Bilinçli alışveriş için bilinçli tüketicinin geleneksel olarak sıralanan sorumlulukları şunlardır;

• Doğal kaynakların kullanımına özen gösterilmesi,
• Çevre-üretim tüketim dengesinin sağlanması,
• Sosyal yönden sorumlu tüketim anlayışı,
• Geleceği düşünme,
• Aşırı ve gereksiz tüketimden uzak durulması,
• Bilinçli alışveriş alışkanlığının kazanılması,
• Çevre duyarlılığına sahip olunması.

Tüketicileri mal ya da hizmet satın almaya yönelten üç temel etken söz konusudur;

• İşlevsellik etkeni (ekonomik ve işe yararlılık),
• Duygusal ve sosyal etkenler (duygusal bağ kurma ve sosyal etkileşim),
• Kimlik ile bağlantılı etkenler (ideal benlik ya da kendini ifade etme biçimi).

İnsanlar psikolojik durumlarına bağlı olarak
alışverişe çıkma kararı verebilir. Örneğin çok mutlu
zamanlarda bu istek ortaya çıkabileceği gibi aksine hüzünlü
durumlarda da görülebilir. Alışveriş, her zaman ihtiyaç
ortaya çıktığında gerçekleştirilen bir eylem değildir. Çünkü
alışveriş bazen anlamsız, bazen gereksiz, bazen de aşırı
olabilir. Alışveriş bağımlılığı kavramı, tamamen takıntılı
şekilde alışverişi düşünmeyi, planlar kurmayı ve alışveriş
yapmayı ifade eder. Alışveriş bağımlıları için harcamalar
tamamen ihtiyaç dışı ve kontrolsüzdür. Anormal alışveriş
yapma davranışı belki yüzyıldan fazladır psikiyatrlar
tarafından fark edilmiş bulunmaktadır. Psikiyatrinin
öncülerinden Emil Kraepelin ve Eugen Bleuler, 20.
yüzyılın başında, dürtü kontrol güçlükleri arasında
“onyomani” yani satın alma dürtüsünden bahsetmiştir.
Ancak 1980’lerin başına kadar onyomani hakkında pek az
şey yazılmıştır. Dünya savaşlarının yaraları sarılıp,
özellikle batı toplumlarının refahının ve tüketiminin
artması ile birlikte alışveriş sorunları da daha fazla görünür
olmaya başlamıştır. Günümüzde ise küreselleşmenin
etkisiyle aşırı alışveriş yapmak tüm toplumların adeta
sorunu haline gelmiştir. Ancak alışveriş bağımlılığı bir
hastalık değil, davranış bozukluğu olarak kabul
edilmektedir.

Alışveriş bağımlılığı, Internet bağımlılığı,
egzersiz bağımlılığı, patolojik kumar gibi davranışsal
bağımlılıklar içerisinde yer alan, içinde belli bir madde
olmadan (alkol, sigara vb.) davranışı yaparak rahatlama ve
huzur hissedilen durumu ifade eder. Takıntılı alışveriş
yapmak ise hem alışveriş bağımlılığı gibi davranışsal
bağımlılık çerçevesinde dürtü kontrol bozukluğu, hem de
obsesif kompülsif bozukluk içinde yer alır. Obsesyon
(takıntı), kişinin kontrolü dışında tekrarlayan düşünce ve
uyaranlardır. Kompulsiyon (tekrarlayan davranışlar) ise
takıntılı düşüncelerden kurtulmak için bireylerin akıllarına
getirdikleri başka düşünce ve davranışlardır. Eğer kalem
koleksiyonu yapan tüketici, sigorta primini ödemek için
ayırdığı parayı 2785. kalemi almak üzere harcıyorsa dürtü
kontrol bozukluğu gösterirken, yeni bir ayakkabı alan
tüketicinin, hiç ihtiyacı olmamasına karşın bu ayakkabıyı
tamamlayacak çanta, kıyafet, şapka ve aksesuarları da satın
alması ve rahatlaması, takıntılı alışveriş davranışını ortaya
koyar.

Mc Elroy ve arkadaşlarına göre takıntılı satın alma davranışını tanımlayan ölçütler şunlardır;

• Karşı gelmesi güç, kişiye anlamsız gelen ya da zorlayıcı şekilde, zihinde sık alışveriş yapma düşüncesi ya da eylemi,
• Sık sık bütçeyi aşacak miktarda alışveriş yapmak, ihtiyaç duyulmadan ürün satın almak ya da düşünülen süreden daha fazla alışverişte bulunmak,
• Satın alma eylemi ile meşgul olma, satın alma dürtüsü ya da davranışlarının kişide belirgin huzursuzluğa neden olmasıdır.

