Otonomi (karar) aydınlatması; hastanın serbest ve kendi sorumluluklarını farkında olarak karar vermesine olanak sağlamayı amaçlamaktadır. Hastanın genel hatları ile neye rıza gösterdiğini bilmesiyle birlikte uygulanacak tıbbi tedavinin hastanın sağlığına zarar verme ihtimali olsa bile hekim tarafından hastaya aktarılması gerekmektedir. Çünkü burada kararı verecek olan hastadır. 

Uygulamada aydınlatma yükümlülükleri farklı isimlerde ve türlerde anılmaktadır.

Bunlardan bazıları; tedavi (güvenlik) aydınlatması, otonomi (karar) aydınlatması ve risk aydınlatması şeklinde ifade edilmektedir.

Tedavi (güvenlik) aydınlatması; tedavi aydınlatmasını, otonomi (karar) aydınlatmasından ayıran özelliği, hastanın rızasını almaya yönelik bir aydınlatma olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu tür aydınlatmaya öğretide “uyarı yükümlülüğü” adı da verilmektedir.

Hekim, her durumda hastasının içinde bulunduğu durumu aydınlığa kavuşturmalı, tıbbi müdahalenin gerekliliği konusunda bilgilendirmeli ve tedavinin başarısı, hastanın yeniden sağlığına kavuşmasının önündeki tehlikelerin engellenmesi bakımından belirli davranış kurallarına uyması gerektiği açıklanmalıdır. Hastanın isteği ile hekim bu tür bir aydınlatma yapmaktan kaçınamaz, mutlaka hekimin tedavi aydınlatmasında bulunması gerekmektedir.

Otonomi (karar) aydınlatması; hastanın serbest ve kendi sorumluluklarını farkında olarak karar vermesine olanak sağlamayı amaçlamaktadır. Hastanın genel hatları ile neye rıza gösterdiğini bilmesiyle birlikte uygulanacak tıbbi tedavinin hastanın sağlığına zarar verme ihtimali olsa bile hekim tarafından hastaya aktarılması gerekmektedir. Çünkü burada kararı verecek olan hastadır. Hastanın içinde bulunduğu durumu, hekim somut

olayın gereklerine göre değerlendirmeli tehlikenin büyüklüğü, riskin ağırlığı ve tıbbi müdahale yapılmaması sonucu meydana gelebilecek sonuçları uygun bir dille açıklamalıdır.

Otonomi aydınlatmasını da kendi içinde teşhis aydınlatması, süreç aydınlatması, alternatifler konusunda aydınlatma ve tıbbi müdahalenin yapılmaması durumunda sonuçlar bakımından aydınlatma şeklinde alt başlıklara ayırmak mümkündür.

Riziko aydınlatması; hekim tarafından azami derecede özenin gösterilmesi, tıbbi müdahalenin hatasız yapılmasına rağmen yapılan müdahale sonucu meydana gelebilecek muhtemel daimi veya geçici yan etkiler hakkında hastanın aydınlatılmasıdır.

“Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması Madde 13. – Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.” 

Hukuk sistematiği içinde temel olarak Özel Hukuk alanında yer alan kişilik hakları, kişiler hukuku bakımından, insan ve insan topluluklarının hukuk düzeni içindeki yerini incelemektedir. 

 Vekilin ifa edeceği yapma borcu şahsını ilgilendirmiyorsa başkasına yaptırabilir, ama güvene dayalı sözleşmede kural olarak şahsen ifa zorunluluğu söz konusudur. Bunun istisnaları şunlardır: • Açık veya zımni irade beyanları ile izin verilmişse

• Örf ve âdet gereğince başkasına yaptırma hakkı varsa

• Hâlin gereklerine göre mecbur olma durumu söz konusu ise

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ergin, ayırt etme gücüne sahip kısıtlı olmayan kişi tam ehliyetlidir.

Anayasanın 87. maddesi “Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir. Bu sebeple Anayasa Mahkemesince verilen bireysel başvuru taleplerinin reddi kararlarını değerlendirmek TBMM'nin görev ve yetkilerinden biri değildir. Aksi uygulama kuvvetler ayrılığı ilkesini de zedeler. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Tam ehliyetli: Ergin, ayırt etme gücüne sahip, kısıtlı olmayan kişi

Tam ehliyetsiz: Ayırt etme gücünden yoksun kişi

Geçerli bir rızadan söz edebilmek için, tıbbi müdahaleye rızasını beyan eden hastanın ehil olması, ayırt etme gücüne sahip olması gerekmektedir. Tam ehliyetli ve sınırlı ehliyetliler ile sınırlı ehliyetsizler, her türlü tıbbi müdahaleye tek başlarına rıza gösterebilmektedir.

Tam ehliyetsizler ise ayırt etme gücüne sahip olmamaları nedeniyle rıza açıklamasında bulunamayacaklarından, rızanın bu kişiler adına kanuni temsilcilerinden alınmış olması gerekmektedir (sy. 66).

Resmî ehliyetli sağlık personelinin, kanunun kendilerine tanımış olduğu özel yetkileri kullanarak sağlık sebebiyle bulaşıcı hastalıkları önlemek maksadıyla aşı yapmaları veya bir salgın hastalığın önlenmesi için karantina tedbirlerini uygulamaları tıbbi müdahale anlamındadır. Bu noktada böylesine bir tıbbi müdahaleye maruz kalan kişilerin rıza göstermemiş olması, müdahaleyi hukuka aykırı bir duruma sokmamaktadır. Müdahalenin gerçekleştirilmesinde üstün nitelikteki kamu yararı hedeflendiğinden, somut örneklerde verildiği gibi başka bir hukuka uygunluk sebebi ortaya çıkmaktadır (sy.71)

İşi şahsen yapma borcu TBK m. 506’da düzenlenmiştir.

