Yetersizlik; bir şeyi yapmada yeterli olmamayı, belirli bir şekilde davranmada sınırlı kapasiteyi tanımlamaktadır.

Okulöncesi eğitim programına göre bilişsel gelişimi desteklemek amacıyla yapılan etkinlikler; çocukların gelişim düzeylerini dikkate almalı, çocukların tercih ve ilgilerini göz önünde bulundurmalı, çocuk yönlendirmeli yaklaşımı esas almalı, etkinlik temelli olmalı, çocuklar arasındaki etkileşimi artırmalı, doğal ortamlarda gerçekleştirilmeli, araştırmayı ve keşfetmeyi teşvik edici olmalı, öğrenme yaşantılarını çeşitlendirmeli, yaratıcılığı ön plana çıkarmalı ve hem normal gelişim gösteren hem de yetersizliği olan çocuklara yönelik hazırlanmalıdır.

B şıkkı bilişsel/zihinsel yetersizliklerini, C şıkkı görme yetersizliklerini, D şıkkı işitme yetersizliklerini ve E şıkkı otizm spektrum bozukluğunu açıklamaktadır. Özgül dil bozuklukları (ÖDB); konuşma, yazı ve/veya diğer sembol sistemlerinin algılanması ve/veya kullanılması boyutlarında gözlenen karmaşık gelişimsel bir güçlük olarak tanımlanmaktadır. Bu bozukluklar; dilin sesbilgisi, biçimbilgisi, sözdizimi, anlambilgisi ve edimbilgisi katmanlarının birini ya da birkaçını kapsayan ve kendine özgü bir biçimde seyreden bozukluklardır.

Motor yetersizlikleri olan çocuklar için protezler, ortezler, yürüme ve hareket etmeyi sağlayan araçlar, tekerlekli sandalye ve kaldıraçlar gerekebilir. Özellikle ileri düzeyde motor yetersizlikleri olan öğrenciler için uyarlanmış bu tür donanımlar kullanmak öğretmenler için oldukça önemlidir. Bu tür uyarlanmış araçların kullanım amacı (a) normal kas tonusunu sürdürmeye yardımcı olmak, (b) ilkel reflekslerin ortaya çıkmasını engellemek, (c) istemli hareketleri yapması için çocuğa fırsat vermek, (d) çevresiyle daha iyi etkileşim için en üst düzeyde konumlandırma sağlamak ve (e) bağımsızlığı desteklemektir.

Aşama modeline göre ailelerin yetersizliği olan çocuğa uyum sürecinde geçirdiği üç evre bulunmaktadır. Sorudaki açıklama birinci evrede yer alan reddetme aşamasını tanımlamaktadır.

Özel eğitime uygunluk aşamasında elde edilen bilgi; standartlaştırılmış, norm dayanaklı ve karşılaştırmalı türde olmalıdır.

Yetersizliği olan çocuklar; ayırt etme, gruplama, sıralama ve hatırlama gibi pek çok bilişsel beceriyi yerine getirmede güçlükler yaşarlar. Örneğin görme yetersizliği olan çocuklar, nesneyi keşfetmede ya da nesnenin sürekliliğini kazanmada; bedensel yetersizliği olan çocuklar, araç-sonuç davranışını ya da deneme-yanılma stratejisini geliştirmede sınırlılıklar yaşayabilmektedirler. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar, normal gelişim gösteren çocukların geçtikleri bilişsel gelişim evrelerinden geçmelerine rağmen bu geçişler çok yavaş olabilmekte ve bu nedenle çocuklar kimi zaman üst evrelere ulaşamaya bilmektedirler.

