TBMM Orduları 9 Eylül 1922 günü İzmir’e girdiğinde Milli Mücadele’nin askeri yönü zaferle sonuçlanmış, 18 Eylül’e kadar Anadolu Yunan askerinden arındırılmış, Mudanya Mütarekesi ile de Türkiye, barışa doğru yürüyüşünün ilk adımını atmıştı.

Barış döneminde siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel alanda yapacağı devrimlerle çağdaş dünyayı yakalaması gerekiyordu.

İlki; kişisel egemenliğin simgesi olan Padişah ve onun hükümetinin varlığını hala koruyor olmasıydı. İkincisi, Saltanat ve Hilafet kurumuna bağlı güçlü bir muhalefetin var olması hatta Mustafa Kemal’in yakın çevresinde bile bu düşünceyi benimseyenlerin bulunmasıydı.

Gönderdiği telgrafta kazanılan zaferin İstanbul ve Ankara arasında var olan ikiliği kaldırdığını, toplanacak konferansa her iki tarafın da çağırılacağını hatırlatmış, ulusal hakları korumak için Mustafa Kemal Paşa’dan güvenilir bir kişinin gizli bir yönerge ile İstanbul’a acilen gönderilmesini istemişti.

Önce, TBMM’nin benimsediği Anayasa ile yeni Türkiye Devleti’nin niteliklerinin belli olduğunu, kuruluştan itibaren Türk Ulus’unun yazgısına bu devletin el koyduğunu, bu nedenle tek sorumlunun TBMM Hükümeti olduğunun tüm dünyaca bilindiğini, TBMM Ordularının kazandığı zaferin sonucu olarak Barış Konferansında Türkiye Devleti’nin yalnız ve ancak BMM Hükümeti tarafından temsil edilebileceğini belirtmişti.

1. Anayasa ile Türkiye halkı, egemenlik ve hükmetme haklarını gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin manevi kişiliğinde bırakılması ve bölünmesi ve verilmesi mümkün olmamak üzere temsile ve doğrudan doğruya kullanmaya karar verdiği için, Misak-ı Milli sınırları içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nden başka hükümet biçimi tanımaz. Buna göre Türkiye halkı, kişisel egemenliğe dayalı olan İstanbul’daki hükümet biçimini 16 Mart 1920’den itibaren sonsuzluğa kadar tarihe karışmış saymıştır.
2. Halifelik yüksek Osmanlı ailesine ait olup, Halifeliğe, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ailenin içinden bilim ve ahlakça en üstün durumda olanı seçilir. Türkiye Devleti Halifelik makamının dayanağıdır.

Sivas Kongresi ile Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çatısı altında bütünleşmişti.

İttihatçı, itilafçı, İslamcı, Osmanlıcı, liberal, Bolşevik, çiftçi, işçi, tüccar, aşiret reisi, öğretmen, politikacı olmak üzere çok farklı düşünce ve sosyal tabandan ulus temsilcilerini içinde barındırıyordu.

Tesanüd Grubu, İstiklal Grubu, Islahat Grubu, Halk Zümresi gibi isimler altında toplandı.

5 Eylül 1920’de siyasi programını yayınlarken, 13 Eylül’de de Mustafa Kemal Paşa’nın hazırladığı Halkçılık Programı Meclis Başkanlığı’na sunulmuştu.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu adı altında bir meclis grubu oluşturmuştu.

II. Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu (II. Grup) kurmuştu. Teşkilat-ı Esasiye Yasası’nın benimsenmesine karşı çıkan

Mustafa Kemal’in Başkomutan olması, Sakarya Savaşı’ndan sonra ordunun bir süre savunmada kalması, İcra Vekilleri Heyetinin görev ve yetkileri, Ankara İtilafnamesi, Lozan’da süren konferans gibi konularda, I. Gruba muhalefet etmişlerdir.

2 Aralık 1922’de Meclis’te görüşülen bu öneride milletvekili olacaklarda; Türkiye’nin o günkü sınırı içinde doğmuş olmaları ya da belli bir yerde beş yıl oturmuş olmaları koşulu aranıyordu.

Kemal Paşa ise ülkeyi ve ulusu çağdaş uygarlığın ilerisine taşıma mücadelesini, kuracağı siyasal parti ile yürütme kararı aldı.

1. Kurtuluş Savaşındaki başarıyı siyaset, yönetim ve
ekonomi alanında da sürdürmek ve gerekli
atılımlarla, devrimlerle tamamlamak,
2. Yeni düzenlemeleri uzun süreli bir programa
dayandırmak,
3. Böyle bir programı kişisellikten kurtarmak ve
vatandaş çoğunluğunun desteğini sağlamak
4. Kurulacak partiyi halkçılık esasına oturtmak.