Tıbbi müdahalenin gerçekleşmesi bakımından bu tür durumlarda hastanın rızasını almak mümkün olamamaktadır. Bu durumlarda, tıbbi müdahale, kişinin rızası olmaksızın, onun bir an önce sağlığına kavuşmasını sağlamak maksadıyla ivedi olarak karar verilerek yapılmak zorundadır. Tıbbi zorunluluk durumunda, hekim kendi bilgi, beceri ve tecrübelerinden hareketle hastasının yararına olduğunu düşündüğü müdahaleyi gerçekleştirmektedir. Bu bağlamda şu ifadeler bu amaç ile paralel doğrultudadır:

I. İlk yardım durumunda hastaya tıbbi müdahale edilmesinde en önemli kriter “zaruret hâli” (zorunluluk hâli) dir.

II. Tıbbi müdahale yapma yetkisine sahip olan hekim tıbbi zorunluluk şartına azami riayet etmek zorundadır

III.  Tıbbi zorunluluğun yanında, sosyal ve psikolojik zorunlulukların da dikkate alınması gerekir

Dolayısıyla doğru yanıt E seçeneğidir.

A şıkkında verilen ifadenin tam tersi olması gerekmektedir yani vekâlet sözleşmesi Rızai bir sözleşmedir. Vekâlet sözleşmesi, karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile kurulmaktadır. Vekâlet sözleşmesi kural olarak tıpkı diğer sözleşmelerde olduğu gibi genel hükümlere tabidir. 

Avrupa hasta haklarının geliştirilmesi bildirgesi (Amsterdam bildirgesi) 30 Mart 1994 tarihinde kabul edilmiştir.

Serbest çalışan bir hekim ile hasta arasında hem uygulamada hem de öğretide sıklıkla karşılaşıldığı üzere bir vekâlet sözleşmesi akdedilmektedir. Hasta içinde bulunduğu sıkıntılardan kurtulmak maksadıyla, mesleğinin icabı bu sıkıntılara çare bulabileceğini, en azından deneyeceğini alenen beyan eden bir hekime başvurmakta, hekim hastasını derhal reddetmediği anda aralarında bir vekâlet sözleşmesi açık veya zımni olarak kurulmaktadır. 

Tıbbi müdahale yetkisinin hekimlere aittir. Bazı tıbbi müdahalelerin hekim denetim ve gözetiminde yardımcı sağlık personeli tarafından yapıldığı (hemşirenin damar yolu açması ve serumu takip etmesi, ebenin gebe takibi yapması vb.), bazı müdahalelerin ise hekim dışı sağlık personeli vasıtasıyla bizzat yapıldığı (radyoloji teknisyenin röntgen çekmesi, fizyoterapistin fizik tedavi gerçekleştirmesi vb.) görülmektedir. Hangi sağlık personelinin hangi konularda yetkili olduğu yasal mevzuatlarında açıkça ifade edilmiştir. Genel anlamda, sağlık mesleği mensubu kavramından; “tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler” anlaşılmaktadır. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

A, B, C ve D seçenekleri yanlıştır. Çünkü:

A. Sağlık hukuku, çok kapsamlı ve oldukça geçmişe dayanan bir alandır.

B. Sağlık hukuku denildiğinde öncelikle, bir tarafta hasta diğer tarafta hekimin bulunduğu karşılıklı hukuki ilişkiler akla gelmektedir

C.  Hasta haklarının tarihî geçmişi “Hipokrat Yemini”ne dayanmakta, bu yeminle hasta haklarının ilk kez düzenlendiği görülmektedir

D. Sağlık hukuku bir yandan temel hak ve özgürlükler alanında önemli hususlara işaret etmekteyken diğer taraftan çevresel koşullara bağlı olarak sağlık hizmetlerinden herkesin eşit olarak yararlanmasını, bu hizmetin adaletli bir şekilde dağılımının yasalarla güvence altına alınması gerektiğini ortaya koymaktadır. 

Dolaysısıyla doğru seçenek E dir.

Sözleşme özgürlüğü ilkesi doğrultusunda atipik (isimsiz) sözleşmeler; kendine özgü yapısı olan sözleşmeler (sui generis), karma sözleşmeler ve birleşik sözleşmeler seklinde ayrılmaktadır. 

Bilenen ilk uluslararası sağlık konferansı 1851 tarihinde Paris’te toplanmış ve 1938 yılına kadar on dört farklı konferans düzenlenmiş, alınacak tedbirler görüşülmüş ve çok sayıda uluslararası sağlık sözleşmesi kabul edilmiştir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Hak sözcüğü “hukuka uygunluk, adalet; hukukun, adaletin gerektirdiği ve birine ayırdığı şey” diye tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile hak, hukuk düzeni tarafından korunan menfaattir. Hasta hakları, temelde bir insan hakkı niteliği taşımasından dolayı öncelikle İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nden (10 Aralık 1948) kaynaklanan haklara başvurulmaktadır. 1949 yılında Dünya Hekimler Birliğinin kabul ettiği “Uluslararası Tıbbi Etik Yasası” ile tıp yemininde yer alan hizmet alana “zarar vermeme” ilkesi özellikle vurgulanmıştır.

Tıbbi müdahalenin tanımının su şekilde yapıldığını görmek-teyiz. “Tıp mesleğini icraya yetkili kişiler tarafından uygulanan teşhis, tedavi veya hukuka uygun amaçlarla kişinin müdahaleden beklediği menfaate uygun tıbbın sınırları içinde kalan fiziki ve ruhi girişim” olarak tanımlanmaktadır.