A, B, C, D şıklarında yer alan ifadeler sohbet ve anlatı becerilerini geliştirmede dikkat edilmesi gereken noktalardır. İşitme yetersizliği olan çocuklarda konuşulan dili anlamayı kolaylaştırmak için öğretmenlerin şu ilkelere dikkat etmeleri önerilebilir:
• Fazla hızlı konuşmayın. Konuşmanızın hızını hafifçe azaltmanız gerekebilir; ama normal konuşmanızın genel ritmini ve hızını bozmamaya dikkat edin.
• Pencerelerin ya da diğer ışık kaynaklarının sizin arkanızda olmamasına dikkat edin ve çocuğun gözlerine ışık gelmemesine dikkat edin. Çocuğun işaretleri ya da dudakları iyi okuyabilmesi için ışık, konuşmacının ya da işaretleri yapanın üzerinde olmalıdır.
• Konuşurken dudak hareketlerinizi abartmayın ve her kelimeden sonra ara vermeyin. Bu, dudak okumayı kolaylaştırmaz ve çocuğa uygun olmayan konuşma modelleri gösterir.
• Çocuk bazı şeyleri anlamadığı zaman cümleleri ya da kelimeleri tekrar edin ya da biraz değiştirerek söyleyin ve sonra görsel ipuçları ekleyin (jestler, mimikler ya da bir nesneyi ya da resmi göstermek). “Anladın mı?” diye sormaktan kaçının. Genelde çocuk “Anladım.” diyecektir. Bu yüzden, çocuğun anlayıp anlamadığını sorular sorarak, bazı direktifler vererek ya da çocuğun cevaplarını gözleyerek karar verin
• Çocuğun arta kalan işitme potansiyelinin farkında olun. Çocuğun dikkatini çekerek doğadaki çeşitli şeylerin seslerini öğrenmesinde çocuğa yardımcı olun. Örneğin bazı müzikal aletlerin sesi ya da alarmlı bir saat kullanılabilir.

Gözleyerek öğrenme, özellikle sosyal becerilerin kazandırılmasında çok yararlı olmaktadır. Öğretmenler, öğrencilerine kazandırmak istedikleri bazı davranışlar için kendileri model olabilirler.

Günlük rutinlerde yetişkinlerin kullanabileceği öğretim fırsatları yaratan bazı doğal öğretim teknikleri bulunmaktadır. Bunlar; talep etme, seçenek sunma, ulaşılamaz hale getirme, az miktarda (sınırlı oranda) verme, etkinlikleri eksik bırakma, şaşırtıcı beklenmedik durumlar yaratma, paralel ve kendi kendine konuşma ve genişletmedir.

Ailede yetersizliği olan bir çocuk olması nedeniyle onlar da üzüntü içerisindedirler. Büyük anne ve büyük babalar arasında yaygın olarak hakim olan duygular arasında kızgınlık, suçlama ve kabullenme yer almaktadır. Büyük anneler ve büyük babalar yaygın olarak kızgınlıklarını ifade etmek için ise “Çünkü hamileyken sigara içti, ailesi hiçbir zaman iyi değildi, sadece şunu yapsalardı...” gibi cümleler kullanırlar.

Duyularla deneyim etkinlik köşesi, çocukların çeşitli duyular ile deneyim yaşamasına olanak sağlar. Ayrıca değişik yapıdaki (sıvı, katı, pürüzlü, yumuşak, sert vb.) materyallerle etkileşim olanağı sunar. Bu köşede yer alan duyu havuzu; her hafta farklı duyulara hitap eden materyaller (su, pamuk, kum, toprak, makarna, taş, tıraş köpüğü vb.) ve bu materyallere uygun, haftanın ünite ve temasına uygun oyuncak ya da nesneler (plastik hayvanlar, değişik boyda ve renkte şekiller, plastik kova, kürek vb.) ile doldurulur.

Eğitim programı, çocuğun motive olabileceği ve eğlenceli bağlamlarda pek çok amacı gerçekleştirmeye hizmet eden “etkinlik temelli” olmalıdır.

Eklektik Model’e göre programın içeriği program temelli değerlendirme sonucu belirlenen amaçların yer aldığı, tüm gelişimsel alanlarda beceri gelişimini destekleyici, Doğal sosyal ve iletişimsel etkileşimleri destekleyici olmalıdır. Diğer seçenekler yöntem/uygulama bileşenine ait işlevlerdir.

