ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI Dersi KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ soru cevapları:
Toplam 49 Soru & Cevap#1
SORU: Kazakistan’nın para birimi nedir?
CEVAP: Tenge, 1993 yılında Kazakistan’ın ulusal para birimi olarak kabul edilmiştir.
#2
SORU: Bakır topraklar projesi nedir?
CEVAP: II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’nin artan tahıl ihtiyacını karışlamak amacıyla Kazakistan bozkırları tarıma açıldı. Yüzbinlerce hektarlık bu dev proje “işlenmemiş, bakir, kullanılmayan” anlamına gelen tselina sözcüğüyle tanımlandı ve “Bakir Topraklar Projesi” adı verildi. Bu projenin merkezi olarak Akmola şehri seçilmişti. Akmola’nın adı 1961’de Tselinograd olarak değiştirildi. Bağımsızlıktan sonra ise 1997’de bu şehir bağımsız Kazakistan’ın yeni başkenti oldu ve adı bu sefer Astana olarak değiştirildi.
#3
SORU: Çokvektörlü dış politika nedir?
CEVAP: Kazakistan birbiriyle çıkar çatışması içinde olan ülkelerle aynı anda iyi ilişkiler yürütmeye çalışmaktadır. Bu amaçla Nazarbayev, “çokvektörlü dış politika” biçiminde tanımladığı bir siyaset izlemektedir. Temelde güçler dengesi politikasının yerel bir uygulaması olarak düşünebileceğimiz bu çokvektörlü dış politika kavramı sayesinde hem Rusya, hem Çin, hem de ABD ile ilişkileri devam ettirebilmektedir.
#4
SORU: Kazakistan eğitim sistemindeki okullar ve aşamalar nelerdir?
CEVAP: Kazakistan eğitim sistemi şu okullardan ve aşamalardan oluşmaktadır: Okulöncesi eğitim, ilköğretim, okul dışı eğitim ve öğretim, aile eğitimi, orta öğretim, teknik orta öğretim, yükseköğretim ve üniversite. Mecburi öğrenim 7 yaşında başlayıp 16’da sona ermektedir. Üniversiteye kadar olan öğretimin ilk aşaması 1. sınıftan başlayıp 4. Sınıfta sona ermektedir. İkinci aşama 5-9 arası, lise 10 ve 11. Sınıflardan oluşmaktadır. Genelde tüm bu sınıflar aynı okulda ve aynı bina çatısı altında yer almaktadır.
#5
SORU: Kazakistan’ın etnik açıdan farklı grupları bünyesinde barındırması eğitim sistemini nasıl etkilemektedir?
CEVAP: Birçok etnik grubun yaşadığı Kazakistan’da 21 dilde eğitim yapılmaktadır. Yaklaşık 3.500 okul Kazakça, 2.500 okul Rusça, 2.200 okul da hem Kazakça hem Rusça eğitim vermektedir. Bunların yanı sıra 77 Özbek, 13 Uygur okulu ve az sayıda Tacik, Ukrain, Alman ve diğer etnik grupların okulları hizmet vermektedir. Üniversite henüz Rusçanın hâkimiyeti sona ermiş değildir. Yaklaşık 150 yükseköğrenim kurumuna devam eden öğrencilerden 77.000’i Kazakça, 177.000’i ise Rusça eğitim almaktadır.
#6
SORU: Kazak edebiyatı kısaca nasıl açıklanabilir?
CEVAP: Kazak edebiyatının kökenleri müzik eşliğinde söylenen aşk hikayeleri, kahramanlık destanları ve öğüt veren öyküler içeren sözlü edebiyat örneklerine dayanır. Akın ve Jırav adı verilen Kazak halk ozanları, özellikle Batır adı verilen halk kahramanlarının savaşları ve mücadelelerinin anlatıldığı destanlar anlatırdı. Bunlar arasında Alpamıs Batır, Kobılandı Batır, Er Tarğın, Er Edige, Kambar Batır ve Kabanbay Batır öne çıkan destanlardır. Aşk hikayeleri arasında ise Kız Jibek ve Kozı Körpeş-Bayan Suluv en ünlüleridir. Anonim halk hikayeleri olan bu sözlü edebiyat örnekleri XVIII. yüzyılda söyleyeni belli hale gelmeye başladı. Bunlar arasında en ünlüsü Bukar Jırav’dır
#7
SORU: Kazakistan tarih yazıcılığında, “boş sayfalar” yada “tarihin alaca sayfaları olarak geçen konular nelerdir?