Takıntılı alışveriş durumunun dört aşaması söz konusudur;

• Beklenti: Belli bir ürüne sahip olmak ya da alışveriş eylemi ile ilgili düşünce, arzu ya da bilişsel düşünme dönemi.
• Hazırlanma: Tüketicinin alışveriş yapmak için ne zaman, nereye gidebileceğini, hangi kredi kartlarını kullanabileceğini düşündüğü ve para harcamaya hazırlandığı dönem.
• Alışveriş: Alışverişin yapıldığı ve özellikle de takıntılı alışveriş bozukluğu olan kişiler için yoğun heyecanın duyulduğu dönem.
• Para Harcama: Tüketici tarafından ürünün satın aldığı ve alım sonrası hayal kırıklığı, pişmanlık ya da coşku ve mutluluk gibi duyguların yaşandığı dönemdir.

Takıntılı alışveriş yapma alışkanlığının, tüketiciye ya da içinde bulunduğu ortama göre değişebilecek nedenleri aşağıda sıralanmıştır;

• Sosyal Nedenler: Alışveriş, genellikle içinde bulunduğumuz toplumun tepkilerini dikkate alarak sergilediğimiz davranışlar olarak ifade edilen sosyal bir davranıştır. Özellikle gelişmiş toplumlarda alışveriş yapmak, hem sosyal bir etkinlik, hem boş zaman geçirme şekli, hem de bir gerekliliktir. Tüketicileri çok sayıda ve kaliteli ürün satın almaya yönelten nedenlerin başında sosyal baskılar gelmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre takıntılı alışveriş sorunu olan tüketicilerin, reklâmlarda gördükleri ürünlerin işlevselliğinden çok, görünüşüne odaklı bir satın alma gerçekleştirdiklerini ortaya koymaktadır. Bulgular, yaklaşık 30-40 yıl öncesinde ürün satın alırken dikkate alınan “evladiyelik-ömür boyu kullanılabilirlik” ölçütünün günümüzde tasarım odaklı, markalı ve sosyal olarak arzu edilen ürünlere yöneldiğini göstermektedir. Bu konuda kredi kartlarının çeşitliliği ve kullanım kolaylığı, takıntılı alışveriş davranışını besleyen önemli sosyal etmenlerdendir. Tüketici açısından ürün satın alındığında elden paranın verilmesi bir çeşit kaybetme duygusuna neden olurken, plastik para (kredi kartı) bu yönde bir his yaratmamaktadır.
• Biyolojik Nedenler: İnsanın çevresel uyarıcılarla etkileşimi sonucu, beş duyu organı ile algılanan duyumlar, beyin tarafından yorumlanır, anlamlı hale getirilir ve içsel-dışsal bir tepkiye yol açar. Örneğin, eski bir dost görüldüğünde duygulanır hatta sarılarak hasret giderilebilir. Diğer tüm davranışlarda olduğu gibi tüketicinin satın alma davranışı da beynin bir işlevinin sonucudur. Beyinde bu davranışı tetikleyen veya sınırlayan anatomik yapılarla birlikte nörokimyasalların dengesinin bozulması, aşırı veya takıntılı alışveriş ile sonuçlanabilir.
• Psikolojik Nedenler: Alışveriş; sevgi, özgürlük, sosyal bağ kurma, kendini değerli hissetme gibi ihtiyaçları karşılayabilir. Bu ihtiyaçlar, karşılamanın daha sağlıklı yollarının bulunamaması durumunda alışveriş, başlı başına bir sorun haline gelebilecektir. Örneğin, bazı aileler için çocukların başarısı her şeyin önünde gelir. Başarısızlık korkusu ile yetişen birey için yeni hedefler belirlemek kadar, bu hedeflere ulaşamama durumunu bastırmak da önem taşır. Günümüzde alışveriş, acı verici olan başarısızlık hissini ortadan kaldırmada ve kişinin kendisini güvende ve iyi hissetmesinde kullanılan önemli araçlardandır. Ayrıca alışveriş yapmak; öfke ve intikam duygusunu ifade etmede, kişilerin duygu durumunu onarma, sevgi ve şefkat ihtiyacını karşılamada başvurulan yollardan biridir. Bu noktada sadece bir ürün satın almaktan çok, satın alma sürecinde satıcı ile kurulan iletişim de kişinin psikolojik durumlarını düzeltici etkiye sahip olabilir.

