Besicilikte iki önemli terim vardır. Bunlardan birincisi canlı ağırlık artışı olup, bu genelde günlük canlı ağırlık artışı (GCAA) olarak belirlenir. Bunu hesaplamak için besi sonu canlı ağırlıktan besi başı canlı ağırlık çıkarılarak elde edilen sonuç besi süresine bölünür.

İkincisi ise, yemden yararlanma oranı (YYO) olup, her kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kuru madde (KM) bazındaki yem miktarını ifade eder. Belirlemek için besi süresince tüketilen yemin kuru maddesi hesaplanır elde edilen sonuç besi süresine bölünür. Çıkan değer GCAA’na bölünerek YYO bulunur. YYO’nın düşük değerde çıkması istenir. Genç hayvanlarda da YYO düşük değerdedir, yani diğer bir ifadeyle yemden yararlanma yüksektir.

• Hayvanın ırkı
• Hayvanın cinsiyeti
• Hayvanın yaşı
• Hayvanın orijini
• Hayvanın kondisyonu
• Hayvanın bakımı
• Hayvanın beslenme durumu

Holstein (siyah-beyaz alaca), Montafon (İsviçre Esmeri) ve Simental

Damızlık değeri yüksek olan boğalardan elde edilen yavruların beside kullanılması gerekir. Bilinen bir kaynaktan temin edilen hayvanlarda bakım, besleme koşulları, hastalıkları ve diğer yetiştirme problemleri hakkında daha doğru bir bilgi sahibi olunur. Orijinin bilinmesi hedeflenen günlük canlı ağırlık artışına ulaşmayı kolaylaştırır.

Kapalı ahırda yapılan besicilikte, solunumu irrite eden amonyak, hidrojen sülfür, karbondioksit ve metan gazları kronik zehirlenmelere yol açar. Bunun yanında yemden yararlanma ve GCAA azalır, iç yağ miktarı artar, karlılık düşer. İştah azalmasına bağlı olarak yem tüketimi azalır. Yaz aylarında sıcakların artışı ile hedeflenen canlı ağırlığa ulaşılamaz. Kapalı ahırda 500 kg iken kesilen erkek danalarda 8-10 kg iç yağ elde edilirken, bu miktar yarı açık sistemde 450 kg iken kesilenlerde 3,5 kg, 500 kg iken kesilenlerde 5,5 kg olmaktadır. Kapalı mekanlarda her hayvan için en azından 2,0-2,5 m²’lik bir alan ayrılmalıdır. Serbest dolaşan hayvanlarda tırnak, eklem, ayak hastalıkları daha ender görülür.

Beslenme programına göre besi yöntemleri ekstansif, yarı entansif ve entansif besi olarak sınıflandırılır.

Yaşa bağlı olarak besi yöntemleri çok daha geniş olarak ele alınır. Bu amaçla buzağı besisi, süt danası besisi, süt ikame yemi ile besi, uzatılmış buzağı besisi, genç erkek sığırların besisi, düve besisi, yaşlı sığır besisi tarzında besi yöntemleri gösterilmektedir.

Besi sığırlarının günlük su tüketimi tüketilen yem kuru maddesi, canlı ağırlık, çevre sıcaklığı gibi etmenlere bağlı olarak değişir. Optimal su sıcaklığı +15°C’dir. Besi sığırları tüketilen her kg yem kuru maddesi için 20°C’de 4-5 litre su içerler. Suyun temiz olması gereklidir.

Ağırlıklı olarak konsantre yem (1-1,5 kg/100 kg CA) ile beslenen besi sığırı rasyonlarına yağda eriyen A (40000-60000 IU/gün), D (5000-6000 IU/gün) ve E (200-400 IU/gün) vitaminleri ile suda eriyen vitaminlerden tiamin (B1) (1 g/gün) ve niasin (B3) (250 mg/kg-gün) ilavesi gereklidir. A, D ve E vitaminleri rasyonlarla alınamadığında parenteral yolla sağlanır. Meraya dayalı ekstansif besilerde vitamin A, D ve E verilmelidir. Mısır silajı, şeker pancarı yaprağı silajı tüketimi halinde, bu silajlar yetersiz oldukları vitamin A ve D yönünden mutlaka desteklenmelidir. Genel olarak rasyon kuru maddesinde vitamin E miktarının 30 mg/kg olması yeterlidir. Yeşil yemler ve silajda vitamin E konsantrasyonu daha fazladır.

Yeşil yemler olarak çayır mera otları ile yemlik bitkileri akla gelir. Kaba yemler içinde yeşil yemler ilk sırayı alır. Çayır-merada yeşil yemlere dayalı beside vejetasyonun iyi olduğu dönemde yüksek verim sağlanabilir. En iyisi yeşil mısır ve karışık çayır otu karışımları teminidir. Çayır alanları 150-250 kg CA’a kadar olan genç besi sığırları için uygundur. Bu canlı ağırlığı geçtiği zaman ağırlık artışı azalır. Günde hayvan başına 0.5-1 kg konsantre yem ve yüksek değerli çayır yemleri ile genç besi sığırlarında 600-700 g CA kazancı sağlanır. Çayır-mer’a da beslenen besi sığırları 350 kg CA’da günde 25 kg çayır otu tüketirler. Besi sonunda yaklaşık 100 gün süreyle ahırda telafi besisine alınırlar.