CEVAP: Bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra diğer Orta Asya cumhuriyetlerinde tanık olduğumuz gibi, Kazakistan’da da Kazakların ve Kazakistan’ın tarihi neredeyse yeniden yazılmaya başladı. Tarih yazımında yeni yaklaşımlar ortaya çıktı. Sovyetler Birliği döneminde yasaklanan ve araştırılmayan pek çok konu ele alındı. Bunun bir sonucu olarak Kazak tarih yazımında öncelikle işlenen konularda büyük bir değişim yaşandı. Kazakistan tarih yazıcılığında “tarihin alaca sayfaları” ya da “boş sayfalar” olarak adlandırılan bu konular arasında Alaş hareketi, Rusya İmparatorluğu’nun sömürge siyaseti, Rus idaresine karşı Kazak ayaklanmaları sayılabilir. Özellikle Kazak Hanlığı tarihi, milli kahramanlar, destanlar ve Sovyet döneminde halk düşmanı ilan edilen milliyetçi şair ve yazarların eserleri hakkında büyük bir külliyat oluştu. Bunlar arasında bilhassa modern Kazak milliyetçiliğinin kaynağı Alaş hareketi ve bu hareketin liderleri konumundaki Ahmet Baytursunov (1873-1937), Alihan Bökeyhanov (1870-1937) ve Mirakup Dulatov’un (1885-1935) eserleri yeniden basıldı, pek çok tez çalışması yapıldı, yüzlerce kitap ve makale yayınlandı. Alaş Hareketi ve liderleri hakkındaki en yetkin eser Mambet Koygeldiev’in Alaş Kozğalısı (Almatı, 2008) adlı çalışmasıdır.
#8
SORU: Kazak halkının ayrı bir etnik yapı olarak ortaya çıkışı ne zaman ve nasıl olmuştur?
CEVAP: Kazaklar ayrı bir etnik yapı, yani halk olarak birçok Kıpçak boyunun birleşmesi sonucu yaklaşık 1460 yılında ortaya çıktı. Söz konusu tarihlerde Orta Asya’da egemen olan Özbek Hanı Ebulhayır ile anlaşmazlıklar yaşayan Janibek ve Kerey adındaki iki bey, yönetimleri altındaki boylarla birlikte bugünkü Çu ve Talas ırmağı civarına göç ederek yerleşti. Burada siyasi bir birlik kurdular ve pek çok Türk boyunun katılmasıyla Kazak Hanlığı ortaya çıktı. Kazak Hanlığı, Rusların Orta Asya bölgesini işgale başladığı 1730’lara kadar yaklaşık 270 yıl Orta Asya bozkırlarını hâkimiyeti altında tuttu. Bu süre boyunca Kazak Hanlığı yönetimi altında yaşayan Türk boyları kendilerine özgü bir dil ve kültür geliştirerek Kazak kimliğinin ortaya çıkmasını sağladı.
#9
SORU: Kazakistan’ın bir cumhuriyet olarak ortaya çıkışı ilk olarak ne zaman ve nasıl olmuştur?
CEVAP: Kazak boyları hem siyasi hem de coğrafi etkenlerin yönlendirmesiyle; • Ulu Jüz, • Orta Jüz ve • Kişi (küçük) Jüz olarak adlandırılan üç bölüme ayrıldı ve bugünkü Kazakistan’ın üç değişik bölgesinde yaşamaya başladı. Ruslar bölgeye geldiklerinde tüm boyları bünyesinde toplayan büyük Kazak Hanlığı yerine üç Kazak jüz’ünün hâkimiyetinde üç ayrı hanlık mevcuttu. Doğuda yeni sömürge arayışı içindeki Rusya 1731 yılından başlayarak Kazakları hâkimiyeti altına aldı. Rusya askerî müdahaleler, işgal hareketleri, diplomatik girişimler ve çıkarılan kanunlar aracılığıyla Kazak hanlıklarını ortadan kaldırdı. Rusya İmparatorluğu’nun 1917 devrimleriyle yıkılmasından sonra tüm Orta Asya’da Sovyetler Birliği hâkimiyeti başladı. Kazaklar, diğer Türk halklarıyla birlikte Sovyet yönetimine karşı direndi. Kazak aydınlarının liderliğinde 1918’de Kazak Alaş Özerkliği ilan edildi. Ancak modern anlamda bir Kazakistan oluşturma yolundaki bu hareket başarılı olamadı ve Sovyet yönetimi hâkim oldu. Kazakistan bir cumhuriyet olarak ilk defa 1920 yılında Kırgız (Kazak) Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla tarih sahnesine çıkmıştır. Bugünkü Kazakistan’ın sınırları Sovyetler Birliği döneminde belirlendi ve bağımsızlıktan sonra da aynı sınırlar muhafaza edildi. Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1936 yılında birlik cumhuriyeti statüsü kazandı. Yani Sovyetler Birliği’ni oluşturan temel cumhuriyetler arasında yer aldı. Kazakistan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte 1991 yılında bağımsız oldu.
#10
SORU: Kazakistan’ın coğrafi özellikleri nelerdir?
