Çağatay Türkçesinin en büyük uzmanlarından biri olan Janos Eckmann’ın Çağatayca’nın dönemleriyle ilgili yapmış olduğu sınıflandırma genellikle kabul görmüş­tür. J. Eckmann, Orta Asya edebî Türk dilini şöyle sınıflandırır:

1. Karahanlıca veya Hakaniye Türkçesi (11-13. yüzyıllar);

2. Harezm Türkçesi (14. yüzyıl);

3. Çağatayca (15. yüzyıl – 20. yüzyılın başlangıcı)

J. Eckmann Çağatayca’yı da kendi içinde üç döneme ayırır:

1. Klasik Öncesi Devir (15. yüzyılın başlarından Nevâyî’nin 1465’te ilk divanını terti­bine kadar);

2. Klasik Devir (1465 – 1600);

3. Klasik Sonrası Devir (1600 – 1921).

J. Eckmann, klasik öncesi dönemi, bazı Eski Türkçe özelliklerin korunduğu bir geçiş dönemi olarak kabul eder. Klasik sonrası dönemi ise bir yandan Nevâyî dilinin dikkatli bir taklidi, diğer yandan da Özbek unsurlarının tesiri olduğu bir dönem olarak değerlendirir.

İsim tamlamasında tamlayanın bulunduğu haldir. Diğer hallerden esasta ismi isme bağlaması bakımından ayrılır. Bu hal için Kıpçak metinlerinde ünsüzle sonlanan zamirlere +Iñ eki, ünlüyle sonlanan zamirlere veya isimlere +nIñ / + nUñ eki ulanır.

Çağatay Türkçesinde yaygın olarak kullanılan gelecek zaman eki “-GAy; -GA”dır.

Genel literatürde “Karısık Dilli Eserler” diye adlandırılan Behcetü’l-Hadaik fî Mev’izetü’l-Halaik, Kudurî Tercümesi,Ali’nin Kıssa-i Yusuf’u, Kitab-ı güzîde, Kitab-ı gunya, Süleymaniye Kütüphanesindeki bir Kur’an tercümesi gibi eserlerde hem geleneksel yazı dili olan Karahanlı Türkçesi özellikleri, hem de yeni oluşturulan yazı dilinin esas alındığı Oğuz Türkçesinin özellikleri görülmektedir. Oğuz Türkleri esaslı, Anadolu ve çevresi merkezli sahada yüzyıllar boyunca süren güçlü bir siyasi idarenin var olması bu bölgede oluşan yeni yazı dilinin de bağımsız olmasını ve gelenekselleşmesini sağlamıştır.

Bazı ünsüz sesler Arapçada olmadığı için Arap alfabesinde de onların harfi yoktur (p, ç, ŋ gibi). Farslar ve Türkler kendi dilleri için Arap alfabesini kullanırken bu seslere karşılık yeni harfler de yaratmışlardır (/p/ için üç noktalı be; /ç/ için üç noktalı çim, gibi). Bu yüzden /p/, /ç/, /ŋ/ gibi sesler için Eski Anadolu Türkçesinde farklı yazımlarla karşılaşılmaktadır.

Yanı, Etekleri, Altı ve Kapusı seçeneklerinde 3. teklik şahıs iyelik eki, Canun seçeneğinde 2. teklik şahıs iyelik eki kullanılmıştır.

Nesâyimü’l-mahabbe ve Mecâlisü’n-nefâis Lutfi'nin en önemli eserleri değildir, Nevâyî’nin Nesâyimü’l-mahabbe ve Mecâlisü’n-nefâis adlı eserlerinde  Lutfî hakkında bilgiler vermiştir.

Fuat Köprülü, edebî gelişmeleri göz önünde bulundurarak Çağatayca kelimesinin an-lamını genişletmiştir. Fuat Köprülü’ye göre Çağatayca, 13.-14. yüzyıllarda Çağatay İmparatorluğu ve Altın Ordu’nun kültür merkezlerinde gelişmiş Orta Asya Edebî lehçesi olup klasik seklini 15. yüzyılda, Timurlular zamanında almış ve bu lehçe ile zengin bir edebiyat yaratılmıştır. F. Köprülü Çağatayca’yı şu dönemlere ayırır: Maveraünnehir: “Nehrin ötesi” anlamına gelen söz, Orta Asya’da Ceyhun (Amu Derya) ve Seyhun (Sir Derya) nehirleri arasında kalan tarihî bölgenin adıdır. 1. Erken devir Çağatayca’sı (13-14. yüzyıllar); 2. Klasik öncesi Çağatayca (15. yüzyılın ilk yarısı); 3. Klasik Çağatayca (15. yüzyılın ikinci yarısı); 4. Klasik Çağatayca’nın devamı (16. yüzyıl); 5. Çöküş Devri (17-19. yüzyıllar).

Çağatay Türkçesinde I. tekil kişi -AyIn; -yln; -Ay eki ile yapılmaktadır. “yaşurayın” sözcüğü I. tekil kişi ile çekimlenmiştir.

Numaralandırılmış eklerden I. -Iş isim fiil ekidir. III. –GalI ve V. -ArdA ise zarf fiil eklerindendir. II, IV, VI, VII numaralı ekler ise Kıpçak Türkçesi’ndeki zarf fiil eklerindendir.

“Atam anam dünyilik üçün kanımnı tökmege destur birdiler.“ Cümlesindeki “atam” ve “anam” sözcükleri üzerinde I. tekil kişi iyelik eki vardır.

“be?ze-” kelimesi Oğuzcaya aittir. Kıpçak ve Karluk lehçelerinde bunun yerine okşa-fiili kullanılır.

“Anın üzere baglangayda biri birine kerek.” Cümlesindeki “baglangayda” sözcüğü -GAydA zarf fiil eki almıştır.

Ali Şir Nevâyî’nin bütün eserleri “Mükemmel Eserler Toplamı” adıyla 1987 ile 2000 arasında Taşkent’te 16 cilt halinde yayımlanmıştır. Türkiye’de de pek çok eseri yayımlanmış ve yayımlanmaya devam etmektedir.

“e” ünlüsü geniş bir ünlüdür, “i” ünlüsü ise dar bir ünlüdür. “e” ünlüsü “i”ye dönüşerek darlaşmıştır.

-Ar eki isimden fiil yapan eklerdendir. Diğer seçeneklerdeki ekler isimden isim yapar.

1343 veya 1345 yılında Halil bin Muhammed el-Konevî adlı Konyalı bir Türk tarafından yazılmış veya istinsah edilmiş olan eser bir sözlük ve dil bilgisidir. 63 yaprağı Arapça-Türkçe sözlük ve dilbilgisi, 13 yaprağı Moğolca-Farsça sözlük olan eserin günümüze ulasan tek nüshası Hollanda’da Leiden Akademi Kütüphanesi’ndedir.

İsmin hal ekleri şunlardır. Yalın hal, eşitlik hali, ayrılma hali, bulunma hali, yönelme hali, yükleme hali, ilgi hali. Belirtme hali bunlardan biri değildir.

Seçenekler yer alan aytayın (söyleyeyim) sözcüğü ay-: fiil kökü, -t-: fiilden fiil yapım eki, -ayın: emir 1. teklik şahıs ekinden oluşmaktadır.

Ünlü düşmesi olayı genellikle ikiden fazla heceli kelimelerde sonunda ünsüz olmayan orta hece ünlüsünün düşmesi şeklinde görülmektedir. Örnekler: agızı > agzı (MSD 512); boyunı > boynı (LD 475); köñülüm > köñlüm (HBD XXI/2)