Ülkenin düşünen kafalarını parti programının
hazırlanması için yardıma çağıran Mustafa Kemal, halkın
nabzını tutmak için 13 Ocak 1923’te yurt gezisine çıktı.
Gittiği her yerde yapmak istediği devrimleri anlattı, halkın
istek ve sıkıntısını dinledi. Kadın haklarının öneminden,
yeni bir eğitim sisteminin gerekliliğinden bahsetti.

“Ben Halk Fırkası adı altında bir parti kuracağım
dediğim zaman zannolunmasın ki milletin çeşitli
sınıflarından bir veya iki sınıfın menfaatlerini veya
refahını sağlamaya dayanan bir gaye takip edeceğim ve
çeşitli sınıfların çıkarlarını düşünmeyeceğim ve onlarla
mücadele edeceğim. Böyle bir şey yoktur. Partinin
programı bütün milletin refah ve saadetini sağlamaya
dayanacaktır” diyerek “Halk” deyiminin bütün halkı,
ulusu kapsadığını açıkladı.

“Hilafet-i İslamiye ve Büyük Millet Meclisi”
başlıklı bir broşür yayınlayarak tepkilerini sürdürdüler.
Hilafet kurumunun korunmasını istediler.

“9 Umde/ilke”den oluşan bir beyanname
yayınladı.

İlk ilkesinde; “Egemenlik kayıtsız ve şartsız
milletindir. Halkın kendi kendisini idare etmesi esastır.
Milletin gerçek ve tek mümessili Türkiye Büyük Millet
Meclisidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi dışında hiçbir
fert, hiçbir kuvvet ve hiçbir makam millet mukadderatına
hakim olamaz” denilerek Cumhuriyetçilik vurgulandı.
İkinci ilkede; “Saltanatın kaldırılmasına ve milli
egemenliğin asla bölünmez ve vazgeçilmez surette Türk
milletinin gerçek ve tek mümessili olan Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nin manevi şahsiyetinde toplanmış
bulunduğuna dair 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nde oy birliği ile alınan karar hiçbir surette
değiştirilemez prensiptir” denilerek cumhuriyet idaresi
pekiştirildi. 3 ve 4. İlkelerde; çağdaş devletin temel görevi
olan asayiş ve güvenlik sorunlarının ciddiyetle el
alınacağı, adaletin hızla yerine getirilmesi için yasaların
ulusun gereksinimlerine ve çağın gereklerine göre yeniden
yapılandırılacağı vurgulandı. 5. ilke, doğrudan doğruya
halkçı ve devletçi düşünce üzerine temellendirilmişti. Bu
çerçevede halkın belini büken Aşar vergisinin halkın
şikâyet ve mağduriyetlerini önleyecek şekilde yeniden
düzenleneceği, tütün ziraat ve ticaretinde milletin
yararının gözetileceği, çiftçiye, sanayiciye, tüccara ve tüm
çalışanlara geniş kredi olanakları sağlanacağı, ziraatın
makinalaştırılacağı, yerli sanayinin/girişimcilerin teşvik
edileceği ve korunacağı, demiryolu yapımına hız
verileceği, ilköğrenimin birleştirileceği, tüm okulların
ulusal gereksinimlere ve modern ilkelere göre
düzenleneceği, halkın genel sağlığına ve sosyal yardımına
ait kurumların artırılacağı ve var olanların yeniden
yapılandırılacağı, ormanların ve madenlerin ülkenin ve
ulusun yararına işletileceği, hayvanların ıslah ve çoğaltımı
için önlemler alınacağı belirtildi. 6 ve 7. ilkeler ordu ve
askerlik konularına ayrılmıştı. Askerlik süresinin
kısaltılacağına işaret eden 6. ilke okuma yazma bilenlerle
orduda okuma-yazma öğrenenlerin askerlik sürelerinde
ikinci bir indirim öngörerek okur-yazar olmayı
özendirirken 7. ilke ile asker-sivil gazilerin hayat
koşullarının iyileştirilmesi için gerekli önlemlerin
alınacağı belirtildi. 8. ilke ile halkın işlerinin düzen içinde
yürütülmesi için memurların gerekli donanıma
kavuşturulacağı, eksiklerinin giderileceği ve denetimlerin
sürekli kılınacağı vurgulandı. 9. ilke ülkenin biran önce
imarı için devlet tarafından gerekli önlemler alınırken özel
girişimin de katkı sağlaması için gereksinim duyulan
yasaların çıkarılacağına işaret ediyordu. Beyanname
ayrıca milli, iktisadi ve yönetsel bağımsızlığı
sağlamayacak bir barış anlaşmasının kabul edilmeyeceğini
vurgulayarak kesintiye uğramış olan Lozan
görüşmelerinin taraflarına mesaj da veriyordu.