CEVAP: Kazakistan, Orta Asya’nın ortasında yer alan bir Türk cumhuriyetidir. Batıda Hazar Denizinden doğuda Çin ve Moğolistan’a uzanan ülkenin kuzeyinde Rusya, güneyinde ise Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan yer almaktadır. Kazakistan oblıs adı verilen 14 idari bölgeye ayrılmıştır. Bu oblastlar rayon adı verilen 175 ilçeye bölünmektedir. Tüm bu idari birimler mali açıdan 5 ekonomik bölge çerçevesinde yönetilmektedir. Kazakistan Cumhuriyeti, Orta Asya Türk cumhuriyetleri arasında yüzölçümü açısından en büyük ülkedir. Kazakistan 2.7 milyon kilometrekare ile dünya sıralamasında en büyük dokuzuncu ülke konumundadır. Bir diğer deyişle Türkiye’nin yaklaşık 4 katı büyüklüğündedir. Eski Sovyet cumhuriyetleri arasında ise Rusya Federasyonu’ndan sonra ikinci büyük yüzölçüme sahiptir. Bu geniş coğrafyaya oranla çok az sayılabilecek bir nüfusu vardır. Kazakistan’da 2013 yılı verilerine göre yaklaşık 17 milyon kişi yaşamaktadır. Kazakistan, kilometrekare başına 6 kişi ile dünyadaki en düşük nüfus yoğunluğuna sahip ülkeler arasındadır. Kazakistan halkının % 63’ünü Kazaklar, % 25’ini ise Ruslar oluşturmaktadır. Kazakistan’da yüzden fazla etnik grup yaşamaktadır. Bunlar arasında Ukrainler, Almanlar, Koreliler, Özbekler, Tatarlar ve Uygurlar sayılabilir.
#11
SORU: Kazakistan’ın yer altı kaynakları nelerdir?
CEVAP: Geniş topraklara sahip bir ülke olmasının yanı sıra Kazakistan çok zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Kazaklar, ülkelerinde periyodik cetvelde yer alan tüm elementlerin mevcut olduğunu her fırsatta gururla dile getirirler. Kazakistan’ı dünya gündemine getiren önde gelen konulardan biri Kazakistan petrolleridir. Bağımsızlık öncesinde Sovyetler Birliği’nin yönetiminde olan Kazakistan petrol ve doğalgaz yataklarının dünya enerji piyasasına arz edilmesi dünya sanayisi ve ekonomisi için önemli bir olaydır. Kazakistan petrol rezervleri açısından dünya 13.’sü, doğalgaz kaynakları açısından da dünya 12.’sidir. Bunların yanında uranyum, kurşun, krom, bakır ve diğer madenler bakımından dünya üretiminde üst sıralarda yer almaktadır.
#12
SORU: Rusya ve Kazakistan arasında anlaşmazlıklara neden olan konular nelerdir?
CEVAP: Kazakistan ve Rusya bazı konularda ayrı düşmektedir. Örneğin Rusya, Hazar Denizi’nin altından geçirilecek herhangi bir boru hattı projesine karşı çıkmaktadır. Bu boru hattının Bakü-Ceyhan hattına yarar sağlayacağını bilmekte, bu nedenle böyle bir projenin en azından Hazar Denizi’nin statüsü hakkındaki tartışmalar sona erene kadar gerçekleştirilmemesi gerektiğini savunmaktadır. Ayrıca Nazarbayev’in Hazar Denizi’ni Karadeniz’e bağlaması düşünülen Avrasya Kanalı projesi de Rusya’nın tepkisini çekmektedir. Bu kanal gerçekleşirse Kazakistan’ın açık denizlere erişimi daha kolay olacağı için boru hatlarındaki Rusya tekeli ortadan kalkacaktır. Bu nedenle Rusya bu projelere karşı durmaktadır. Kazakistan ve Rusya arasındaki bir diğer anlaşmazlık konusu Baykonur uzay üssüdür. Sovyetler Birliği zamanında tüm Sovyet uzay projelerinin yürütüldüğü bu üs, bağımsızlıkla birlikte Kazakistan sınırları içinde kaldığından Rusya uzay projelerini devam ettiremez hale geldi. Rusya tesisin yapımı ve işletmesiyle ilgili tüm teknolojinin Moskova tarafından geliştirildiği ve gerçekleştirildiği iddiasıyla Baykonur uzay üssünde hak iddia etmektedir. Taraflar arasında 2004 yılında yapılan anlaşmaya göre Rusya Baykonur uzay üssünü kullanabilmek için yılda 115 milyon Dolar kira vermeyi ve Kazakistan’la ortak başka bir uzay üssü yapmayı kabul etti.
#13
SORU: Ahıska Türkleri kimdir?
CEVAP: Günümüzde Kazakistan’da Türk denince akla öncelikle Ahıska (ya da Meshet) Türkleri gelmektedir. II. Dünya Savaşı sırasında Stalin tarafından Kafkasya’daki yurtlarından sürülerek Kazakistan ve Özbekistan’a yerleştirilmişlerdir. Günümüzde Kazakistan’da yaklaşık 150.000 Ahıska Türkü yaşamaktadır.