İşitme kayıplı çocuklar işitsel yetersizliklerini görme duyuları ile desteklemektedirler. Bu nedenle büyük ve bol resimli kitap kullanımı anlamalarını kolaylaştıracak ve okumaya hazırlık davranışı kazandıracaktır.

Küçük kas köşesi: Bu köşe, önemli bilişsel ve küçük kas becerilerini geliştirici masaüstü araç gereçleri ve etkinlikleri içerir. Oyun hamuru, bloklar, basit yapbozlar, iç içe konan oyuncaklar bu köşede yer alabilecek araç gereçlerden bazılarıdır. Bu araç gereçler özellikle neden-sonuç ilişkisi oluşturma, nesneleri diğer nesneler ile birleştirme, gruplama, dizme ve sınıflandırma becerilerini destekleyici deneyimler sağlar.

BAHP geliştirme süreci; çocuğun hizmetlere uygunluğunu değerlendirme, ailenin ve çocuğun yeterliklerini ve gereksinimlerini değerlendirme, bireyselleştirilmiş aile hizmet planı geliştirme, uygulama ve izleme geçiş hizmetlerinin planlanmasından oluşmaktadır.

Motor gelişim ilkeleri 7 başlıkta açıklanmaktadır: Baştan ayağa doğru gelişim: Kas gelişimi baştan ayağa doğrudur. Diğer bir deyişle önce başın kontrolü, sonra vücudun daha alt kısımlarının kontrolü kazanılır. Merkezden dışa doğru gelişim: Büyüme ve gelişme omurgadan daha dıştaki eller ve ayaklara doğrudur. İstemli hareketler önce omuzlarda başlar; sonra dirsekler, bilekler ve son olarak da parmaklara doğru ilerler. Bütünden özel hareket gelişimine geçiş: Küçük çocukların vücut hareketleri bütünseldir ve farklılaşmamıştır. Daha sonra bu bütünsel vücut hareketlerinin dışında belirgin hareket örüntüleri gelişir. Yeni beceriler öğrenildiğinde istemsiz vücut hareketleri azalır. Kaba motor gelişimden ince motor gelişime geçiş: Çocuklar genellikle küçük kas hareketlerinden önce büyük kas hareketlerini kontrol etmeyi kazanırlar. Bunun yanı sıra bir çocuk mutlaka farklılaşmış motor kontrolü kazanmalıdır. En çoktan en aza kasları kullanma: Bütünden özel hareket gelişimine geçiş örüntüsünde olduğu gibi vücut hareketleri giderek artan şekilde daha etkili hale gelir. Alıştırmalarla birlikte çocuklar, enerjilerini gereksiz şekilde harcamamayı öğrenirler. Çift yönden tek yönlüye geçiş: Çocuklar farklılaştırılmamış şekilde vücutlarının her iki yanını kullanmaktan vücutlarını tek yönlü kullanmaya doğru gelişim gösterirler. Ellerden birinin kullanılmasının tercih edilmesi gibi. Düzenli gelişim örüntüsü: Eğer çevresel koşullar yeterli ve organik bozukluklar yoksa çocuklar, benzer örüntüleri izleme eğiliminde olmalarına rağmen gelişim hızlarında farklılık gösterirler. B, C, D ve E şıkları sözü edilen diğer ilkeleri açıklamaktadır.

Özürlü Çocuklar Konseyi (ÖÇK), Erken Çocukluk Birimi’ni de kapsayacak biçimde 17 alt birimden oluşmaktadır.

Çatışmaları çözme yönünde önerilen stratejiler;
-Durunuz ve nefes alınız.
-Yansız bir şekilde çatışma durumunu oluşturan konuları sözel olarak ifade etmeye çalışınız.
-Kendi rolünüzü dürüst bir şekilde değerlendiriniz.
-Ekibi ya da grubu çatışmadan problem çözme sürecine doğru yönlendirmeye çalışınız.
-Mizahi davranışlar sergileyiniz.