EGYA’nın kapsadığı aktiviteler şunlardır:

• alışveriş
• telefon kullanma
• yemek yapma
• güvenlik
• ilaçlar
• finansal yönetim

GYA’nın kapsadığı aktiviteler şunlardır:

• beslenme
• banyo
• giyinme
• transfer
• tuvalet
• boşaltım

Beslenme değerlendirmesi şu tür değerlendirmeleri içermelidir:

• Antropometri değerlendirmesi: Kilo, boy, baş çevresi, kas kalınlığı ve bel çevresi gibi ölçümler yer almaktadır.
• Biyomedikal değerlendirmesi: Vitamin, mineral, protein, kan yağ düzeyleri, kemik yoğunluğu ölçümleri, yutma değerlendirmesi yer almaktadır.
• Klinik değerlendirmesi: Cilt, diş, saç değerlendirmesi, uyku alışkanlıkları, bağırsak alışkanlıkları, bulantı olması, kullandığı ilaçlar değerlendirilmelidir.
• Diyet değerlendirmedi: Yenilen besinler, besin gruplarına göre dağılımları, tüketilen sıvı miktarı, beslenme biçimi, diyetleri, alerjileri sorgulanmalıdır.
• Çevresel değerlendirmesi: Besin hijyeni, besin güvenliği, zehirlenme riski ele alınmalıdır.

Beslenme ve yutma değerlendirmesine başvurulması gereken durumlar şunlardır:

• Beslenme 30-40 dakikadan uzun sürüyorsa
• Aşırı öğürme varlığı
• Sert gıdaların zor yutulması
• Çocuklarda gelişimsel beslenme özelliklerini yapamama
• Anormal çiğneme davranışları
• Sürekli olarak besini reddetme
• Besini ağızda tutma
• Besinlerin hepsini reddetme
• Belirli besinleri tüketme
• Yemek yemek için zorlama ve kandırmaya gerek duyma
• Bakım verenin zorlanması
• Yutma güçlüğü tarif edilmesi
• Besinlerin hava yoluna kaçtığını düşünme
• Yutma durumunda değişiklik olması
• Beslenmeye bağlı öksürük, ses değişikliği yaşanması
• Yemek sonrası bulantı, kusma, ishal yaşanması
• Kilo değişikleri olması

Beslenme sorunları şu tanılara göre değişiklik gösterebilmektedir:

• Serebral Palsi
• Epilepsi
• Otizm
• Demans

1. İlaç Kullanımı
2. Yeme Sorunları

• Disfaji (yutma güçlüğü)
• Yemek yemeyi istememe
• Farklı yeme davranışları
• Kabızlık ve reflü
• Obezite ve Tip I DM
• Malnutrisyon

Engelli bireylerin beslenme uygulamalarında dikkat edilmesi gereken ilkeler şunlardır:

• Bireyin beslenme faaliyetini yaşından bağımsız olarak bilişsel durumu belirlemektedir.
• Bilişsel durum ile beceri arasındaki uyumsuzluk arttıkça yemek yeme ile ilgili düzenlemeler önemli olmaktadır.
• Beslenme düzeninin sürdürülmesinde bireyin katılımını kültürüne uygun bir biçimde bireysel beslenme eğitimi vermek önemlidir.
• Hastaya en sevdiği yiyecekler, neleri sevip sevmediği sorulmalıdır. Beslenme ile ilgili kültürel özellikleri dikkate alınmalıdır.
• Kişinin beceri düzeyine göre resimler, videolar kullanarak evde yemek pişirmeyi teşvik edici eğitimler önerilmektedir.
• Bireyin yapabildiği kadar kendi yemeğini kendisinin yemesi sağlanmalıdır.
• Yemek saatleri aceleye getirilmemelidir, hastalara zaman verilmelidir.
• Engelli birey ile bakım veren ilişkisi korunmalıdır.
• Beslenmede yeni besinleri baskı yapmadan yavaş yavaş denetilmelidir.
• Beslenme öncesinde hastanın yorgunluk durumu değerlendirilmelidir.
• Beslenme öncesinde gözlük, işitme cihazı, takma diş gibi araç-gereçleri takılmalıdır.
• Aynı besinlerin tüketilmesi, yeme ya da mide-bağırsak işlev bozuklukları, kabızlık şikâyetleri nedeniyle sorunların çözümü kolay olmayabilir. Şikâyetin nedeninin bilinmesi tedavinin belirlenmesine yardımcı olacaktır.
• Reflüsü olan engelli bireylerin beslenmesinde uygun pozisyon verme beslenmenin sürdürülmesine yardımcı olmaktadır.
• Obez ve diyabeti olan bireylere yönelik yaklaşım beslenme danışmanlığı, davranışsal değişimler, fiziksel aktivite başlıklarını içerecek şekilde farklı disiplinlerden oluşan ekip üyeleri ile gerçekleştirilmelidir.
• Beslenme yönetimi bireysel olmalı, bireyin tercihleri ve toleransına göre belirlenmelidir.

