ÜCRET VE ÖDÜL YÖNETİMİ Dersi İŞ DEĞERLEMESİ soru cevapları:
Toplam 69 Soru & Cevap#1
SORU: İş değerlendirmesi sonucunda elde edilen faktörleri ayrıntılı bir şekilde açıklayınız.
CEVAP: İş değerlendirmesi sonucunda, işlerin göreceli değerlerine veya önem düzeylerine göre tek tek veya gruplandırılarak hiyerarşik bir sırası elde edilir. İşlerin bu şekilde sıralanması iş yapısı olarak da adlandırılır. İş sırası veya yapısı, kullanılan yönteme göre değişik şekillerde ortaya çıkar. Sıralama yönteminde iş sayısı kadar iş sırası elde edilir. Puan ve faktör karşılaştırma yöntemlerinde işler, her işe ait puan veya para değerinin büyüklüğüne göre sıralanır. Sınıflama yönteminde ise, önem sırasına göre düzenlenmiş iş sınıfları veya gruplarına hangi işlerin girdiği belirtilir. Sıralama, faktör karşılaştırma ve puan yöntemine göre iş değerlemesiyle, tek tek her işin sıra, ücret ve puan olarak göreli önem düzeyi ve sırası elde edilir. Bu yöntemlerin uygulanması durumunda farklı değerdeki her iş için farklı ücret düzeyi belirlenebileceği gibi, iş gruplarına göre ücret farklılaştırılması yoluna da gidilebilir. Sınıflama yönteminde ise işler önceden tanımlanan iş sınıflarına veya gruplarına göre sıralanır. Sınıflama yönteminde tek tek her bir işin değeri belirlenmediği için, her bir işe değerine göre ayrı ücret vermeyi öngören tek ücretleme mümkün değildir. Bununla birlikte, her bir iş sınıfı içindeki işler, kendi aralarında ayrıca bir sıralamaya tabi tutulabilir. Bu durumda, her işin ayrı ayrı değeri belirlenmiş olacağından tek ücretleme de mümkün hale gelir. İş değerleme sonucunda elde edilen iş yapısı içindeki işler ve iş grupları için uygun ücret karşılıklarının belirlenmesi ile işe dayalı ücret yapısı ortaya çıkacaktır. İş değerlemeye dayalı böyle bir ücret yapısı, eşit değerde işe eşit ücret ilkesini hayata geçirmek ve buna bağlı yararları elde etmek için son derece önemlidir.
#2
SORU: İş değerleme ekibi işleri değerlerken hangi yaklaşımlardan faydalanabilir?
CEVAP: Bu yaklaşımlardan birincisinde önce her üye bireysel olarak işleri değerlendirir, sonra bu değerlemeler belirli yöntemlerle birleştirilerek kurulca ortak bir karara varılır, ikincisinde ise, önceden bireysel değerleme yapılmaksızın işler ekip tarafından beraberce değerlendirilir. Bazı sakıncaları olmakla beraber, değerlemeleri ekip üyelerinin birlikte ve eş-zamanlı olarak yapmaları, işin daha hızlı yürütülmesi açısından uygundur.
#3
SORU: İş değerlemesinin başlıca amaçları nelerdir? Maddeler halinde sıralayınız
CEVAP: • Sistemli, adil ve akılcı bir ücret yapısı için temel oluşturmak, • Böylece, eşit değerde işe eşit ücret ilkesini hayata geçirmek, • Değişen veya yeni ortaya çıkan işleri değerlemek ve sınıflamak için üzerinde anlaşılmış bir araç oluşturmak, • Diğer örgütlerdeki işler ve ücret hadleri ile işletmedeki ücretleri karşılaştırmak için bir araç sağlamak, • Bireysel performans ölçümü için bir temel sağlamak, • Ücret anlaşmazlıklarının çözümünde başvurulabilecek bir araç sağlayarak bu anlaşmazlıkları azaltmak, • Üst düzey işlere doğru personeli motive etmek, • Ücret adaleti yoluyla personelin tatmin ve bağlılığını sağlamak, • Personel ve sendikalarla yapılan ücret pazarlıkları için işe dayalı ve nesnel bilgi ve temel sağlamak, • Ücret maliyetlerinin kontrolünü kolaylaştırmak • Diğer insan kaynakları işlevlerinde kullanılabilecek işlere dair bilgiler sağlamak (seçim, planlama, kariyer yönetimi vb.), • İşlerin ve organizasyonun gözden geçirilmesini, yeniden tasarlanmasını ve güncellenmesini sağlamak.
#4
SORU: Faktör karşılaştırma yönteminin aşamalarından anahtar işlerin seçilmesi ve tanımlanması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Değerleme komitesi, 15-20 anahtar iş seçer. Anahtar işler, işletmede ve iş kolunda bilinen, farklı yerlerdeki tanım ve içerikleri aynı veya çok yakın olan, bir grup işi temsil eden, genellikle önemleriyle orantılı ücret ödenen işlerdir. Anahtar işler belirlendikten sonra bu işlerin tanımları, değerlendirme faktörleri ile ilgili bilgileri içerir şekilde yapılmalıdır.