#14
SORU: Nursultan Nazarbayev kimdir?
CEVAP: 1940’ta Almatı’nın Şamalğan köyünde doğdu Metalurji mühendisi olarak kariyerine başlayan Nazarbayev 1979 yılında Kazakistan Komünist Partisi çalşmalarına aktif bir biçimde katılarak siyasete girdi. Dinmuhammed Konayev’e yakınlığıyla tanınan Nazarbayev’in, Konayev’ten sonra Kazak SSC lideri olacağı düşünülüyordu. Ancak Gorbaçov, Nazarbayev yerine Kolbin’i söz konusu göreve getirdi. Nazarbayev, buna rağmen siyaseti bırakmadı ve özellikle Rus idareciler ve Kazaklar arasında bir aracı rolü üstlendi.
#15
SORU: Kazakistan siyasi yapısının oluşturulma süreci ile ülkenin etnik kompozisyonu arasında nasıl bir ilişki vardır?
CEVAP: Kazakistan siyasi yapısı ülkedeki iktidarın yeniden Rusların eline geçmesini engellemeye çalışan bir biçimde kurulmuştur. Cumhurbaşkanı adayları Kazakça sınavına girmek zorundadır. Kuzey bölgelerdeki Kazak nüfusu arttırmak amacıyla başkent, Astana’ya taşınmıştır. Daha önceleri 19 olan oblıs (bölge) sayısı Kazakların lehine birleştirmelerle 14’e düşürülmüştür.
#16
SORU: Rusya’nın Kazakistan dış politikasında önde gelen ülkelerden biri olmasının nedenleri nelerdir?
CEVAP: Rusya, birçok nedenden ötürü Kazakistan dış politikasında en önde gelen ülke konumundadır. Öncelikle coğrafi bir zorunluluk söz konusudur. Kazakistan-Rusya arasındaki sınır, dünyanın en uzun kara sınırını oluşturmaktadır. Ayrıca Kazakistan’da yaklaşık 260 yıl süren Rus hâkimiyeti nedeniyle tarihsel ve toplumsal ilişkilerin devamı söz konusudur. Bunların yanında Kazakistan petrollerinin dünya pazarlarına açılan en büyük kapısı Rusya üzerinden geçen boru hatlarıdır. Son olarak Kazakistan nüfusunun yaklaşık % 30’unu oluşturan Rus nüfus bir başka politika unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenlerle Kazakistan, bağımsızlığının ilk yıllarından beri Rusya ile ilişkilerini ekonomiden savunma stratejilerine kadar birçok alanda sürdürmektedir.
#17
SORU: Egemenliğin bağımsızlıktan farkı nedir?
CEVAP: Egemenlik terimi çoğu kez bağımsızlık ile karıştırılmaktadır. Bir ülke bağımsız olmadığı halde egemenlik ilan edebilir. Egemenlik bir devletin kendi sınırları dahilindeki doğal ve insan kaynaklarını kullanabilme ve söz konusu sınırlar dahilinde siyasi kararlar alabilmesi anlamına gelmektedir. Bu haklar daha üst bir siyasi yapıya bağlı olarak yapılabilir. Örneğin Tataristan 1990’da egemenliğini ilan etmiş bir cumhuriyettir.
#18
SORU: Hollanda Hastalığı nedir?
CEVAP: Doğal kaynaklara bağlı bir ekonomide, doğal kaynaklardaki bir artış diğer sektörlerde düşüşle neden olur. Doğal kaynaklardaki, örneğin petrol üretimindeki artış nedeniyle ülke para birimi güçlenir ve başka ülkeler için petrol dışındaki ürünler pahalı hale gelir. Sonuçta ihracat düştüğü için sanayi ve mal üretimi düşerek ülke ekonomisini kırılgan hale getirir. Bu terim 1959 yılında Hollanda petrol şirketi Shell’in büyük doğal gaz yatakları bulmasıyla birlikte Hollanda ekonomisinin kötü etkilenmesi üzerine kullanılmıştır. Günümüzde pek çok Arap ülkesi ve bazı eski Sovyet cumhuriyetleri bu hastalıktan kaçınmaya çalışmaktadır.
#19
SORU: Türkiye-Kazakistan ilişkilerinin istenen düzeyde olmamasını hangi nedenlere bağlayabiliriz?
CEVAP: Bu konudaki en büyük etken coğrafi uzaklıktır. İkinci olarak, uzun yıllar Rus ve Sovyet hâkimiyeti altında kalan Kazakistan için hemen yakınındaki komşu Rusya daha cazip bir ortak olarak görünmektedir. Ayrıca yönünü Avrupa’ya çevirmiş, Orta Doğu’ya komşu bir Türkiye büyük Çin ekonomisi ile rekabet edecek güce sahip değildir.
#20
SORU: Kazakistan’ın devlet yönetim şekli kısaca nasıl açıklanabilir?