Engelli bireyde beslenme davranışı geliştirirken dikkat edilecek noktalar şunlardır:

• İştahı uyarılmalıdır.
• Yemek saatinde dikkat dağılması önlenmelidir.
• Yemek kişinin çiğneyebilme kapasitesine göre hazırlanmalı ve küçük porsiyonlar şeklinde tüketilmelidir.
• Beslemede kullanılan araç-gereçler bireyin durumuna uygun olmalıdır.

Yutma güçlüğü olan bireylere yönelik dikkat edilecek noktalar aşağıda yer verilmiştir:

• Yutma güçlüğü olan bireylere temel olarak besinleri püre haline getirilerek, kalori miktarları artırılarak (fındık, fıstık, süt, avakado, et gibi besin tüketimi) verilmelidir. İlerleyen dönemde ihtiyaca göre tüp ile beslenmeye geçildiğinde sağlık ekibinin uygulamaları izlenmelidir.
• Terapist tarafından önerilen ilkeler takip edilmelidir.
• Su, süt gibi ince sıvıların tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Sabırlı olunmalıdır. Yemek için zaman ayrılmalıdır.
• Yemek yerken ve içecek tüketirken birey dik oturtulmalıdır.
• Terapist aksini iletmedikçe pipet kullanılmamalıdır.
• Sıvı yutmada güçlük yaşayan bireylere çay kaşığıyla küçük miktarlarda sıvı verilmelidir.
• Her beslenmede küçük miktarlar denenmelidir.
• Yiyecek hastanın ağzında hissedebileceği kısma konulmalıdır.
• Beslenme sonrasında ayna ile hastanın ağzı kontrol edilmelidir.

Sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenme için yapılması gerekenler şunlardır:

• Az ve sık, her gün 3 ana, 3 ara öğün şeklinde beslenilmelidir.
• Her öğünde et ve ürünleri, süt ve ürünleri, sebze ve meyveler, ekmek ve tahıllardan oluşan 4 temel besin grubundan besin alınmalıdır
• Farklı öğünlerde aynı besin grubundan farklı besinler seçerek çeşitlilik sağlanmalıdır.
• Posa ve lif miktarı yüksek olan kuru baklagiller, sebze, meyve ve kepekli tahıllar tüketilmelidir.
• Susama hissi olmasa bile her saat başı bir bardak su içerek günde en az 8-10 bardak su tüketilmelidir.
• Yağ tüketimi sınırlanmalı; margarin, kuyruk yağı gibi katı yağların yerine sıvı yağ kullanılmalı ve kırmızı et yerine beyaz et tercih edilmelidir.
• Yemekler haşlama, ızgara ve fırında pişirme ile hazırlanmalıdır, kızartma, kavurma ile yemek hazırlanmalıdır.
• Günde bir çay kaşığı (6 gram) tuzdan fazla tuz tüketilmemeli, turşu, salamura, salça, gibi besinler az tüketilmelidir.
• Kabızlığı önlemek için sabahları aç karnına ılık su içilmelidir.
• Yemek yerken mutlaka dik oturulmalıdır.
• Ağız ve diş rahatsızlıkları tedavi ettirilmelidir.
• Yemek hazırlamak için kullanılan besinler kokmamış, çürümemiş, ekşimemiş, küflenmemiş, son kullanım tarihi geçmemiş taze ve temiz olmalıdır.
• Sabahları aç karnına düzenli olarak kilo tartılmalıdır.

Otizm Spektrum Bozukluğu ile izlenen çocuklar diğer çocuklara göre daha fazla uyku sorunu yaşamaktadır. Bu sorunlar uykuya dalış süresinin uzaması, uyku düzeninin bozulması, kâbus ve uyku süresinin kısalmasıdır.

Down Sendromu olan bireylerde gece uyanma, gündüz uykululuk, uyumaya direnme gibi sorunlar görülebilir. Ayrıca uyku apne sendromu da sıklıkla görülmektedir.

Serebral Palsi olan bireylerde sıklıkla uykuyu başlatma, sürdürme, uyku ve uyanma sürecinde sorunlar ve uykuda solunum bozuklukları görülebilmektedir.