#5
SORU: İş değerlemesinin temel özellikleri nelerdir? Maddeler halinde sıralayınız
CEVAP: • İş değerlemede, personel değil işler değerlendirilir. • İş değerlemesi bir karşılaştırma(mukayese) sürecidir. • İş değerlemesi bir yargılama sürecidir. • İş değerlemesi genellikle analitik bir süreçtir. • İş değerlemesi sistemli ve yapılandırılmış bir süreçtir.
#6
SORU: Puan yönteminin aşamalarından faktör derecelerinin belirlenmesi ve tanımlanması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Faktör derecesi, her hangi bir alt faktörün değerlenecek iş grubu açısından geçerlilik ve gereklilik düzelerini ifade eder. Örneğin, deneyim faktörünün dereceleri, işlerin gerektirdiği deneyim sürelerine göre belirlenip, tablo haline getirilir. Faktör derece sayısının tüm faktörler için eşit olması gerekli değildir. İşlerin ve ilgili faktörün özelliğine göre, değişik faktörler için farklı sayıda derece oluşturulması yoluna gidilebilir. Örneğin, çalışma ortamı/koşulları faktörü için çok farklı koşulların söz konusu olduğu üretim işleri için 5 derece, koşulların çok farklılık gözetmediği büro işleri içinse 3 derece belirlenmesi yoluna gidilebilir. Sektördeki çoğu değerleme planında, derece sayısının 3 ila 8 arasında değiştiği, bütün veya çoğu faktörlerin beş dereceli olarak tanımlandığı planların ise yaygın olduğu söylenebilir.
#7
SORU: İş değerleme sürecini aşamalarını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: İş değerleme sürecinin ilk aşaması hazırlık ve plânlamadır. Daha sonra işler analiz edilir, iş tanımları ve iş gerekleri hazırlanır ve işler değerlenir. Sonuçta da değerlemeden elde edilen veriler iş yapısının ve ücret yapısının oluşturulmasında kullanılır.
#8
SORU: Sıralama yöntemlerinden ikili karşılaştırma yöntemini kısaca açıklayabilir misiniz?
CEVAP: İkili karşılaştırma uygulamasında, her iş diğer işlerle tek tek karşılaştırılır ve bu karşılaştırma yapıldıktan sonra hangi işin daha değerli olduğuna karar verilir. İkili karşılaştırma, kart ve matris yöntemi olarak adlandırılan iki şekilde uygulanabilir. Kart yönteminde, her bir işin unvanı ve özet tanımı ayrı ayrı kartlara yazılır ve sonra her karttaki iş, diğer tüm kartlardaki işlerle tek tek karşılaştırılarak değerlenir. Matris yönteminde ise karşılaştırılacak işler satırlara ve sütunlara yazılır ve böylece oluşturulan matristeki tüm işler birbirleriyle karşılaştırılır.
#9
SORU: Sınıflama yöntemi nasıl bir yöntemdir?
CEVAP: Sınıflama yöntemi, işlerin önem ve değer bakımından gruplandırılması veya sınıflandırılmasını içeren nitel (sayısal olmayan) bir yöntemdir.
#10
SORU: İş değerlemesi ne anlama gelmektedir?
CEVAP: İş değerlemesi, bir örgütteki işlerin göreli değerlerini sistemli olarak belirleme süreci veya işyerindeki işler arasındaki değer farklılıklarını ortaya çıkarma amacına yönelik bir yöntem olarak tanımlanabilir.
#11
SORU: İş analizleri hangi faaliyetleri içerir?
CEVAP: • İşlere ilişkin verilerin toplanması, • Bu verileri kullanarak iş tanımlarının ve iş gereklerinin hazırlanması.
#12
SORU: Değerleyici olarak görevlendirilecek kişilerde hangi temel nitelikler aranmalıdır?
CEVAP: • Yeterli bilgi ve anlayış • Nesnel değerleme niteliği • Temsil özelliği.
#13
SORU: Hazırlık ve planlama aşamasındaki çalışmalarda amacın ve kapsamın belirlenmesi aşamasını ayrıntılı bir şekilde anlatabilir misiniz?
CEVAP: İş değerlemesinin kapsamı, hangi işlerin değerlendirileceğini ifade eder. İş değerleme projesinde, duruma göre, bir işletme veya örgütteki işlerin tamamı veya bir kısmı değerlendirilebilir. İş sayısının az olduğu küçük işletmelerde ve sayısal olmayan iş değerleme yöntemlerinin kullanılması durumunda bütün işlerin bir defada ve aynı yöntemle değerlenmesi mümkündür. İş sayısı çok olduğunda ve sayısal değerleme yöntemleri tercih edildiğinde ise, ana iş grupları için farklı iş değerleme çalışmalarının yapılması, daha uygundur. Genellikle büyük örgütlerde, “büro/profesyonel (beyaz yakalı), üretim/operasyon (mavi yakalı), yönetim gibi ana iş gruplarına dahil olan işler, ayrı değerlendirme ölçek veya planlarına göre değerlendirilir.
#14
SORU: Hazırlık ve planlama aşamasındaki çalışmalarda değerleme yönteminin ve faktörlerinin belirlenmesi aşamasını ayrıntılı bir şekilde anlatabilir misiniz?
