vardır.

Mitoloji ve halk hekimliğinin iç içe geçtiği uygulamalar köken mitlerinin anlatılması ve bu yolla yaşamın yeniden yaratılması fikrine dayalıdır. Bu şekilde köken ve kozmogoni mitlerini anlatarak hastalıklara çare bulma inancı ve uygulaması pek çok kültürde yer alır. Mitsel düşünce, hastalık ve benzeri yolla zedelenen yaşamın onarılamayacağı ancak kaynak ve kökenlere yapılacak bir geri dönüşle, eksiklik, yanlışlık ve hastalıklardan kurtaracak olan yeniden yaratılmanın sağlanacağı şeklinde işlemektedir.

En eski, Sümer efsânesi Gılgamış’tan beri hayat suyunu bulan ve ebedî hayata, ölümsüzlüğe kavuşan yılan olmuştur

Zal, Şehname boyunca adından sık sık söz edilen efsanevî ve olağanüstü özellik kahramanlardan biridir ve Rüstem’in babasıdır. Doğduğunda saçları bembeyazdır.
Bu durumdan korkan babası onun bir dağın başına atarak geri döner. Efsanevî kuş Simurg, Zâl’i büyük bir ihtimam ve dikkatle büyütür. 

Kartal ve güneş motişeri ve onlarla ilgili tasavvurlar, Babil ve Asur krallıklarından, önce Hititlere, Fenike’ye geçmiş, bu iki ülkeden iki ayrı koldan eski Yunan’a ulaşmıştır.

Bugüne kadarki en eski Türk dini “Kamlık dini”dir. Günümüze kadar da pek çok bakımdan hayatiyetini devam ettirmiştir.

Asur devrinden beri fırtına ve gök gürültüsü, yağmur, aynı zamanda bitki ve bereketlilik tanrısıyla özdeşleşen güneş tanrısının, dolayısıyla tanrının yeryüzündeki temsilcisi olan hükümdarın da sembolü olur.