Bilinçli tüketicilerin satın alma sürecini oluşturan aşamalar şunlardır;

• Alışveriş Öncesi Aşama: İhtiyacı ortaya çıkan tüketici, bu ihtiyacını giderecek mal ve/veya hizmet hakkında bilgi arayışına girer. Bilinçli tüketici bu aşamada, satın alacağı mal ve/veya hizmette bulunması gereken özellikler ve yararlar konusunda derinlemesine araştırmalar yapar. Öncelikle kendi bilgi ve deneyimlerinden yararlanır. Eğer kendi bilgi ve deneyimi yeterli olmazsa, arkadaş çevresine ve tanıdıklarına danışarak bilgi edinmeye çalışır ve elde ettiği seçenekleri değerlendirir.
• Alışveriş Aşaması: Alışveriş aşamasında öncelikle alışveriş yapılacak yer belirlenir. Ardından ürünün markası, fiyatı, kalitesi gibi özellikleri açısından niteliği değerlendirilir. Daha sonra ödeme koşulları, garanti belgesi, satış sonrası hizmetler ile ilgili bilgiler edinilir, değerlendirilir ve böylece satın alma gerçekleşir. Bilinçli tüketici alışveriş sırasında, fiş ya da fatura, kullanma kılavuzu ve garanti belgesi vb. belgeleri mutlaka satıcıdan almalıdır.
• Alışveriş Sonrası Aşama: Alışveriş sonrası aşamada, tüketici yaptığı alışverişin kendisini mutlu etmesi bilinciyle satın aldığı ürünü talimatlarına uygun olarak ve kendisine en çok yarar sağlayacak biçimde kullanır. Alışveriş sırasında aldığı ürünle ilgili kullanma kılavuzu vb. belgeleri okuyarak saklar. Tüketici eğer bu aşamada, satın aldığı mal ya da hizmetten tatmin olursa, mal ya da hizmeti başka tüketicilere de önererek (ağızdan ağza iletişim), mal ya da hizmetin gönüllü reklâmını da yapar. Tatmin olmadığında ise tüketici, eylemde bulunma ya da bulunmama yönünde çeşitli yollar izleyebilir.

Tüketiciler, ekonomik düzeyleri çerçevesinde,
ihtiyaçlarını tatmin edecek çok sayıda sunulan mal ve
hizmetler arasında seçim yapmak durumundadır. Bu
nedenle tüketici, aldanmadan ve yanılmadan, akılcı
alışveriş yapmanın yollarını, satın almayı ve satın aldığı
malı doğru kullanma tekniklerini, planlı alışverişi, bilinçli
tüketimi, tüketicinin hak ve yükümlülükleri ile üretici ve
satıcının yükümlülüklerini de bilinçli alışveriş yapabilmek
için öğrenmelidir. Bilinçli alışveriş tekniğinde amaç;
heyecan ve dış etkilerle hareket etmeden akılcı davranmak,
planlı alışveriş yapmak, sağlıklı, güvenli, topluma ve
çevreye duyarlı, kaliteli mal ve hizmetleri satın almak ve
sonuçta da sağlık, refah, huzur ve mutluluğu artırmak yoluyla daha iyi bir yaşam standardına ulaşmaktır. Bilinçli
alışveriş için öncelikle alışverişin dikkatli bir şekilde
planlanması, daha sonra alışveriş sırasında bir dizi kuralın
izlenmesi ve alışveriş sonrasında değerlendirmenin
yapılması önerilir.