CEVAP: Amaç ve kapsam belirlendikten sonra, iş değerlemesinde kullanılacak yöntem ve faktörler belirlenmelidir. Yöntem ve faktörler konusunda karar verirken, işletmenin iş değerleme ile ulaşmak istediği amaçlar, örgüt ve iş özellikleri, işletmenin finans, personel ve süre bakımından olanakları, iş değerleme yöntemlerinin özellikleri vb. dikkate alınmalıdır.
#15
SORU: İşin tanımını yapabilir misiniz?
CEVAP: İş, bir ya da birden çok kişinin bedensel ve/veya düşünsel gücünü kullanmak suretiyle ortaya koyduğu eylemdir.
#16
SORU: İş analizlerinde toplanan verilerin gösterildiği tabloda hangi bilgiler bulunur?
CEVAP: Bu tabloda işin kimliği, işin içeriği, personelin nitelikleri ve iş ilişkileri bulunur. Tablonun işin kimliği kısmında, işin ünvanı, bölümü ve birimi gibi bilgiler, işin içeriği kısmında görev ve sorumluluklar, faaliyetler ve roller gibi bilgiler, personelin nitelikleri kısmında, mesleki ve teknik bilgi, el becerileri ve sayısal beceriler gibi bilgiler, iş ilişkileri kısmında ise, üstler, akranlar, müşteriler ve tedarikçiler gibi bilgiler bulunur.
#17
SORU: İş değerleme sürecini ilk aşaması olan hazırlık ve planlama aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Hazırlık ve planlama aşamasında, iş değerlemesinin amaç ve kapsamı, değerleme yöntemi ve faktörleri, proje organizasyonu ve görevlileri belirlenir ve diğer hazırlık çalışmaları yapılır. Bu kapsamdaki çalışmalar, Amacın ve Kapsamın Belirlenmesi, Değerleme Yönteminin ve Faktörlerinin Belirlenmesi, Proje Ekibi ve Organizasyonu gibi çalışmalardır.
#18
SORU: İşlerin değerlenmesi kim tarafından ve nasıl yapılır?
CEVAP: İşlerin değerlenmesi, değerleyiciler tarafından, iş tanımları kullanılarak, belirlenen yönteme göre yapılır. Değerlemelerin nasıl bir programla ve ne sürede yapılacağı, değerlenecek iş sayısına, yönteme, değerleme için ayrılabilecek zamana göre değişir.
#19
SORU: İş analizi ve iş tanımı verilerinden yola çıkılarak hazırlanan iş gerekleri kaç bölümden oluşur? Bunları açıklayabilir misiniz?
CEVAP: İş gerekleri temel olarak iki bölümden oluşur. Birinci bölümde işin kimliği belirtilir. İkinci bölümde ise, iş değerlemesinde kullanılacak ana ve alt faktörler ile tanımları yer alır. İş gereklerinin iş değerlemesi açısından önemi, değerlemede esas alınacak faktörlere yer vermesidir. Bu faktörler işi yapan personelde bulunması gereken beceri, yetkinlik, fiziksel ve düşünsel çaba, sorumluluk gerekleriyle çalışma koşullarıdır.
#20
SORU: Puan yönteminin işlerin değerlenmesi aşamasını ayrıntılı bir şekilde açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Puan yönteminde işler, faktör ve derece tanımları ile bunlara ait puanları içeren faktör puan ölçeği ile iş tanımları kullanılarak değerlenir. Değerlemeler, her işin tanımıyla ölçekte yer alan faktör ve derece tanımları karşılaştırılarak gerçekleştirilir. Bu karşılaştırmada, her hangi bir iş için, her bir faktöre ait en uygun derece (ve o dereceye ait puan) belirlenir. Tüm işler, puan ölçeğine göre değerlenip toplam puanları bulunduktan sonra, işlerin değerlenmesi tamamlanmış olur. Değerleme sonunda bir işin puanı yüksek olduğu ölçüde, o işin değerli ve önemli olduğu kabul edilir.
#21
SORU: Hazırlık ve planlama aşamasındaki çalışmalarda proje ekibi ve organizasyonu aşamasını ayrıntılı bir şekilde anlatabilir misiniz?
CEVAP: İş değerlemesi, ne kadar yetkin olursa olsun tek kişinin yapamayacağı ve çok sayıda kişinin katkı ve katılımını gerektiren bir çalışmadır.
#22
SORU: Puan (ve faktör karşılaştırma) yönteminde kullanılan tipik ana faktörler hangileridir? Maddeler halinde açıklayınız.
CEVAP: • Bilgi-Beceri • Sorumluluk • Çaba • Çalışma koşulları.
#23
SORU: Sıralama ve sınıflama yöntemi nasıl bir yöntemdir?
CEVAP: Sayısal olmayan bir yöntemdir.
#24
SORU: İş analizi kavramını açıklayınız.
CEVAP: İşlerin analiz edilmesi aşamasında, öncelikle iş analizi kavramını tanımlamak gerekir. İş analizi, işler hakkında sistemli bir bilgi toplama ve düzenleme süreci olarak tanımlanabilir.
#25
SORU: İş analizlerinde verilerin toplanma yöntemleri hangileridir?
CEVAP: İş analizlerinde veriler anket, görüşme, gözlem, kayıtların incelenmesi veya bunların birden fazlasını içeren karma yöntemlerle toplanabilir.
