Çocukları tanıma ve değerlendirme, onlara uygun eğitim ortamları hazırlayıp sunabilmek için  ön koşuldur. Çünkü çocuğu tanımayı ve onun her yönden gelişimini ve öğrendiklerini izlemeyi sağlayan değerlendirmenin, çocukla doğrudan çalışan başta öğretmen olmak üzere herkes tarafından iyi bilinmesi, eğitimin kalitesinin artırılması, belirlenen amaçlara ulaşılabilmesi ve bundan daha da önemlisi bireyin gelişim ve mutluluğunun sağlanabilmesi bakımından oldukça önemlidir.

Tanıma, bir nesne ya da özelliği, tanımlama ve çözümlemelere elverecek biçimde başkalarından ayırabilme durumu olarak tanımlanabilir. Bireyi tanıma ise bireyin hangi özelliklere, ne derece sahip olduğunu bilmektir.

Değerlendirme, yapılan ölçme sonucunda elde edilen sonuçların br ölçütle karşılaştırılarak, elde edilen ölçümün sonuçları üzerinden karar verme işlemidir.

Bireyi tanımanın, hem bireyin kendisini tanımasını hem de başkasının/başkalarının bireyi tanımasını ifade eden iki boyutu vardır.

• Çocukları tanıma ve değerlendirme konusunda kullanılan teknik ve araç amaca uygun olmalı ve tekniği bilen kişiler tarafından uygulanmalıdır.
• Çocuk hakkında elde edilen bilgiler, çocukla uygun bir biçimde paylaşılmalıdır. 
• Çocuk tek başına değil çevresi ile birlikte ele alınmalıdır.
• Değerlendirme belli bir amaca hizmet etmelidir. 
• Çocukları tanıma sürekli olmalıdır. 
• Çocuklarla ilgili toplanan bilgiler sistematik biçimde kaydedilmeli ve düzenli olarak değerlendirilmelidir.
• Değerlendirme, tüm öğrencilerin yararına olmalıdır. 
• Çocukları tanıma sürecinde çocukların yapamadıklarından daha çok yapabildiklerine odaklanılmalıdır.
• Çocuklarla ilgili elde edilen bilgiler doğru ve tarafsız biçimde elde edilmeli ve yine aynı esaslara dayalı olarak da değerlendirilmelidir.
• Öğretmenler kullanacakları aracın özelliklerini çok iyi bilmeliler, elde ettikleri verilerin sonuçlarını değerlendirirken de adil olmalıdırlar.
• Çocukların her yönüyle bir bütün olarak tanınıp değerlendirilmesi esastır.
• Çocukların yaptıkları kadar, yaptıklarını neden, nasıl ve ne düzeyde yaptıkları da önemlidir. 
• Çocukları tanıma amaçlı standart testler kullanılması gerektiğinde, geçerlik ve güvenirliği ortaya konulmuş testler tercih edilmelidir.
• Çocukları tanıma ve değerlendirme çalışmaları eğitim programlarının bir parçasıdır.

Bireylerin fiziksel ve biyolojik gelişim hızları ve özellikleri birbirinden farklıdır. Bireyin boyu, kilosu, saç, göz ve ten rengi, cinsiyet, beden biçimi gibi özellikler, beden yapısındaki farklılıklar olarak açıklanmaktadır. Bireyin bedensel ve psikolojik sağlığı; ortopedik, görme, işitme, konuşma ve zihinsel yetersizlik; öğrenme ve uyum güçlüğü ile süreğen hastalık ya da hastalıklarının olması; üstün zekâlı veya üstün yetenekli olma; sürekli veya kısa süreli destek hizmet gerektiren durumlar yaşaması, ciddi bir kaza ya da ameliyat geçirmiş olması yine bireyin fiziksel ve biyolojik özelliklerinden kaynaklanan farklılıklardandır.

Bireylerin davranışsal özelliklerini belirleyen etmenler arasında ilgi ve yetenekleri; kişilik özellikleri; bilgi, beceri, başarı ve uyumları; duygusal durumları; alışkanlıkları ve arkadaş ilişkileri ile benlik algıları gibi durumlar sayılmaktadır. 

Organizmanın herhangi bir gereksinimi gidermek için belli bir yönde etkinlik göstermesi eğilimi güdü olarak tanımlanmaktadır. Güdüler istenen ya da istenmeyen davranışların gerçekleşip gerçekleşmemesinin temel belirleyicilerindendir.