CEVAP: Kazakistan federal olmayan, üniter devlet yapısına sahip bir cumhuriyettir. Devletin yönetimi ve görevleri anayasa ve yasalarla düzenlenmiştir. Kazakistan’ın ilk anayasası 1993’te yürürlüğe girdi. Daha sonra bu anayasada değişiklikler yapılarak halkoyuna sunuldu. Günümüzde yürürlükte olan anayasa 30 Ağustos 1995 tarihinde kabul edildi. Bu anayasada Kazakistan cumhuriyeti, demokratik, laik ve sosyal bir devlet olarak tanımlanmaktadır. Anayasaya göre devletin temel görevleri halkın huzurunu, siyasi istikrarı, ekonomik gelişmeyi ve halkın refahını sağlamaktır. Bunu da demokratik yollarla, seçimle oluşturulan parlamento ve yine seçimle işbaşına gelen cumhurbaşkanı aracılığıyla yapar. Kazakistan anayasası yasama, yürütme ve yargı organlarının ayrılığı ve bağımsızlığı prensibini kabul etmektedir. Daha önceki anayasada Yüksek Cumhuriyet Konseyi adı verilen tek bir parlamento yer alıyordu. Yeni anayasada bu meclisin yerine Milli Meclis ve Senato adı verilen ikili bir yapı oluşturuldu. Bir diğer önemli değişiklik halka özel mülkiyet hakkının tanınması oldu. Ayrıca cumhur başkanının yetkileri arttırıldı ve yeni bir kurum olarak Anayasa Konseyi oluşturuldu. Bunların yanında toplumsal istikrarı devam ettirebilmek amacıyla etnik grupların hak ve özgürlükleri anayasal güvence altına alındı.
#21
SORU: Aralık 1986 olaylarının Kazakistan’ın bağımsızlık sürecindeki yeri nedir?
CEVAP: Almatı’daki Aralık 1986 olaylarında en çok kullanılan sloganlardan biri “Kazakistan Kazaklarındır” idi. Bunun aynı zamanda bağımsızlık isteğinin başka bir yolla ifadesi olduğunu söyleyebiliriz. Aralık 1986 olaylarından sonra Kazakistan’daki milliyetçi ve bağımsızlık yanlısı hareketler gittikçe güçlendi. Bu hareketler 1991’deki bağımsızlık için entellektüel bir altyapı oluşturmuştur.
#22
SORU: Stolıpin Reformu nedir?
CEVAP: Kazakistan nüfus açısından bir hayli karmaşık bir yapıya sahiptir. Günümüzde Kazakistan’da yüzden fazla etnik grup birarada yaşamaktadır. Ancak Kazakistan’ın nüfus konusunda diğer ülkelerden ayrılan yanı birçok etnik grubun bu ülkede yaşaması değil, Kazakların kendi ülkelerinde neredeyse azınlık haline gelmeleridir. Kazakistan, Rus işgalinin ardından devamlı surette Slav köylülerinin gelip yerleşebilecekleri bir sömürge olarak görüldü. Özellikle 1860’tan sonra Rusya’da köleliğin kaldırılmasıyla birlikte özgür kalan köylüler için geniş topraklara ihtiyaç duyuldu. Rusya imparatorluğu bu sorunu Rus ve Ukraynalı çiftçileri geniş Kazak bozkırlarına yerleştirerek çözmeye çalıştı. Rusya’da 1906 yılında Tarım Bakanlığına bağlı bir Göç idaresi kuruldu. Bununla birlikte “Stolıpin Reformu” adı verilen Rusya tarihinin en kapsamlı göç ve sömürge hareketi başladı. Bu reformlar kapsamında Kazak toprakları tamamen sömürgeleştirildi ve Rus çiftçilerinin akınına uğradı. Kazakistan’a yapılan göçler açısından Göç idaresi’nin kurulduğu tarih olan 1906 yılı bir dönüm noktası olmuştur. O yıl göç eden köylü sayısı neredeyse dört kat arttı ve bu artış sonraki yıllarda da sürdü.
#23
SORU: Abay Kunanbayulı kimdir?
CEVAP: Abay, modern yazılı Kazak edebiyatının kurucusu sayılmaktadır. Asıl adı İbrahim olup Kazaklarda yaygın olan isim kısaltma adetinden dolayı Abay biçiminde anılmıştır. Babası Kunanbay, varlıklı ve nüfuzlu bir beydi. Abay, öğrenimini Semey şehrindeki medresede tamamladı. Bu arada bir Rus mahalle mektebine devam ederek Rusça öğrendi. Özellikle edebiyata merak sararak Doğu klasiklerini okudu. Bu yıllarda şiir de yazmaya başladı. ilk eserleri çoğunlukla aruz vezninde yazdığı aşk şiirlerinden oluşuyordu. Fakat asıl eserlerini Kazak halk edebiyatı türlerinde verdi.