• İstek ve ihtiyaçların seçimi, alışverişin planlanmasında ilk adımdır. Alışverişe çıkmadan önce ihtiyaçların dengeli şekilde giderilmesi ve akıllı harcama yapılması amacıyla, gerçek ihtiyaçlarımız arasında bizim için en önemlisinden başlayarak bir sıralama yapılması gerekir. Kira, elektrik, su, telefon, doğalgaz, kredi kartı gibi zorunlu giderler için gerekli bütçe ayrıldıktan sonra ihtiyaçlar belirlenmeli ve harcama planı yapılmalıdır.
• Alışverişte ön bilgi ve davranış, harcama kadar önemli bir öğedir. Bu nedenle satın alınacak malların ve hizmetlerin kalitesi, sağlık ve güvenliği ile çevreye duyarlılığı, fiyatı, bakım ve kullanım özellikleri, yedek parça ve satış sonrası servis ağı gibi öğeler göz önünde bulundurularak piyasadaki ürün çeşitleri, yeni çıkan marka ve modeller araştırılmalıdır. Katalog, broşür gibi yayınlardan, Internet’ten ve satıcılardan bilgi edinilmelidir. Kısacası iyi bir piyasa araştırması yapılmalı ve fiyatlar takip edilmelidir.
• Alışveriş için ayrılan zaman, alınacak mal ve hizmeti iyi incelemeye yeterli olmalıdır. Alışveriş aceleye getirilmemeli, en uygun zaman belirlenmeli, eğer mümkünse alışveriş yerlerinin kalabalık olmadığı gün ve saatler seçilmelidir. Ayrıca alışveriş gününü ayın başı yerine ayın sonuna, hafta sonu yerine hafta ortasına ya da talebin ve yoğunluğun az olduğu zamanlara kaydırmanın, mal ve hizmeti seçim şartları ve fiyat açısından avantaj sağlayabileceği unutulmamalıdır.
• Mutlaka bir alışveriş listesi hazırlanmalıdır. Alışveriş listeleri, hangi ürünlerin ne miktarda satın alınacağını gösterdiği için plan dışı satın almayı önler. Dolayısıyla kaynak ve zamandan kazanılır.
• Yabancı mal veya hizmetlerle aynı kalitede olanlar arasından yerli olanın tercih edilmesi, tüketicinin ekonomik çıkarına uygun olacağı kadar yeni iş ve yatırım olanakları yaratarak ülke sanayisinin gelişmesine, kaynakların verimli kullanılmasına, böylece ülke ekonomisinin güçlenmesine katkı sağlayacağı unutulmamalıdır.
• Uluslararası markayı taşıyan her malın kaliteli olduğu yanlış bir önyargıdır. “Yerli Malı” almak yerine ithal mal hayranlığı ve yabancı marka özentisi sonucu, özellikle genç tüketicilerin zaman zaman kalitesiz mallar satın almaları, sonradan pişman olmalarına yol açabilir. Bu konuda özellikle çocukların ve gençlerin eğitimi ve bilinçlendirilmesi büyük önem taşır.

Alışveriş sırasında izlenmesi gereken ilkeler çerçevesinde tüketiciler, ürün satın almaya karar verdiklerinde öncelikle kendilerine aşağıdaki soruları sormalıdır;

• Neden buradayım?
• Kendimi nasıl hissediyorum?
• Bu ürüne ihtiyacım var mı? Onu kiralayabilir, ödünç alabilir ya da başka bir kişi ile paylaşabilir miyim?
• Ürün nerede ve nasıl üretildi? Yerel bir ürünü alma şansım olabilir mi?
• Beklersem ne olur?
• Ödemeyi nasıl yapacağım?
• Ürünü aldığımda nereye koyacağım?
• Ürün eskidiğinde onarabilme şansı var mı?
• Ürün geri dönüşümlü mü?