9 Eylül 1923’de yeni Türkiye Devleti’nin ilk
siyasal partisi kurulmuştur.

Türk toplumunda “milli hâkimiyetin halk
tarafından ve halk için icrasına rehberlik etmek”,
Türkiye’yi tam anlamıyla çağdaş bir devlet haline
getirmek için halkçılık temeli üzerine kurulan Halk
Fırkasına bırakmıştır.

Siyaset, devlet yönetme sanatıdır.

Çeşitli düşünceler, görüş açıları elde edilecek
sonuçları etkiler.

Romalılarla birlikte ortaya çıkmıştır.

İslam devletinde idare edenle, idare edilenler
arasında yapılan; seçim veya bağlılık karakteri taşıyan
sosyo-politik akit” anlamındadır.

Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet düşüncesini 27
Eylül 1923’te NeueFreiPresse’e verdiği demeçle açıkladı.
Anayasaya göre egemenliğin kayıtsız şartsız ulusa ait
olduğunu, yürütme gücünün de ulusun biricik gerçek
temsilcisi olan Meclis’te toplandığını hatırlatarak bu
durumun tek bir sözcükle ‘Cumhuriyet’ sözcüğü ile
özetlenebileceğine işaret etti.

Anayasa’nın 1. maddesinin sonuna “Türkiye
Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir” hükmü eklendi.
4. maddede Türkiye Devleti’nin TBMM’ce yönetildiği,
Meclis’in hükümetin bölündüğü yönetim kollarını, yani
bakanlıkları, Bakanlar Kurulu aracılığıyla yöneteceği
belirtildi. 10 ve 11. Maddelerde Cumhurbaşkanının
yetkileri ve nasıl seçileceği saptandı. Buna göre
Cumhurbaşkanı TBMM Genel Kurulu’nca ve kendi
üyeleri arasından bir seçim dönemi için seçilecekti. Görevi
yeni Cumhurbaşkanı seçilene kadar sürecekti. Yeniden
seçilmek de mümkündü. Cumhurbaşkanı gerekli gördükçe
TBMM’ye ve Bakanlar Kurulu toplantılarına başkanlık
edebilecekti. Anayasa değişikliği ile bakanların tek tek
TBMM’ce seçilmesi yöntemine de son verildi. Artık
başbakan, Meclis üyeleri arasından cumhurbaşkanınca
seçilecek, bakanlar milletvekilleri arasından başbakanca
belirlenecek ve tüm Bakanlar Kurulu listesi
cumhurbaşkanınca Meclis’in onayına sunulacaktı.

Anayasa değişikliği dine ve dile ilişkin 1921
Anayasası’nda bulunmayan yeni bir hüküm de getirdi. 2.
madde yeniden düzenlendi; “Türkiye devletinin dini,
İslam dinidir. Resmi dili Türkçedir” denildi.

İslamiyet’in en belirgin özelliklerinden biri devlet
ile din, hukuk ile şeriat arasında kesin bir ayrım
öngörmemiş olmasıdır.

Arapça “halife” sözcüğü “babasından sonraya
kalan çocuk, birisinin yerine geçen vekil” anlamını
taşımaktadır.

Mustafa Kemal Paşa da TBMM’nin saltanat ile
hilafet kurumunun ayrılması sorununun görüşüldüğü 1
Kasım 1922 günlü oturumda bu gelişme ve değişimler
üzerinde durmuştur. Aynı gün saltanat kaldırıldığında
halifeliğin ne olacağı sorununa çözüm olarak saltanat
makamı dışında bir halifeliğin korunabileceği önerisinde
bulunmuş, saltanat kaldırıldığında ise “uysal davranmak
zorunda kalacağını belirterek” Vahdettin’in halifeliğini
sürdürmesinden yana tavır almıştır.

Egemenliğin kayıtsız şartsız ulusta olduğunu
saklı tutan Anayasaya göre yasama ve yürütme
yetkilerinin birleştiği, ulusun biricik ve gerçek
temsilcisinin TBMM olduğunu hatırlatmıştı.

Ulusça kurulan yeni devletin kaderine, işlerine,
bağımsızlığına, sanı ne olursa olsun hiç kimsenin
karışamayacağını’ söyleyerek yanıtladı. Bütün İslam
dünyasını tek bir noktadan yönetmenin olanaksız
olduğuna işaret etti.

Halifelik makamının varlığı ulusça sakıncalar
doğuracak nitelikte görülmemektedir. Buna sebep
olmadıkça! Fakat şu kesinlikle bilinmelidir ki herhangi bir
görünüş ve biçimde sakınca görüldüğü gün, bütün
kuramsal görüşler biter, orada ameliyat ve uygulama
başlar! dedi.

