Genel Dilbilim 1 Final 15. Deneme Sınavı
Toplam 20 Soru1.Soru
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde açık küme sözcükleri yer almamaktadır?
Küçükken pembe boyalı bir evde oturuyorduk. |
Öğrencisi sınıfa ağlayarak girdi. |
Hızlı yürürsek işe geç kalmayız. |
Uzun ağaçların olduğu büyük bir ormana gideceğiz. |
Tatile gitmek için işten izin almadı. |
Sıfat ve belirteçler niteleyici olarak da adlandırılırlar. Sözdizimsel özellikleri bakımından, niteleyiciler, doğaları gereği, öbek ve tümcelerin yan ögeleri olan açık küme sözcükleridir. A, B, C ve D seçeneklerinde sıfatlar ve belirteçler var iken E seçeneğinde yoktur. Doğru cevap E'dir.
2.Soru
Aşağıdaki dizelerin hangisinde çekimsel biçimbirim kullanılmamıştır?
Bir beste kanatlanır, birden olduğun yerde |
Bir kainat açılır; geniş, sonsuz, büyülü |
Bugünün rüzgârında yıkanan mazi gülü |
Dağılır yaprak yaprak hayalindeki suya |
Bir başka gözle bakarsın ömür denen uykuya |
Çekim ekleri eklendiği kelimenin anlamını değiştirmez. Çekimekleri yeni kelimeler türetmeye yarayan ekler değildir; yani bu ekler kelimenin anlam ve türlerini değiştirmeyen eklerdir. Dolayısıyla B seçeneği haricindeki diğer seçeneklerde çekim eki kabul edilen hal, iyelik, çoğul vb. işlevler veren ekler bulunmaktadır. Örneğin A seçeneğinde 'yer-de' kelimesi bulunma hal eki görülmektedir. C seçeneğinde ise yine 'bugün-ün" 'rüzgar-ı-(n)-da' kelimelerinde hem isim tamlaması olarak kullanılan iyelik ekini hem de yine ismin bulunma hal ekini görüyoruz Ayrıca parantez içindeki sesi de kaynaştırma harfi olarak görmekteyiz. D seçeneğindeki 'hayal-in-de-ki' ve 'su-(y)-a' kelimelerinde de yine isim tamlamasındaki tamamlan işlevi olarak '(senin) hayalindeki' ve yönelme hali olarak da 'suya' kelimesini görüyoruz. E seçeneğinde ise 'göz-(i)-le' sözcüğünün edat olarak kullanıldığını görüyoruz. Burada verilen kelimeler ve işlevleri çekim ekleri sayesinde olmuştur. Fakat B seçeneğindeki hiçbir kelime çekim eki almamıştır, aksine bazıları türetilmiştir. Örneğin, kanat ad sözcüğü -lan türetim ekini almış ve isimden artık kanatlanmak eylemine dönüştürülmüştür. Benzer şekilde aç-mak fiilinden edilgen hale getirilmiş bir aç-ıl-mak sözcüğü türetilmiştir. Daha da basit halde bize göz kırpan son-suz, büyü-lü türetilmiş kelimeler de mevcuttur. Fakat hiçbir çekim eki yoktur. Cevap bu yüzden B'dir.
3.Soru
-lar eki olmasaydı aşağıdaki sözcüklerin hangisinin çoğulu yapılamayacaktı?
Süs |
Kiraz |
Tel |
İp |
Kuş |
-lar ve -ler birbirlerinin yerine kullanılan değil birbirlerini tamamlayan biçimciklerdir: -lar olmasaydı baş, kız, kol, kuş sözcüklerinin çoğulu yapılamayacaktı.