Uyku sorunlarına yaklaşımda benimsenecek temel ilkeler şunlardır:

• Bireylerin kendi alışkanlıklarını tanıması oldukça önemlidir.
• Çevresel faktörlerinin kontrol altına alınması uyku kalitesini artırıcı bir faktördür.
• Yatak odası yalnızca uyku için kullanılmalıdır. Yatağa uyku geldiğinde gidilmeli ve yatılmalıdır.
• Birey yatağa yattığında 20–30 dakika içinde uykuya geçemiyorsa yataktan çıkmalıdır. Uykusu gelene kadar yatağa gitmemelidir.
• Yatak odası sessiz ve karanlık olmalıdır. Ancak bireyin karanlıkta uyumaktan korkma ihtimaline karşı bireysel tercihi uygulanmalıdır.
• Sabahları hep aynı saatte kalkmalı, yorgunluk bahane edilerek yatakta kalma süresi uzatılmamalıdır.
• Günün aynı saatlerinde düzenli olarak yatılmalı ve uyunmalıdır.
• Yatmadan önce yüz, ağız ve diş temizliği yapılmalıdır.
• Gün içerisinde, akşam saatlerine yakın olmamak kaydıyla mümkün olabildiğince egzersiz veya yürüyüş yapılmalıdır.
• Gün içinde, özellikle öğleden sonra ve akşam saatlerinde çay, kahve gibi uyarıcı maddeler alınmamalıdır.
• Akşam yemeği hafif olmalı ve yatma saatine yakın olmamalıdır.
• Gün içinde en az yarım saat güneş ışığı alınmalıdır.
• Gün içinde bireyin aktif olmasını sağlayacak faaliyetler yapması sağlanmalıdır.
• Çok yorgunluk hissedildiğinde gün içinde kestirmelere izin verilmelidir.
• Bireysel farklılıklar olabilmekle birlikte engelli bireylerin 14-16 saat uyku gereksinimi olabileceği, 4’er saatlik bloklarla 8 saat uykunun dinlendirici olabileceği unutulmamalıdır.
• Uyku sorunu yaşayan bireyin yatak hijyeni, rahatlığı kontrol edilmelidir.
• Bireyin uykuya engel ağrı, duygusal ya da fizyolojik bir sorunu olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Bireyin yatak içinde uygun yatış pozisyonu alması için hareket etmesini sağlayacak araç-gereçler kullanılmalıdır.

Kişisel temizlik uygulamalarının faydaları şunlardır:

• Vücut salgıları, atıkları ve geçici mikropların vücuttan uzaklaştırılmasını sağlar.
• Rahatlama, dinlenme ve gevşeme sağlar.
• Genel görünümü olumlu hâle getirir.
• Özgüveni artırır.

Engelli bireylerin kişisel temizliğini sağlanırken şu ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır:

• Bireyin kendine özgü olduğu (biricik) ve gereksinimlerinin, önceliklerinin diğerlerinden farklı olabileceği unutulmamalıdır.
• Bireyin sahip olduğu engel durumuna göre kendi bakım sorumluluğuna yapabildiği katkı düzeyi belirlenmelidir.
• Bireyin kişisel temizlik konusundaki bilgi ve uygulamaları gözden geçirilmelidir.
• Değiştirilmesi gereken uygulamaları hakkında bireyin farkındalığı oluşturulmalı ve değişikliklerde bireyin katılımı sağlanmalıdır.
• Bireyin kendisinin bağımsızca gerçekleştirdiği kişisel temizlik uygulamaları değerlendirilmeli ve bağımsız yapması konusunda teşvik edilmelidir.
• Bireyin gerçekleştirdiği kişisel temizlik uygulamalarında ihtiyaç duyduğu destek düzeyi belirlenmelidir.
• Kişisel temizliği gerçekleştirirken, uygulamalara katılımı sağlanmalı, bu esnada beklenenler açıkça anlayabileceği şekilde anlatılmalıdır.
• Kişisel temizlik günlük olarak uygulanmalıdır.
• Kişisel temizliğinde kullanılacak malzemelerin seçiminde bireyin tercihi, alerjik özellikleri dikkate alınmalıdır.

Ağız ve diş bakımını gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Dişler yumuşak, naylon kıllı ve yuvarlak uçlu diş fırçası ile fırçalanmalıdır.
• Dişler her yemekten sonra ve akşam yatmadan önce olmak üzere mutlaka günde en az iki kez fırçalanmalıdır.
• Dişler fırçalanamıyorsa (özellikle şekerli, limonlu, asitli yiyeceklerden sonra) her yemekten sonra ağız su ile çalkalanmalıdır.
• Diş fırçası kıl demetleri birbirinden ayrılıp, dağıldığında veya eğildiğinde, 2-3 ayda bir veya soğuk algınlığı geçirdikten sonra değiştirilmelidir.
• Diş macunları flüorit içermelidir.
• Şeker ve karbonhidrat içeren gıdaların tüketimi azaltılmalıdır.
• Bireyin takma dişleri (protez) var ise yemeklerden sonra temiz su ile fırçalanmalıdır.
• Takma dişler kullanılmadığında günde 6-8 saat su içinde, kapalı temiz bir kapta bekletilmelidir.
• Takma dişler gece yatarken çıkarılmalıdır.
• Engellilerde klasik ağız bulgusu olarak diş etlerinde kanama, çürük dişler, kötü ağız kokusu, yutma problemleri, salya akıtma problemleriyle sıklıkla karşılaşılmaktadır, bu nedenle önerilen (hekimin) sıklıkta diş hekimi kontrolüne gidilmelidir.
• Ağız ve diş bakımı konusunda yapılması gerekenler bireyin anlayacağı şekilde sakin ses tonu ile ve basit ifadeler ile anlatılmalıdır.
• Dişler, ışığın yeterli olduğu herhangi bir odada fırçalanmalıdır. Diş fırçalaması için en iyi yer, engelli kişinin kendini rahat hissettiği ve diş fırçalama işlemini yapan kişinin bu işlemi en iyi yapılabileceğine inandığı yer olmalıdır.