Halife, iç ve dış yaşantısında ataları olan
padişahların yolunu izler görünmektedir. ... Halife ve
bütün dünya bilmelidir ki; var olan ve korunan Halife ve
Halifelik Makamının, gerçekte ne din, nede siyaset
bakımından hiçbir anlamı ve varlığının bilimsel nedeni
yoktur. Türkiye Cumhuriyeti, varlığını ve bağımsızlığını
boş ve temelsiz şeylerle tehlikeye sokamaz. Halifelik
Makamı, bizce bir tarihsel anıdan başka bir şey olamaz.
...” diyerek düşüncelerini açıkça ortaya koydu. Devlette
‘Halifelik Hazinesi’ adıyla ayrı bir hazinenin
olamayacağına dikkati çekti.

“Milletin oyu ile tespit olunan eğitim ve
öğretimin birleştirilmesi ilkesinin zaman kaybetmeksizin
tatbikini lüzumlu görüyoruz” diyerek laik eğitim
sisteminin benimseneceğine işaret etti. “Bunun gibi,
seçimi ile mutlu bulunduğumuz İslam dinini, yüzyıllardan
beri gelenek haline getirilmiş olduğu üzere siyasi bir araç
olmaktan kurtarmanın ve yükseltmenin gerekli olduğu
gerçeğini görüyoruz. Kutsal ve Tanrısal inanışımızı ve
vicdanımızı karışık ve türlü renge giren ve her türlü çıkar
ve ihtirasların tecelli sahnesi olan politikadan ve
politikanın bütün kötülüklerinden bir an önce ve kesinlikle
masun bulundurmak, milletin dünya ve ahrette
mutluluğunu emrettiği zarurettir. Ancak bu suretle İslam dininin yücelikleri meydana çıkar.” diyerek de Hilafet
Kurumu’nun geleceğini belirledi.

429 sayılı “Şeriye ve Evkaf ve Erkânı Harbiye-i
Umumiye Vekâletlerinin İlgasına Dair Kanun” ile din ve
ordu siyaset dışında bırakıldı.

430 sayılı “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” ile
ülkedeki tüm öğretim kurumları Maarif Vekâleti ‘ne
bağlandı.

Laik cumhuriyetin, iktidarı dinsel bir kurum ile
paylaşamayacağı düşüncesi pekiştirildi. Yasa ile de
Halifelik kaldırılarak Osmanlı ailesinin erkek-kadın
üyelerinin ve damatlarının bir daha dönmemek üzere yurt
dışına çıkarılmaları kararlaştırıldı. Padişahlık etmiş
kişilerin taşınır, taşınmaz bütün malları ulusa geçti. Yasa;
aile üyelerinin kişisel mallarının bir yıl içinde tasfiye
edilmesini, aksi halde hükümetin bu malları satarak
bedellerini onlara yollayacağını ve kararın hemen
uygulamaya konacağını da hükme bağladı.

29 Ekim 1923’te bu yasada yapılan ufak bir
düzenleme ile Cumhuriyet ilân edilmişti. Böylece yüzlerce
yıllık monarşi artık tarihe karışmıştı.

1924 Teşkilat-ı Esasiye Yasası’nı (Anayasasını)
hazırlamıştı.

Anayasanın kurucu meclisçe hazırlanması
gerektiği, millet meclisi yanında ikinci bir meclisin de
gerekli olduğu, cumhurbaşkanına verilmek istenen meclisi
dağıtma yetkisi ve cumhurbaşkanının veto yetkisi idi.

Türk Anayasa Tarihi’nin en uzun süre yürürlükte
kalan Anayasası 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edildi,
24 Mayıs’ta da yürürlüğe girdi.

“Cumhuriyet” ve “Güçler Birliği” esasları baş
ilkelerdir.

Yasaları yapma ve onları yorumlama yetkisi
TBMM’ye aittir.

Cumhurbaşkanın milletvekilleri arasından birini
başbakan ataması, başbakanın gene milletvekilleri
arasından bakanlarını seçerek cumhurbaşkanına sunması
ve cumhurbaşkanın da bu listeyi TBMM’ye göndermesi
ile hükümet oluşuyordu. 29 Ekim 1923’te yapılan bu
değişiklikle Meclis Hükümeti Sistemi’nin katı uygulama
biçimine son verilmişti. 1924 Anayasası bu sistemi daha
da geliştirdi. Hükümete Meclis’in güvenini alma
zorunluluğu getirildi. Bunun içinde başbakanın,
hükümetinin neler yapacağını içeren bir program
hazırlaması, bu programı Meclis’e sunması gerekiyordu.
Meclis’te program üzerinde yapılan güven oylaması
olumlu sonuç verirse hükümet çalışmalarına başlıyordu.
Meclis’in üstünlüğü kesin olduğu için Meclis’e her zaman
hükümeti denetleme ve düşürme hakkı verilmişti. Soru,
gensoru ve meclis soruşturmalarına hiçbir sınır
getirilmemişti, Meclis gerektiği zaman bu hakkını
kullanabilirdi.

