Kavram; benzer özelliklere sahip olan fikirler, objeler ve olaylar grubuna ortak olarak ver ilen isim olup bireyin düşünmesini sağlayan zihinsel araçlardır.

Kavramların belirleyici temel özellikleri şunlardır:
• Her kavram ayrı bir sözcükle ifade edilir.
• Her kavramın kendine özgü özellikleri vardır. Bir başka ifade ile bir kavramı diğerlerinden ayıran farklı özellikleri bulunur.
• Zihinde kavramların sıralanışı somuttan soyuta, basitten karmaşığa doğru gerçekleşir.
• Kavramların gruplandırılması belirli ölçütlere dayalı olarak yapılır. Örneğin; hayvanlar beslenme biçimlerine göre etle beslenenler, otla beslenenler ve hem etle hem de otla beslenenler olarak gruplandırılabilir. Buradaki ölçüt hayvanların beslenme biçimidir.
• Kavramlar bazen birden fazla kavramın özelliklerini taşıyabilirler ya da birden fazla gruba dahil olabilirler. Örneğin; yarasa bir kuş olmasına karşın doğurarak çoğalma özelliğinden dolayı memelidir.
• Kavramlar, nesnelerin ve olayların hem doğrudan hem de dolaylı olarak gözlenebilen özelliklerine sahip olabilirler.
• Kavramlar, nesnelerin gözlenebilen özelliklerine dayalı ise somut, dolaylı olarak gözlenen özelliklerine göre isim almışsa soyuttur.
• Kavramların algılanan özellikleri bireyden bireye değişim gösterebilir. Çünkü bireysel farklılıklar gerek günlük yasamda gerekse okul yaşamında öğrenmenin farklı düzeyde ve şekilde gerçekleşmesine neden olmaktadır.
• Kişiler çevrelerinde gerçekleşen obje ve olayları kendi düşünce ve yetenekleri kadar algılar ve değerlendirirler. Bu nedenle kavramlar dünyadaki obje ve olayların birey ya da bireylerce algılanan özellikleri kadar tanımlanmıştır.
• Bireyin düşüncelerindeki ilk oluşumlar kavramların prototipi yani ilk oluşumudur. Bireyin kendi deneyimlerine dayalı olarak bir sınıf, grup, obje ya da olaya ait örnekleri gözlemlemesi yoluyla oluşur. Bireysel farklılıklar nedeniyle bireyin zihninde şekillenen prototip her zaman kavramın tüm özelliklerini kapsamayabilir.
• Ön bilgiler, geçmiş yaşantılar ve öğrenme ortamı kavrama verilen anlamı etkiler.
• Bireyin sahip olduğu kavram sayısı ve karmaşıklığı çocuğun gelişimi ile paralel olarak artar.

Kavramlar, zihinde oluşma şekillerine göre;
• Somut ve
• Soyut olmak üzere iki grupta incelenebilir.
Kavramlar, duyu organları ile algılanabiliyorsa somut kavramlar; duyu organları ile algılanamıyorsa soyut kavramlar olarak adlandırılırlar.

Kavramlar; öğrenme şekillerine göre;
• Algılanan,
• Betimlemeli ve
• Kuramsal olmak üzere üç gruba ayrılır.

Kavram gelişiminde;
• Gruplama,
• Genelleme,
• Ayırma ve
• Tanımlama olmak üzere dört zihinsel süreç kullanılır.

Gruplama, duyu organları aracılığı ile çocuğun gerçekleştirdiği gözlemlerin sonucundaki izlenimlerine dayalı olarak oluşur. Bu süreçte çocuklar gelişim düzeyleri ile paralel bir biçimde çevrelerinde gözlemledikleri nesneleri zihinlerine yerleştirir ve kategorize ederler. Kavramların doğru bir biçimde gruplandırılabilmesi onlara sunulan öğrenme yaşantıları bir diğer ifade ile oynadıkları oyunlar ve yaptıkları etkinliklere bağlıdır. Ne kadar zengin öğrenme yaşantısı sunulursa o ölçüde olumlu sonuçlar alınır.