• Satıcının davranışlarına dikkat edilmeli ve alışveriş sırasında uyanık ve bilinçli hareket edilmelidir. Satıcının ve eğer varsa alışverişe birlikte çıkılan kişilerin sözleri dikkatle karşılanmalıdır. Satıcının söylediklerinin yanı sıra tüketicinin kendi değerlendirmelerinin önemli olduğu unutulmamalıdır.
• Satın alınacak malların çeşidine göre markası, kalitesi, kullanım ve bakım özellikleri yanında maldan beklenen yarar ve hizmet de daima ön planda tutulmalıdır.
• Satış sonrası hizmet ve bakım gerektiren mallarda, yaygın servis ağı bulunanlar tercih edilmelidir.
• CE (Conformité Européenne) işareti; ürünün amacına uygun olarak kullanılması halinde; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından en az güvenlik koşullarına uygun olduğunu gösterir. Oyuncaklarda; buzdolabı, çamaşır makinesi gibi elektrikli ev aletlerinde; cep telefonu, bilgisayar gibi elektronik aletlerde; çimento, pencere gibi inşaat malzemelerinde; ocak, fırın gibi gaz ile çalışan aletlerde; asansörlerde; takım tezgâhları gibi makinelerde; kan kitleri, gebelik testleri gibi tıbbi malzemelerde, düdüklü tencere gibi patlayabilir basınçlı kaplarda CE işareti mutlaka aranmalıdır. CE işareti bir kalite markası ya da işareti değildir. Ancak tüketicinin korunması ve memnuniyeti bakımından gözden geçirildiği için bu işareti taşıyan bir ürünün, kaliteli olduğu kabul edilmektedir.
• Malın etiketinde ve fiyat listesinde yazan fiyatı dışında, ulaşım ya da satış sonrası hizmet adı altında ek ödemelerin istenmesi durumu araştırılmalıdır. Fiyatı uygun olan mallar arasında; Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzu, garanti belgesi, teknik düzenlemelere uygunluk belgesi, standartlara uygunluk belgesi; TSE belgesi, ISO Belgesi vb. belgeleri olanlar tercih edilmelidir.
• Perakende satışa sunulan mal ve hizmetlerin üzerinde veya ambalajında o malın vergileri içinde toplam fiyatını belirten etiket olması, hizmetlerde ise tarife ve fiyatları gösteren liste asılması gerekmektedir. Satın alınan malların etiket veya listelerindeki fiyat ile kasa fiyatı karşılaştırılmalıdır.
• Satıcının ölçü ve tartı aletlerini doğru şekilde kullanma durumuna dikkat edilmelidir. Olanaklı ise bu aletlerin ölçü ve ayarlarının yapılıp yapılmadığı kontrol edilmelidir.
• Satın alınacak mal ve hizmetin üretim, satış, tüketim veya kullanma aşamalarında, çevre dostu olmasına özen gösterilmelidir.
• Satın alınan mal ve hizmetlerin mutlaka satış fişi veya faturası alınmalıdır. Böylece kayıt dışılık ve vergi kaçağı önleneceği gibi aynı zamanda ayıplı çıkan bir mal veya hizmete karşı seçimlik haklarını kullanımında sorun önlenmiş olacaktır. Ayrıca alışveriş sırasında alınan peşinat, fatura, irsaliye, satış fişi, nakliye makbuzu, servis fişi ve taksit ödeme belgesi gibi belgeler de saklanmalıdır. Para ödemelerinde ve mal tesliminde mutlaka imzalı kâğıt alınmalıdır.
• Büyük mağaza ve marketlerin indirim günleri takip edilmelidir. Ancak indirimli satışlarda malın; modeli eski, serisi bitmiş ya da ayıplı olabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. İndirimli satış yapılan yerlerde etiket ve listelerde malın indirimli satış fiyatının, indirimden önceki satış fiyatı ile birlikte gösterilmesi gerekmektedir.
• Satın alınan mallar mümkün olduğunca mağazada kontrol edilmeli, görülen ayıplar hemen satıcıya bildirilmelidir.
• Kredi kartı ile alışveriş yapılırken daha dikkatli davranılmalı, ayın başında harcama tutarının hepsinin birden ödenip ödenmeyeceği ile geri ödeme planı dikkate alınarak harcama yapılmalıdır.
• Alışveriş, tekrar geriye dönmeden, hafif malları önce, ağır malları en sona bırakacak şekilde planlanmalıdır. Bakliyat, makarna, deterjan, sabun ve kişisel bakım ürünleri olanaklı ise toptan alınmalıdır. Peynir, et, meyve ve sebze gibi çabuk bozulabilen ürünler ise ihtiyaç kadar alınmalıdır.
• Gıda satışı yapılan yerlerin temizlik kurallarına uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir. Gıdaları, ilaçları ve bozulabilen malları satın alırken üretim ve son kullanma tarihlerine, raf ömürlerine, kullanım şekillerine ve saklama şartlarına bakılmalıdır.
• Alışverişlerde ambalajlı ürünler tercih edilmelidir. Ambalaj malzemeleri; ürünleri, hasardan, bozulmaktan, kirlenmekten ve benzeri durumlardan korur. Ayrıca ambalajların sağlıklı ve geri dönüşümlü olmasına özen gösterilmelidir.
• Ambalajlı gıda ürünleri satın alırken ambalajı bozulmuş, şişkinlik yapmış, delinmiş, sızıntı yapmış veya çökmüş gıda ürünleri risk taşıyabileceğinden satın alınmamalıdır.
• Satın alınan mal ve hizmetlerin mutlaka satış fişi veya faturası alınmalıdır. Böylece kayıt dışılık ve vergi kaçağı önleneceği gibi aynı zamanda ayıplı çıkan bir mal veya hizmete karşı seçimlik haklarını kullanımında sorun önlenmiş olacaktır. Ayrıca alışveriş sırasında alınan peşinat, fatura, irsaliye, satış fişi, nakliye makbuzu, servis fişi ve taksit ödeme belgesi gibi belgeler de saklanmalıdır. Para ödemelerinde ve mal tesliminde mutlaka imzalı kâğıt alınmalıdır.
• Büyük mağaza ve marketlerin indirim günleri takip edilmelidir. Ancak indirimli satışlarda malın; modeli eski, serisi bitmiş ya da ayıplı olabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. İndirimli satış yapılan yerlerde etiket ve listelerde malın indirimli satış fiyatının, indirimden önceki satış fiyatı ile birlikte gösterilmesi gerekmektedir.
• Satın alınan mallar mümkün olduğunca mağazada kontrol edilmeli, görülen ayıplar hemen satıcıya bildirilmelidir.
• Kredi kartı ile alışveriş yapılırken daha dikkatli davranılmalı, ayın başında harcama tutarının hepsinin birden ödenip ödenmeyeceği ile geri ödeme planı dikkate alınarak harcama yapılmalıdır.
• Alışveriş, tekrar geriye dönmeden, hafif malları önce, ağır malları en sona bırakacak şekilde planlanmalıdır. Bakliyat, makarna, deterjan, sabun ve kişisel bakım ürünleri olanaklı ise toptan alınmalıdır. Peynir, et, meyve ve sebze gibi çabuk bozulabilen ürünler ise ihtiyaç kadar alınmalıdır.
• Gıda satışı yapılan yerlerin temizlik kurallarına uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir. Gıdaları, ilaçları ve bozulabilen malları satın alırken üretim ve son kullanma tarihlerine, raf ömürlerine, kullanım şekillerine ve saklama şartlarına bakılmalıdır.
• Alışverişlerde ambalajlı ürünler tercih edilmelidir. Ambalaj malzemeleri; ürünleri, hasardan, bozulmaktan, kirlenmekten ve benzeri durumlardan korur. Ayrıca ambalajların sağlıklı ve geri dönüşümlü olmasına özen gösterilmelidir.
• Ambalajlı gıda ürünleri satın alırken ambalajı bozulmuş, şişkinlik yapmış, delinmiş, sızıntı yapmış veya çökmüş gıda ürünleri risk taşıyabileceğinden satın alınmamalıdır.
• Sonradan teslim gerektiren veya stokta bulunmayan bir mal sipariş edildiğinde mutlaka yazılı bir sözleşme yapılmalıdır.
• Her türlü mal ve hizmet alımı ile ilgili satış sözleşmeleri mutlaka iyice okunduktan sonra imzalanmalıdır. Sözleşmelerin okunabilir, açık ve anlaşılır olması ve sözleşmelerde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olacak haksız şartlar içeren hükümler bulunmaması gerekir. Hukuki terimlerin anlamını öğrenmeden sözleşme imzalanmamalıdır.
• Kapıya gelen satıcıya evet demeden önce aynı malın çarşıdaki fiyatı ve kalitesi araştırılmalıdır. Hediye, çekiliş kuponu vb. satış tutundurma çabalarına karşı duyarlı davranılmalıdır.