#26
SORU: Puan yönteminin olumlu ve olumsuz yönlerini açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Puan yöntemi, ayrıntılı analiz ve değerlemelere dayalı olması, nesnel ve hata payı düşük değerlemelere olanak vermesi, anlaşılması ve anlatılmasının kolay olması, değişikliklerin yapıya yansıtılmasına elverişli olması vb. avantajlarının yanında, değerleme planının geliştirilmesinin uzmanlık, zaman ve karmaşık işlemler gerektirmesi, uygulanmasının daha uzun süre alması gibi sakıncaları da olan bir yöntemdir. Ancak yararlarının baskın olması nedeniyle uygulamada en yaygın iş değerleme yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.
#27
SORU: Sıralama yöntemini kısaca açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Sıralama yöntemi, işlerin bir bütün olarak veya işin önemi-değeri gibi genel bir faktöre göre, birbirleriyle kıyaslanarak göreli değerlerinin belirlenmesini içeren, sayısal olmayan bir yöntemdir. İşlerin sıralanmasında basit sıralama ve ikili karşılaştırma yöntemleri kullanılır.
#28
SORU: Faktör karşılaştırma yöntemi hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?
CEVAP: Faktör karşılaştırma yöntemi, sayısal bir iş değerlendirme yöntemi olup anahtar işlere ve faktörlere göre oluşturulan bir “faktör karşılaştırma ölçeği” esas alınarak işlerin bir ekip tarafından değerlendirilmesini içeren bir yöntemdir.
#29
SORU: İş tanımlarının ve iş gereklerinin hazırlanması aşamasını kısaca anlatabilir misiniz?
CEVAP: İş değerlemede kullanılacak iş tanımlarının işleri değerlemek için gerekli değerlendirme faktörleriyle ilgili bilgileri içermesi gerekir. Çünkü işler, geliştirilen ölçek veya planlara göre ve hazırlanan iş tanımlarındaki bilgilere dayalı olarak değerlendirilir. Bu amaçla yapılacak iş analizlerinde toplanan veriler, bir tabloda gruplandırılabilir.
#30
SORU: Ana ve alt faktörlerin seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Maddeler halinde yazınız.
CEVAP: • Faktörlerin değerlenecek bütün işler için geçerli olması, • İşlerin değerini etkilemesi, • Örgütün stratejilerine ve değerlerine dayalı ve uygun olması, • Optimum sayıda olması, • Derecelere ayrılabilmesi, • Açık olarak tanımlanabilmesi, • Her birinin işin belirli bir özelliğini ya da yönünü ölçmesine, birbirine geçişim yapmaması, • İlgili taraflarca (yönetim, personel, sendika gibi) kabul edilmesi.
#31
SORU: Faktör karşılaştırma yönteminin aşamalarından işlerin incelenmesi ve faktörlerinin seçilmesi aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Diğer yöntemlerde olduğu gibi, bu yöntemde de öncelikle işler analiz edilir ve değerlemede kullanılacak faktörler belirlenir ve tanımlanır. Önerilen faktörler beceri, bedensel çaba, zihinsel çaba, sorumluluk ve çalışma koşulları gibi faktörlerdir.
#32
SORU: İşlerin sınıflanmasında yaygın şekilde kullanılan üç ölçüt veya faktör vardır. Bunlar nelerdir?
CEVAP: • Görevlerin zorluk veya karmaşıklığı, • Sorumluluk • İşin gerektirdiği nitelikler.
#33
SORU: Sınıflama yönteminin avantajlarını kısaca yazınız
CEVAP: Sınıflama yönteminin uygulanması, anlaşılması ve anlatılması kolaydır. İşlerin değerlenmesi, kısa sürede ve düşük maliyetle gerçekleştirilebilir.
#34
SORU: İş değerleme yöntemleri neyi belirler?
CEVAP: İş değerleme yöntemleri değerlemelerin hangi faktörlere göre ve nasıl yapılacağını belirler.
#35
SORU: Faktör karşılaştırma yönteminin aşamalarını maddeler halinde yazabilir misiniz?
CEVAP: İşlerin incelenmesi ve faktörlerinin seçilmesi, • Anahtar işlerin seçilmesi ve tanımlanması, • Anahtar işlerin faktörlere göre sıralanması, • Anahtar işlerin ortalama ücretlerinin faktörlere dağıtılması ve ücret sırasının oluşturulması, • Faktör karşılaştırma ölçeğinin oluşturulması.
#36
SORU: İşle ilgili görev ve sorumluluklarda nelere dikkat edilmelidir?
CEVAP: Bunlar sistematik bir biçimde yazılmalıdır. Hazırlanan iş tanımları doğru ve tam olup olmadıkları açısından iş tanımlarını hazırlayan kişiler, tanımlanan işleri yapan kişiler ve bölüm sorumluları tarafından kontrol edilmelidir.
#37
SORU: Geleneksel ve biçimsel temel iş değerlendirme yöntemleri neleri kapsar?
CEVAP: Sıralama, sınıflama, faktör karşılaştırma ve puan yöntemlerini kapsar.
#38
SORU: Ana ve alt faktörlerin seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan optimum faktör sayısıyla ilgili bilgi verebilir misiniz?
CEVAP: Kullanılacak faktör sayısının optimum olması, değerlendirme planının geçerliliği açısından büyük önem taşır. Yapılan çalışmalara ve deneyimlere göre optimum faktör sayısının 10 civarında olduğu söylenebilir.
