Planlama, ön değerlendirme ve uygulama arasında olduğundan, bu iki süreç arasındaki bir köprüdür.

• Mümkün olan her bir seçenek değerlendirilmeli,
• Etkililiğin verimli olması için tahminlerde bulunulmalı,
• Sorun içinde bulunan ve tehlike içermeyen sonuçlar bile tespit edilmeli,
• İhtiyaç olunan kaynakların belirlenmesine çalışılmalı,
• Planın uygulanmasında ihtiyaç duyulan zamanın tahmin edilmesine çalışılmalıdır.

• Ele alınması gereken sorunlar ve kaygılar,
• Yapılacak uygulamanın amaçları,
• Müracaatçının üstleneceği etkinlikler ve alması gereken sorumluluklar,
• Uygulamanın tahmin edilen süresi,
• Yapılacak olan muhtemel toplantıların ve görüşmelerin yeri ve sayısı.

1. Müracaatçı ile çalışma
2. Sorunları önceliklerine göre sıralama
3. Sorunları gereksinimler biçiminde tanımlama
4. Müdahale düzeylerini belirleme
5. Amaçları oluşturma
6. Hedefleri belirleme
7. Sözleşme hazırlama

İyi bir planlama süreci, müracaatçı sisteminin süreçte ne kadar etkili olup olmadığıyla ilgilidir.

• Yoksulluk
• Cinsiyet
• Irk
• Etnik köken
• Yaş
• Engellilik
• Cinsel yönelim nedeniyle ortaya çıkan ayrımcılık
• Baskı riskleri

• İlk olarak müracaatçı için önemli olan sorunlar belirlenmelidir.
• Bu belirleme yapıldıktan sonra her bir sorun davranışsal terimlerle ifade edilmelidir. (Bir sorunun davranışsal terimlerle ifade edilmesi demek ölçülebilir olması, somut olması ve değişim için bir temel oluşturması anlamına gelmektedir.)
• Ardından var olan sorunlar müracaatçı için önemine göre sıralanmalıdır.
• Son olarak, öncelikli olarak ele alınacak sorunla ilgili, müracaatçı ile bir anlaşmaya varılmalıdır.

• Müdahalenin hedefleri ve amaçlarıyla, hangi yaklaşımın kullanılacağı konusunda karar
  vermek ve önerilerde bulunabilmek,
• Önerilen müdahalede başarı olasılığının, ters etki veya risklerinin farkında olmak,
• Anlaşılan hedefler doğrultusunda, bunlara ulaşmak için ne kadar süreye ihtiyaç duyulacağını bilmek,
• Müracaatçı için ne kadar zaman ve eğer gerekliliği varsa ne kadar paraya ihtiyaç duyulacağını bilmek,
• Müdahalenin sürecinin ve başarısının nasıl değerlendirileceğini bilmek,
• Sosyal hizmet uzmanı veya kurumun uygun gördüğü müdahalenin doğuracağı sonuçları bilmek,
• Gizlilik uygulamalarının kurallarını bilmek.

• Özel ilgiler ve aktiviteler,
• Aile ve arkadaşlara sahip olma,
• Eğitim ve iş geçmişi,
• Sorun çözme ve karar verme becerileri,
• İnançlar ve değerler,
• Kişisel nitelikler ve özellikler,
• Fiziksel ve maddi kaynaklar,
• Profesyonel hizmetler,
• Tutumlar ve bakış açıları,
• Duygusal ve zihinsel sağlık,
• Destek sistemleri ile diğer güçlü yönlerin karışımı

Müracaatçının sorunun varlığını fark etmesi ve kabul etmesi, yardım sürecinin ilerleyebilmesi için en temel koşuludur.

Sorun; varlığından rahatsızlık duyulan fiziksel, bilişsel, duyuşsal ve davranışsal bir şeydir.

Yokluğundan rahatsızlık duyulan fiziksel, bilişsel, duyuşsal ve davranışsal bir şeydir.

Sosyal hizmet uzmanı müdahale düzeyini değerlendirilmeli ve strateji belirlerken öncelikle müracaatçıların gereksinimleri üzerinde odaklanmalıdır. Ardından müracaatçının gereksinimi gözden geçirmesi ve gereksinimi karşılamak için alternatif stratejileri belirlemesi, stratejiyi belirlerken müracaatçıların güçlü yönlerini vurgulaması, her bir stratejinin artılarını ve eksilerini göz önünde bulundurması, en verimli ve en etkili stratejiyi seçmesi ve uygulaması gerekir.