Modern besi, genç ve canlı ağırlık kazanmaya müsait hayvanlarla yürütülür. Hayvanın genetik yapısında var olan gelişme kabiliyeti, uygun besin, mineral ve katkı maddeleri temini ile sağlanır. Rasyon hazırlama ve besleme sığır eti üretiminde çok önemli konulardır. Bilindiği üzere yem giderleri tüm giderlerin içinde %50-70 gibi bir paya ulaşır. Bu nedenle, yapılan çalışmalar yüksek bir canlı ağırlık ile ekonomik bir besiyi amaçlamalıdır. Rasyon hesaplamalarında, her bir yem maddesinin özellikleri, içerdikleri özellikli maddeler veya zararlı maddeler ve bunların tüketilebilme özellikleri göz önüne alınır. Hayvanlar için rasyon hazırlarken, hayvanın o andaki canlı ağırlığı, günlük canlı ağırlık artışı (CAA) ve besi sonu ağırlığı dikkate alınır.

Flushing

Koçlardan iyi kaliteli sperma almak ve cinsel olgunluğa ulaşmayı etkilemek için dengeli beslemek gerekir. Hayvan fazla beslenmemeli ve aşırı aşım yaptırılmamalıdır. Yani rasyonlar protein ve enerji yönünden uygun olmalıdır. Kışın koçlar günde 1.5-2.5 kg kuru ot ile beslenmelidir. Aşım döneminde ise koça günde 0.5-1.0 kg konsantre yem verilebilir.

Keçileri aşım zamanı, genellikle eylül ayında kondisyon düzeltmek ve canlı ağırlığı %10 kadar arttırmak amacıyla günde hayvana 200-300 g tahıl karması verilir. Gebeliğin ilk 2-3. haftasında da benzer düzeyde besleme uygulanmalıdır. Daha sonra gebeliğin son 55 gününe kadar önceki kondisyonu düşürmeyecek biçimde beslemeye geçilir. Gebeliğin son 55 günlük bölümünde keçiye giderek artan miktarda günde 250-300 g konsantre yem karması yada günde 150-300 g tahıl karması +100-200 g yağlı tohum küspesi (Ayçiçeği ve pamuk tohumu küspesi gibi) verilebilir. İyi kaliteli kaba yem ilavesi ile hayvanların bu dönem içinde %8-10 civarında canlı ağırlık kazanmasına çalışılır. Belirtilen kurallara dayalı bir beslenme programı uygulanmadığı taktirde gebe keçilerde gebeliğin 90-120. günlerinde yavru atma gözlenebilir ve doğan oğlakların yaşama gücü azalır.

Oğlakların beslenmesi prensip olarak kuzu ve buzağıların beslenmesine benzer. Gebeliğin son haftalarında iyi bakım ve beslenme uygulanan damızlık keçilerden doğan normal canlı ağırlıktaki oğlaklar, dayanıklı olurlar ve yüksek canlı ağırlık artışı gösterirler. Süt protein, mineral, vitamin ve koruyucu maddeler yönünden zengin olduğundan yavru beslenmesinde önemli yeri vardır. Kolostrum verilmeyen oğlakların ilk hafta içerisinde sindirim ve solunum yolu hastalıklarına yakalanma olasılığı daha fazla olduğu gibi ölüm olaylarının da arttığı gözlenmektedir. Oğlaklara günlük olarak 150-200 ml süt içirilir. Doğumu izleyen 2. haftadan itibaren sütün yanı sıra tane yem karmaları ve iyi kaliteli kuru ot (yeşil bol yapraklı yonca) yiyebildikleri kadar verilmeye başlanır.

Çebişlerin aşımdan 30-45 gün önce iyi beslenmeleri gerekmektedir. Bunun için keçilere günlük olarak tahıl karmalarından 0.2-0.5 kg ve iyi kalite kuru ottan ise 1-2 kg tavsiye edilir.

Besi sığırlarının beslenmesinde konsantre yem, kaba yemi tamamlayan ilave yemdir. Bu grupta enerji bakımından zengin hububat tahılları ile proteince zengin baklagil taneleri, glutenler, yağlı tohum küspeleri, azot (N) kaynağı olarak üre gibi NPN (protein niteliğinde olmayan azotlu maddeler) bileşikleri kullanılabilir. 

Silajlar enerji bakımından zengin yemlerdir. Kaliteli silajlar buzağı besisi ve sığırların son dönem besisinde rasyona ilave edilmelidir. Orta ve düşük kaliteli silajlar ise ön besi döneminde kullanılmalıdır. Düşük kaliteli silaj ile aynı besi sonucuna ulaşmak için genellikle yüksek düzeyde konsantre yem verilmelidir. Besi sığırları için genelde şeker pancarı posası silajı (%18 KM), mısır silajı (%25-35) ve şeker pancarı yaprağı silajı (%16 KM) kullanılmaktadır.

Saman

Protein, vitamin A ve fosfor