#39
SORU: Puan yönteminin aşamalarından faktörlerinin seçilmesi ve tanımlanması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Puan yönteminde bu aşama hayati öneme sahiptir. Bir örgütte yer alan işlerin birbirlerinden farklı gruplar oluşturmaları nedeniyle bunların aynı faktörler kullanılarak değerlenmesi doğru olmaz. Örneğin, üretim işleri ve büro işleri yapısal olarak farklılıklar içerir ve değerlerini oluşturan faktörler de farklılık gösterir; dolayısıyla farklı plân ve faktörlere göre değerlenmeleri daha uygundur. Puan yönteminde faktörler, genellikle ana ve alt faktörler şeklinde iki kademeli bir yapı arz eder. Ana faktörler konusunda genelde bir görüş birliği vardır; değişik plan ve uygulamalarda gözlemlenen farklılıklar alt faktörler konusunda ortaya çıkmaktadır.
#40
SORU: Sınıflama yöntemi kullanılarak işler değerlenirken öz olarak hangi aşamalar izlenir?
CEVAP: Diğer yöntemlerde olduğu gibi, önce işler analiz edilir ve tanımlanır. • Sınıf veya iş grubu sayısı belirlenir. • Sınıfların tanımı yapılır. • İşler değerlenir.
#41
SORU: Sıralama yöntemlerinden basit sıralamayı kısaca açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Basit sıralama doğrudan ya da kart yöntemiyle yapılabilir. Doğrudan sıralamada, işler tanımlarına dayalı olarak en değerliden en az değerli olana doğru veya tersi yönde bir sıraya konur. Kart yönteminde ise, her işin ünvanı ve özet tanımı kartlara yazılır ve işler önce kolayzor işler diye gruplanır.
#42
SORU: Faktör karşılaştırma yönteminin aşamalarından anahtar işlerin faktörlere göre sıralanması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Anahtar işler, her bir faktöre göre sıralanır ve bu sıralama sonuçları, iş (önem/güçlük) sırası olarak adlandırılabilecek bir tablo halinde düzenlenir.
#43
SORU: Puan yönteminin faktör ve derecelerin ağırlıklandırılması aşamasını ayrıntılı bir şekilde açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Ağırlıklandırma, faktörlerin ve derecelerin puan değerlerinin belirlenmesini ifade eder. Faktör ve derece puanlarının belirlenmesi, yetkin bir ekip tarafından yapılmalıdır. Ağırlıklandırma süreci, dikey olarak ana ve alt faktörlerin göreceli puan değerlerinin ve yatay olarak da alt faktör derecelerinin puanlarının belirlenmesini içerir. Burada, önce ana faktörlerin puanları belirlenir, sonra ana faktörlere ait puan payları alt faktörlere, yine göreli ağırlıklarına uygun olarak paylaştırılır. Derecelerin puanlanmasında ana ilke, alt derecelerden üst derecelere gidildikçe puan değerinin artmasıdır. Örneğin, deneyim faktörünün ilk derecesinin puan ağırlığı 10 ise, 2. derece 20, 3. derece 30 vb. şeklinde olmalıdır. Faktörlerin ve alt faktörlerin puanlanmasında, ilk dereceye göre ağırlıklandırma, son dereceye göre ağırlıklandırma ve dengeli ağırlıklandırma yöntemleri kullanılır. İlk dereceye göre ağırlıklamada, önce ilk derecelerin puanının belirlenmesi ve bu puanlardan hareketle diğer derecelerin puanlarının belirli bir düzene göre artırılmasıyla saptanması söz konusudur. Son dereceye göre ağırlıklamada, belirlenen son derece puanlarından hareketle diğer derece puanlarının saptanması söz konusudur. Dengeli ağırlıklamada ise, önce ilk ve son derece puanlarının ve sonra diğer ara derecelerin puanlarının bu iki sınır arasında olacak şekilde belirlenmesi söz konusudur. Ara derecelerin puanlarının belirlenmesinde ise, aritmetik, geometrik ya da düzensiz artış yaklaşımları benimsenebilir. Aritmetik diziye göre artış veya azalışla ağırlıklandırmada, dereceler arası puan farkı eşittir. Geometrik diziyle ağırlıklandırmada, dereceler arası puan farkı katlanarak artar. Düzensiz ağırlıklamada ise, dereceler arası puan farkları değişkenlik gösterir. Uygulamada genellikle dereceler arası eşit puan farkı içeren aritmetik diziyle artış yönteminin benimsendiği söylenebilir. Faktör ve derecelerin puanlarının belirlenmesiyle, işlerin değerlenmesinde kullanılacak faktör-puan ölçeği tamamlanmış olur. Bundan sonra, her bir iş bu ölçeğe ve iş tanımlarına dayalı olarak değerleyiciler tarafından bir tabloda ayrı ayrı değerlendirilir.
#44
SORU: Faktör karşılaştırma yönteminin aşamalarından anahtar işlerin ortalama ücretlerinin faktörlere dağıtılması ve ücret sırasının oluşturulması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Anahtar işlerin ortalama ücretleri belirlenir ve her bir işin ortalama ücreti, faktörlere paylaştırılır. Bu dağıtım işlemi bittikten sonra, her bir faktör açısından ücret payı büyüklüğüne göre işler sıralanır, bu sıralama da ücret sırası tablosu şeklinde düzenlenir.
