İkincil değerlendirme  “Bu sorunla başa çıkmak için gerekli becerilere sahip miyim?” sorgulamasında olduğu gibi durumla etkili bir biçimde uğraşmak için kişinin kaynakları ve pozisyonuyla ilgili bir seri biliş olarak görülmektedir. Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Özellikle ekonomik durumu kötü olan ve huzurevinde kalış süresi daha uzun olan yaşlıların yaşam kalitesinin ekonomik sorun yaşamayanlara göre düşük olduğu bulunmuştur.

Akıcı zekâ, eğitim ve deneyimden bağımsız, soyut muhakeme yapma ve karmaşık ilişkileri kavrama yeteneği ile ilgilidir. Kristalize zekâ ise, eğitim ve yaşantıya bağlı olarak yaşantı yoluyla edinilen bilgi, beceri ve stratejilerden oluşan yeterliliklerdir.

Glasser (1998) tarafından oluşturulan Seçim ku­ramına göre birey davranışlarını kendisi seçer. İnsan hayatta kalma, ait olma, güçlü özgür olma ve eğlen­ce ihtiyacı olarak sıralanan beş ihtiyaç tarafından yönlendirilir ve yaşamı boyunca bu ihtiyaçlarını en iyi biçimde karşılamaya çalışır. Bununla birlikte Özgürlük ihtiyacı; insanın hayatını nasıl yaşamak, kendini nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak, ne yazmak veya okumak, nasıl iba­det etmek istediğini ve insanların diğer alanlardaki yaşantılarını ifade eder. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Ülkemizde 2015 yılında ulaşılan çalışmalar değerlendirildiğinde, ne yazık ki yaşlıların stres durumları ve başa çıkma yollarını doğrudan irdeleyen sadece bir araştırmaya ulaşılabilmiştir. Bu konuda az sayıda çalışmanın olmasını etkileyen pek çok etmenden söz edilebilir. Burada yaşlı bakımı profesyonel adayları
açısından öne çıkan etmenleri ele almak yerinde olacaktır:

• Yaşlı bireylerin bilişsel yeterliklerindeki sınırlılıklar nedeniyle kendilerinden, kendileri ile ilgili bilgileri toplamada yaşanan güçlükler,
• Yaşlı nüfusun eğitim düzeyinin düşüklüğü ve hatta okur yazar olmayanların yüksek oranı nedeniyle veri toplama setlerini özgürce kendi başlarına dolduramıyor olmaları,
• Yaşlıların fiziksel bakım ve ekonomik koşullar gibi ihtiyaçlarının öncelikli olarak algılanması, duygusal ve sosyal ihtiyaçlarının önemine ilişkin bilincin yakın tarihlerde şekilleniyor olmasıdır.

Öz belirleme kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edilen üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Bu ihtiyaçlardan özerklik, bireyin kendi eylemlerini başlatması ve seçim yapması; yetkinlik ihtiyacı, bireyin çevresini iyi bir şekilde etkileme isteği; ilişkili olma ihtiyacı ise bireyin başkaları ile bağlantılı olma ihtiyacıdır. Doğru yanıt A’dır.

Bu modelde iki tür değerlendirmeden söz edilmektedir ve bunlar birincil-ikincil değerlendirme olarak isimlendirilmiştir. Birincil değerlendirme, kişinin herhangi bir tehlike ile karşılaşıp karşılaşmadığı, içinde bulunduğu durumun getirebilecekleri ve götürebilecekleri üzerinde durmasıdır. Bir başka deyişle birincil değerlendirme kişi için stres verici durumun etkisi ve önemiyle ilgili bir seri düşünce anlamına gelmektedir. B, C, D ve E şıkları ölçme alanındaki değerlendirme çeşitleridir.

Bireyin iç dünyasından veya sosyal çevresinden kaynaklanan-beslenen stresi tetikleyen olaylara-durumlara geliştirilen tepkileri üç alt başlıkta toplayabiliriz; fizyolojik, psikolojik ve sosyal tepkiler.

Fizyolojik tepkiler olarak şunları söyleyebiliriz:

Solunum hızlanır, böylece akciğere daha fazla oksijen sağlanır. Kalp atışı hızlanır, kan basıncı yükselir ve bedende ihtiyaç duyulan bölgelere gerekli kan gönderilmiş olur. Depolanmış yağ ve şeker kana karışır ve ihtiyaç duyulan enerji sağlanır. Kanda alyuvar artar ve bu sayede beyne ve kaslara daha fazla oksijen sağlanır. Kaslar gerilir ve güç gerektiren eylemleri yapmaya hazırlanılır. Sindirim yavaşlar veya durur, böylece iç organlardaki kan, kaslara ve beyne geçer, bağırsak ve mesane adeleleri gevşer. A ve B şıklarında yer alan tepkiler strese verilen tepkilerin diğer türleridir. C ve E şıkları stres ya da başka durumlarda verilebilecek tepkilerdir. Özellikle strese özgü tepkiler olarak adlandırılamaz.

