Standart Türkçede, eklenme sırasında köke ait ön ünlünün art ünlüye değiştiği tek örnek ben ve sen zamirlerinin yönelme eki -(y)A aldıklarında görülür:

ben+e>bana

sen+e>sana

Bu nöbetleşmenin açıklanabilir tarihsel nedenleri vardır. Yönelme eki Eski Türkçede -KA şeklindedir. Eklendiği adların -n ile sonlanması durumunda iki ünsüz birleşerek /geniz n/’sine dönüşür. /Geniz n/’sinin ise artdamaksıllaştırıcı bir etkisi vardır. Gelişme şöyle kurgulanabilir:

ben-ke> ben-ge> beñe>baña>bana

sen-ke> ben-ge > señe>saña>sana

Söz konusu zamirler bazı ağızlarda ön ünlülü sene, bene biçimleriyle de kullanılmaktadır.

Doğru cevap C'dir.

Uzun

Doğru cevap A şıkkıdır.

Kendisi de bir ağza dayanan standart dil ile ağızları veya farklı ağız gruplarını kesin sınırlarla birbirinden ayıracak dil bilimi ölçütü yoktur (bk. Demir 2011). Ancak bir ağız temel alınarak geliştirilen standart dil zamanla eğitim kurumlarında öğretilmek, resmi ve yarı resmi ortamlar, basın yayın, edebiyat vb. gibi alanlarda kullanılmak suretiyle yaygınlık ve saygınlık kazanır. Böylece standart dil, asıl ağız bölgesi dışında da kullanılan ve kabul gören bölgeler üstü bir iletişim aracına dönüşür. Standart Türkçenin bölgeler üstü bir geçerlilik kazanması, sanıldığının aksine, oldukça yenidir. Yoğun Arapça ve Farsça ögelerle konuşma dilinden uzaklaşmış Osmanlı yazı dili, devlet idaresi, edebiyat, tarih yazıcılığı gibi, bir dilden beklenen ihtiyaçların bir kısmını karşılamakla birlikte, 19. yüzyılda ortaya çıkan, eğitimi geniş halk kitlelerine yayma isteğine ve yeni gelişen basının ihtiyaçlarına cevap verecek durumda değildi (konuyla ilgili bk. Johanson 2004). Özellikle eğitim ve basın için konuşma diline yakın, öğretimi ve öğrenmesi kolay, yazım kuralları anlaşılır biçimde belirlenmiş bir standart gerekmekteydi. Ne var ki mevcut Osmanlı yazı dili bunun tam tersi durumdaydı. Henüz iyi araştırılmamış İstanbul ağzına dayanan bir standart varyantın söz varlığı anlamında geliştirilmesi, 20. yüzyılın başlarında kısmen gerçekleşmiş olsa da standart yazım kurallarının kayıt altına alınması ancak 1940’lı yıllarda mümkün olmuştur.

Ünlülerde ve ünsüzlerde meydana gelen ses olayları: Büzülme, Hece düşmesi ve Benzeşmedir. Göçüşme ünsüzlerde, düzleşme ünlülerde görülen ses olayıdır. Doğru cevap B’dir.

Standart söyleyişte görülen dikkat çekici ses olaylarından biri de yabancı sözcüklerdeki artdamak ünlüleri yanında kullanılan öndamak /l/ sesinin artdamaksıllaşmasıdır. Özellikle eğitimli kesim, konuşmalarında bu /l/ sesini öndamak ünsüzü olarak söyleme çabasında olsa da bu eğilim, /l/ sesini Türkçenin önemli yapısal özelliklerinden olan ses uyumlarına uyarlama sürecinin sonucudur:

laf

rol

alfabe

Doğru cevap E'dir.

Dokuz on ve sekiz on sözcüklerinin birleşmesinden ortaya çıkmış olan doksan ve seksen sayılarındaki on sözcüğünün ünlüsü düzleşerek /a/, /e/ olmuştur. Bugün düz ünlülü biçimler standarttır. Ağızlarda dokuzan, sekizen gibi biçimleri de kullanılmaktadır. Bu düzleşmede Türkçenin yapısal özelliklerinden ünlü uyumları ve Türkçe kökenli sözcüklerde ilk hece dışında /o/ ve /ö/ ünlülerinin bulunmaması etkili olmuştur. İki sözcükte de birleşiğin ikinci kısmı unutulmuş, ünlü uyumu sözcüğün tamamını kapsayacak biçimde gelişmiştir.

Eylem tabanlarının sonundaki dar-yuvarlak /u/, /ü/ ünlüleri konuşma dilinde, ünlüyle başlayan ve bu nedenle /y/ yardımcı ünsüzünü alan eklerin önünde düzleşerek /ı/, /i/ olur:

koruya ~ korıya

okuyan ~ okıyan

Doğru cevap B'dir.

'Ariyım' şeklinde bir söyleyiş mevcut değildir.

İki sesin ortak özelliklerinin artması anlamındaki benzeşmenin tersi olarak görülebilecek bir ses olayıdır. İki sesin ortak özelliğinin azalması aykırılaşma olarak adlandırılır. Doğru cevap C’dir.

Dünya kelimesi Arapça asıllı bir kelimedir ve orijinal seslendirilişinde 'a' harfi şapkalıdır, yani uzatılarak söylenir.

Parçalarüstü birimler bölümünde de ayrıntılı olarak üzerinde durulduğu gibi Türkçenin vurgulama sistemi henüz iyi araştırılmamıştır. Ancak yine de standart vurgulamadan sap-malar konusunda Doğan Aksan, aşağıdaki örneklerde, İstanbul ağzı (standart ağız) ile öteki ağızlar arasındaki vurgu farkına işaret etmiştir.