Bireylerin kavramları yeni durumlara aktarmalarına genelleme adı verilir. Çocukların varlıkları ortak özelliklerine göre kategorize etmeleri ve bunu adlandırmaları genellemedir. Genelleme yaparken belirli bir kategoriye ait tüm varlıklara ulaşılması neredeyse olanaksızdır. Çocuk aynı kategoride olan varlıklardan gördüklerine dayalı olarak bütüne ilişkin genellemede bulunur. Bu durum bazen yanılmalara neden olabilir. Yani o kategoride olmaması gereken varlıklar da oraya alınır. Bu durum aşırı ya da gereğinden fazla genelleme olarak adlandırılır. Benzer biçimde belirli bir kategoride olması gereken varlığın dışarıda bırakılması ise gereğinden az genelleme olarak ifade edilebilir

Ayırma, nesne ya da varlıkların farklı özelliklerinin görülerek ayrı bir kategoride değerlendirilmesi anlamını taşır. Genelleme sürecinin tersi ayırma sürecidir.

Tanımlama sürecinde, çocuk zihninde soyut düşünce birimi olarak bulunan kavramları çeşitli sözcüklerle isimlendirir. Bir başka ifade ile bilinmeyen bir kavramı tanımlarken bilinen başka kavramlardan yararlanır. Kavram gelişim sürecinin en üst basamağı olarak da adlandırılabilecek tanımlama, çocukların kavram gelişiminde son derece önemlidir.

Kavram oluşturma, kavram kazanmanın ön koşuludur. Kavram oluşturma tanıma dayalı bir bilgidir. Kavram oluşturma daha çok okul öncesi dönemde başlayıp ömür boyu devam ederken, kavram kazanma daha çok okul döneminde gerçekleşir. Kavram oluşturma, bireyin tümevarım yoluyla genellemeler veya soyutlamalar yapması sonucu oluşur. Birey, karşılaştığı uyaran veya objelerin benzer ve farklı yanlarını algılayarak genellemeler yapar. Birey, kavramları öğrenirken o kavramla ilgili çevresinden duyduğu sözcükleri bir araya getirir.

Kavram kazanma, kavram oluşturma sürecinden sonra gerçekleşir. Çocuğun zihninde oluşan kavramları özelliklerine dayalı olarak ayrıştırması ve gruplandırması işlemidir. Çocuk zihninde var olan kavramların özelliklerini dikkate alır ve tümdengelim yöntemi ile kavramlar arasındaki ilişkileri inceler. Mantık kurallarını da işe koşarak kavramları daha detaylı bir biçimde yapılandırır ve farklı kategoriler oluşturur. Kavramların ayrıştırılması sürecinde öğrenen, olayların ve varlıkların birbirine benzemeyen özelliklerini görerek farklı bir değerlendirme yapar. Kavram kazanma ya da ayrıştırma süreci kavram oluşturma ya da genelleme olarak adlandırılan sürecin tam tersine işlemleri gerektirir.

Öğrencilerde matematik kavramlarının ya da matematiksel bilginin gelişiminde kullanılan araçlar beş başlıkta toplanabilir. Bunlar;
• Gerçek yasam durumları,
• Somut araçlar,
• Şekiller,
• Semboller ve
• Sözel ifadelerdir.

Piaget bireyin dış dünyayı algılamasını dört farklı bilişsel dönemle açıklamıştır. Birbirini izleyen ve yaş dilimleri ile açıklanan bu gelişim dönemlerinin her birinde çocuk farklı düşünme biçimleri ile kavram gelişimini gerçekleştirir. Piaget tarafından gelişim dönemleri;
• Duyusal motor dönemi,
• İşlem öncesi dönem,
• Somut işlemler dönemi ve
• oyut işlemler dönemi olarak adlandırılmıştır.

Yapılandırmacı yaklaşıma göre öğrenme, öğrenen kişinin bilgiyi pasif olarak almasından çok, olaylarla ilgili kavramlarını etkin bir biçimde sürekli olarak yapılandırmasıdır. Öğrenciler yeni bilgiyi kendisinde var olan bilgiye dayandırarak yorumladığından, yapılandırmacı yaklaşım öğretilecek konu ile ilgili öğrencinin önceden sahip olduğu kavram ve deneyimlerine odaklanır. Öğrencilerin mevcut bilgileri ve yaşam deneyimleri yeni karşılaştıkları bilgileri anlama ve anlamlandırmada önemli bir yere sahiptir.