Solunum hızlanır, böylece akciğere daha fazla oksijen sağlanır. Kalp atışı hızlanır, kan basıncı yükselir ve bedende ihtiyaç duyulan bölgelere gerekli kan gönderilmiş olur. Depolanmış yağ ve şeker kana karışır ve ihtiyaç duyulan enerji sağlanır. Kanda alyuvar artar ve bu sayede beyne ve kaslara daha fazla oksijen sağlanır. Kaslar gerilir ve güç gerektiren eylemleri yapmaya hazırlanılır. Sindirim yavaşlar veya durur, böylece iç organlardaki kan, kaslara ve beyne geçer, bağırsak ve mesane adeleleri gevşer. Parasempatik sistem yavaşlar ve bununla beraber rahatlama ve gevşeme gerçekleşir. Dikkat toplamada zorluk yaşanır fakat bu strese verilen patolojik tepkiler arasındadır.

Üçüncü aşamada zihinsel olarak tasarlanan tepkinin uygulamaya geçmesi söz konusudur. Suat’ın ikramda bulunmaya (eyleme, uygulamaya) geçmeden önce elinin ayağına dolaşacağını düşünmesi ve beklediği gibi de ikram esnasında elinin ayağına dolaşması zihinsel olarak tasarladığı tepkiyi uygulamaya geçtiğini göstermektedir.

Yaşlılar; süreğen hastalıklar, yetersizlik, sevdiği birinin kaybı gibi stres yapıcılarla sıklıkla karşılaşmak durumundadırlar. Yaşlılar, ağırlıklı olarak duygu odaklı başa çıkma yollarını bu tür stres kaynaklarıyla başa çıkmada kullanmaktadırlar. Özellikle yaşlılık döneminde, bilişsel yeterliklerinde ciddi kayıplar yaşayan yaşlılar için duygu odaklı başa çıkma yollarını geliştirmek ve özellikle yaşanan stresle başa çıkmak, depresyona girmekten korunmak için işlevsel olacaktır. Demans (bunama) problemi nedeniyle günlük yaşamla ilgili gelişmeleri ve bilgileri belleğinde tutamayan Lütfiye Hanım, hızla yaşamla bağını koparma sürecine girmiştir. Hastalığının özellikleri hakkında bilgi sahibi olan üniversite öğrencisi torunu, her gün fakülteden geldikten sonra bir saat, anneannesiyle fotoğraf albümlerini incelemekte, birlikte “zamanda yolculuğa” çıkmaktadırlar. Bu işlem, Lütfiye Hanım’ın çok kolay hatırlayabildiği geçmişine dönerek ve oradaki özellikle olumlu, mutlu ve komik olayları hatırlayarak ve torununa anlatarak haz almasını, duygu durumunu korumasını sağlamaktadır. Bu paylaşımın Lütfiye Hanım’ın bakım sorumluluğunu alan kızının “soluk almasını sağlama” gibi yan ürünün yanı sıra çeşitli anılar ve ayrıntıların gündeme gelmesiyle nesiller arasında bağlantı kurulmasını sağlayıcı bir işlevi de bulunmaktadır. Bu başa çıkma yolu duygusal odaklı başa çıkma yolu olarak ifade edilmektedir. 

Yaşlılarla ilgili araştırmalar, yaşlıların yaşadıkları stresin önemli sorunlardan biri olduğunu yansıtmaktadır.

A, B, C ve D şıkları  Folkman ve Lazarus’un Stresle Başa Çıkma Modeli altında stresle başa çıkma yaklaşımları arasında yer almaktadır. E şıkkında yer alan yaklaşım ise çatışma yönetimi yaklaşımlarından biridir.

Amerika’ da eşin ölümü, işini kaybetme veya ilk kez ana-baba olma gibi önemli yaşam olayla­rı ile karşılaşan 18-65 yaş arasındaki 2300 kişinin kullandıkları başa çıkma stratejileri ile ilgili olarak yapılan bir araştırma ki­şilerin şu üç temel stratejiden birini kullandıklarını göstermiştir:

1. Sorunu çözmeye yönelik olarak, içinde bulundukları durumda değişiklik arayışına girme
2. Stresli durum ortaya çıktıktan sonra bu du­rumu yeniden anlamlandırma
3. Stres ortaya çıktığında onu kontrol altına alma

Kişilerin yaygın biçimde kullandıkları bu temel stratejiler aşağıda biraz daha somutlaştırılmıştır:

Sorunu çözmeye yönelik olarak; içinde bulundukları durumda değişiklik arayışına girmek, ken­di gereksinimleriyle, diğerlerinin gereksinimleri arasında uzlaşma arayışına girmek, içinde bulun­dukları durumla ilgili olan kişilerle bu durumu konuşmak, başa çıkma sürecine katkıda bulunacak yeni kişisel kaynakları sağlama anlamında duruma yeni özellikler katmak. Doğru yanıt B’dir.