4.Soru
I. Görülebilir somut bir karşılığı olmayan biçimbirimler II. Biçimbirim karşılığı olmayan birimlerdir III. Aynı biçim, farklı biçimbirimleri gerçekleştirmek için kullanılabilir Yukarıdaki biçimler sıralı olarak aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Sıfır biçim - Boş biçim - Alaşım biçim |
Sıfır biçim - Alaşım biçim - Boş biçim |
Boş biçim - Sıfır biçim - Alaşım biçim |
Boş biçim - Alaşım biçim - Sıfır biçim |
Alaşım biçim - Sıfır biçim - Boş biçim |
Görülebilir somut bir karşılığı olmayan biçimbirimler vardır. Bunlar sıfır biçim olarak anılırlar. Boş biçimler, biçimbirim karşılığı olmayan birimlerdir. aynı biçim, farklı biçimbirimleri gerçekleştirmek için kullanılabilir. Buna da Alaşım biçimler denmektedir. Doğru seçenek A' dır.
5.Soru
İngilizcedeki ‘talks’ (konuşur) sözcüğündeki (-s) eki iki bilgiyi birden barındırır: üçüncü tekil şahıs ve geniş zaman. Bu duruma ne ad verilir?
Alaşım biçim |
Boş biçim |
Sıfır biçim |
Ünsüz sertleşmesi |
Ünlü değişimi |
Bazen aynı biçim, farklı biçimbirimleri gerçek- leştirmek için kullanılabilir. O¨rneğin, İngilizcede talks ‘konuşur’ sözcüğüneki [-s] biçimi iki bilgiyi birden barındırır: üçüncü tekil şahıs ve geniş zaman. Bu yüzden de bunlara alaşım biçimler denmektedir.
6.Soru
"Kitabım büyüdü."Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki tümcenin sözdizimsel özelliğini doğru olarak betimler?
Kurallı ama kabul edilebilir değildir. |
Kuralsız ve kabul edilebilirdir |
Kuralsız ve kabul edilebilir değildir. |
Kurallı ve kabul edilebilirdir. |
Yanlış ve kuralsızdır. |
Sözdizimsel açıdan hiçbir hata olmayan bu cümle, anlamsal olarak kabul edilemez. Doğru cevap C'dir.
7.Soru
Cümleyi doğru olarak tamamlayan sözcükler hangileridir?
"Çekimsel biçimbilim çıktıları _____, sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak ____ olarak nitelendirilebilir."
dizgisel-rastlantısal |
sistemli-öngörülebilir |
tekil-bileşik |
nedensiz-karşıtsal |
tekrarlanabilir-sözdizimsel |
Çekimsel biçimbilim çıktıları dizgisel, sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak rastlantısal olarak nitelendirilebilir. Doğru cevap A'dır.
8.Soru
Aşağıdaki seçeneklerde işlevsel sözcüklerle ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
Sözcelerde bazı dilbilgisel görevleri yerine getirirler |
Çoğunluğu çekim almazlar |
Sözcelere bazen anlamsal katkı sağlarlar |
Değişken biçimleri yoktur |
İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak adlandırılırlar |
İşlevsel (görevli) sözcükler sözcelere anlamsal katkılarda bulunmazlar ve bu yüzden bir iletişimsel değer taşımazlar. Bunun yerine tümce parçaları arasında ilişkiler kurarak bazı dilbilgisel görevleri yerine getirirler. C¸oğunluğu çekim almayan bu sözcüklerin değişken biçimleri yoktur ve oluşturdukları sınıflar yeni üye katılımına elverişli olmadığı için kapalı kümelerdir. İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak da adlandırılırlar.