#24
SORU: Kazakistan’ın kullandığı alfabe tarihsel süreç içinde nasıl açıklanabilir?
CEVAP: Kazakistan’da tarih boyunca değişik alfabeler kullanılmıştır. Kazaklar sırasıyla Arap, Latin ve Kiril alfabelerini kullanmıştır. Kazak halkının ortaya çıktığı XV. yüzyıl ortalarından Sovyet hâkimiyetine kadar Arap alfabesi kullanıldı. Arap alfabesi o dönemlerde tüm Müslüman Türk halklarının ortaklaşa kullandığı bir alfabeydi. Osmanlı İmparatorluğu’ndan Doğu Türkistan’daki Uygurlara kadar tüm Türk halkları kendilerince küçük değişiklikler yaptıkları Arap alfabesiyle yazıyordu. Ancak Arap alfabesi Türk dillerindeki bazı ses değerlerini karşılamada yetersiz kalıyordu. Bu durum Kazaklar arasında Arap alfabesinin ıslah edilmesi yönünde bazı tartışmalara yol açtı. Bu konuyla en çok Ahmet Baytursunulı ilgilendi. Baytursunulı, 1912’de basılan Til Kural adlı çalışmasıyla Arap alfabesini Kazakçaya göre yeniden düzenledi. Kurucusu olduğu Kazak gazetesinde ve yayınladığı diğer kitaplarda bu alfabeyi kullandı.
#25
SORU: Kazakistan’da Latin alfabesi kullanılsaydı Kazakça Türkiye’de daha rahat anlaşılabilir miydi?
CEVAP: Evet, daha kolay anlaşılabilirdi. Hemen bir deneme yapalım. “Bir Türik muğalımı latın aripimen kazakşa okıdı”. Bu cümlenin Türkçesi: “Bir Türk muallimi Latin harfiyle Kazakça okudu”.
#26
SORU: Belaveja sözleşmesi nedir?
CEVAP: Rusya’da bazı Sovyet ordusu subayları ve Komünist Parti yetkilileri Ağustos 1991’de Gorbaçov’u devirmek için bir darbe girişimi gerçekleştirdi. Ancak Boris Yeltsin’in yoğun çabalarıyla darbe girişimi başarısız oldu. Kazakistan, Rusya’dan sonra darbe girişimini kınayan ikinci ülke oldu. Ancak Sovyetler Birliği’nin dağılma süreci geri dönülmez bir aşamaya gelmişti. Rusya, Ukrayna ve Belarus devlet balkanları Aralık 1991’de Belarus’daki Belaveja’da gizlice toplandı. Tarihe Belaveja Sözleşmesi olarak geçen ve 8 Aralık 1991’de imzalanan bu anlaşmaya göre Sovyetler Birliği fiili olarak dağıldı ve onun yerine çok daha serbest bir yapıya sahip olan Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) kurulması öngörüldü. Gorbaçov, kendisini dışlayan bu girişimi yasal olmayan bir hareket olarak niteledi. Ancak artı k Sovyetler Birliği uluslararası hukukun bir parçası değildi ve jeopolitik bir gerçeklik olma vasfını yitirmişti. Kısacası SSCB sadece kâğıt üstünde varlığını sürdürüyordu. Çok geçmeden 26 Aralık 1991’de SSCB Yüksek Sovyeti, aldığı kararla resmen Sovyetler Birliği’ni sona erdirdi.
#27
SORU: Kazakistan petrolleri, Kazakistan ekonomisi için bir fırsat mı yoksa gelişmeyi engelleyici bir etken midir?
CEVAP: Kazakistan ekonomisinin en büyük gelir kaynağı petrol kısa vadede büyük bir fırsat, orta ve uzun vadede ise ekonomik gelişmeyi engelleyici bir etkendir. Kazakistan yönetimi bu durumun farkında olduğu için sanayi ve ticareti geliştirici tedbirler almaya çalışmaktadır.
#28
SORU: Milli meclisi nedir, bu meclisin görevleri nelerdir?
CEVAP: Kazakistan anayasasına göre halk iradesinin temsil edildiği en üst merci parlamentodur. Kazakistan parlamentosu; • Senato (üst meclis) ve • Milli Meclis adı verilen iki bölümden oluşmaktadır. Milli Meclis 5 yıllığına seçilen 107 üyeden oluşur. Milletvekili olmak için 25 yaşını doldurmak ve Kazakistan vatandaşı olmak yeterlidir. Milli Meclis’in başlıca görevleri şunlardır: • Yasa ve kararname tekliflerinin görüşülerek karara bağlanması, • Meclisin onayladığı yasalara yönelik cumhurbaşkanının veto gerekçelerinin değerlendirilmesi, • Cumhurbaşkanı seçimlerinin ilanı, • Cumhurbaşkanı tarafından önerilen seçim komisyonu üyelerinin atanması, • Kazakistan bütçesinin onaylanması.
#29
SORU: Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkileri nelerdir?