#45
SORU: Puan ve faktör karşılaştırma yöntemi nasıl bir yöntemdir?
CEVAP: Sayısal bir yöntemdir.
#46
SORU: Faktör karşılaştırma yönteminin aşamalarından faktör karşılaştırma ölçeğinin oluşturulması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Anahtar işlerin faktörlere ve her bir faktörden aldıkları puan paylarına göre oluşturulan sıraları karşılaştırılır. Bu karşılaştırmada, her bir faktörden iş ve ücret sırasının aynı olması sağlanmaya çalışılır. Bunun için, iki sıralama arasındaki küçük ve sınırlı sayıdaki uyumsuzluklar, ücret paylarında ayarlamalarla uyumlaştırılmaya çalışılır. Ufak ayarlamalarla uyumlaştırılamayan işler, anahtar işler listesinden çıkarılır. Faktör karşılaştırma ölçeği tamamlandığında, anahtar işler dışında kalan diğer işler, her bir faktör açısından ilgili anahtar işlerle karşılaştırılarak ölçeğe yerleştirilir. Tüm işler için bu yerleştirme bittiğinde işlerin değeri belirlenebilir hale gelmiş demektir. Faktör karşılaştırma ölçeğinde, her işin her bir faktörden aldığı para tutarları toplanarak işlerin değerini gösteren toplam ücret veya puanlar elde edilir.
#47
SORU: Puan yöntemi hakkında ayrıntılı bilgi verebilir misiniz?
CEVAP: Puan yöntemi, İngiltere’de Puan yöntemi olarak adlandırılırken ABD’de “faktör puan yöntemi” diye bilinir. Bu yöntem, daha ayrıntılı ve sayısal değerlendirmeye imkân vermesi ve yalınlığı nedeniyle Dünya’da ve Türkiye’de en fazla kullanılan iş değerlemesi yöntemi olduğu söylenebilir. Puan yönteminde işler, ana faktörlere ve bunların altında toplanan (alt) faktörlere göre değerlenir. Ana faktörler genellikle değişmez. Ancak, kullanılan alt faktörler, duruma göre 3 ile 25 arasında değişmekle birlikte, çoğu plânda faktör sayısının 10 civarında olduğu söylenebilir.
#48
SORU: Puan yönteminin aşamaları nelerdir? Maddeler halinde yazabilir misiniz?
CEVAP: • İş analizlerinın yapılması; iş tanımlarının ve gereklerinin hazırlanması, • Faktörlerinin seçilmesi ve tanımlanması, • Faktör derecelerinin belirlenmesi ve tanımlanması, • Faktör ve derecelerin ağırlıklandırılması • İşlerin değerlenmesi.
#49
SORU: Puan yönteminin aşamalarından iş analizlerinin yapılması; iş tanımlarının ve gereklerinin hazırlanması aşamasını açıklayabilir misiniz?
CEVAP: Bu yönteme göre iş değerlemesi için hazırlanacak iş tanımlarında, işi tanıtıcı bilgiler ve işin içerdiği görev ve sorumluluklar bulunmalıdır. Ayrıca beceri, çaba, sorumluluk ve çalışma koşulları başlıkları altında yer alan faktörlerle ilgili bilgilerin yer aldığı iş gerekleri hazırlanmalıdır. İlk aşamada, seçilecek belirli anahtar işlerin analiz edilerek tanımlanması ve bu analiz bilgilerinden, faktörlerin belirlenmesi, derecelendirilmesi ve ağırlıklandırılması aşamalarında yararlanılması yoluna gidilmelidir. Kullanılacak faktörler kesin olarak belirlendikten sonra, anahtar işler dışında kalan işlerin analizinin yapılması ve tüm işlere dair nihai tanımların oluşturulması uygun olacaktır. Kısacası, iş analizleri ve iş tanımları, bütünüyle ilk aşamada tamamlanan bir çalışma değil, izleyen aşamalardan sonrasına da sarkan ama değerleme aşamasından önce bitirilmesi gereken bir süreçtir.
#50
SORU:
İş değerlemesi ne olarak tanımlanmaktadır?
CEVAP:
İş değerlemesi, genellikle bir kuruluşta mevcut her işin, o kuruluşta bulunan diğer tüm işler arasındaki göreceli değerini ortaya çıkaran bir sistem olarak tanımlanmaktadır.
#51
SORU:
İş değerlendirmenin temel özellikleri nelerdir?
CEVAP:
İş değerlemede, personel değil işler değerlendirilir. İşler değerlendirilirken o işleri yapan personelin yeterliliklerine ve performanslarına bakılmaz. İş değerlendirmesi, belirli sınırlılıkları olmakla birlikte, sistematik ve bilimsel bir yöntem olarak kabul edilir.
• İş değerlemesi bir karşılaştırma(mukayese) sürecidir. Bu süreçte işler, doğrudan veya dolaylı olarak birbirleriyle karşılaştırılarak her bir işin göreli değeri belirlenir.
• İş değerlemesi bir yargılama sürecidir. Bu yargılama, gerek iş tanımlarındaki bilgilerin
yorumlanmasında gerekse, iş tanımlarıyla değerleme faktör ve derece tanımlarının
karşılaştırılmasında gerekir.