9.Soru
Sözdizim ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Bir dilde sesler biçimbirimleri, biçimbirimler sözcükleri, sözcükler öbekleri ve öbekler tümceleri oluşturur. |
Bir dilde oluşturulabilecek tümceler sınırlıdır. |
Anadili konuşucuları hangi yapı-ların aynı anlama geldiğini, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olup olmadığını bilirler |
Anadili konuşucuları, konuştukları dilde bir yapının dilbilgisel olup olmadığına dair dilbilgisellik değerlendirmeleri yapabilirler. |
Anadili konuşucuları, dillerindeki öbekleşme kurallarını ve bu öbeklerin tümce içinde dizilişlerini bilirler. |
Dili oluşturan yapısal birimleri ve bunların düzeylerini şöyle gösterebiliriz; Anadili konuşucuları, dillerindeki öbekleşme kurallarını ve bu öbeklerin tümce içinde dizilişlerini bilirler, başka bir deyişle, dillerinin sözdizim kurallarını içselleştirmişlerdir. Dilin en temel özelliklerinden biri, dillerde tümce sayısının sonsuz olmasıdır. Bir dilde üretilebilecek tümcelerin hepsini sıralamak olanaksızdır, çünkü dil yaratıcıdır. Konuşma sırasında konuşucular daha önce hiç kurmadıkları ve başkaların-dan duymadıkları tümceler kurarlar. Hiç bir öğesini ya da öğelerin sıralanışını değiştirmeden tekrarladığımız çok az tümce vardır; anadili konuşucuları hangi yapı-ların aynı anlama geldiğini, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olduğunu, hangi yapı ve sıralanışların dilbilgisel olmadığını bilirler. Anadili Türkçe olan birisi Biz çamaşırları yıkadık ile Çamaşırlar yıkandı tümcelerinin her ikisinin de dilbilgisel olduğunu ve bunların aslında aynı eylemden bahsettiğini, birbirlerinden yalnızca yüzeysel yapıda farklı olduğunu anlar. Anadili konuşucuları aynı zamanda hangi yapıların dilbilgisel olduğunu hangi-lerinin dilbilgisidışı olduğunu bilir. Anadili konuşucuları, konuştukları dilde bir yapının dilbilgisel olup olmadığına dair dilbilgisellik değerlendirmeleri yapabilirler. Türkçe konuşucuları, *Biz dilbilim çalışıyorum gibi bir tümcenin dilbilgisel olma-dığını bilir; özne ile eylem üzerindeki kişi eki uyumlu değildir. Aynı şekilde, ana-dili Türkçe olan bir konuşucu *Kitap ilginç bir okudum gibi bir tümce kurmaz çün-kü burada sözcüklerin dizilişi Türkçenin kurallarına aykırıdır. Türkçede niteleyiciler, niteledikleri addan önce gelirler. Buna göre anadili Türkçe olan bir konuşucu yukarıda ifade edilmek istenen tümceyi İlginç bir kitap okudum olarak kurar.
Doğru cevap B'dir.
10.Soru
“Yanlışların zararını çekmektense işimi doğru yaparım tümcesindeki yanlış sözcüğü ad olarak sınıflandırılmalıdır çünkü adların taşıdığı çoğul ekini barındırmaktadır.” Bu açıklama hangi sözcük sınıflandırma ölçütüne dayanmaktadır?
Dağılımsal |
Biçimbilimsel |
Sözdizimsel |
Anlamsal |
Sesbilimsel |
Biçimbilimsel ölçüt, sözcükleri aldıkları ekleri gözeterek sınıflandırır. Ekler anlam ve görevlerine göre türetim ve çekim ekleri olarak iki grupta toplanır. Öyleyse, sözcük sınıflandırmalarında türetimsel ve çekimsel ölçütler biçimbilimsel ölçütün alt ulamları olarak karşımıza çıkar. Ancak, türetimsel süreçler çekimsel süreçler kadar işlek olmadıklarından, sözcük sınıflandırmalarında çekimsel süreçler kadar güvenilir bilgiler sağlamazlar. Yalnız, oldukça işlek olan bazı türetim ekleri bu genellemenin dışında tutulabilir. Çekim eklerinin işlekliği, çekimsel ulamların bir sözcük sınıfının tüm üyelerine atanabilmesindan kaynaklıdır. Yani, bir sözcük sınıfının bütün üyeleri, bulundukları sınıfa ilişkin bütün çekimlere girerler ve aynı çekimsel süreçlerden geçen bu sözcükler aynı sınıfın üyeleri olarak gruplandırılırlar. Örneğin, Türkçede evde, denizde, okulda kurallı iken *gitte, *gelde, *uyuda kuralsızdır. Benzer şekilde gidiyor, geliyor, uyuyor kurallı iken *eviyor, *deniziyor, *okuluyor kuralsızdır. Öyleyse, bu sözcükler iki farklı alt ulam oluşturmaktadır: – de alanlar (adlar) ve –iyor alanlar (eylemler). Verilen örnekte de adların taşıdığı çekimsel kategorilerden biri olan sayı çekimi dikkate alınarak bir sınıflandırma yapılmaktadır. Bu da biçimbilimsel bir süreçtir. Doğru cevap B’ dir.