• Sosyal hizmet uzmanı öncelikli ihtiyaca odaklanmalı ve müracaatçı ile birlikte ele alınacak sorun seçilmelidir.
• Sosyal hizmet uzmanı ihtiyaçları tekrar tekrar gözden geçirmeli ve çözüm üretmek için mikro, mezzo ve makro düzeyde alternatif stratejiler belirlemelidir. 
• Sosyal hizmet uzmanı, stratejilerini belirlediğinde müracaatçının güçlerine vurgu yapmalıdır.
• Sosyal hizmet uzmanı müracaatçı ile birlikte oluşturulan stratejinin avantajlarını ve dezavantajlarını değerlendirmelidir.
• Sosyal hizmet uzmanı en etkili görünen stratejinin üzerinde durmalı ve onu seçmelidir.

• Güçler müdahale planı daha sağlam olarak oluşur.
• Müracaatçı ile olan bağ kuvvetlenir.
• Sosyal hizmet uzmanının müracaatçıdan pozitif geri bildirim alır.
• Bir bakıma müracaatçı ile olan güven ilişkisi kuvvetlenir.
• Sosyal hizmet uzmanının, müracaatçının güçlü yönlerini katarak sürece devam etmesi, sorunlar üzerinde odaklanarak ilerlemesini kolaylaştırır.

Sosyal hizmet uzmanlarının rolü, her bir uygulanabilir seçeneğin muhtemel sonuçlarını açığa çıkarmak ve müracaatçının anlamasına yardımcı olmaktır.

1. Olası sonuç müracaatçı için istenir olmayabilir. Bu durumda müracaatçı tavsiye için muhtemelen sosyal hizmet uzmanlarını suçlayacak ve ilişki ciddi bir şekilde zarar görecektir.
2. Seçim müracaatçı için yararlı olabilir. Bu sonuç istenir bir şeydir ancak müracaatçıların sosyal hizmet uzmanlarına aşırı bağımlı hale gelmesi tehlikesini taşır, gelecekteki neredeyse her karar için sosyal hizmet uzmanlarının tavsiyesini isteyebilir ve kendi kararını verme konusunda çekingen olabilir.

• Müracaatçı gereksinimleri doğrultusunda karşılaştığı sorunları dikkatli bir şekilde tanımlamalı ve listelemelidir.
• Sosyal hizmet uzmanı, eğer var ise kendi tavsiyelerini belirtir ve bunların dikkate alınması gerektiğinin açıklamasını yapar. Sosyal hizmet uzmanı süreç içinde çözülmesi zorunlu sorunları dile getireceğinden emin olmalıdır.
• Sorunlar mantıklı bir şekilde listelenir. Müracaatçı listeyi inceler ve kendisine göre önceliği olan en yüksek iki ya da üç sorunu seçer. Aynı şekilde sosyal hizmet uzmanı da kendisine göre önceliği olan en yüksek iki veya üç sorunu seçer.
• Müracaatçı sosyal hizmet uzmanı ile yukarıdaki maddede bahsedilen adımları “Müracaatçının durum açısından en ağır sorunu hangisidir? Müracaatçının hangi sorunu en geniş kapsamlı ve olumsuz sorunudur?” gibi sorularla tartışmaları gerekmektedir.

1. Uygun bir sonuç üretmeyi amaçlayan sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı, amaçları oluşturarak sorun tanımını ve değişikliklere daha hakim olmalarını sağlamaktadırlar.
2. Amaçları oluşturmak, müracaatçının ilgilerinin ve sorunun tanımlanmasını sağlamakta ve müracaatçının güçlenmesini kolaylaştırmaktadır.
3. Amaçlar yardım sürecinde hem sosyal hizmet uzmanı hem de müracaatçıya yardım eden değerlendirme ve yöntem önermektedir.
4. Dikkatlice tanımlanmış amaçlar, değerlendirmenin daha kolay yapılmasına katkıda bulunmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanı hedefleri belirlerken hedeflerin yapılabilir, gerçekliği olan ve ölçülebilir olmasına dikkat etmelidir.

Amaç ile kıyaslandığında kullanılan hedef daha ayrıntılı olmaktadır. Bir hedef hangi durumlarda kimin neyi yapacağını net bir şekilde tanımlamaktadır.

• Genellikle sonrasında bir eylem fiili kullanılacak kelime ile başlamalıdır.
• Elde edilebilecek tek bir sonucu belirtmelidir.
• Başarılması için hedef gösterilen bir zaman dilimini belirtmelidir.
• Mümkün olduğunca nitelikli ve ölçülebilir olmalıdır.
• Yapılacak müdahaleye katılan müracaatçı ve diğerleri tarafından anlaşılabilir olmalıdır.
• Ulaşılabilir olmalı fakat yine de anlamlı bir değişim yaratmak adına, nitelikli bir meydan okuma olmalıdır.