En genel anlamıyla, “bireyin kendini nasıl gördüğü veya nasıl değerlendirdiği” biçiminde tanımlanan benlik kavramı, kişinin kendisiyle ilgili oluşturduğu tüm olumlu ve olumsuz bilinçli algılardır. Bir başka deyişle benlik, bireyin zihinsel ve fiziksel özelliklerinin toplamı ve bireyin sahip olduğu tüm bu özelliklere ilişkin kendini değerlendirmesidir. Benlik, sosyal ve fiziksel çevre içerisinde bireyin yaşadığı etkileşimler sonucunda zamanla oluşmaktadır.

Bireyin olumlu ya da olumsuz davranışlarına bireyin ilgi ve yetenekleri; kişilik özellkleri; bilgi, beceri, başarı ve uyumları; duygusal durumları; inanç, tutum, değer ve alışkanlıkları ile benlik algıları gibi davranışsal etmenler yön vermektedir.

• Aile yapısındaki farklılıklar: Bireyin içinde yaşadığı ailenin geniş aile, çekirdek aile, boşanmış aile ya da tek ebeveynli aile olması; anne-babadan birinin ya da ikisinin de kaybı, ailedeki birey sayısındaki değişiklik ya da ailedeki cinsiyet dağılımındaki farklılıklar gibi pek çok bireysel farklılık bulunmaktadır. 
• Ailenin eğitim anlayışı ve tutumlarındaki farklılıklar: Anne-babaların çocuklarından beklentileri farklılık göstermektedir. Bu beklentiler cinsiyetlere göre farklılık gösterebileceği gibi, ailenin kendi geçmiş yaşantılarınına ve anlayışlarına da dayalı olabilmektedir.
• Ailenin sosyal, kültürel ve ekonomik durumundaki farklılıklar: Ailenin çevresi ile olan ilişkileri, ailenin öz geçmişi, hastalık, ölüm, boşanma, şehir ya da ülke değişikliği gibi ailenin geçmişindeki önemli yaşantılar, anne-babanın öğrenim durumu, meslekleri, gelir düzeyleri gibi özellikler her bireyde farklılıklar göstermekte ve bireylerin davranışlarını bir şekilde etkilemektedir.
• Ailenin yaşadığı çevrenin olanakları: Bireyin yaşadığı yerin bir köy olması ile büyük bir şehir olması da önemli bir farklılık yaratan değişkenlerdendir. Bireyin karşılaştığı olanaklar, yaşantı zenginliği açısından önemlidir. Yine bireyin yaşadığı sosyal çevrenin dışında etkileşimde bulunduğu doğal çevrenin özellikleri de bireylerin yaşamlarını etkilediğinden davranışlarına etki etmektedir.

Erken çocukluk döneminde çocukları tanıma ve değerlendirme sürecinde de bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir. Bunlar şöyle özetlenebilir:

• Kullanılan araç ve yöntemlerin bilimsel açıdan belli standartlara uygun olması.

• Elde edilen verilerin kişisel yargılardan uzak ve nesnel olması.

• Çocukla ilgili tutulan kayıtların saklanmasında gizliliğe saygı ve özen gösterilmesi.

• Çocuklarla ilgili veri toplamak amacıyla yapılan gözlem ve değerlendirmelerin güncel, doğru ve tutarlı olması.

• Çocuklara ilişkin gözlem, bilgi toplama, inceleme ve değerlendirme kayıtlarının öğretim plan ve programın uygulanmasına yardımcı olması.

• Çocuğun gelişim ve davranışlarıyla ilgili yargıların birden fazla eğiticinin gözlem ve kayıtlarına dayandırılması. 

Ancak amaca dayalı olarak yapılan değerlendirmenin, tanılayıcı, biçimlendirici ve düzey belirleyici olmak üzere üç türü vardır. Tanılayıcı değerlendirme programa girişte, biçimleyici değerlendirme program esnasında ve düzey belirleyici değerlendirme de programın sonunda yapılan değerlendirme olarak tanımlanabilir. Tanılayıcı değerlendirmenin amacı öğrencilerin herhangi bir programa veya öğretim etkinliğine başlamadan önceki bilişsel davranışlarını, duyuşsal özelliklerini ve devinsel/psiko-motor becerilerini belirlemektir. Biçimlendirici değerlendirme ise öğrencilerin bir programa veya öğretim etkinliğine başladıktan sonraki süreçteki öğrenmelerini, bu süreçte yaşadıkları öğrenme güçlüklerini ve gereksinimlerini ortaya koyarak, gerekli iyileştirme ve düzenlemelerin yapılmasını amaçlayan, uygulanan programla ilgili sürekli geribildirim sağlayarak programın düzenlenmesi ve geliştirilmesini işlevini de üstlenen değerlendirmedir. Düzey belirleyici değerlendirme ise program sonunda ya da bir öğretim etkinliği sonunda yapılan öğrencinin program sonundaki başarı düzeyini belirlemeye dönük öğrencilerin kazandıkları davranış, özellik ve becerilerin ölçülmesini amaçlayan değerlendirmedir. 