Kavram kazanımında etkin olan üç deneyim türü;
• Doğal,
• Yarı yapılandırılmış (informal) ve
• Yapılandırılmış (yetişkin rehberliği ile) öğrenme deneyimleridir.

Başlatan çocuğun kendisidir. Bu süreçte çocuğun beş duyu organını kullanabileceği deneyimler yaşamaları bir başka deyişle çocuğa zengin öğrenme deneyimlerinin sunumu onun ilerideki gelişimine olumlu katkı sağlayacaktır. Yetişkinin rolü çocuğa deneyim yaşama fırsatlarını sunmaktır. Burada örnek olabilecek etkinliklerden biri de çocuğun doğa ile baş başa bırakılarak doğal gözlemler yapmasını sağlamaktır. Çocuk çevresinde gördüğü canlıları inceleyerek öğrenir. Gözlemleri sırasında çocuğun doğal merakını giderecek sorulara da yanıt verilmeli ve övgü sözcükleri ile cesaretlendirilmelidir.

Bu tür öğrenme deneyimleri çocuk tarafından doğal deneyimler gibi başlatılır. Ancak sürecin herhangi bir yerinde yetişkin sürece katılır ve süreci yönlendirir.

Bu deneyimler planlı olan etkinliklerden oluşur. Okul öncesi öğretmeni ya da veli tarafından planlanan etkinlikler aracılığı ile çocukların kavramları öğrenmeleri sağlanır. Öğrenme deneyimi yetişkin tarafından başlatılır ve yönergeler yoluyla çocuğun istenilen kavramları öğrenmesi sağlanır. Bu deneyimler bireysel, küçük ya da büyük gruplarla gerçekleştirilebilecek biçimde planlanabilir.

Kavram karikatürleri, kavram ağları, kavram ve zihin haritaları, kavramsal değişim metinleri ve analojiler öğrencilerin kavram öğrenmelerini destekleyen öğretim araçları olarak ifade edilebilir.

Novak (1972) tarafından geliştirilen kavram haritaları iki boyutlu grafiksel araçlar olup en genel kavram başlığı altında yer alan tüm kavramların aralarındaki ilişkiyi gösterirler. Kavram haritaları Novak (1995) tarafından, kişinin sahip olduğu bilgiyi görsel olarak temsil etmesini sağlayan ve sahip olduğu kavramlar arasındaki ilişkiyi hiyerarşik bir biçimde düzenlemesine yardımcı araçlar olarak tanımlanmaktadır. Anlamlı öğrenme sürecinin başlatılmasına yardımcı olan kavram haritaları aynı zamanda yeni kavramların ve fikirlerin öğrenenin mevcut bilgileri ile bütünleştirilmesine de yardımcı olmaktadır. Anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi için bireyin karşılaştığı yeni bilgiyi var olan bilgi yapılarıyla ilişkilendirmesi önemlidir. Kavram haritaları bireylerin bilginin görsel bir sunumunu sağlayan araçlardır.

Kavram haritalarının hazırlanmasında izlenmesi gereken adımlar şunlardır:
• Öncelikle konuya ilişkin tüm kavramlar belirlenir.
• Kavramlardan en geniş kapsamlı olanı haritanın en üstünde olacak şekilde sıralanır.
• Harita, en genel kavramlar en tepeye gelecek şekilde oluşturulur. Genellikle en tepede bir, iki, en çok üç kavram yer almaktadır.
• Her bir genel kavramın altına yerleştirmek için iki ile dört arasında alt kavram seçilir. Her bir kavram altına üç ya da dört alt kavramdan fazlasını yerleştirmekten kaçınılır. Eğer bir üst/genel kavram altında altı ya da sekiz kavram varsa, sıklıkla bu kavramlar arasına kapsayıcılık açısından bir ara kavram yerleştirilebilir ve böylece hiyerarşide ayrı bir basamak oluşturulabilir.
• Kavramlar birbirleriyle çizgiler aracılığıyla ilişkilendirilir. Bu çizgiler bir ya da birkaç ilişkili sözcükle tanımlanır. İlişkili sözcük iki kavram arasındaki ilişkiyi tanımlayacağı için bir cümle ya da ifade olarak düşünülebilir. Bağlantılar anlamlı ifadeler oluşturur.
• Harita yeniden değerlendirilerek yeni kavramların eklenmesi, çıkarılması ya da hiyerarşideki yerinin değiştirilmesi süreci gerçekleştirilir. Bu süreç pek çok kez tekrarlanabilir.
• Haritanın farklı bölümlerinde yer alan kavramlar arasındaki olası bağlantılar araştırılır ve bulunan bu bağlantılar isimlendirilir. Bu karşılıklı bağlantılar sıklıkla yaratıcı ilişkilerin keşfedilmesine/görülmesine yardımcı olur.
• Kavram etiketlerine kavramların belirli örnekleri eklenebilir.
• Kavram haritaları aynı kavram kümeleriyle farklı formlarda oluşturulabilir. Bir kavram haritasının oluşturulmasında tek bir yol yoktur. Kavramlar arasındaki ilişkilerin algılanış sekli kavram haritasının yapısını oluşturan belirleyici unsurdur.