Anayasaya göre devletin başı cumhurbaşkanıydı.
Devleti temsil ediyordu.

Güçler birliği ilkesiydi.

Fransız İhtilali’nin getirdiği özgürlük
anlayışından esinlenmişti.

“Doğal haklardan olan özgürlüğün sınırı,
başkalarının özgürlüğü sınırıdır. Bu sınırı ancak yasa
çizer” diyerek özgürlüklerin sınırlandırılabileceğini ancak
bu sınırlamanın “yasa” ile yapılacağını öngörmüştü.
Ancak özgürlükleri sınırlayacak yasaların çizeceği “sınır”
belli değildi. Bu yolla özgürlüklerin geniş olarak
sınırlanması olanaklıydı.

2. maddede yer alan devletin dininin İslam
olduğu hükmü ile 26. maddede TBMM’nin görevleri
arasında en başta sayılan “dinsel hükümlerin yerine
getirilmesi” yükümlülüğü kaldırıldı. Ayrıca 16. ve 38.
maddelerde bulunan milletvekillerinin ve
cumhurbaşkanının göreve başlarken yapacakları ant içme
formülündeki dinsel sözcük kaldırıldı. Bu değişikliklerle
anayasa laikleştirilirken devletin hangi dinden olursa olsun
yurttaşlarına eşit yaklaşmasının önündeki engel de
kaldırılmış oldu.

TBMM, ulus egemenliğini benimsemesine
karşın o güne değin siyasal haklar yalnızca erkekler
tarafından kullanılıyordu. Ulusun yarısının temsilcilerini
seçememesi ve parlamentoda temsil edilememesi Türk
demokrasinin en büyük eksikliği idi. 5 Aralık’ta
anayasada yapılan değişiklikle kadınlara seçme ve seçilme
hakkının verilmesi ile bu eksiklik de giderildi.

2. maddeye “Türkiye Devleti cumhuriyetçi,
milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve inkılâpçıdır” hükmü
eklenerek Kemalizm’e anayasal bir nitelik kazandırıldı.
Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Türk Devrimi’nin
dayandığı temel ilkeler, uyulması zorunlu kurallar olarak
devlet sisteminde yerini aldı. Bu değişiklikle 1924
Anayasası Türk Devrimi’nin adeta bir aynası oldu.

Karabekir ile birlikte Ali Fuat Cebesoy’u
Mustafa Kemal’den uzaklaştırdı.

Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği dilekçede
“ordunun yükselmesi ve güçlendirilmesi için” yapmış
olduğu önerilerin dikkate alınmamış olmasını gerekçe
gösterdi. Üzerine düşen görevi milletvekili olarak
yapacağına inandığı için komutanlıktan çekildiğini belirtti.

20 Ekim 1924’te Menteşe Milletvekili Esat
Bey’in İmar ve İskân Bakanı’na verdiği soru önergesi ile
oldu.

Gensoru önergesi hakkında yapılan tartışmalar
ise Meclis’te etkin bir muhalefet grubunun oluştuğunu
ortaya koydu.

17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet
Partisi’ni (TpCP) kurdu.

Parti tüzüğü; yeni partinin bir yönüyle sosyal
gelişmeden yana olduğunu diğer yönüyle gelenekçi bir yol
izleyeceğini ortaya koyuyordu. Kuruluş
beyannamesinin/programının “Giriş” bölümünde partinin
kuruluş amacı; “ulusal egemenliğin gerçekleşmesi” olarak
tanımlanmıştı.

Programın ilk maddesinde Türkiye Devleti’nin
halkın hâkimiyetine dayanan bir cumhuriyet olduğu
vurgulanmış, “hürriyetperverlik (liberalizm)” ile “halkın
hâkimiyeti (demokrasi)”partinin ana görüşü olarak
belirtilmişti.

TpCP, iktisadi politika bakımından da CHP’den
ayrılmamış, aksine bu partinin kimi uygulamalarından
yana tavır almıştı. Örneğin devletin tekelci, ekonomik
girişimlerinin sınırlandırılacağını söyleyerek liberal iktisat
politikalarını savunmakla birlikte programında
sanayileşme için himayecilikten/korumacılıktan
vazgeçmeyeceğini belirtmiş böylece CHP’nin devletçi
iktisat politikasını da programına taşımıştı. CHP gibi o da
yabancı sermayenin ülkeye girişinden yana tavır alıyordu.

