Osmanlı Yenileşme Hareketleri (1703-1876) Final 9. Deneme Sınavı

Özellikle 1826-1856 arasında gerçekleştirilen kapsamlı reformlarla, klasik Osmanlı düzeni zihniyet ve kurumlarıyla birlikte dönüştürüldü. Devlet, bu süreçte uygulamaya koyduğu yeniliklerin kamuoyunda ne tür etki ve tepkiler yarattığını belirlemek amacıyla ve hafiyeler aracılığıyla havadis jurnalleri adı verilen istihbarat raporları hazırlattı. Dolayısıyla kamuoyunun bakışının doğrudan ve kontrollü bir biçimde idari birimlere ulaştırıldığını söylemek mümkündür. 

Osmanlı sanayileşme çabalarının da askeri kaynaklı olarak başladığı ve II. Mahmud’un özellikle Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurduğu Asakir-i Mansure Ordusu’nun ihtiyacı olan eşyaların üretimi için bazı modern fabrikalar kurduğu görülecektir. 

Dikkatle bakıldığında Osmanlı sanayileşme çabalarının da askeri kaynaklı olarak başladığı ve II. Mahmud’un özellikle Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurduğu Asakir-i Mansure Ordusu’nun ihtiyacı olan eşyaların üretimi için bazı modern fabrikalar kurduğu görülecektir. 

Devlet fabrikalarında ve madenlerde askerlerin çalıştırılması, işçi sınıfının ortaya çıkışını ve gelişmesini geciktirmiştir. 1855’ten itibaren madencilik alanındaki gelişmelere paralel olarak işçi sayısında hızlı bir artış yaşanmıştır. Böylece Osmanlı toplum yapısında yeni bir sosyal katman olarak işçiler ortaya çıkmıştır. 

Nitekim, daha önce, 1816 yılında II. Mahmud tarafından satın alınarak ordunun emrine verilen ve 1826 yılında kundura kısmı ilâve edilen Beykoz Deri ve Kundura Fabri­ kası; yeni ordunun personeliyle halkın fes ihtiyacını karşılamak amacıyla 1833’te Tunus’tan getirtilen ustalar gözetiminde Kadırga’da fes üretimine ve 1839’da taşın­ dığı Haliç kıyısında 1842 yılında kumaş imaline de başlayan Feshane; Tersane’nin yelken ve yeni ordunun elbise, iç çamaşırı ve diğer ihtiyaçlarını karşılamak üzere 1827’de Eyüp Bahariye’de üretime geçen İplikhane; orduya kumaş ve iplik üretmek amacıyla 1836’da kurulan İslimye Çuha Fabrikası bunlar arasında sayılabilir.II. Mahmud’un devlet eliyle başlattığı bu girişimler Sultan Abdülmecid döne­ minde de sürdürüldü. Bu dönemde kurulan fabrikalardan birisi olan Hereke Kumaş Fabrikası, üre­ tim kapasitesinin düşüklüğü ve kalitesizliği yüzünden ilk yıllarda zarar etti; ancak 1850’den sonra yavaş yavaş durumunu düzelterek kâra geçti.

Mekteb-­i Harbiyye, bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra 1 Temmuz 1835’te II. Mahmud’un da katıldığı büyük bir törenle eğitime başladı.

Islahat Ferma­ nı’yla gayrimüslimlere dini­mezhepsel güvencelerin yanında idari, hukuki ve sosyal alanda geniş haklar verilmesi, Müslüman kesimde ciddi bir tepki ya­ rattı. Cizyenin kaldırılması, gayrimüs­ limlerin devlet memuru olabilmesi, Patrikhane’ye hukuki davalara bakma yetkisinin verilmesi, il genel meclisle­ rine üyelik ve bedelli askerlik gibi yeni haklar, bu tepkinin nedenleri arasında en dikkat çeken maddelerdi.

Yukarıdaki bilgilerin tümü Yed-i vahid uygulamasıyla ilgili geçerli bilgilerdir. 

Osmanlı coğrafyasında uygulamaya konan veya konması öngörülen idari, askeri ve ekonomik reformlar geniş halk kesimlerini yakından ilgilendirmekteydi. Özellikle 1826-1856 arasında gerçekleştirilen kapsamlı reformlarla, klasik Osmanlı düzeni zihniyet ve kurumlarıyla birlikte dönüştürüldü. Devlet, bu süreçte uygulamaya koyduğu yeniliklerin kamuoyunda ne tür etki ve tepkiler yarattığını belirlemek amacıyla ve hafiyeler aracılığıyla havadis jurnalleri adı verilen istihbarat raporları hazırlattı. Dolayısıyla kamuoyunun bakışının doğrudan ve kontrollü bir biçimde idari birimlere ulaştırıldığını söylemek mümkündür. Doğru cevap D’dir.