Bir eğitim materyali olarak öğrenme ve derse katılımı arttırmada kullanılan önemli bir karikatür türü de kavram karikatürleridir. Kavram karikatürlerini, diğer karikatürlerden ayıran en önemli özellik bir soruna ya da olaya ilişkin biri doğru, diğerleri ise yanlış ve bilişsel çatışma yaratacak yanılgılar içeren ifadeler sunmasıdır. Bir başka ifadeyle karikatürlerde tek bir doğru cevabın olması gerekmezken, kavram karikatürlerinde amaç bireyleri düşündürerek ve tartıştırarak doğruyu bulmalarını sağlamaktır. Kavram karikatürleri özellikle küçük yaş öğrencilerin bilgilerini eğlendirerek sorgulatma amacıyla kullanılmaktadır.

Kavram ağları semantik bir araç olup; öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirme, kavramlar arasında yeni ilişkiler kurmalarına ya da kavramsal yapılarının yeniden düzenlenmesine yardımcı olur. Kavram ağları hazırlanırken öncelikle kavram ağı hazırlanacak olan konunun kavramları ve bu kavramların özellikleri listelenir. Daha sonra ise diğer kavramları da kapsayan en genel kavram belirlenerek merkeze alınır. Merkez kavramdan çıkan tek yönlü oklar ile daha alt kavramlar yazılır. Bir sonraki aşamada listelenen özellikler, ilgili oldukları kavramların altlarına yazılarak kavramlar özelliklerine göre gruplandırılır. Kavram ağlarında, kavram haritalarında olduğu gibi kavramların kutu içerisine alınması, kavramlar arasında önermeler içeren ilişkilerin kurulması gibi gereklilikler bulunmamaktadır. Bu nedenle kavram ağlarının diğer tekniklere göre daha kolay hazırlanabildiği söylenebilir.

Zihin haritaları, beyne işaret veren anahtar sözcükler arasındaki ilişkileri ve kavramları birlikte sunan fikirlerin, düşüncelerin şekillerle imgelerle desteklendiği, bir konuya ilişkin özet bilgi sunan ve bireylerin yaratıcılıklarını geliştiren bir grafik materyal olarak tanımlanabilir. Zihin haritalarının temel varsayımı Roger Sperry ve arkadaşlarının beyne ilişkin çalışmaları olarak ifade edilebilir. İzleyen süreçte Buzan, 1960’lı yılların sonuna doğru “Zihin Haritalama” tekniğini geliştirmiştir. Zihin haritalama, beynin sağ ve sol yarımkürelerinin işleyiş süreçlerini birlikte ele alan ve bunları bütünleştirmeyi sağlamaya yardımcı olan görsel bir öğrenme tekniği olarak tanımlanabilir. Buzan (1976) tarafından notların olabildiğince kısa ve öz olması ve görsel unsurlar kullanılarak dikkat çekici hale getirilmesi fikrine dayalı olarak geliştirilen zihin haritaları, not tutma temelli bir yöntem olarak geliştirilmiştir. Zihin haritaları, zihinsel çağrışımı temel alan öğrenen bireylerin etkin olmalarını sağlayarak, kendi düşüncelerini özgürce yansıtmalarına olanak tanıyan, onların yaratıcı fikirler geliştirmelerini destekleyen bir tekniktir. Zihin haritaları renkler, resimler, şekiller kullanarak beynin sağ ve sol lobunun birlikte çalışmasını sağlayarak anlamlı ve kalıcı öğrenmenin gerçeklemesine yardımcı olmaktadır. 