Sözleşme, sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı arasında, müdahale süreci boyunca sürecek olan bir anlaşmadır.

Sözleşmede amaçlar, hedefler, eylem basamakları, zaman çerçevesi ve sorumlulukları içeren şeyler bulunmaktadır.

• Sözleşme müdahale sürecinin nelerden oluşacağını belirlemektedir.
• Sözleşme, sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçının birlikte yapmış olduğu bir anlaşmadır.
• Sözleşme genellikle amaçlar, yöntemler, zaman çizelgesi ve ortak sorumluluklardan oluşmaktadır.
• Sözleşmenin formatı yazılı veya yazılı olmayan şekilde olabilmektedir.

Genellikle kamu kurumlarında geçerli olmakta ve çocuk refahı alanında, gelişimsel (engellilik) durumlarında ve gözaltı veya şartlı tahliye durumlarını içeren olaylarda kullanılmaktadır.

Sözleşme planlama süreci boyunca yapılacak olan basamakların listelenmesini sağlamakta ve kimin hangi görevden sorumlu olduğunu açıklamaktadır.

• Sözleşmeler, mikro müdahalede, müracaatçının, sosyal hizmet uzmanının, kurumun ve diğer sistemlerin spesifik sorumluluklarını açıklamaktadır.
• Mezzo uygulamalarda, sözleşmeler birey ve grup rollerini, amaçlarını ve görevlerini belirleyebilmektedir.
• Makro uygulamalarda, üzerinde anlaşmaya varılmış planın her maddesinin resmiyet kazandırılmasını sağlamaktadır.

1. Sözleşmeler, müracaatçıların kendi sorunlarını çözmeleri için motive etmektedir. Çünkü müracaatçılar, sözleşmeyi yapana kadarki süreçte, hedef belirlemede ve amaç oluşturmada hep aktif olmuşlardır.
2. Müracaatçılar, değişim çabası içinde temel katılımcı olmayı öğrendikleri için, güçlenme konusunda da kendilerini geliştirmişlerdir.
3. Unutkan olan veya düzenli olamayan müracaatçılar için, sözleşmeler yapılacakların yazıldığı ödev ve görev listesi niteliği taşımaktadır.
4. Sözleşme ile birlikte planlanan hedefler ve amaçlar kayıt altına alınmaktadır.

Genellikle sosyal hizmet uygulamasının odak noktası ailelerdir.

Aile, karşılıklı iletişim ve etkileşim içinde olan, birbirine bağımlı bireylerden oluşan bir sistemdir.

Soruna neden olan davranışların neler olduğunu, aile üyelerindeki her bireyin oluşan sorundaki rollerinin ne olduğunu, sorunun her bir üyenin hangi psikolojik ihtiyacını ortaya koymakta olduğunu cevaplayacak sorular sormalıdır.

Planlama ve sözleşme yapma aşamasına geçmeden önce durumun değerlendirilmiş olması gerekmekte ve bu aşamada uygulanacak planlamanın açık ve net bir şekilde yapılması gerekmektedir.

Etkili planlama düşüncesi uygulayıcının yaratıcılığına ve çalışmanın alternatif gidişatında ailenin gönüllü çalışmasına bağlıdır.

Bir sözleşme, minimum düzeyde ailenin sorunları ya da konuları, müdahalenin amaçları, hedefler ve müdahale araçları, ailenin yerine getirmesi gereken görevler, müdahale süresi, görüşmelerin yeri gibi bilgileri içermelidir.

Planlamada en önemli unsur, bir grubun amacını oluşturmaktadır.

• Hedeflenen müracaatçı kitlesi içindeki insanların kendilerine göre, kuruma göre, diğer sosyal hizmet uzmanlarına göre, ilgili diğer kişilere göre ve planlama yapan sosyal hizmet uzmanına göre ihtiyaçları nelerdir?
• İhtiyaçların algısı konusundaki önemli benzerlikler ve farklılıklar nelerdir, hangi yönden bu algılar faydalıdır, hangi yönden uyumsuzdur, hangi algıların açıklığa kavuşturulması ve uzlaştırılması gerekmektedir?
• İhtiyaçlar üzerinde etkisi olan olası grup üyelerinin sosyal bağlam ögeleri nelerdir? (değerler, tavırlar, ekonomik durum, toplum kaynakları vb.)
• Olası grup üyelerinin gelişimsel ihtiyaçları nelerdir?
• Planlanmakta olan grup hangi ihtiyaçlara hitap edecektir?