Günümüzde sunulan ürünlerin sayısının ve çeşitliliğinin artması, beraberinde tüketicilerin satın alma karar süreçlerini de önemli ölçüde etkiler. Bu durum, tüketim ve alışveriş alışkanlıklarının giderek değişmesine ve yaygınlaşmasına neden olur. Tüketim sürecinin ana aktörü olan tüketicinin, günümüzde daha eğitimli, daha seçici, alışveriş yapmak için daha az zaman harcama ve özellikle de hakkını aramaya istekli olma özelliği, alışveriş sürecini de farklılaştırmaktadır.

Sürdürülebilir tüketim, doğal kaynaklara aşırı yüklenmeden ve çevreyi yok etmeden, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılama olanaklarını da göz önünde bulundurarak bugünkü ihtiyaçlarımızı karşılama biçimidir.

Tüketim düzeyindeki yüksek artış oranının düşürülmesinin temelde iki yolu vardır. Bunlar; nüfus artış oranının düşürülmesi ve zengin ulusların gönüllü olarak tüketim miktarlarını azaltmasıdır.

bilinçli alışveriş, toplumun daha iyi bir yaşam standardına ulaşması için akılcı davranarak planlı alışveriş yapmak, sağlıklı, güvenli, topluma ve çevreye duyarlı, kaliteli mal ve hizmetleri satın alarak daha iyi bir yaşam standardına ulaşmaktır.

Bilinçli tüketici, sorumluluklarını toplumsal ve ahlakî kurallara uygun şekilde kullanan ve uygulayandır. Ayrıca bilinçli tüketicinin, karşılaşılan tatmin olmama durumunu veya zararı dile getirirken sorumluluk bilinci içerisinde de olması son derece önemlidir.

Bilinçli alışveriş için bilinçli tüketicinin geleneksel olarak sıralanan sorumlulukları şunlardır:
1. Doğal kaynakların kullanımına özen gösterilmesi,
2. Çevre-üretim tüketim dengesinin sağlanması,
3. Sosyal yönden sorumlu tüketim anlayışı,
4. Geleceği düşünme,
5. Aşırı ve gereksiz tüketimden uzak durulması,
6. Bilinçli alışveriş alışkanlığının kazanılması,
7. Çevre duyarlılığına sahip olunması.