İzlenmesi gereken ilgili adımlar şunlardır:
• Çalışmaya boş bir sayfanın ortasından başlanır. Bunun nedeni, ortadan başlamanın beyne düşüncelerini her yöne doğru genişletme, kendini özgürce ve doğal olarak ifade etme özgürlüğünü vermesidir.
• Merkezî fikir için bir resim ya da bir çizim kullanılır. Çünkü bir görsel sözcükler-le ifade edilebilen bir metinden daha fazlasını anlatır. Bunun da ötesinde bireyin merkeze odaklanmasını sağlayarak çizim sürecine uyum sağlamasını destekler.
• Zihin haritasında farklı renkler kullanılır. Renkler ilgi çekicilik yaratmanın yanı sıra zihin haritasına canlılık ve yaşam katar, enerji verir ve süreci eğlenceli hale getirir.
• Ana dallar merkezî görselle bağlantı sağlar. İkinci ve üçüncü düzey dallar ise, birinci ve ikinci düzeydeki görsellerle ilişkilendirilir. Ana dallar arasında bağlantı kurulması aynı zamanda düşüncelerin temel yapısının oluşturulmasını da sağlar. Bu doğada bir ağacın dallarının bir merkezden çıkıp birbirleriyle bağlantılı olarak yayılmasına benzetilebilir.
• Dallar düz çizgiler yerine kıvrımlı şekilde yapılır. Tıpkı ağaçlarınki gibi eğri/yamuk organik dallar göze çok daha dikkat çekici ve ilginç gelecektir.
• Her bir çizgi için bir anahtar sözcük kullanılır. Çünkü sözcükler zihin haritasını daha güçlü ve esnek hâle getirir. Bu sözcükler yeni fikir ve düşüncelerin oluşmasına olanak tanır. Deyimler ya da uzun cümleler ise bu tetikleyici etkinin sönmesine neden olur. Anahtar sözcük kullanılan zihin haritaları tüm eklemleri çalışan bir ele, cümleler ve söylemler kullanılan bir zihin haritası ise sıkı bir şekilde bağlanmış ve sabitlenmiş bir ele benzetilebilir.

Kavramsal değişim metinleri; öğrencilerin kavram yanılgılarını ve bu yanılgıların nedenlerini belirten
ve yanlışlıkları örneklerle açıklayan metinlerdir. Öğrencilere kavram yanılgılarının sunulduğu kavramsal değişim metinleri, onların önceki bilgileri üzerine düşünmelerini sağlar. Kavramsal değişim metinlerinin hazırlanmasında öğrenenlerin o konuya ilişkin olası kavram yanılgıları dikkate alınmalıdır.

Analojiler, daha çok ilköğretim çağındaki öğrencilerin sahip oldukları bilgileri zihinlerinde anlamlı bir biçimde bütünleştirme amacıyla kullandıkları, ön bilgilerle yeni bilgiler arasında köprü görevi gören yararlı ve etkili araçlardır. Bir başka ifade ile öğrencilerin var olan bilgileriyle yeni edindikleri bilgileri ilişkilendirmelerine olanak tanıyan ve yeni kavramların öğrenilmesini kolaylaştıran bir kavram öğretim tekniğidir.

Analoji türleri şöyle sıralanabilir:
• Basit analojiler,
• Hikâye tarzında analojiler,
• Oyunlaştırılmış analojiler,
• Resimle yapılan analojiler.

Bir şeyin diğer bir şeye benzetilerek açıklanmasıdır. Örneğin; yaşlılığın sonbahara, yiyeceklerin yakıta, vücudun fabrikaya, gözün fotoğraf makinesine, kalbin pompaya, beynin cevize, böbreğin fasulyeye benzetilmesi gibi.

