“Bütçe” terimi ilk olarak 15.yy başlarında, Fransa da “bougette” kelimesinden gelen ve eski Fransızca da “bouge”, (deri çanta, cüzdan, kese) anlamında kullanılmıştır. Ayrıca kelime Latince “bulga” (deri çanta) ve Gaulish (Eski İrlanda dili) “bolg” (çanta) anlamındadır. Gaulish dilin de terimin kökü “bhel (üflemek, şişirmek) anlamına da gelmektedir. Başlangıçta, bu terim sadece Şansölyenin ülkenin finansmanı konusundaki yıllık konuşmasına gönderme yapmak için kullanılırken, kısa bir süre sonra herhangi bir finansal plan veya beyanı tanımlamak için kullanılmaya başlanılmıştır.(Dikkat; “yıllık bütçe kavramı”, 18. yüzyılın başlarından kalma bir kavramdır).

Bütçe hakkı ile ilgili gelişmeler İngiltere’de başlamış, oradan Avrupa ve Amerika’ya sıçramış ve böylece dünyaya yayılmıştır.

Duyun-u Umumiye İdaresi Osmanlı Devletinin dış borçlarını ödemek için aşağıdaki 1876 Anayasası Döneminde kurulmuştur

PPBS program bütçeden daha sonra gelişmiştir. PPBS program bütçeden daha kapsamlıdır ve program bütçeyi daha sistematik hale getirmiş bir sistemdir. PPBS’de planlama ve programlama aşamaları tamamlandıktan sonra, bütçeleme aşaması program bütçe ile yapılır. Dolayısıyla bütçeleme anlamında ikisi de aynı anlama gelmektedir. PPBS toplumsal hizmetlerin ve
ekonomik kaynakların tümü ile ilgilenir. Program bütçe ise kamu fonksiyonlarının programlar olarak nasıl uygulamaya konulacağı üzerinde yoğunlaşır. PPBS planlamaya çok daha fazla oran verirken, program bütçede planlama ya hiç yoktur ya da sistematik değildir.

Mali saydamlık, seçmenlerin, mali piyasaların, hükümetlerin şimdiki ve gelecekteki mali durumlarını doğru olarak değerlendirilmeleri için kamu sektörü dışında oluşan işlemleri de kapsamayacak şekilde, karşılaştırılabilir, anlaşılabilir, zamanında, kapsamlı ve güvenilir bilgiye ulaşabilmeyi gerektiren bir kavramdır.

İngiltere

Tanzimat Fermanı: 3 Kasım 1839 tarihinde Sultan Abdülmecid tarafından imzalamış, Osmanlı devletinde ilk defa vatandaşlık haklarının belirtildiği fermandır.

1789

Program bütçeleme sistemi aynı kamusal amaca yönelik çalışan tüm faaliyetleri ve programları düzenlemeye çalışır.

ABD’nin bağımsızlık hareketinin mali temeli “temsilsiz vergi olmaz” (no taxation without representation) adlı vergileme ilkesine dayanmaktadır.

Performans bütçeleme sistemi kamu kurumlarının faaliyet performansları ile bunları başarma dereceleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Fakat bu uygulama, klasik bütçede olduğu gibi kullanılan kaynaklar üzerinde yoğunlaşmaz. Performans bütçeleme, mali yıl içinde ölçülebilir faaliyetlerin maliyetlerini tahmin etmeye çalışır. Kaynak kullanma sürecinin ikinci aşaması olan satın alınan girdilerle belirli faaliyet ve işleri yapma üzerinde yoğunlaşır.

Gelir dağılımının gittikçe bozulmasının toplumsal huzursuzluklar yaratacağı bilindiğine göre, devletin bütçeleri aracılığı ile gelir dağılımını düzeltme görevini üstlenme gereği ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla günümüzde devletlerin zaman zaman “modern Robin Hood” olarak davranması gerektiğinin söylenmesi adalet işleviyle ilgilidir.

Program bütçe uygulamasına getirilen eleştiriler de vardır. Öncelikle program bütçenin uygulanması büyük örgütlerde oldukça önemli sorunlar yaratabileceği söylenmektedir. Program bütçede ikinci eleştiri, bir programın birden çok amaca hizmet etme sinde ortaya çıkmaktadır. Üçüncü olarak program bütçenin karar almadaki inisiyatif yasama organı, baskı grupları ve bürokrasi üzerinde alıp daha rasyonel ölçülere dayandırmasıdır. Son olarak program bütçenin kamu kurum yöneticilerini, işi başarmanın alternatif yollarını ve istenen amaca en az maliyetle ulaşmanın yolunu aramaya zorladığı bunun da kaynak kullanımında tasarruf sağlayabileceği söylenmiştir. Bu nedenle cevap E'dir.

Bütçeleme sistemleri içerisinde en basit olanı “lump-sum” veya “torba bütçe” olarak bilinen sistemdir. Bu bütçe sisteminde kamu kesimi çeşitli açılardan geniş kategorilere ayrılır. Örneğin eğitim, sosyal güvenlik ve sağlık gibi veya Millî Eğitim Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Bakanlığı gibi. Daha sonra bu kategorilerin kullanacakları toplam kaynakları, genellikle, başbakanlar belirlenir. Bir benzetme yapmak gerekirse belirli bir miktar para bir torbanın içerisine konulur ve o parayı kullanacak bakana veya sorumlu kişiye teslim edilir. Doğru cevap D'dir.

Harcama kontrolü temel amaç olunca bunu başarmanın da en
kolay yolu, bütçe girdilerini denetlemekten geçmektedir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Sıfır esaslı bütçeleme sistemi, kamu kurumlarının her yıl en azından bir önceki yılın ödeneği kadar ödeneği hak kazandığı varsayımını ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Bütçe kavramı; devletin gelir ve gider belgeleri, yürütmenin bulduğu mali kaynaklarla bu kaynakların kullanılma gereksinmesini kapsamaktadır. Bütçe kavramının ilk gelişiminde siyasi ve hukuki niteliği ağır basarken günümüzde bunlara ekonomik nitelik de eklenmiştir. Bütçelerin hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesi ise hukuki niteliğini vurgulamaktadır.

Tanzimat Dönemi’nin hemen öncesinde Osmanlı Devleti siyasal ve mali süreçte bazı evreler de geçirmiştir. Bunlardan en önemlilerinden biri 7 Ekim 1808’de Türklerin Magna Carta’sı diye adlandırılan Sened-i İttifak’ın imzalanmasıdır. Padişahla ayanlar, valiler ve beyler arasındaki ilişkileri kapsayan bu belgede vergi düzeni ile adil ve eşit vergi salma konusunda hükümler vardır. Buna göre; Osmanlı vergi düzeni tüm imparatorlukta ve eyaletlerde uygulanacak, padişaha ait olan gelirlere el konulamayacaktı. Buna karşılık da padişah adil ve eşit vergiler salmaya söz veriyordu. Bu nedenle cevap C'dir.

Bütçe hakkı, İngiltere’de 1215 tarihinde Büyük Özgürlük Şartı’nın (Magna Carta Libertatum) imzalanması ve l688’de Haklar Bildirgesi’nin (Bill of Rights) ilân edilmesi ile önemli aşamalar geçirip günümüze ulaşmıştır.