“Milli vahdetin halelden masuniyetini temin için
devletin murakabesi baki kalmak şartı ile idari adem-i
merkeziyet esası terviç edilecektir” ilkesidir.

Altıncı maddede belirtilen “Fırka efkâr ve
itikadat-ı diniyeye hürmetkârdır” ifadesi olmuştu.

13 Şubat 1925’te Şeyh Sait adında bir Kürt
liderinin Genç ilinin Piran Köyü’nde başlattığı ayaklanma,
Türkiye’nin içte ve dışta pek çok sorun yaşadığı bir
dönemde patlak vermişti.

“Şeriat, halifelik ve saltanat propagandası altında
Kürtçülük” amacına yönelikti. Bağımsız ya da özerk bir
Kürdistan amacı güden ayaklanma, aynı zamanda
Cumhuriyet düzenine karşıydı; saltanat ve halifelik
düzenini canlandırmayı hedeflemişti.

İsyancılar önce Genç ilinin merkezi olan
Darahini’yi ardından Hani, ve Elazığ’ı ele geçirdiler.
Ayaklanmanın kısa sürede böyle genişlemesi Meclis’i
harekete geçirdi.

Hükümet, “gericiliğe, ayaklanmaya ve
memleketin soysal düzenini ve huzur ve sükûnunu ve
güveliğini ve asayişini bozmaya neden olacak bütün
kuruluşlar, kışkırtmalar, girişimler ve yayınları”
Cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya yasaklamaya yetkili kılınıyordu. Bu gibi eylemcileri
İstiklal Mahkemesi’ne verebilecekti. İki yıl yürürlükte
kalacak olan bu yasa, Anayasa’nın “özgürlüklerin sınırını
kanun belirler” hükmündeki sınırı belirleme niteliğine
sahipti. 

İstiklal Mahkemeleri’nin kurulmasına karşı
çıkmış, yasanın halk egemenliğini kısıtlayacağını
vurgulamıştı. Tüm hak ve özgürlükleri kısıtlayacak, basını
susturacak böylesine bir yasanın Cumhuriyet için onur
sayılmayacağını belirti.

6 Mart 1925 günü uygulamaya koydu.

Takrir-i Sükûn Yasası’nın kabulünden sonra
Hükümet Meclis’e aynı gün yeni bir yasa tasarısı daha
sunmuştu. Bu tasarı ile biri ayaklanma bölgesinde diğeri
Ankara’da olmak üzere iki İstiklal Mahkemesi’nin
kurulmasını öngörüyordu.

Ankara’daki İstiklal Mahkemesi’nin milletin ve
cumhuriyetin güvenliğini tehdit eden her türlü gerici
propaganda, irişim ve hareketlerin hızla yasaklanması ve
cezalandırılması amacı ile kurulması öngörülmüş,

‘Doğu İstiklal Mahkemesi” ile “Ankara İstiklal
Mahkemesi’dir.

14 Nisan 1925’te Diyarbakır’da yargılamalara
başladı.

14 Nisan 1925’te Diyarbakır’da yargılamalara
başladı.

Seferberlik aleyhine propaganda yaptığı iddia
edilen Urfa Mutasarrıfı ve TpCP üyesi Yarbay Fethi
Bey’in davası oldu.

Ayaklanmanın asıl suçlusu kabul edilen 47 kişi
idam cezasına çarptırıldı, 18 kişi beraat ederken diğerleri
de çeşitli cezalar aldı.

7 Haziran 1925’te Hükümetin manevi gücünü
kırmak ve ayaklanmayı kışkırtmak iddiasıyla gazetecileri
tutuklamaya yöneldi.

Cumhuriyet ve halifelik anlayışındaki görüş
farklılıkları ile birlikte kişisel anlaşmazlıkların ve
kıskançlıkların tetiklemesi ile CHP’den kopanlarca
kurulan bir muhalefet partisi idi.

Cumhuriyet Hükümeti 5 Haziran 1925’te Takriri
Sükûn Yasası’na dayanarak TpCP’nin bütün şube ve
merkezlerinin kapatılmasına karar verdi.

Türk Devrimi’ni Mustafa Kemal ile
özdeşleştiren devrim karşıtı kimi kesimler onun vücudunu
ortadan kaldırarak devrimi de sonlandırabilecekleri
düşüncesinde idiler. Bu düşünce ile Mustafa Kemal’i
birkaç kez ortadan kaldırmayı planlamış, ancak planlarını
uygulamaya koyamamışlardır.