Bir olayın açıklamasının bir başka olaya benzetilerek yapılmasıdır. Örneğin; vücudumuzun kendini mikroplara karşı savunması analoji yoluyla açıklanabilir. Burada vücudumuz bir kaleye, mikroplar da bu kaleye saldırıda bulunan düşmanlara benzetilir. Düşmanların kalenin savunmasız yerlerinden girmeyi deneyeceği gibi mikroplar da vücuda açık olan kulak, burun gibi organlar ile savunması düşük olan açık yaralardan girmeye çalışır. Ancak kalenin kapılarını koruyan demir parmaklıklar gibi burun ve kulaklarda bulunan tüylerin de insan vücudunu koruyacağı ifade edilir. Kaleye girişi engellemek için kullanılabilecek bir başka yol da kapı önlerine yağ dökerek kayganlaştırmak ve yürümeyi zorlaştırmaktır. Tükürük vücutta yağların gördüğü kayganlaştırma ve mikrop öldürme görevini üstlenmiştir. Benzer biçim de deri de kale duvarına benzetilebilir. Kalenin askerleri ile akyuvarlar koruma görevleri açısından benzetilebilirler.

Bu tür analojilerde olaylar oyunlaştırılarak eğlenceli hale getirilir. Örneğin bitkiler nasıl fotosentez ile besinlerini üretirlerse insanlar da yemek yaparak beslenirler.

Aynı şekilde ağızda gerçeklesen sindirim ile mutfak robotunun çalışması oyunlaştırılarak küçük sınıflardaki öğrencilerin eğlenerek öğrenmeleri sağlanabilir.

Açıklanması gereken olayın sözlü olarak değil de resimlerle ifade edilmesidir. Bu tür analojileri oluştururken öğrenciler görsel hafızalarını da işe koşarlar.

Anlam çözümleme tabloları, varlık veya nesnelerin özelliklerine göre sınıflandırılması amacıyla öğrencilerin de etkin katılımlarıyla düzenlenen iki boyutlu çizelgelerdir.

İlkokul düzeyinde bir anlam çözümleme tablosunun hazırlanmasında izlenecek basamaklar şöyle sıralanabilir:
• Öğretmen dersin o günkü kazanımına uygun bir konu başlığı belirler.
• Konu başlığı tahtaya yazılır. Örneğin, bu başlık “madde ve özellikleri” olabilir.
• Öğrencilerden mümkün olduğunca çok madde adı bulmaları istenir ve bulunan adlar tahtaya yazılır.
• Öğrencilere, bulunan her bir maddenin özellikleri sorulur ve bu özellikler tahtaya yazılır. Maddelerin özellikleri; katı-sıvı-gaz olmaları, yüzmeleri ya da batmaları, parlak ya da mat olmaları, yumuşaklık-sertlik olabilir.
• Örnekte iki boyut vardır. Madde bir boyut, özellikleri bir boyuttur. Bu nedenle tahtaya iki boyutlu bir çizelge çizilir. Bir tarafına maddeler, diğer tarafına özellikleri sıralanır.
• Öğrencilerden maddede var olan bir ya da birden fazla özelliği seçerek (X) işareti ile işaretlemeleri istenir.

Kavram yanılgıları bilimsel gerçeklerle örtüşmeyen, kişisel deneyimlere dayalı olarak oluşmuş ve bilimselliği kanıtlanmış kavramların öğrenilmesini zorlaştıran ya da engelleyen bilgiler olarak ifade edilmektedir.

Öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarının giderilebilmesi ve doğru bir kavramsal gelişim sürecinde ilerleyebilmesinin sağlanmasında dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:
• Öğrenci karşılaştığı problemin çözümünde geçmiş bilgilerinin yetersizliğinin farkına varabilmelidir. Bir başka ifade ile sahip olduğu kavram dağarcığının yetersizliğini kendisi kabul etmelidir.
• Öğrencinin yeni karşılaştığı kavram eski bildikleri ile ilişkili olmalı, bir başka deyişle öğrenci geçmiş bilgilerinin desteği ile yeni kavramı anlayabilir olmalıdır. Öğretmenin bu süreçteki rolü öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyini dikkate alarak kavramı anlaşılabilir biçimde sunmak ve süreç sonunda öğrencinin kavramı kendisinin tanımlayabilmesini sağlamaktır.
• Öğrencinin yeni karşılaştığı kavram öğrencinin mantığına uygun yani önceki kavramları ile uyum içerisinde olmalıdır.
• Öğrencinin karşılaşacağı yeni kavram işlevsel olmalıdır. Onun karşılaşacağı problemlerin çözümüne katkı sağlamalı, öğrencinin yapacağı araştırmalara ve fikirlere yol gösterici olmalıdır.