Osmanlı Devleti’nde mesleki hak ve çıkarları savunmak amacıyla toplu iş bırakma eylemlerine 1870’li yılların başlarında rastlanır.

Dalkılıç: Savaş halinde düşman ordusuna akınlar düzenlemek yahut kuşatma altına alınan kalelere girmekle görevli fedailer için kullanılırdı.

18 Şubat 1856'da ilan edilen ve gayrimüslimlere bazı yeni haklar tanınarak yabancı güçlerin devletin iç işlerine müdahalesi önlenmek istenen ferman Islahat Fermanıdır.

1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman­ı Ahval ve 1862’de de Tasvir­i Efkâr çıkmaya başladı. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa’nın Baltalimanı’ndaki yalısında Sir Henry L. Bulwer’in başkanlık ettiği İngiliz heyetiyle Mustafa Reşid
Paşa’nın başkanlık ettiği Osmanlı heyeti arasında 16 Ağustos 1838’de Baltalimanı Ticaret Antlaşması imzalandı. Doğru cevap D dir.

Osmanlı Devleti’nde bugünkü anlamda bir posta teşkilatı kurulması yönündeki çalışmalar II. Mahmud devrinde başlatıldı. 1832’den itibaren yapımına başlanan posta yollarıyla ilgili altyapı tamamlandıktan sonra, Sultan Abdülmecid devrinde Ekim 1840’ta Posta Nezareti kuruldu. 

Osmanlı Devleti’nde 1867’de çıkarılan Kararname-i Âli ile Türkçe ve yabancı dillerdeki basın faaliyetlerine ciddi sınırlamalar getirildi. Doğru cevap C'dir.

1860’lı yıllara kadar oldukça yavaş ilerleyen Osmanlı matbaacılığı, bu tarihten sonra gazete ve dergi yayıncılığında görülen hareketlilikle birlikte nitelik ve nicelik bakımından gelişti. 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkmaya başladı. 

Osmanlı Devletinde mesleki hak ve çıkarları savunmak amacıyla toplu iş bırakma eylemlerine 1870’li yılların başlarında rastlanır. İlk örgütlü işçi eylemi olarak 1863’te Zonguldak kömür madeni işçilerinin iş bırakması görülüyor.Beyoğlu Telgrafhanesinin işçilerinin iş bırakması ise gerçek anlamda ilk grev olarak kabul edilir. 

16.yüzyıl sonlarında mer­ keziyetçi devlet yapısında başlayan çözülme, savaşlarda alınan yenilgiler, özellikle  17.yüzyılda Anadolu’da siyasi, ekonomik ve sosyal düzeni alt üst eden ve Celâlî isyanları denilen kargaşa dönemi, üretim ve tüketim ilişkilerini ciddi bir biçimde etkiledi. Klasik toprak rejimi olan timar sisteminin ve buna bağlı olarak da aske­ri düzenin çözülmesi,  Taşradan merkeze ve büyük kentlere göçün hızlanması,  Merkezi otoritenin taşrada etkinliğinin hayli azaldığı bu dönemde çıkan iç ayaklanmalar ve Anadolu ile Rumeli’de türeyen yerel güçler, bu çözülmeyi daha da hızlandırdı.

Osmanlı sosyal yapısının çözülmesinde rol oynayan dış etkenlere bakılacak olursa, 18. yüzyıl boyunca aralıklarla süren Rusya, Avusturya ve İran savaşlarının devletin siyasi, sosyal ve iktisadi işleyişinde büyük sorunlara yol açtığı görülür. Öte yandan 1789’da patlak veren Fransız İhtilâli, yaydığı fikirler nedeniyle Balkan coğrafyasında Osmanlı Devleti açısından yeni sorunlar ortaya çıkarttı. 

17. yüzyılda Anadolu’da siyasi, ekonomik ve sosyal düzeni alt üst eden ve Celâlî isyanları denilen kargaşa dönemi, üretim ve tüketim ilişkilerini ciddi bir biçimde etkiledi. Doğru cevap A dır.