Kaynak dilde, sonda ikiz ünsüz bulunan tek heceli alıntılar, Türkçede yalın durumda veya ünsüzlerden önce tek ünsüzle kullanılır ancak eklenme veya birleşme sırasında, bir ünlüden önce bu söz sonu ünsüz yeniden ikizleşir. Bu ses olayı /b/, /c/, /d/, /t/, /k/, /l/, /m/, /n/, /s/, /z/ ünsüzleriyle biten sözcüklerde ortaya çıkar. İlk dört maddede verilen sözcükler, söz sonunda tek ünsüz - ikiz ünsüz nöbetleşmesine örnektir. Doğru cevap D şıkkıdır. 

Anadolu ağızlarında kök hecedeki­ kapalı /e/, bazı sözcüklerde /i/ olmaktadır. Buna en iyi örnek “yer”in “yir” olarak söylenmesidir. Doğu Anadolu ağızlarına özgü söyley­iş özell­ikler­inden bi­r­i de artdamaksıl /k/ ünsüzünün gırtlak sızıcısı /h/ olarak (yok’un yoh şeklinde söylenmesi gibi) söylenmesidir. /j/ ses­inin /c/ sesine dönüşmesine -jandarma/candarma- sıklıkla sözcük başında rastlanmaktadır. Ağızların etki­s­i veya Arapça ve Farsça kökenl­i sözcükleri­n söylen­işi­ndeki­ tereddütten kaynaklı olarak standart söyley­işte kısa ünlülü olan bazı sözcükleri­n uzun ünlüyle söylenmektedir. Bu nedenle yanıt A’dır.

Özellikle Doğu Anadolu ağızları ile Kıbrıs ağızlarının etkisiyle ortaya çıkmakta olan ünlü kısalmasına örnek kelimelerden biri /aşık/- /aşık/tır. (Tablo 8.11) Doğru yanıt B'dir.

Tarihsel Süreç: Ses değişmelerinin bir bölümü, sözcüğün başta Eski Türkçe olmak üzere, bilinen eski biçimleriyle günümüzde kullanılan biçimlerinin karşı­laştırılması sonucunda belirlenebilirler: ET bedük > büyük, ET töpü > tepe, ET adak > ayak. Bu tür ses olayları çoğu zaman sonuçlanmış süreçlerdir. Çok nadir olarak geçiş döne­minin işareti olarak ikili biçimlere de rastlanabilir. Ayrıca ses olayı sonuçlanmış olsa bile genel bir değişme eğiliminin izleri belli durumlarda korunmuş olabilir. Örnek olarak ot sözcüğünde bulunan Ana Türkçedeki uzun ünlü günümüzde kısal­mış, ancak geride sondaki ötümsüz ünsüzün ötümlüleşmesiyle bir iz bırakmıştır: od. Yine Arapça aslında ikinci hecesi uzun olan hayat sözcüğü tek başına iken veya ünsüzlerden önce kısalmış ve sözcük hayat biçimini almışken sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildi­ğinde ünlü yeniden uzamaktadır: hayatım. Doğru cevap C’ dir.

Öndamaksıllaşma: Artdamak ünlülerinin çeşitli nedenlerle öndamak ünlüsüne dö­nüşmesi dil incelemelerinde öndamaksıllaşma olarak adlandırılır. Aynı durumu göster­mek için incelme terimi de kullanılır. Genellikle /y/, /ş, /ç/ ünsüzlerinin komşuluğundaki kimi ünlülerde tarihsel süreçte ya­zıya yansıyan öndamaksıllaşmalar gerçekleşmiştir. Öndamaksıllaşmaya, adı geçen ünlülerin bulunmadığı az sayıda sözcükte de rastlanır: ET bıñ > bin, ET tıl > dil, tıñla-  > dinle-. Örneklerde görülen a > i, ı > i, a > i değişimleri de, art seslerin ön sese dönüştüğünü göstermektedir. Doğru cevap A’ dır.

Yazı d­ili­yle konuşma d­ili­ arasında farklara buradaki en iyi örnek “Merhaba” sözcüğünün yazılışı ile okunuşu arasındadır. Bu sözcüğün sözlü dildeki karşılığı “Meraba”dır. Bu sebeple yanıt A’dir.

Bir sözcükte iki sesin yer değiştirmesine göçüşme denir. Ancak daha az görülmekle birlikte, yan yana olmayan ünsüzler arasında da göçüşme olabilir. Yukarıdaki sözcüklerde yer değiştiren sesler yan yana değildir ve söyleyişte yerleri birbirleri ile değiştirmiştir. Doğru cevap A’dır.

Benzeşme süreci, dillerde en az çaba yasası gereği, bir sesin çıkış yeri ya da biçimi açısından bir başka sese benzer ya da eş duruma getirilmesi olarak açıklanır. “saklanbaç” sözcüğündeki /n/ sesi, “saklambaç” sözcüğünde /b/ sesinin etkisiyle /m/ sesine dönüşmüştür. /b/ ünsüzü ile /m/ ünsüzü ses özelliği açısından birbirlerine daha yakın ünsüzlerdir. Doğru cevap C’dir.

Özellikleri verilen ünlü ü'dür. Doğru yanıt D.

Doğru seçenek E şıkkında verilmiştir. Gilettenin doğrusu jilet-cilettir.