Bilinçli tüketici, sınırsız bir tüketim furyasına kapılmadan, toplumdaki kaynakların kıt olduğunu düşünen, ön yargılara kapılmadan en uygun ürünü satın alan, ticarî ilişkilerinde dürüst ve onurlu davranan, karşılaştığı olumsuzlukları veya aksaklıkları çekinmeden dile getiren ve uygun yöntemlerle hakkını arayandır.

keticileri mal ya da hizmet satın almaya yönelten üç temel etken söz konusudur. Bunlar;
1. İşlevsellik etkeni (ekonomik ve işe yararlılık),
2. Duygusal ve sosyal etkenler (duygusal bağ kurma ve sosyal etkileşim),
3. Kimlik ile bağlantılı etkenler (ideal benlik ya da kendini ifade etme biçimi).

Tüketicilerin harcayabilecekleri doğru miktar parayı belirlemede gelir düzeyi, sorumluluklar ve sahip olunan değerler temel belirleyici olarak dikkate alınmalıdır. Geçmişi, geleceği ve şimdiki durumu gözeterek yapılan alışverişlerin sağlıklı olduğu kabul edilir.

Alışveriş bağımlılığı kavramı, tamamen takıntılı şekilde alışverişi düşünmeyi, planlar kurmayı ve alışveriş yapmayı ifade eder.

Satın alma dürtüsüdür.

Takıntılı alışveriş yapmak ise hem alışveriş bağımlılığı gibi davranışsal bağımlılık çerçevesinde dürtü kontrol bozukluğu, hem de obsesif kompülsif bozukluk içinde yer alır.

Obsesyon (takıntı), kişinin kontrolü dışında tekrarlayan düşünce ve uyaranlardır.

Kompulsiyon (tekrarlayan davranışlar) takıntılı düşüncelerden kurtulmak için bireylerin akıllarına getirdikleri başka düşünce ve davranışlardır.

Mc Elroy ve arkadaşlarına göre takıntılı satın alma davranışını tanımlayan ölçütler şunlardır:
a. Karşı gelmesi güç, kişiye anlamsız gelen ya da zorlayıcı şekilde, zihinde sık alışveriş yapma düşüncesi ya da eylemi,
b. Sık sık bütçeyi aşacak miktarda alışveriş yapmak, ihtiyaç duyulmadan ürün satın almak ya da düşünülen süreden daha fazla alışverişte bulunmak,
c. Satın alma eylemi ile meşgul olma, satın alma dürtüsü ya da davranışlarının kişide belirgin huzursuzluğa neden olmasıdır.

Takıntılı alışveriş durumunun dört aşaması söz konusudur 
1. Beklenti: Belli bir ürüne sahip olmak ya da alışveriş eylemi ile ilgili düşünce, arzu ya da bilişsel düşünme dönemi.
2. Hazırlanma: Tüketicinin alışveriş yapmak için ne zaman, nereye gidebileceğini, hangi kredi kartlarını kullanabileceğini düşündüğü ve para harcamaya hazırlandığı dönem.
3. Alışveriş: Alışverişin yapıldığı ve özellikle de takıntılı alışveriş bozukluğu olan kişiler için yoğun heyecanın duyulduğu dönem.
4. Para Harcama: Tüketici tarafından ürünün satın aldığı ve alım sonrası hayal kırıklığı, pişmanlık ya da coşku ve mutluluk gibi duyguların yaşandığı dönemdir.

Takıntılı alışveriş yapma alışkanlığının, tüketiciye ya da içinde bulunduğu ortama göre değişebilecek nedenleri vardır. Bu nedenler şu şekilde sıralanabilir;
1. Sosyal Nedenler: Alışveriş, genellikle içinde bulunduğumuz toplumun tepkilerini dikkate alarak sergilediğimiz davranışlar olarak ifade edilen sosyal bir davranıştır. Özellikle gelişmiş toplumlarda alışveriş yapmak, hem sosyal bir etkinlik, hem boş zaman geçirme şekli, hem de bir gerekliliktir. Tüketicileri çok sayıda ve kaliteli ürün satın almaya yönelten nedenlerin başında sosyal baskılar gelmektedir.
2. Biyolojik Nedenler: Diğer tüm davranışlarda olduğu gibi tüketicinin satın alma davranışı da beynin bir işlevinin sonucudur. Beyinde bu davranışı tetikleyen veya sınırlayan anatomik yapılarla birlikte nörokimyasalların dengesinin bozulması, aşırı veya takıntılı alışveriş ile sonuçlanabilir.
3. Psikolojik Nedenler: Günümüzde alışveriş, acı verici olan başarısızlık hissini ortadan kaldırmada ve kişinin kendisini güvende ve iyi hissetmesinde kullanılan önemli araçlardandır. Ayrıca alışveriş yapmak; öfke ve intikam duygusunu ifade etmede, kişilerin duygu durumunu onarma, sevgi ve şefkat ihtiyacını karşılamada başvurulan yollardan biridir. Bu noktada sadece bir ürün satın almaktan çok, satın alma sürecinde satıcı ile kurulan iletişim de kişinin psikolojik durumlarını düzeltici etkiye sahip olabilir.