• İş değerlemesi genellikle analitik bir süreçtir. İş değerleme yargısal ama bilgiye dayalı yargılar içeren bir süreçtir. İşlerin analizi ve tanımlaması ile değerlendirilmesinde analitik plânlar ve araçlar kullanılır.
• İş değerlemesi sistemli ve yapılandırılmış bir süreçtir. Değerleme yöntem ve planları/ölçekleri şeklinde ortaya çıkan bu çerçeve, tüm değerleyicilerce kullanılan dil, kriterler vb. ortak olmasını sağlar.
#52
SORU:
İş değerlemenin başlıca amaçları neler olduğu belirtilmektedir?
CEVAP:
• Sistemli, adil ve akılcı bir ücret yapısı için temel oluşturmak,
• Böylece, eşit değerde işe eşit ücret ilkesini hayata geçirmek,
• Değişen veya yeni ortaya çıkan işleri değerlemek ve sınıflamak için üzerinde anlaşılmış bir araç oluşturmak,
• Diğer örgütlerdeki işler ve ücret hadleri ile işletmedeki ücretleri karşılaştırmak için bir araç sağlamak,
• Bireysel performans ölçümü için bir temel sağlamak,
• Ücret anlaşmazlıklarının çözümünde başvurulabilecek bir araç sağlayarak bu anlaşmazlıkları azaltmak,
• Üst düzey işlere doğru personeli motive etmek,
• Ücret adaleti yoluyla personelin tatmin ve bağlılığını sağlamak,
• Personel ve sendikalarla yapılan ücret pazarlıkları için işe dayalı ve nesnel bilgi ve temel sağlamak,
• Ücret maliyetlerinin kontrolünü kolaylaştırmak,
• Diğer insan kaynakları işlevlerinde kullanılabilecek işlere dair bilgiler sağlamak (seçim, planlama, kariyer yönetimi vb.).
• İşlerin ve organizasyonun gözden geçirilmesini, yeniden tasarlanmasını ve güncellenmesini sağlamak.
#53
SORU:
İş değerleme sürecinin aşamaları nelerdir?
CEVAP:
İş değerleme sürecinin ilk aşaması hazırlık ve plânlamadır. Daha sonra işler analiz edilir, iş tanımları ve iş gerekleri hazırlanır ve işler değerlenir. Sonuçta da değerlemeden elde edilen veriler iş yapısının ve ücret yapısının oluşturulmasında kullanılır.
#54
SORU:
İş değerleme sürecinde yer alan hazırlık ve planlama aşamasında neler yapılmaktadır?
CEVAP:
Hazırlık ve planlama aşamasında, iş değerlemesinin amaç ve kapsamı, değerleme yöntemi ve faktörleri, proje organizasyonu ve görevlileri belirlenir ve diğer hazırlık çalışmaları yapılır.
#55
SORU:
Değerleyici olarak görevlendirilecek kişilerde aranan nitelikler nelerdir?
CEVAP:
• Yeterli bilgi ve anlayış: Değerleyiciler, iş değerleme, yöntem ve faktörler, değerlemede dikkate edilecek hususlar vb. konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmalıdırlar.
• Nesnel değerleme niteliği: Değerleyiciler subjektif etkilerden uzak ve tarafsız bir biçimde, işleri, iş gereklerine dayalı olarak değerleyebilme yeteneğine sahip olmalıdır.
• Temsil özelliği: Değerleyiciler, değerlenen işleri ve o işlerde çalışanları temsile edecek şekilde farklı iş gruplarından ve hiyararşik düzeylerden seçilmelidir.
#56
SORU:
İş analizleri hangi temel faaliyetleri içerir?
CEVAP:
İş analizleri, iki temel faaliyeti içerir: 1) İşlere ilişkin verilerin toplanması ve 2) Bu verileri kullanarak İş tanımlarının ve iş gereklerinin hazırlanması.
#57
SORU:
Bir iş tanımının temel olarak kaç bölümden oluşması önerilir?
CEVAP:
Bir iş tanımının temel olarak üç bölümden oluşması önerilir. Bu bölümler, 1) İş tanımının yapıldığı tarihin, işin adının, eski ve değişen diğer adlarının ve kodunun, işin bağlı olduğu ana ve varsa ikincil bölümlerin adlarının ve kodlarının, en yakın nezaretçisinin adının, bu işi yapan kişilerin sayısının, bu iş için şu anda ödenen ücretin vb. gibi sözkonusu işi tanıtan bilgilerin yer aldığı işin kimliği bölümü, 2) İşin kapsamı ve
amacı hakkında genel bir fikir vermek amacıyla hazırlanmış işin özeti bölümü ve 3) İçerdiği görevlerin ve sorumlulukların, bu işi diğer işlerden ayıran belli başlı özelliklerin daha ayrıntılı bir şekilde belirtildiği esas bölümdür.
#58
SORU:
Değerlemelerin nasıl bir programla ve ne sürede yapılacağı neye göre değişmektedir?