CEVAP: Kazakistan yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Devletin ve yürütmenin başı genel seçimlerle işbaşına gelen cumhurbaşkanıdır. Kazakistan cumhurbaşkanı beş yıl süre ile ard arda en iki dönem görev yapar. Ülkenin resmî dili olan Kazakçayı bilen, 35 yaşını doldurmuş, 60 yaşını aşmamış her Kazakistan vatandaşı cumhurbaşkanlığı Kazakistan siyasi sistemi yasal ve fiili olarak geniş yetkileri olan cumhurbaşkanı merkezinde şekillenmiştir. Cumhurbaşkanı çok geniş yetkilerle donatılmıştır. Bunlar arasında hükûmet, başbakan ve diğer üst düzey devlet görevlilerini atamak, parlamento seçim tarihlerini belirlemek, kanun hükmünde kararnameler hazırlamak, sıkıyönetim ilanı ile anayasayı askıya almak, parlamentonun ve diğer devlet kurumlarının kararlarını veto etmek, kanun teklifinde bulunmak, anayasada değişiklik önermek, önerdiği hükûmetin parlamentoda güvenoyu alamaması durumunda parlamentoyu dağıtmak, Anayasa Konseyi’nin yedi üyesinden üçünü, Yüksek Yargı Konseyi başkanı ve 14 oblıs valisini atamak sayılabilir.
#32
SORU:
Kazakistan bağımsızlığını kazandı ne zaman?
CEVAP:
Kazakistan, Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla birlikte 1991 yılında bağımsız oldu.
#33
SORU:
Jeltoksan (Aralık) Olayları'nın nedeni nedir?
CEVAP:
Sovyetler Birliği lideri M. Gorbaçovun, Dinmuhammed Konayev'i görevden alıp onun yerine Onun yerine Aralık 1986’da Gennadiy Kolbin adında daha önce Kazakistan’da hiç yaşamamış, Kazakları ve Kazakistan’ı tanımayan bir Rus’u getirmesi ve bu durumun halk arasında infiale yol açması sonucunda Jeltoksan (Aralık) Olayları meydana gelmiştir.
#34
SORU:
Bakir Topraklar Projesi nedir?
CEVAP:
II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’nin artan tahıl ihtiyacını karşılamak amacıyla Kazakistan bozkırları tarıma açıldı. Yüzbinlerce hektarlık bu dev proje "işlenmemiş, bakir, kullanılmayan" anlamına gelen tseline sözcüğüyle tanımlandı ve "Bakir Topraklar Projesi" adı verildi. Bu projenin merkezi olarak Akmola şehri seçilmiştir.
#35
SORU:
Kazakistan Cumhurbaşkanlığı'na aday olma şartları nelerdir?
CEVAP:
Kazakistan yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Devletin ve yürütmenin başı genel seçimlerle işbaşına gelen cumhurbaşkanıdır. Kazakistan cumhurbaşkanı beş yıl süre ile ard arda en fazla iki dönem görev yapar. Ülkenin resmi dili olan Kazakçayı bilen, 35 yaşını doldurmuş, 60 yaşını aşmamış her Kazakistan vatandaşı cumhurbaşkanlığı için aday olabilir.
#36
SORU:
Kazakistan Milli Meclis'inin başlıca görevleri nelerdir?
CEVAP:
Milli Meclis’in başlıca görevleri şunlardır: Yasa ve kararname tekliflerinin görüşülerek karara bağlanması, meclisin onayladığı yasalara yönelik cumhurbaşkanının veto gerekçelerinin değerlendirilmesi, cumhurbaşkanı seçimlerinin ilanı, cumhurbaşkanı
tarafından önerilen seçim komisyonu üyelerinin atanması, Kazakistan bütçesinin onaylanması.
#37
SORU:
Akim (hâkim) adı verilen il yöneticileri nasıl işbaşına gelmektedir?
CEVAP:
Akim (hâkim) adı verilen il yöneticileri cumhurbaşkanının atamasıyla işbaşına gelir.
#38
SORU:
Rusya tarihinin en kapsamlı göç ve sömürge hareketi hangisidir?
CEVAP:
Rusya’da 1906 yılında Tarım Bakanlığına bağlı bir Göç idaresi kuruldu. Bununla birlikte “Stolıpin Reformu” adı verilen Rusya tarihinin en kapsamlı göç ve sömürge hareketi başladı.
#39
SORU:
Kazakistandaki Kazak nüfus yoğunluğunun hızlı bir şekilde artmasının nedenleri nelerdir?
CEVAP:
1999 nüfus sayımı verilerine göre Kazaklar psikolojik eşik olan % 50’yi geçerek önce % 53’e daha sonra 2009’da da % 63’e ulaştı. Bu durumun üç nedeni vardı. Öncelikle Kazaklarda pozitif olan nüfus artış hızı Ruslarda eksi olarak gerçekleşmekteydi. Yani Kazak nüfusu Ruslardan daha hızlı artıyordu. İkinci olarak Kazakistan dışında yaşayan Kazakların yurda dönmeleri teşvik edildi. Ayrıca yukarıda söz edilen Rusların Rusya’ya dönmeye başlaması Kazakistan'daki nüfus oranını Kazaklar lehine çevirdi.