Suikast planını düzenleyenler arasında kapatılan
TpCP’den ve İttihat ve Terakki Partisi’nden kimi kişiler
de yer almıştı.

1. Doğrudan doğruya suikastın uygulanmasını
üstlenenler,
2. Tetikçileri kışkırtan ve olayı düzenleyenler,
3. Suikast olayına doğrudan katılmamakla birlikte,
Türk devrimine ve özellikle de Cumhurbaşkanı
Mustafa Kemal’e karşı cephe almış olan eski
İttihat ve Terakki Partililer,
4. Kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Partisi
üyeleri.

Mahkeme ilk gurupta bulunan 15 kişi hakkında
idam kararı vermişti.

? 17 Şubat 1926’da Medeni Yasa’nın,
? 1 Mart 1926’da Ceza Yasası’nın,
? 22 Nisan 1926’da Borçlar Yasası’nın,
? 29 Mayıs 1926’da Kara Ticaret Yasası’nın,
? 18 Haziran 1927’de Hukuk Davaları Yargılama
Usulü Yasası’nın,
? 9 Ocak 1929’da Ceza Davaları Yargılama Usulü
Yasası’nın,
? 18 Nisan 1929’da kabul edilen İcra ve İflas
Yasası ile “Cumhuriyetin Ana Kanunları”
tamamlandı.

Halkın dinsel duygularını ekonomik çıkarlar
uğruna sömüren düzen de ortadan kaldırılmış oldu. Bu süreçte çok eşliliği yasaklayıp kadınla erkeği yasalar
önünde eşit kılan Medeni Kanun gibi Türk toplumsal
yapısını tümüyle değiştiren pek çok yasa halkta olumlu
yankı bulurken, en büyük tepkiyi şapka giyilmesini
öngören yasa çekti.

Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. Halkın kendi kendisini idare etmesi esastır. Milletin gerçek ve tek mümessili Türkiye Büyük Millet Meclisidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi dışında hiçbir fert, hiçbir kuvvet ve hiçbir makam millet mukadderatına hakim olamaz” denilerek Cumhuriyetçilik vurgulandı. “Saltanatın kaldırılmasına ve milli egemenliğin asla bölünmez ve vazgeçilmez surette Türk milletinin gerçek ve tek mümessili olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin manevi şahsiyetinde toplanmış bulunduğuna dair 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde oy birliği ile alınan karar hiçbir surette değiştirilemez prensiptir.

İslam devletinde idare edenle, idare edilenler arasında yapılan; seçim veya bağlılık karakteri taşıyan sosyo-politik akit” anlamındadır.

Anayasa’nın 1. maddesinin sonuna “Türkiye Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir” hükmü eklendi

29 Ekim 1923 te Cumhuriyet ilan edilmiştir.

(Teşkilat-ı Esasiye Yasası

 “Cumhuriyet” ve “Güçler Birliği” esasları baş ilkelerdir.

 Cumhuriyet ilkesi üzerine kıskançlıkla durulmuş, devlet biçiminin “Cumhuriyet” olduğu yolundaki maddenin değiştirilmesinin, hatta değiştirilmesinin önerilmesinin bile olanaklı bulunmadığı vurgulanmıştır. (Madde 102) Ulusal Cumhuriyetin güçler birliği esası üzerinde yükselmesinin en önemli sonucu ise, egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Ulusuna ait bulunduğu ve ulusa ait bu hakkı kullanacak tek makamın TBMM olduğudur. Meclisin üstünlüğü mutlaktır.

 Anayasa, yasaları onaylayıp yürürlüğe koyma yetkisini Cumhurbaşkanına vermişti. Cumhurbaşkanı, önüne gelen yasayı onaylamadan tekrar görüşülmek üzere Meclis’e gönderebilirdi. Yürütmenin başı olarak tek yetkisi de buydu. Zira Meclis o yasayı hiç değiştirmeden yeniden cumhurbaşkanına gönderirse onaylamak zorundaydı.

Fransız İhtilali’nin getirdiği özgürlük anlayışından esinlenmişti. Anayasada ilk önce her Türk’ün “özgür doğup yaşadığı” belirtilmiş, sonra belli başlı bütün siyasal özgürlükler yurttaşa tanınmıştı.