11.Soru
Aşağıdaki açıklama seçeneklerden hangisiyle ilişkilidir?
“Saat beş gibi gelirim” cümlesi doğru değildir. “Gibi” sözcüğü benzetme gösterir ve bir şeyin bir başka şeye benzetilmesi sırasında anlatımı tamamlayıcı bir görevle kullanılır. Bu yüzden “Saat beşte, beşe doğru, beş civarında, beş sularında” gibi seçenekler varken “beş gibi” kullanılışı uygun değildir.
Evrensel Dilbilgisi |
Betimleyici Dilbilgisi |
Kuralcı Dilbilgisi |
Evrensel Dilbilgisi |
Üretici Dilbilgisi |
Kuralcı Dilbilgisi: Dil öğretmenleri ve öğrenciler için dilbilgisi nasıl konuşmamız gerektiği konusunda bize yol gösteren kurallardır. Kuralcı dilbilgisi bize kullandığımız dilin doğru ya da yanlış olduğunu ve belli bir ses, yapı ve anlamı ne şekilde kullanmamız gerektiğini reçete halinde söyler. Örneğin, Türkçenin iyi ve düzgün kullanılmadığına ilişkin yakınmalar, Türkçenin yabancı dillerin boyunduruğu altına girerek bozulduğuna değin görüşler, bir yapının belli bir şekilde kullanılması gerektiği konusundaki ısrarlar, doğru /yanlış yargıları hep kuralcı dilbilgisi yaklaşımına örnektir. Kuralcı dilbilgisi, iyi eğitim almış konuşucuların konuştukları dilin özelliklerini savunur ve dilin bu şekilde konuşulması gerektiğini vurgular. Kuralcı dilbilgisi, konuşuculara neyin doğru neyin yanlış olduğunu söyler. Böylelikle daha doğru konuşmanın / yazmanın mümkün olduğu görüşünü savunur. Doğru cevap C’ dir.
12.Soru
Aşağıdakilerden hangisi Türkçedeki türetme eklerinden biri değildir?
Addan ad türeten ek |
Addan eylem türeten ek |
Eylemden ad türeten ek |
Eylemden eylem türeten ek |
Eylemden sıfat türeten ek |
Türkçede addan ad, eylemden ad, addan eylem ve eylemden eylem yapan dört grup
türetim eki vardır.
13.Soru
'Küstahça' sözcüğün biçimbilimsel tanımı aşağıdakilerden hangisidir?
Gövde |
Çekim eki almış gövde |
Kök |
Taban |
Türetim eki almış kök |
Bu sözcük, çekim eki almadığı için gövde, türetim eki aldığı için de kök olamaz; tabandır.
14.Soru
Soru 5’ te verilen üç aşamalı dizim ağacının ayraçlı gösterimi aşağıdakilerden hangisidir?