#40
SORU:
Kazakistan ekonomisinin, bağımsızlığın ardından büyük bir hızla toparlanacağı ve hızla büyüyerek dünyanın sayılı ekonomileri arasına gireceği tahmin ediliyordu. Bu öngörünün nedenleri nelerdir?
CEVAP:
Kazakistan ekonomisinin, bağımsızlığın ardından büyük bir hızla toparlanacağı ve hızla büyüyerek dünyanın sayılı ekonomileri arasına gireceği tahmin ediliyordu. Bu öngörünün başlıca üç nedeni vardı. Öncelikle Kazakistan ekonomisi Sovyetler Birliği döneminde üretim açısından Rusya ve Ukrayna’nın ardından üçüncü sırada geliyordu. İkinci olarak zengin yeraltı kaynaklarının yanı sıra gelişmiş bir ağır sanayi mevcuttu. Ayrıca yetişmiş ve kalifiye bir işgücünden söz etmek mümkündü.
#42
SORU:
Kazakistan'ın en büyük gelir kaynağı nedir?
CEVAP:
Kazakistan'ın en büyük gelir kaynağı petrol ihracatıdır. Yurtiçi gelirlerin yaklaşık olarak % 50’si petrol gelirlerinden kaynaklanmaktadır.
#43
SORU:
Ekonomide Hollanda Hastalığı ne demektir?
CEVAP:
Hollanda Hastalığı (Dutch Disease): Doğal kaynaklara bağlı bir ekonomide, doğal kaynaklardaki bir artış diğer sektörlerde düşüşe neden olur. Doğal kaynaklardaki, örneğin petrol üretimindeki artış nedeniyle ülke para birimi güçlenir ve başka ülkeler için
petrol ışındaki ürünler pahalı hale gelir. Sonuçta ihracat düştüğü için sanayi ve mal üretimi düşerek ülke ekonomisini kırılgan hale
getirir. Bu terim 1959 yılında Hollanda petrol şirketi Shell’in büyük doğal gaz yatakları bulmasıyla birlikte Hollanda ekonomisinin kötü etkilenmesi üzerine kullanılmıştır. Günümüzde pek çok Arap ülkesi ve bazı eski Sovyet cumhuriyetleri bu hastalıktan kaçınmaya çalışmaktadır.
#44
SORU:
Çokvektörlü dış politika nedir?
CEVAP:
Kazakistan bütün bu birbiriyle çıkar çatışması içinde olan ülkelerle aynı anda iyi ilişkiler yürütmeye çalışmaktadır. Bu amaçla Nazarbayev, “çokvektörlü dış politika” biçiminde tanımladığı bir siyaset izlemektedir. Temelde güçler dengesi politikasının yerel bir uygulaması olarak düşünebileceğimiz bu çokvektörlü dış politika kavramı sayesinde hem Rusya, hem Çin, hem de ABD ile ilişkileri devam ettirebilmektedir.
#45
SORU:
Dünyanın en uzun kara sınırı hangi iki ülkenin kara sınırıdır?
CEVAP:
Kazakistan-Rusya arasındaki sınır dünyanın en uzun kara sınırını oluşturmaktadır.
#46
SORU:
2004 yılında Kazakistan ve Çin arasında kurulan komitenin ismi nedir?
CEVAP:
İki ülke 2004 yılında Kazakistan-Çin İşbirliği Komitesi kurdu. Bu komite hükumetler arası ilişkilerde kolaylaştırıcı bir siyasi mekanizma görevini üstlenmektedir.
#47
SORU:
Kazaklar arasında XIX. yüzyıl sonlarında Arap alfabesinin ıslah edilmesi konusunun gündeme gelmesinin nedeni nedir?
CEVAP:
Arap alfabesi Türk dillerindeki bazı ses değerlerini karşılamada yetersiz kalıyordu. Bu durum Kazaklar arasında Arap alfabesinin ıslah edilmesi yönünde bazı tartışmalara yol açtı. Bu konuyla en çok Ahmet Baytursunulı ilgilendi.
#48
SORU:
Ünlü Kırgız destanı Manas’la ilgili akademik anlamdaki ilk çalışmayı yapan kişi kimdir?
CEVAP:
Ünlü Kırgız destanı Manas’la ilgili akademik anlamdaki ilk çalışmayı Velihanov yapmıştır.
#49
SORU:
Kazak halk ozanlarına ne denir?
CEVAP:
Akın ve jırav adı verilen Kazak halk ozanları, özellikle batır adı verilen halk kahramanlarının savaşları ve mücadelelerinin anlatıldığı destanlar anlatırdı.