Yanıt Açıklaması:

METİN İNCELEME IV

Atebetü’l-hakayık’tan Dörtlükler

VI. Bölüm Bilginin Faydası ve Bilgisizliğin Zararı Hakkında

bilig bildi boldı eren belgülüg

biligsiz tirigle yitük körgülüg

biliglig er öldi atı ölmedi

biligsiz tirig erken atı ölü

İnsanlar bilgi ile tanınır, bilgisiz hayatta iken kaybolmuş gibidir. Bilgili adam ölünce adı kalır; bilgisiz sağ iken ölüdür.

“biligdin urur men sözümke ula” dizesinin Türkiye Türkçesine çevirisi “Sözüme bilgi ile temel atarım, ey dost!”dur.

Atebetü’l-hakayık’tan aktarılan dörtlüklerin Türkiye Türkçesine çevirisinden de anlaşıldığı gibi doğru cevap A’dır. “bilig bildi boldı eren belgülüg” dizesinin Türkiye Türkçesine çevirisi “İnsanlar bilgi ile tanınır”dır.

Yanıt Açıklaması:

11. -13. Yüzyıllar arasında gelişen Karahanlı Türkçesi’nin merkezi. Kaşgar’dır 

Yanıt Açıklaması:

Kutadgu Bilig’in üç yazma nüshası vardır: Viyana (Herat) nüshası, Mısır nüshası ve Fergana nüshası. 1439’da Uygur harfleriyle kopyalanmış olan Herat nüshası bulunan ilk nüshadır. 15. yüzyılın ilk yarısında Herat ve Semerkant siyaset, kültür ve bilim merkezleriydi. Bu dönemde Türkler Arap harflerini kullanıyorlardı ama kimi eserleri Uygur harfleriyle kopyalıyorlardı. Uygur harflerine olan bu ilgi Batı Türklüğünü de etkilemiştir, Osmanlı saraylarında Uygur harfleriyle ilgilenen yazıcılar bulunmuştur. Şeyhzade Abdürrezzak Bahşı da bunlardan biriydi, Kutadgu Bilig’in Herat nüshasını Tokat’tan İstanbul’a getirtmiştir ancak eser hakkında herhangi bir şey yapılmamıştır. Bu nüshayı Avusturyalı doğu bilgini Joseph von Hammer-Purgstall, 18. yüzyılın sonlarına doğru bir sahaftan satın alarak Viyana’ya götürüp Viyana Sarayı Kitaplığına vermiştir.

Kutadgu Bilig’in Mısır nüshasının 1374’ten önceki bir tarihte İzzeddin Aydemir adına kopyalandığı düşünülmektedir. Arap harfleriyle yazılmış olan bu nüsha (5800 beyit), 1896’da Kahire’deki Hidiv Kütüphanesi müdürü Dr. Moritz tarafından bulunmuştur ve halen Kahire’deki Mısır Devlet Kütüphanesindedir.

Kutadgu Bilig’in üçüncü nüshası olan Fergana nüshasının 14. yüzyılın ilk yarısında Harezm coğrafyasında kopyalandığı tahmin edilmektedir. Bu nüsha da Arap harflidir, 1914 yılında Fergana’da Zeki Velidi Togan tarafından bulunmuş ve bir yazıyla bilim dünyasına tanıtılmıştır. 

Yanıt Açıklaması:

"buşı bol" fiili Karahanlı Türkçesinde "Yardımcı fiil biçiminde olan birleşik fiil"dir. Doğru yanıt: A'dır.

Yanıt Açıklaması:

Karahanlı Türkçesindeki körsemen kelimesindeki ek günümüz türkçesindeki görsem kelimesindeki ek ile benzerdir.

Yanıt Açıklaması: Belirtme Durumu: munı (KB 107, 266,..), bular+ıg (KB 2929, 4375,..), bular+nı (KB1429, 4337,...) biçiminde belirtilen takılarla gerçekleştirildiğinden bu takılardan herhangi birinin bulunmadığı elgin sözcüğünün yer aldığı B şıkkı sorunun doğru cevabıdır.

Yanıt Açıklaması:

Ulanmış erdi? yani “bağlanmıştın” sözcüğü Belirsiz yani Öğrenilen Geçmiş Zamanın Hikâyesi’nde kurulmuş bir cümledir. 

Yanıt Açıklaması:

Eski Türk yazı dilinden gelişen İslâmî Orta Asya Türk yazı dilinin ilk evresi Karahanlı Türkçesi’dir. 11. -13. yüzyıllar arasında gelişen bu yazı dilinin merkezi Doğu Türkistan’da Kaşgar’dı. Orhon ve Uygur Türkçesinin devamı olan bu dönem Türkçesi için Hakaniye Türkçesi terimi de kullanılmaktadır. Orta Asya’daki bu yazı dilinin, İslami Dönem Doğu Türk edebiyatının başlangıç döneminin devamını ise Harezm-Altınorda Türkçesi (XIIIXIV. yüzyıl) ve Çağatay Türkçesi (XIV-XVI. yüzyıl) ile yazılmış eserler oluşturur.

Bu bilgiler ışığında doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması:

Bu beytin doğru cevabı 

Güneş yine yerine dönmüş olacak, balık burcundan koç burcuna dönmüş olacak.'dır.

Yanıt Açıklaması:

ular kuş ünin tüzdi ünder ėşin/
silig kız okır teg köŋül bėrmişin 'dir.

Yanıt Açıklaması:

Gençlik kadar hayatı tatlı kılan can sevinci olan iyi bir şey yokmuş

Yanıt Açıklaması:

çınġar- “gerçeği araştırmak” (DLT II, 182, KTer. 27/52a2=5:46: ‘tasdik etmek, doğrulamak’) < çın “gerçek”. Diğer seçenekteki kelimeler eylemden eylem türetilmesine örnektir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması:

Yürüyen bulut gibi gençliği gönderdim.

Yanıt Açıklaması:

BuğraHan adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-türk onun zamanında yazılmıştır

Yanıt Açıklaması:

Seçeneklerdeki sayılar sırasıyla yirminci (sıra), dokuz (asıl), her üçü (topluluk) birer (üleştirme), seksen (asıl)

Yanıt Açıklaması:

Sözüme bilgi ile temel atarım, ey dost!

Yanıt Açıklaması:

Diğerleri de çalışmıştır ama ilki sorulduğundan cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması:

yüzke “yüzüne” < yüz+ ke (yönelme durumu eki)+ yüz+ ü (3. Tekil şahıs iyelik eki)

Yanıt Açıklaması:

Orta Türkçe terimini Karahanlı Türkçesi için ilk defa Carl Brockelmann, 1928 yılında yayımladığı Dîvânu Lugati’t-Türk’ün sözvarlığını incelediği Mitteltürkischer Wortschatz nach Mahmud al-Kašgaris Divan Lugat at-Turk adlı çalışmasında kullanmıştır. 

Yanıt Açıklaması:

Kaz ördek kugu kıl kalıkıg tudı kakılayu kaynar yokaru kudı” dizelerinin Türkçesi “Kaz, ördek, kuğu, kıl kuyruk göğü kapladı, ötüşerek yukarı-aşağı uçuşlar”dizleridir.