Kavramların öğrenilmesi ve kavram yanılgılarının giderilmesi için kullanılacak yöntemlerden biri de 5E öğrenme modelidir. Bu model; giriş, keşfetme, açıklama, derinleştirme (genişletme) ve değerlendirme aşamalarından oluşur.

Kavram; benzer özelliklere sahip olan fikirler, objeler ve olaylar grubuna ortak olarak verilen isim olup bireyin düşünmesini sağlayan zihinsel araçlardır. Kavram öğrenimi bebeklikle başlayıp yaşamın sonuna dek devam eden bir süreçtir. Kavram; nesne, görüş ve olaylardan benzer özellikleri taşıyanlara verilen ortak isimdir. Genel ve soyut olan, bir ya da iki sözcükle ifade edilen, uygulamada evrensel olan, belirli bir zaman dilimine bağlı olmayan, ortak özelliklere sahip ama aynı zamanda farklı özellikleri de temsil eden sözcük ya da terimler “kavram” olarak ifade edilir.

Kavramlar, sahip oldukları bu ortak özelliklerine dayalı olarak aynı küme, sınıf ya da grup içinde yer alan örneklerdir. Kavramlar; varlıkların ve düşüncelerin benzer, geçişken ve ayırıcı özelliklerine göre oluşturulmuş gruplara verilen adlardır.

Bir ifadenin kavram olabilmesi için isim olması, ayırt edici ve ayırt edici olmayan özelliklerinin olması ve örnekler içermesi gerekir.

Öğrenilebilirlik, kullanılabilirlik, açıklık, genellik ve güçlülük olmak üzere sahip olması gereken beş temel özelliktir.

Öğrenilebilirlik: Kavramlar sonradan öğrenilir. Ancak bitki gibi gözlemlenebilen somut kavramlar daha kolay öğrenilirken, mikroskobik canlılar gibi tanımlanmış soyut kavramlar daha zor öğrenilir.

Kullanılabilirlik: Kavramlar, ilkeleri anlama, problem çözme gibi farklı alanlarda kullanılırlar. Kavramların kullanım sıklığı çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemi ve bilişsel düzeyine göre değişir. Örneğin; canlı kavramı ilkokul düzeyinde; genetik kavramı ise ortaokul düzeyinde daha sık kullanılır.

Açıklık: Kavramlar açık ve anlaşılır olarak ifade edilmeli, konu alanı uzmanları tarafından kavramın anlamına ilişkin görüş birliği bulunmalıdır. Örneğin; araştırmacılar başarı kavramına ilişkin daha açık bir tanımlama sunarken; yaratıcılık kavramına ilişkin daha belirsiz ve farklı tanımlamalar yapabilmektedir.

Genellik: Kavramlar genellikle hiyerarşik olarak yapılandırılır. Daha açık bir ifade ile genelden özele doğru sıralanırlar. Genel kavramlar hiyerarşinin üstünde bulunurken genellikleri azaldıkça özel kavramlara dönüşürler. Örneğin; bitki genel bir kavram iken çiçekli bitkiler, çiçeksiz bitkiler, tohumlu, tohumsuz bitkiler daha özel kavramlardır ve genel kavramın alt grubunu oluşturur.

Güçlülük: Kavramın gücü, diğer kavramların ve ilkelerin anlaşılmasını sağlama, problem çözmeye yardımcı ve destek olma derecesine göre değerlendirilmektedir. Örneğin; hücre kavramı vücudumuzdaki sistemleri oluşturan organların ve yapıların görevlerinin anlaşılması için bir temel oluşturduğundan güçlü bir kavramdır.

Kavramlar, zihinde oluşma şekillerine göre ‘somut’ ve ‘soyut’ olmak üzere iki grupta incelenebilir.

Kavram gelişiminde gruplama, genelleme, ayırma ve tanımlama olmak üzere dört zihinsel süreç kullanılır.

Matematiksel kavramlar gerçek yaşam durumları, somut nesnelerle öğrenme, sembollerle gösterme ve sözel olarak açıklayabilme aşamalarının
sırasıyla gerçekleştirilmesi sonucu kazanılır.

