Bilinen ilk Osmanlı vakanüvisi Naima’dır.

Ava olan aşırı merakından dolayı “Avcı Mehmed” olarak da anılan IV. Mehmed de
âlimi ve sanatkârı himaye etme geleneğini devam ettirmiştir. Vefayî mahlasıyla şiir de söylemiştir.

Yukarıdaki beyit Nabî’nin işinden ayrıldıktan sonra ona karşı davranışları değişen insanlara tepki olarak yazdığı Azliyye’de geçmektedir.

Halep, Nabi^’nin hayatında en uzun süre kaldığı ve düşünceye dayalı dünya görüşünü yansıtan edebi^ kişiliğini kazandığı en önemli şehirdir.

Nabî on eser vermiştir.

Türk edebiyatında Sebk-i Hindî’nin en büyük temsilcisi olarak kabul edilen Nailî’ye ait beytin günümüz Türkçesine doğru çevirisi “Biz, o temiz âşığız ki, günahsızlık perdesi bizim gönül kanına bulaşmış olan eteğimizdir.” şeklindedir. 

Divan manzum tür örneği diğerleri ise mensur örneklerdir.

İbrahim Peçevî, Kanunî devri başlarından IV. Murat’ın ölümüne kadar gerçekleşen olayları anlattığı Tarihi-i Peçevî adlı eserinde devrinde yetişen devlet adamları, bilginler, şeyhler ve askerî sınıftan kimselerin biyografilerine yer verir.

I. Selim bu dönemde Osmanlı tahtına çıkan padişahlardan biri değildir.

.XVII. yüzyılda, inşa örneği denilen estetik nesir tarzı en yüksek düzeye ulaşır. Sanatlı nesir, estetik nesir, ağdalı nesir ve üslub-ı âlî diye nitelendirilen bu yüksek estetik üslupta söz varlığının yaklaşık dörtte üçü Arapça ve Farsça kelimelere dayanır. Öyle ki beş, altı hatta daha çok kelimeden oluşan uzun Farsça zincirleme tamlamalar yaygın biçimde kullanılır. Seçiminde önemli bir ses unsuru olarak kullanıldığı bu üslupta ahenk hep ön plandadır. Aliterasyon, asonans, cinas gibi imkânlarla ses güzelliğini arayan sanatkâr, mecaz, istiare, telmih başta olmak üzere edebî sanatların hemen her türüyle ifade gücünü artırmak, ayet ve hadis iktibaslarıyla ilmî derinlik ve ruhaniyeti yakalamak gayreti içindedir.

Münşeat Nabî'nin mensur eserlerindendir.

Kâtib Çelebi’nin son eseri olan Mizanü’l-hakk fî İhtiyari’l-ehakk’ta, devrinde şiddetli tartışmalara sebep olan raks, devir, tütün, afyon, kahve, tegannî, bidat, rüşvet gibi birtakım meseleler üzerinde müspet fikirler ileri sürülerek bunların niteliği ortaya koyulmuştur.

Katip Çelebi’nin soruda tanıtılan eseri Cihannüma’dır.

Bu yüzyılda miraç konusunu mesnevi biçiminde işleyen şairlerden biri de Şimkeşzade Feyzî’dir. Feyzî’nin, şeyhi Abdulahad Nuri’nin isteği üzerine yazdığını söylediği Mi­raçname-i­ Resul-i­ Ekrem, kâmil bir zatın Abdulahad Nuri’ye sorduğu; “Miracın sırrı”, “Burak’ın vasfı”, “Peygamberin nereye kadar gittiği”, “Kâbe Kavseynin anlamı” gibi konularda verilen cevapların nazma çekilmesinden oluşur.

Başlangıçta nazım biçimi adıyken sonradan bu nazım biçimiyle yazılan bir türün adı olmuştur.

Musahiplik nedimlik kavramıyla beraber Osmanlı Devleti’nde yakın arkadaşlık, dostluk, danışmanlık manasında kullanılmıştır.

“Nabi’nin ününü yaptığı en önemli eserlerdendir. Halep’te 1701 tarihinde yazılmıştır. Nasihatname türünde yazılış olan bu didaktik mesneviyi oğlu Ebulhayr için, onun hayatta izlemesi gereken yolu göstermek ona öğüt vermek amacıyla yazmıştır.” Verilen bilgiler Nabî’nin Hayriyye isimli eserini tanıtmaktadır.

XVII. yüzyılda Nabi’nin haç hatıralarını anlattığı, hac yolculuğunun başlangıcından, konakladığı menzillere; Urfa, Suriye, Filistin, Mısır ve nihayet Mekke’ye ulaşmasına kadar gördüğü yerleri tarihi, coğrafi ve sosyo-kültürel özellikleriyle beraber ayrıntılı biçimde anlattığı, seyahati sırasında başından geçen olaylara da yer verdiği seyahatnamesi Tuhfetü’l Haremeyn’dir.

Nabi^, Osmanlı Devletinin sıkıntılı günlerini yaşadığı XVII. yüzyılda dünyaya gelmiş ve Sultan I. İbrahim döneminden başlayarak toplam altı padişah dönemini görmüştür.

Sinan Paşa’nın dil ve üslubuyla, dili ondan çok daha ağır olan ve secinin de o kadar sık görülmediği üsluba ise eskiler “üslub-ı âlî” (yüksek üslup) demişlerdir.