TBMM

Ayaklanmanın tek bir nedeni yoktu. Başbakan Fethi Okyar’ın açıklamalarına göre ayaklanmanın nedeni “şeriat, halifelik ve saltanat propagandası altında Kürtçülük” amacına yönelikti. Bağımsız ya da özerk bir Kürdistan amacı güden ayaklanma, aynı zamanda Cumhuriyet düzenine karşıydı; saltanat ve halifelik düzenini canlandırmayı hedeflemişti. Hatta başarıya ulaşıldığında Abdülhamid’in ya da son Halife Abdülmecit’in oğullarından birinin saltanata geçirilmesi de düşünülmüştü. Meclisin onayı ile bölgede bir ay süre ile sıkıyönetim ilan edildi. Ardından da ceza yasasında değişiklik yapıldı. Bu değişiklikle; dini siyasal amaçlarına alet ederek dernek kurma yasaklandı, bu tür dernek kuranlarla ona üye olanlar vatan haini kapsamına alındı. Ayrıca, dini ya dinin kutsal kavramlarını öne sürerek devletin şeklini değiştirmek, devletin güvenini bozmak, halk arasına bozgunculuk ve ayrımcılık sokmak da vatana ihanet olarak değerlendirildi.Değişiklikler muhalefetin de tam desteğini alarak yürürlüğe girdi.

Takrir-i Sükûn Yasası

Takrir-i Sükûn, diğer bir deyişle huzuru, düzeni koruma yasası özünü tek birmadde ile ortaya koymuştu. Buna göre; Hükümet, “gericiliğe, ayaklanmaya ve memleketin soysal düzenini ve huzur ve sükûnunu ve güveliğini ve asayişini bozmaya neden olacak bütün kuruluşlar, kışkırtmalar, girişimler ve yayınları” Cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya yasaklamaya yetkili kılınıyordu. Bu gibi eylemcileri İstiklal Mahkemesi’ne verebilecekti. İki yıl yürürlükte kalacak olan bu yasa, Anayasa’nın “özgürlüklerin sınırını kanun belirler” hükmündeki sınırı belirleme niteliğine sahipti. Bu çerçevede yalnızca isyanın bastırılmasında değil aynı zamanda her türlü devrim karşıtı etkinlikleri ortadan kaldırabilecek bir güce sahipti. Hükümeti, gazeteleri kapatmaktan partileri dağıtmaya kadar büyük yetkilerle donatıyordu.

Kazım Karabekir

Tevhid-i Efkâr, İstiklal, Son Telgraf, Aydınlık, Orak çekiç, Sebilü’r-reşat, Presse de Soire, İzmir’de Sada-yı Hak, Adana’da Sayha, Trabzon’da İstikbal ve Kahkaha adlı gazete ve dergileri kapattı

17 Şubat 1926’da Medeni Yasa’nın kabulü ile verdi. Türk Hukuk Devrimi 1 Mart 1926’da Ceza Yasası’nın, 22 Nisan 1926’da Borçlar Yasası’nın, 29 Mayıs 1926’da Kara Ticaret Yasası’nın, 18 Haziran 1927’de Hukuk Davaları Yargılama Usulü Yasası’nın, 9 Ocak 1929’da Ceza Davaları Yargılama Usulü Yasası’nın, 13 Mayıs 1929’da da Ticaret Yasası’nın Deniz Ticareti’ne yönelik ikinci kitabın kabulü ile sürdü. 18 Nisan 1929’da kabul edilen İcra ve İflas Yasası ile “Cumhuriyetin Ana Kanunları” tamamlandı.

Türkiye Cumhuriyeti, yabancıların elinde bulunan işletmeleri satın alarak başlattığı milleştirme/ devletleştirme politikasını yeni banka ve kredi örgütleri ile tamamladı. Bir yandan tarımda makinalaşmayı sağlarken öte yandan sanayi sektörüne yatırım yaparak kendi kendine yetebilmek için gerekli kurumlarını oluşturdu. Fabrikalarını kurdu. Özel sektöre yaptığı teşviklerle de ülkede girişimci bir sınıf oluşturmaya çabaladı.

1924’te karma ve laik eğitim sistemini kurarak başlatılan eğitim devrimi 1 Kasım 1928’de Latin Alfabesi’nin kabulü ile sürdü. Millet Mektepleri’nin açılmasıyla başlatılan okuma-yazma seferberliği ile Türkiye’de ve dünyada yaşanan gelişmeleri kavrayan bir Cumhuriyet kuşağı yetiştirilmesinin temelleri atıldı

1925’te memurların şapka giymesini öngören yasa çıkarıldı. Kadınların giyim kuşamları ile ilgili herhangi bir yasal düzenlemeye gidilmedi. 26 Aralık 1925’te zaman ölçüleri değiştirildi. Alafranga saat ve miladi takvim geçerli kılındı. 20 Mayıs 1928’de çıkarılan yasa ile de rakamlar değiştirildi. Bu son iki değişiklik ile Türkiye Batılı ülkelerle ilişkilerini de bir düzene koymuş oldu.

En büyük tepkiyi şapka giyilmesini öngören yasa çekti.