1. Amacı oluşturma ve hedefleri belirleme 
2. Olası destek kaynaklarını ve olası grup üyelerini belirleme 
3. Üyeleri seçme
4. Grup kompozisyonunu belirleme
5. Üyeler gruba yönlendirme
6. Sözleşme yapma
7. Grup ortamını hazırlama

1. Grup merkezli amaçlar: Grubu destekleyen ve ilerlemesini amaçlayan hedeflerden oluşmaktadır.
2. Ortak grup amaçları: Bu tür amaçlar bütün grup üyeleri ile paylaşılmakta ve ortak kanaat oluşturulmaktadır.
3. Bireysel amaçlar: Bazı grup üyeleri,
   belli spesifik amaçlara ulaşmak için çalışmaktadır.

Üyelerin grup, grubun da üyeler için uygun olması önemlidir. Uyumlu olmayan ve kararsız, duygusal olarak kendini hazır hissetmeyen üyeler çatışmalar veya olumsuz sonuçlarla karşılaşabilmektedir.

Grup kompozisyonu yapılırken düşünülmesi gereken en önemli nokta grubun amacıdır. Amacı ortaya çıkaran ortak ihtiyaçlara sahip olmak grubun kompozisyonu belirlenirken en önemli etmenlerden biridir.

Grup oluştururken grubun boyutu, görüşmelerin sıklığı ve süresi, zaman sınırları, grubun açık veya kapalı olma durumu, üyelerin demografik özellikleri ve grubun yapılacağı yer göz önünde bulundurulmalıdır.

Sözleşme; davranışçı, bilişsel ve gerçeklik terapisinde, grup üyeler ya da müracaatçılara uymaları amacıyla imzatılan maddelerden oluşmaktadır.

1. Grup işleyişi için sözleşme yapma
2. Üyelerin hedefleri için sözleşme yapma

• Fiziksel ortamı hazırlama,
• Mali desteği güvence altına alma,
• Özel düzenlemeleri yapma.

Grupların amacı ve hedefler belirlendikten, olası destek kaynakları ve olası grup üyeler saptandıktan, üyeler seçildikten, grup kompozisyonu belirlendikten, üyeler gruba yönlendirildikten, sözleşme yapıldıktan ve grup ortamı hazırlandıktan sonra uygulama aşamasına geçilebilir.

Toplumda var olan sorunların belli bir sıraya konulması gerekir. Sosyal hizmet uzmanının önereceği programı toplumda çözümlenmesi gereken en öncelikli sorunlara göre şekillendirmesi önemlidir.

1. Gerçekten neyin gereksinim olduğunu açık bir şekilde tanımlamak için veri ya da bilgi toplanmalıdır.
2. Belirlenen gereksinimi karşılamak için toplumda hâlihazırda hizmet veren diğer kurumlar ya da programlar belirlenmelidir.
3. Müracaatçılarla ilgili diğer profesyonellerle temas kurulmalıdır.
4. Problemin ve gereksinimin toplumda yaşayan insanlar tarafından nasıl algılandığının ortaya konulması için onlarla görüşülmelidir.
5. Gereksinimler değerlendirilmelidir.

• Var olan gereksinim göz önünde bulundurulmalıdır.
• Oluşturulması için destek sağlanmalıdır.
• Sorumluluklar dağıtılmalıdır. Kimin, ne zaman, neyi yapacağı belirlenmeli, yön ve yöntem oluşturulmalıdır.
• Önerilen programın hedefi veya amaçları betimlenmelidir. Programın misyonu üç bölümden oluşmaktadır.
  • Karşılanmamış ihtiyaçlar açık bir şekilde tanımlanmalı ve belgelenmelidir.
  • Müracaatçıların hizmet alımları açık bir şekilde belirlenmelidir.
  • Program tarafından sağlanmış olan hizmetler planlı bir şekilde açıklanmalıdır.
• Hedefler açık ve net bir şekilde belirlenmelidir. Makro uygulamalardaki hedeflerin en az diğer müdahale alanları kadar açık ve net olması gerekmektedir. Çünkü toplumu oluşturan yapı, diğer müdahale düzeylerini oluşturan sistemler bütünüdür.
• Program için yapılabilirlik (fizibilite) çalışması gerçekleştirilmelidir. Bu uygulama, uygulama ve değerlendirmedeki ihtiyaçları karşılamak için yapılan sistematik değerlendirmelerdir.
• Programı başlatmak için gereksinim duyulan kaynaklar harekete geçirilmelidir.
• Programın nasıl işler hale getirileceği saptanmalıdır.
• Programda hizmetlerin nasıl sürdürülebilir olacağı ortaya konmalıdır.