Piaget tarafından gelişim dönemleri; duyusal motor dönemi, işlem öncesi dönem, somut işlemler dönemi ve soyut işlemler dönemi olarak adlandırılmıştır.

Herhangi bir nesnenin biçimi veya mekandaki konumu değiştiğinde; ağırlık, miktar ve hacimde değişiklik olmayacağı gerçeğini anlama ve uygulama yetisidir.

Vygotsky’ nin (1978) ilkeleri dikkate alınarak gerçekleştirilen bir öğrenme- öğretme ortamındaki temel ilkeler aşağıda sıralanmıştır.

• Öğrenme sosyal ve işbirlikli bir etkinliktir.
• Bir çocuğun kendi başına gerçekleştirebileceğinden daha zor üst düzey görevler
  verilerek potansiyelinin artırılmasını sağlamak olarak tanımlanabilecek “yakınsal
  gelişim alanı”, eğitim programı hazırlama ve ders planlamada bir yol gösterici olarak
  görülmelidir.
• Öğrenme, bağlamın çocuk için anlamlı olması durumunda gerçekleşir. Bu nedenle
  öğrenme ve bilgi kazanımı çocukların gerçek yaşamlarından ayrı düşünülemez.
• Okulda öğrencilerin yaşadıkları deneyimler onların okul dışı deneyimleri ile yakından
  ilişkili olmalıdır. Bu nedenle öğretmenin çocuğu ve yakın çevresini tanıması
  anlamlı öğrenme için bir gerekliliktir.

Novak tarafından geliştirilen kavram haritaları iki boyutlu grafiksel araçlar olup en genel kavram başlığı altında yer alan tüm kavramların aralarındaki ilişkiyi gösterirler. Kavram haritaları Novak tarafından, kişinin sahip olduğu bilgiyi görsel olarak temsil etmesini sağlayan ve sahip olduğu kavramlar arasındaki ilişkiyi hiyerarşik bir biçimde düzenlemesine yardımcı araçlar olarak tanımlanmaktadır.

Karikatürler psikolojik etkileri boyutu ile öğrenme ve öğretme sürecinde etkili olan, mizahın etkin bir biçimde kullanıldığı araçlar olarak tanımlanabilir. Karikatürler, bireylerin olaylara ilişkin farklı bakış açılarını görerek çok boyutlu düşünmelerine yardımcı olur. Bir eğitim materyali olarak öğrenme ve derse katılımı arttırmada kullanılan önemli bir karikatür türü de kavram karikatürleridir. Kavram karikatürleri bir karikatür
yapısında olan ve öğrencinin düşüncelerini herhangi bir kaygı taşamadan ifade etmesine olanak tanıyan, kavram yanılgılarının belirlenmesi ya da değerlendirilmesi amaçları ile kullanılan araçlardır.

Kavramların isimlerini, özelliklerini ve kavramlar arasındaki ilişkileri gösteren iki boyutlu görsel araçlardan biri de kavram ağlarıdır. Kavram ağları semantik bir araç olup; öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirme, kavramlar arasında yeni ilişkiler kurmalarına ya da kavramsal yapılarının yeniden düzenlenmesine yardımcı olur.

Zihin haritaları, beyne yol gösteren anahtar sözcüklerle birlikte ilişkiler ve kavramları bir arada sunan grafiksel materyallerdir. Kavram haritaları gibi görsel bir teknik olan zihin haritaları, beyne işaret veren anahtar sözcükler arasındaki ilişkileri ve kavramları birlikte sunan fikirlerin, düşüncelerin
şekillerle imgelerle desteklendiği, bir konuya ilişkin özet bilgi sunan ve bireylerin yaratıcılıklarını geliştiren bir grafik materyal olarak tanımlanabilir.

Analojiler, daha çok ilköğretim çağındaki öğrencilerin sahip oldukları bilgileri zihinlerinde anlamlı bir biçimde bütünleştirme amacıyla kullandıkları, ön bilgilerle yeni bilgiler arasında köprü görevi gören yararlı ve etkili araçlardır. Bir başka ifade ile öğrencilerin var olan bilgileriyle yeni edindikleri bilgileri ilişkilendirmelerine olanak tanıyan ve yeni kavramların öğrenilmesini kolaylaştıran bir kavram öğretim tekniğidir.