İnformal değerlendirme, standart testler ve benzeri gelişim envanterleri ve başarı testleri dışında kalan hemen her türlü değerlendirme tipini içeren geniş bir değerlendirmedir. İnformal değerlendirme daha çok doğal ortamlarda (örneğin; sınıa, oyun alanında, evde) ve rutin etkinlikler içinde (örneğin; grup etkinlikleri, oyun alanlarındaki sosyal etkileşim) gerçekleştirilir.

Okul Öncesinde çocukları tanıma ve değerlendirmede , standart testler, durumsal testler, kendini anlatma teknikleri ve gözlemsel teknikler kullanılmaktadır.

Standart testler maksimum performans (yetenek, başarı testleri), tipik davranış testleri (ilgi envanterleri, kişilik testleri, tutum ölçekleri) olarak iki gruba ayrılır. Standart testlerde testin içeriği, madde veya soru sayısı, testin açıklaması ve testi cevaplaması için verilen süre, testin uygulanması, puanlanması ve değerlendirilmesi testi alan her birey için aynıdır, standarttır

Kendini anlatma teknikleri adından da anlaşılacağı gibi bireyin kendini ifade etmesine dayalı anlatım odaklı teknikleri içermektedir. Kendini anlatma teknikleri arasında görüşme, anket, envanter, problem tarama listeleri, otobiyografi, psikodrama, oyun ve oyun terapisi ve arzu listeleri sayılabilir.

Psikodrama, bireyin kendisini tanımayı, kendisine ve durumlara dışarıdan bakmayı, hayatın doğal seyri içinde yaşamla başa çıkma gücünü artırmayı amaçlayan bir paylaşım yöntemi olarak tanımlanabilir. 

Psikodrama yöntemi, eylem, spontanlık ve yaratıcılık gibi üç temel sacayağı üzerine kurulmuştur. Bir başka ifadeyle psikodramadaki oyunlar, rol alma, canlandırma ve oluşturulan sahnelerin eylemsel olarak çalışıldığı hareketli bir yöntemdir

• Katılımlı gözlem: Katılımlı gözlemde gözlemci, gözlenen birey veya grup ile aynı ortamda bulunur ve onlarla birlikte aynı etkinliklere katılır.
• Katılımsız gözlem: Katılımsız gözlemde gözlemci, gözlenen grup veya olayın dışında kalarak grubu veya kişiyi dışardan objektif/tarafsız olarak gözler.
• Doğal Gözlem: Doğal gözlem, gözlemlenecek kişinin sürekli bulunduğu çevrede gerçekleştirilen gözlemdir.
• Yapay Gözlem: Yapay gözlem, laboratuvar ortamlarındaki gözlem gibi önceden hazırlanmış ve kişinin sürekli ya da daha önce hiç bulunmadığı ortamlarda gerçekleştirilen gözlemdir.
• Yapılandırılmış/sistemli gözlem: Yapılandırılmış/sistemli gözlem neyin nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğinin önceden planlandığı, amacın saptandığı ve belli kurallara uyarak yapılan gözlemdir. Gelişigüzel gözleme göre daha geçerli ve güvenilir bir gözlemdir.
• Yapılandırılmamış/gelişigüzel gözlem: Bu gözlemde veriler/bilgiler neyin, nerede, nasıl, ne zaman gözleneceğine ilişkin bir planın yapılmadığı, amacın saptanmadığı doğal bir ortamda rastlantısal olarak elde edilir.
• Sürekli gözlem: Sürekli gözlem bir durum veya olayın baştan sona kadar izlendiği gözlemdir. Sürekli gözlemde gözlem süresi olgunun, olayın veya durumun süresine göre değişiklik gösterir.
• Aralıklı gözlem: Aralıklı gözleme belli bir durumla ilgili birden fazla gözlem yapılması gerektiğinde başvurulur. Yapılan gözlemler arasında belli süreler vardır.

Aileye ait bilgi formları, öğretmenin çeşitli durum ve zamanlarda topladığı gözlem bilgileri, fotoğraar, çocuğa ve aileye ait anekdotlar, çocuğa ait kişisel bilgiler, fotoğraar, video kayıtları, çocuğun seçtiği sanat çalışmaları, çocuğun sorduğu sorular, bazı sorulara verdiği ilginç cevaplar, projeler etkili bir portfolyoda bulunması beklenen bilgilere ve dokümanlara örnek oluşturabilir.