Saç bakımını gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Saçlar her gün taranmalı ve fırçalanmalıdır.
• Tarağın dişleri keskin, düzensiz ve aralıkları sık olmamalıdır.
• Doğal kıllardan yapılmış saç fırçası tercih edilmelidir.
• Saçlar kafa derisinden saçların ucuna doğru yumuşak hareketlerle taranmalıdır.
• Saçlar haftada iki gün şampuan ile yıkanmalı ve şampuanlamada kafa derisine masaj yapılmalıdır.
• Saçlarda aşırı dökülme, kuruma, parlaklıkta değişim olduğunda doktora başvurulmalıdır.
• Saçların kesim işlemi bireyin yaş ve cinsiyeti ile tercihine uygun yapılmalıdır.

El bakımı gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Eller için uygun bir nemlendirici kullanılmalı ve günlük olarak nemlendirilmelidir.
• Eller sık ve ovarak yıkanmalıdır.
• Eller kirli göründüğünde, dışarıdan eve girildiğinde, yemekten önce ve sonra, tuvaletten önce ve sonra, kedi, köpek ve diğer hayvanları elledikten sonra yıkanmalıdır.
• Eller yıkanırken;
  • Tüm takılar çıkarılmalıdır.
  • Suyun ısısına dikkat edilmelidir.
  • Sabunla köpürtülmeli ve köpük tamamen arındırılmalıdır.
  • Yıkamanın ardından iyice kurulanmalı ve nemlendirilmelidir.

Ayak-tırnak bakımı gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Ayak ve tırnak bakımı özellikle banyodan sonra yapılmalıdır.
• Banyo dışında da ayaklar her gün yıkanmalıdır.
• Nasırlar kesilmemeli, kopartılmamalı, sağlık ekibine başvurulmalıdır.
• Parmak araları, tırnak kenarları ve ayak tabanları her gün değerlendirilmelidir.
• Kaşıntı, kızarıklık, yara varsa sağlık ekibine başvurulmalıdır.
• Tırnak makası bireye özel olmalıdır.
• El tırnakları yuvarlak, ayak tırnakları düz kesilmelidir.
• Bireyin çoraplarının pamuklu, yumuşak ve sıkmayan çoraplar olması sağlanmalıdır.

Tuvalet hijyenini gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Temizlik erkeklerde önden arkaya doğru (penisin ucundan başlanarak yukarıya doğru), erkeklerde sünnet derisi yukarı doğru çekilerek yapılmalıdır.
• Engelli bireyin kullanacağı tuvalet bireysel durumuna göre düzenlenmelidir. Tutamak, komod ve yükseltilebilen tuvaletler kullanılmalıdır.
• Her bireyin komod, sürgü ya da ördeği kendine ait olmalı, her kullanımdan önce çamaşır suyu ile yıkanıp durulanmalıdır.
• Perine bölgesi (dış genital organları kapsayan alan) temizlenirken ve kurulanırken tek hamlede işlem yapılmalıdır.
• Perine her zaman temiz ve kuru tutulmalıdır.
• Perine bölgesinin kıllarla örtülü olduğundan bölgenin temizliği çok önemlidir. Kılların tıraş edilmesi, sonrasında sabunlu su ile yıkanması gerekmektedir.
• Adet gören kadınlarda perine temizliği çok daha önemli olup pedler 3-4 saatte bir değiştirilmelidir.
• Tuvalet hijyeni kapsamında vücut temizliği, iç çamaşırının hergün değiştirilmesi, çamaşırların beyaz pamuklu ve kişiye özel olması gerekmektedir.
• Tuvalet hijyenini sağlarken bireyin mahremiyetini koruyacak uygulamaların yapılması gerekmektedir (odanın kapısı kapatılmalı, paravan kullanılmalı, birey örtülmeli).
• Boşaltım sorunu olan bireyler için yatak koruyucu pedler, tek kullanımlık ya da yıkanabilir pedler, çamaşırlar ve su geçirmez çamaşırlar kullanılabilmektedir.