Eğitime ve yaşantıya bağlı olarak, yaşantılar yoluyla edinilen bilgi, beceri ve stratejilerden oluşan yeterliliklere kristalize zeka denir.

Glasser (1998) tarafından oluşturulan bu kurama göre birey davranışlarını kendisi seçer. İnsan hayatta kalma, ait olma, güçlü özgür olma ve eğlence ihtiyacı olarak sıralanan beş ihtiyaç tarafından yönlendirilir ve yaşamı boyunca bu ihtiyaçlarını en iyi biçimde karşılamaya çalışır. Hayatta kalma ihtiyacı yeme içme, barınma, hastalıklardan korunma anlamına gelir. Ait olma ihtiyacı sevgi, paylaşma ve iş birliği yapma ihtiyacını içerir. Güçlü olma ihtiyacı ise bireyin diğer insanlarla kurduğu ilişkilerde ait olma ihtiyacının giderilmesinin ardından güçlü olma ve ilişkiyi kontrol etme ihtiyacını ifade eder. Özgürlük ihtiyacı; insanın hayatını nasıl yaşamak, kendini nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak, ne yazmak veya okumak, nasıl ibadet etmek istediğini ve insanların diğer alanlardaki yaşantılarını ifade eder. Eğlence ihtiyacı gülme, şakalaşma, spor aktiviteleri, okuma, derleme ve kişinin birçok başka yaşam alanını içerebilir. Doğru yanıt C’dir.

Bireyin stresle karşılaşması durumunda fark ettiği bedensel değişimler; nabzın hızlanması, kalbin hızlı çarpması, hızlı nefes alma, nefeste daralma hissi, artan terleme, midede kasılma, dişlerin sıkılması- gıcırdatılması, dikkat toplama güçlüğü, aşırı gerginlik, huzursuzluk, duyguları yoğun biçimde hissetme, boğaz-ağız kuruluğu, sık idrar yapma, sık adet görme, cinsel istekte azalma, süreğen yorgunluk, kulak çınlaması, baş-boyun ağrıları, uyku problemleri, iştah değişimi, ani kilo değişimi, konuşma akışında bozukluk-kekeleme biçimindedir. Doğru cevap B’dir. Doğru cevap B’dir.

Evde bakım hizmeti yaşlının günlük bakımını, evde tıbbi bakım ve tedavisini içermektedir. Ge­nel olarak yaşlının ev ortamında olmak istemesi­ne rağmen ailesi ve çevresinin bunu sağlayamadığı durumlar için geçerlidir. Evde bakım hizmetleri iki şekilde düşünülebilir. İlkinde kastedilen gayri res­mi bakım sunulmasıdır ki bu durumda genellikle aile üyeleri tarafından hizmet verilir ve ödeme ya­pılmaz. Diğeri ise resmi bakım verenler, evde ba­kım hizmetlerini sunan meslek gruplarından oluşur.

Yaşlıların sosyal yaşamdan koparılmadan ya­şamlarına devam etmeleri önemlidir. Yaşlılar için verilen hizmetlerin en önemli amacı onların ­kendilerini rahat ve özgür hissetmelerini desteklemek­tir. Evde bakım sayesinde bireyin ve aile üyelerinin bakıma daha çok katkıda bulunmaları sağlanmak­tadır. Ayrıca evde bakım hizmeti yaşlının hastalık­lara yakalanma riskini azaltmaktadır. Ülkemizde evde bakım hizmetleri oldukça sınırlı düzeyde sunulmaktadır. Yaşlılara yönelik evde bakım hizmetleri gibi hizmetlerin yaygınlaştırılması ve her yaşlı ve ihtiyacına uygun hizmetlerin artırılması huzurevlerinin yükünü azaltacaktır ve bu sayede huzurevlerinin hizmet kalitesi de artacaktır. Doğru yanıt B’dir.

Durumun-olayın içsel çatışma yaratıcı etkisi, yani kişilerin karşılaştıkları durumların hiç isteme­dikleri seçeneklerden birini seçmeyi ya da bir seçim yaparken çok sevdikleri bir seçenekten vazgeçmeyi gerektirmesi durumlarında da stres çıkar gelir. Bu gibi durumları yansıtan atasözlerimiz de bulunmaktadır; “Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık” gibi. Bir yaşlının fiziksel güçlerinin belirgin biçimde azalması, hastalanması nedeniyle yıllardır yaşadığı evde artık “istediği gibi” kendi başına yaşa­mını sürdürememesi, ortamını değiştirmek zorun­da kalması ya da yanında birinin yaşamasına onay vermesi durumunda yaşadığı ikilem (çatışma) ve stres örneğinde olduğu gibi. Doğru yanıt A’dır.