Osmanlı Devleti’nin yeni Avrupa karşısında gerileyişi 16. yüzyıl sonlarında başlar. Fatih’in İstanbul’u aldığı sıralarda dogmaya başlayan yeni Avrupa, Kanuni Sultan Süleyman zamanında ise iyice şekillenmeye başlar. Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u kuşattığı sıralarda ilk basacağı kitabın hazırlıklarıyla uğraşan Gutenberg, 1456’da bu kitabın basımını bitirir. 1453’ten 1566’ya kadar geçen süreçte Avrupa’da önemli inkılâplar yapılır. Rönesans ve Reform hareketleri ortaya çıkar, Amerika kıtası ve Hindistan yolu keşfedilir. Matbaanın icadıyla fikir hareketleri yayılmaya başlar. 15. asır sonuyla 16. asır başlarında fikir ve sanat adamlarının atılımlarıyla Rönesans devri açılır; Avrupa’yı etkileyecek önemli eserler yazılır. Yine XVI. asrın ilk yarısında Protestan mezhebi meydana çıkar. 

Bu dönemde Avrupa kültürünün etkilerinden birisi de tiyatrodur. III. Selim döneminde temsil vermek için İstanbul’a gelen İtalyan sanatçı Torrini’yi Sadrazam da seyreder. Sadrazam’ın oyunu beğenmesi üzerine Padişah, harem dairesinin tam karşısında kadınların da izleyebileceği bir yerde ikinci bir sahne kurulmasını ister. 

Mekteb-i Harbiye ve Muzıka-yı Hümayun (1834) okulları açıldı, uzun zaman ihmal edilmiş bulunan Mühendishane-i Bahr-yi Hümayun Heybeliada’ya taşınarak yeniden canlandırıldı. 

Osman Bey’den itibaren I. Ahmet’e (1603-1617) kadar padişahlık babadan oğula geçmiştir. I. Ahmet’ten sonra bazen kardeşlere, yeğenlere de taht bırakılmıştır. Osmanlı Devletinde, 1299’daki kuruluştan 1922’ye kadar geçen süre içerisinde 36 padişah tahta çıkmıştır. 46 yıl hükümdar olan I. Süleyman (Kanuni, 1520-1566) en uzun, 93 gün padişahlık yapan V. Murat (1876) en kısa süre tahtta kalan padişahlardır. 

Tanzimat Fermanı’ndan 17 yıl sonra, 28 Şubat 1856’da yayımlanan bu ferman da Sultan Abdülmecit’e aittir.

Tarihçi Halil İnalcık ise aşiretin Bizans ile yaptığı ve kazandığı ilk savaş olan Koyunhisar Savaşının tarihi 1302’yi Osmanlı Beyliğinin kuruluşu kabul eder. Orhan Bey ise beyliği devlete dönüştürmüş ve kurumsallaşma yönünde önemli adımlar atmıştır. 

Sultan III. Ahmet, sadrazamı Damat İbrahim Paşa ile önemli yeniliklere imza atarlar. Bu dönemde Batı’nın önemli merkezlerine ilk olarak Osmanlı elçileri gönderilir ve matbaa açılarak ilk kitapların basımına geçilir. 

Nizam-ı Cedit, sözlük anlamı itibarıyla yeni düzenlemeler demektir. Tanzimat da benzer şekilde bir takım düzenlemeler anlamına gelmektedir. Muhaverat-ı Hikemiyye bir dizi filozofa ait çeviri anlamına gelmektedir. Kapitülasyon ise Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancı devletlere verilen ekonomik, idari, hukuki, ekonomik ayrıcalıklara verilen isimdir. 

Vankulu Lügati, İbrahim Müteferrika matbaasında basılan ilk eserdir ve bir sözlüktür. İsmail Bin Hammad el-Cevheri’nin Muhtarü’s-Sahah adını taşıyan Arapça sözlüğünün Türkçeye çevirisidir. 

18. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma sürecini yönlendirme çabaları kapsamında değerlendirilebilen başlıklar Tercüme faaliyetleri ve Tercüme Heyeti, Avrupa’ya sefirlerin gönderilmesi ve sefaretnameler, Matbaanın kurulması ve basılan ilk kitaplar, Askerî ıslahatlar, Eğitim ve Sosyal hayat iken Avrupa’ya yapılan seferler ve toprak kazanımları bunlar arasında yer almaz. 

Kanuni dönemine kadar dört taneyken daha sonra yedi adet olan ve hükümdarlığın göstergesi kabul edilen saltanat sancakları seferlerde çıkarılır ve savaş sırasında padişahın arkasında, kendisi savaşa çıkmamışsa veziriazamın arkasında bulunan Sancak-ı şeriftir. 

Osmanlı Devleti’nde yazılı kaynaklar aracılığıyla Avrupa’yı tanıma ve Avrupa’ya açılma projesinin bir sonucu olan Tercüme Heyeti, 1717’de III. Ahmet döneminde kurulmuştur. 

Osmanlı 18. yüzyılın sonlarına kadar sultanların tahta çıkışlarını veya kazanılan zaferleri duyurmak, bazı anlaşmaların ya da anlaşmazlıkların şartlarını görüşmek üzere Avrupa’ya elçiler gönderirken ilişkilerini “çavuş” unvanını taşıyan geçici elçilerle / “fevkalade büyükelçiler”le sürdürmüştür (Beydilli, 2009, s. 290). III. Selim devrinden itibaren ise Avrupa’da ikame/ daimî elçiler bulundurulmaya başlanmıştır (1793). 

Devlet ile tebaası arasında, Padişah’ın yetkilerini kısıtlamayı da içeren ilk anlaşma olduğu için bazı tarihçilerce Magna Carta ile karşılaştırılan Sened-i İttifak’ın uygulama imkânı bulunmadan ortadan kalktığını, buna karşılık devletin merkez i gücünü zayıflatan bir etki yaptığını belirtmek gerekir. 

Avrupa ülkeleri hakkında güvenilir bilgi edinmek ve bu ülkelerdeki yerleşik uygulamalarla aynı mesafeye gelmek amacıyla III. Selim tarafından 1792’de belli başlı Avrupa şehirlerinde daimî Osmanlı elçilikleri açılma kararı alınır. 

Çeşitli bakanlıklar kuruldu. Babıali, resmî bir daire haline getirildi; şehremanetinin yerine ihtisap nazırlığı kuruldu. 1824’te sıbyan mektepleri açılarak ilkokul eğitimi mecburî hale getirilmişse de uygulanması Tanzimat’tan sonraya kalmıştır. 1827’den itibaren Avrupa’ya eğitim için öğrenci gönderilmeye başlandı. 

Osmanlı Devleti’nde bazı vergilerin, ihale yoluyla üstlenen kişiler tarafından toplanması anlamına gelen kavram iltizamdır.