Alışveriş Öncesi Aşama: Bilinçli tüketici bu aşamada, satın alacağı mal ve/veya hizmette bulunması gereken özellikler ve yararlar konusunda derinlemesine araştırmalar yapar. 

Alışveriş Aşaması: Alışveriş aşamasında öncelikle alışveriş yapılacak yer belirlenir. Ardından ürünün markası, fiyatı, kalitesi gibi özellikleri açısından niteliği değerlendirilir. Daha sonra ödeme koşulları, garanti belgesi, satış sonrası hizmetler ile ilgili bilgiler edinilir, değerlendirilir ve böylece satın alma gerçekleşir. 

Alışveriş Sonrası Aşama: Alışveriş sonrası aşamada, tüketici yaptığı alışverişin kendisini mutlu etmesi bilinciyle satın aldığı ürünü talimatlarına uygun olarak ve kendisine en çok yarar sağlayacak biçimde kullanır. Alışveriş sırasında aldığı ürünle ilgili kullanma kılavuzu vb. belgeleri okuyarak saklar.

Tüketiciler, ekonomik düzeyleri çerçevesinde, ihtiyaçlarını tatmin edecek çok sayıda sunulan mal ve hizmetler arasında seçim yapmak durumundadır.

Bilinçli alışverişte, satın alma karar sürecine dayalı olarak izlenmesi gereken ilkeler şu şekilde sıralanabilir;

Alışverişin Planlanmasında İzlenmesi Gereken İlkeler

Alışveriş Sırasında İzlenmesi Gereken İlkeler

Alışveriş Sonrasında İzlenmesi Gereken İlkeler

• İstek ve ihtiyaçların seçimi, alışverişin planlanmasında ilk adımdır. Alışverişe çıkmadan önce ihtiyaçların dengeli şekilde giderilmesi ve akıllı harcama yapılması amacıyla, gerçek ihtiyaçlarımız arasında bizim için en önemlisinden başlayarak bir sıralama yapılması gerekir.

• Alışverişte ön bilgi ve davranış, harcama kadar önemli bir öğedir. Bu nedenle satın alınacak malların ve hizmetlerin kalitesi, sağlık ve güvenliği ile çevreye duyarlılığı, fiyatı, bakım ve kullanım özellikleri, yedek parça ve satış sonrası servis ağı gibi öğeler göz önünde bulundurularak piyasadaki ürün çeşitleri, yeni çıkan marka ve modeller araştırılmalıdır.

• Alışveriş için ayrılan zaman, alınacak mal ve hizmeti iyi incelemeye yeterli olmalıdır.

• Mutlaka bir alışveriş listesi hazırlanmalıdır.

• Yabancı mal veya hizmetlerle aynı kalitede olanlar arasından yerli olanın tercih edilmesi unutulmamalıdır.

• Uluslararası markayı taşıyan her malın kaliteli olduğu yanlış bir ön yargıdır. “Yerli Malı” almak yerine ithal mal hayranlığı ve yabancı marka özentisi sonucu, özellikle genç tüketicilerin zaman zaman kalitesiz mallar satın almaları, sonradan pişman olmalarına yol açabilir.

• Neden buradayım?
• Kendimi nasıl hissediyorum?
• Bu ürüne ihtiyacım var mı? Onu kiralayabilir, ödünç alabilir ya da başka bir kişi ile paylaşabilir miyim?
• Ürün nerede ve nasıl üretildi? Yerel bir ürünü alma şansım olabilir mi?
• Beklersem ne olur?
• Ödemeyi nasıl yapacağım?
• Ürünü aldığımda nereye koyacağım?
• Ürün eskidiğinde onarabilme şansı var mı?
• Ürün geri dönüşümlü mü?

CE (Conformité Européenne) işareti; ürünün amacına uygun olarak kullanılması halinde; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından en az güvenlik koşullarına uygun olduğunu gösterir.  CE işareti bir kalite markası ya da işareti değildir. Ancak tüketicinin korunması ve memnuniyeti bakımından gözden geçirildiği için bu işareti taşıyan bir ürünün, kaliteli olduğu kabul edilmektedir.

Alınan malların bilgilendirici etiketleri, ambalajlar üzerinde yer alan bilgileri ve Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzları mutlaka okunmalı ve kullanım sırasında aynen uygulanmalıdır.