CEVAP:
Değerlemelerin nasıl bir programla ve ne sürede yapılacağı, değerlenecek iş sayısına, yönteme, değerleme için ayrılabilecek zamana göre değişir. İş sayısının çok olduğu, sayısal yöntemlerin kullanıldığı durumlarda değerlemelerin bir defada yapılması pek mümkün olmamakta, değerleme süreci bir dizi toplantıyı ve daha uzun bir süreyi gerektirmektedir. İş tanımlarının ve değerleme planının önceden değerleyicilere dağıtılması, değerlemelerin hzını ve etkenliğini artıracaktır.
#59
SORU:
İş değerleme yöntemleri neyi belirlemede kullanılır?
CEVAP:
İş değerleme yöntemleri, değerlemelerin hangi faktörlere göre ve nasıl yapılacağını belirler.
#60
SORU:
Geleneksel ve biçimsel temel iş değerlendirme yöntemleri nelerdir?
CEVAP:
Geleneksel ve biçimsel temel iş değerlendirme yöntemleri, sıralama, sınıflama, faktör karşılaştırma ve puan yöntemidir. Sıralama ve sınıflama yöntemleri sayısal olmayan; puan ve faktör karşılaştırma yöntemleri sayısal yöntemler olarak nitelendirilir
#61
SORU:
Faktör karşılaştırma (factor comparison) yönteminde kullanılan faktörler ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
Faktörler, değerlenecek işlerin hepsinde farklı düzeyde de olsa geçerli olan, işlerin değerini etkileyen, işler arası değer farklılıklarını ortaya koyan, tanımlanabilen ve değerlenebilen temel iş özellikleri, iş gerekleri ve iş koşullarıdır.
#62
SORU:
İş değerlemesi, anahtar işlere göre oluşturulan faktör karşılaştırma ölçeği kullanılarak gerçekleştirilen aşamalar nelerdir?
CEVAP: - İşlerin incelenmesi ve faktörlerinin seçilmesi
- Anahtar işlerin seçilmesi ve tanımlanması
- Anahtar işlerin faktörlere göre sıralanması
- Anahtar işlerin ortalama ücretlerinin faktörlere dağıtılması ve ücret sırasının oluşturulması
#63
SORU:
İş Değerleme sürecinde kullanılan puan yönteminin aşamaları nelerdir?
CEVAP:
İş analizlerinın yapılması; iş tanımlarının ve gereklerinin hazırlanması
Faktörlerinin seçilmesi ve tanımlanması
Faktör derecelerinin belirlenmesi ve tanımlanması
Faktör ve Derecelerin Ağırlıklandırılması
İşlerin değerlenmesi
#64
SORU:
Puan (ve faktör karşılaştırma) yönteminde kullanılan tipik ana faktörler nelerdir?
CEVAP: - Bilgi-Beceri
- Sorumluluk
- Çaba
- Çalışma koşulları
#65
SORU:
İş yapısı genel olarak ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
İş değerlendirmesi sonucunda, işlerin göreceli değerlerine veya önem düzeylerine göre tek tek veya gruplandırılarak hiyerarşik bir sırası elde edilir. İşlerin bu şekilde sıralanması iş yapısı (job structure) olarak da adlandırılır.
#66
SORU:
Sınıflama yönteminde işler neye göre sıralanır?
CEVAP:
Sınıflama yönteminde ise işler önceden tanımlanan iş sınıflarına veya gruplarına
göre sıralanır. Başka bir deyişle, bu yöntemde işlerin tek tek değil topluca (iş grupları veya sınıfları itibariyle) bir sırasının elde edilmesi söz konusudur.
#67
SORU:
Diğer yöntemlerin aksine sınıflama yöntemiyle ne oluşturulur?
CEVAP:
Diğer yöntemlerin aksine sınıflama yöntemiyle ancak iş gruplarına göre ücret düzey veya aralıklarının belirlendiği toplu ücretlemeye dayalı basamak ve braket (band) tipi ücret yapıları oluşturulabilir. Yani, sınıflama yönteminde tek tek her bir işin değeri belirlenmediği için, her bir işe değerine göre ayrı ücret vermeyi öngören tek ücretleme
mümkün değildir. Bununla birlikte, her bir iş sınıfı içindeki işler, kendi aralarında ayrıca bir sıralamaya tabi tutulabilir. Bu durumda, her işin ayrı ayrı değeri belirlenmiş olacağından tek ücretleme de mümkün hale gelir.
#68
SORU:
İş değerleme sonucunda neyin olması beklenir?
CEVAP:
İş değerleme sonucunda elde edilen iş yapısı içindeki işler ve iş grupları için uygun ücret karşılıklarının belirlenmesi ile işe dayalı ücret yapısı ortaya çıkacaktır. İş değerlemeye dayalı böyle bir ücret yapısı, eşit değerde işe eşit ücret ilkesini hayata geçirmek ve buna bağlı yararları elde etmek için son derece önemlidir.
#69
SORU:
Puan (ve faktör karşılaştırma) yönteminde kullanılan tipik ana faktörlerden olan "bilgi-beceri" ne anlama gelmektedir?
CEVAP:
Bilgi-Beceri: Değerlenecek işi gereğince yapabilmek için ilgili personelin sahip olması gereken (asgari) nitelikleri, yani iş gereklerini temsil eder. İş-meslek bilgisi ve öğrenim, iş deneyimi, ön yetişme ve uyum süresi, çeşitli yetenek ve beceriler, yabancı dil vb. bu ana faktörün alt faktörlerine örnek olarak verilebilir.