[[[[temiz]le]yici]lik] |
[[temizleyici]lik] |
[[temiz]le]yicilik |
[[temizle]yicilik] |
[temizleyicilik] |
Soru 5’ teki şema, temizleyici sözcüğünün üç aşamalı bir süreçten geçerek türetildiğini göstermektedir. İlk aşamada bir sıfat olan temiz, -le sonekini alarak bir eyleme; ikinci aşamada ise birinci aşamanın çıktısı olan temizle, -yici sonekini alarak başka bir ada dönüşmektedir. Bu aşamanın çıktısı olan temizleyici de, üçüncü aşamada -lik sonekini alarak yine bir başka ada dönüşmüştür. Sözcük parçalarının birbirleriyle olan bağları ve bu bağların hangi sırada oluştuğunu göstermek için aşağıdaki gibi köşeli parantezler kullanılarak ayraçlama yoluna da gidilebilir:
Birinci aşama : [[temiz] le] yicilik
İkinci aşama : [[temizle] yici] lik
Üçüncü Aşama : [[temizleyici] lik]
Üç aşamalı gösterim : [[[[temiz]le]yici] lik]
Doğru cevap A’ dır.
15.Soru
Dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilke hangisidir?
Yerine koyma |
Karşıtsal ilişki |
Nedensizlik |
Tekrarlanabilirlik |
İşlemleme |
Dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilke nedensizliktir. Doğru cevap C'dir.
16.Soru
Aşağıdakilerden hangisi hem adsıl hem de eylemcil bir ulamdır?
Durum |
Uyum |
Zaman |
Çatı |
Görünüş |
Durum adsıl, zaman çatı görünüş eylemcil, uyum ise hem adsıl hem de eylemcil bir ulamdır. Adlarda iyelik, eylemlerde özne ve eylemin kişi ve sayı bilgisini kodlar.
17.Soru
Chomsky, edinç ve edim kavramlarını, 20. yüzyıl başlarında yaşamış olan modern
dilbilimin kurucusu olan ve İsviçreli dilbilimci ....... soyut “langue - yeti” ve somut olan “parole - söz” kavramlarının ayrımından esinlenerek önermiştir.
Yukarıdaki boşluğa gelmesi gereken aşağıdaki dilbilimcilerden hangisidir?
Ferdinand de Saussure |
Hermann Osthoff |
Umberto Eco |
Roman Jakobson |
Adele Goldberg |
Chomsky, edinç ve edim kavramlarını, 20. yüzyıl başlarında yaşamış olan modern dilbilimin kurucusu olan İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure’ün soyut “langue - yeti” ve somut olan “parole - söz” kavramlarının ayrımından esinlenerek önermiştir. Doğru seçenek A' dır.
18.Soru
Aşağıdakilerden hangisi sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarına verilen addır?
Biçimbirim |
Karşıtsal dağılım |
Biçimcik |
Biçimbirimcik |
Açık küme |
Sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarına verilen ad Biçimbirim'dir. Doğru cevap A'dır.
19.Soru
Aşağıdakilerden hangisi edensiz edilgen çatıdadır?
Burada koşuldu. |
Tavuklar burada gıdakladı. |
Atlar burada koştu. |
Sen burada yürüdün. |
O burada durdu. |
Geçişsiz devinimli eylemlerinin edilgen çatıda kullanımı da dünya dillerinde yaygınlıkla rastlanan bir durumdur. Böyle geçişsiz eylemlerle yapılan ancak öznesinin göndergesi olmayan edilgenlik edensiz (kişisiz) edilgen, geçişli eylemlerle yapılan ve öznesinin bir göndergesi olan edilgenlik ise edenli edilgen olarak adlandırılır. Verilen örneklerde geçişsiz eylem yalnızca A şıkkında mevcuttur ve dolayısıyla edensiz edilgen içermektedir.
20.Soru
Aşağıdakilerden hangisi yabancı kaynaklarla sözcük yapma yoludur?
Ödünçleme |
Büyütme |
Kısaltma |
İndirgeme |
Karma |
Büyütme, kısaltma, indirgeme ve karma özkaynaklarla sözcük yapma, ödünçleme ise yabancı kaynaklarla sözcük yapmaya örnektir. Doğru cevap A'dır.
-
- 1.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 2.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 3.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 4.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 5.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 6.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 7.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 8.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 9.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 10.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 11.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 12.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 13.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 14.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 15.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 16.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 17.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 18.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 19.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 20.SORU ÇÖZÜLMEDİ