XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ Dersi XVI-XIX. YÜZYILLARDA TÜRK DİLİ soru cevapları:
Toplam 61 Soru & Cevap#1
SORU: Çağatay döneminin önemli şahsiyetlerinden Şibanî Muhammed Han’ı kısaca tanıtınız.
CEVAP: Hayatı Bâbür Şah ile mücadelelerle geçmiştir. 1510 yılında Safevi hükümdarı Şah İsmail ile yaptığı bir savaşta yenilmiş ve ölmüştür. Bahru’l-Hudâ adlı dinî- ahlaki mesnevisi dışında edebiyat ve dil açısından çok önemli olan bir de Divan’ı vardır.
#2
SORU: Çağatayca olarak bilinen yazı dili hangi bölgelerde ortak yazı dili olarak kullanılmıştır?
CEVAP: Orta Asya ve Karadeniz’in kuzeyindeki bölgelerde.
#3
SORU: XVI-XIX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Türk yazı dillerini maddeler halinde tasnif ediniz.
CEVAP: ? Edebî Çağatay Türkçesi Yazı Dili ? Azerbaycan Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler (Şah İsmail Hataî, Fuzulî vb.) ? Türkmen Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler (XVIII. yüzyılda Mahtum Kulu) ? Kıpçak Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler
#4
SORU: Manzum bir tarih sayılabilecek Şeybanîname adlı eseri ile tanınan Şibanî Muhammed Han’ın sarayındaki bilginlerden biri olan şair kimdir?
CEVAP: Muhammed Salih’tir.
#5
SORU: XVIII. yüzyılın sonlarında yazıya geçirilen, son dönem Çağatay Türkçesi özelliklerinin yanı sıra daha sonra Özbek Türkçesini karakterize eden bazı özelliklerin de yer aldığı metnin adını yazınız?
CEVAP: Bozdogan Destanı veya Yusuf Beg-Ahmed Beg’dir.
#6
SORU: közige kelimesini tahlil ediniz
CEVAP: ‘(onun) gözüne’ [köz: isim; +i+: iyelik 3. tk.; +ge: yönelme hâli eki].
#7
SORU: Harezm ve Çağatay Türkçesi olarak bilinen yazı dilinin kapsamını belirtiniz?
CEVAP: Orta Asya’da, eski edebi yazı dili geleneğini küçük farklılıklarla devam ettiren yazı dilidir.
#8
SORU: Çağatay Türkçesi ile Osmanlı Türkçesi arasındaki farlılıkları sıralayınız.?
CEVAP: ? Zamir n’sinin kullanılıp kullanılmaması ? bol- / ol- farklılığı ? Sıfat-fiil eki olarak –GAn ekinin kullanılıp kullanılmaması ? Emir-istek çekimlerinde -GAy ekinin kullanılıp kullanılmaması
#9
SORU: XVII. yüzyılda Kıpçakçanın lehçelerinde görülen özellikleri sıralayınız.
CEVAP: ? Çağatay Türkçesi ve Osmanlı Türkçesinde kelime başındaki y- ünsüzü, birçok kelimede c- şeklinde telaffuz edilmektedir: caman ‘yaman, fena’, caradan ‘yaratan, Allah’, cigit ‘yiğit’ ? Osmanlı Türkçesinde kelime başında v- şekline dönüşmüş olan (var-, vir-) ve Çağatay Türkçesinde eski şekliyle b- olarak telaffuz edilen (bar-, ber-) kelimeler Kıpçakçada b- önsesiyle telaffuz edilmektedir: barasın ‘gidersin’ ? Çağatay Türkçesi ve Osmanlı Türkçesinde /ç/ olarak telaffuz edilen ses Nogaycada /ş/ hâline gelmişti: üş ‘üç, 3’
#10
SORU: XIX. yüzyılda Kıpçak Türkçesinin durumundan kısaca bahsediniz.
CEVAP: XIX. yüzyılda bütün Avrasya’da yepyeni siyasi ve kültürel gelişmeler oldu. Kitapların yanı sıra gazeteler de yayımlanmaya başladı. O süreçte, gerek Osmanlı gerekse Orta Asya kültürel ortamında görülen millîleşme akımları Kıpçakça konuşan halklar arasında da yansımalar buluyordu. Osmanlı İmparatorluğu ile kurulan bağlar sonucunda Tatar edebiyatı üzerinde Çağataycanın yanı sıra Osmanlı Türkçesinin de etkileri artmıştı. Neticede, Tatarca özelliklerin yer aldığı metinler de yazıldı ve basıldı. İsmail Gaspıralı, 1883 yılında, Kırım’da “Tercüman” adlı bir gazete çıkarmaya başladı. Gazetenin yayımlanabilmesi için Türkçe metinlerin yanında Rusça tercümeleri de verilmişti.Gaspıralı’nın kullandığı dil, bazı Kırım Türkçesi kelimeler kullanılmış olsa da, edebî Osmanlı Türkçesi idi. Yani İstanbul Türkçesini esas almıştı. Gaspıralı’nın ideali, bütün Türkler arasında “Dilde, işte, fikirde birlik!” prensibini yaygınlaştırmaktı. Bu prensip çerçevesinde, dildeki birliği Osmanlı (İstanbul) Türkçesi etrafında toplanmak olarak görüyordu.
#11
SORU: Babür Şah’ın eserlerinin adlarını sıralayınız.
CEVAP: ? Vekayi ? Divan ? Aruz Risalesi ? Mübeyyen Der-Fıkh ? Risale-i Vâlidiyye
#12
SORU: Osmanlı Türkçesinin özelliklerini kısaca belirtiniz.
CEVAP: Batıya giden Oğuzlar Osmanlı İmparatorluğu’nu kurmuş ve üç kıtaya yayılarak çok geniş bir medeniyet dairesine hükmetmişlerdir. Balkanlar ve Anadolu ile Orta Doğu ve Kafkasyanın bazı bölgelerinde Osmanlı Türkçesi gelişmiş ve yayılmıştır. Bu yazı dili dönemi en fazla eser üretilen tarihi dönem olmuştur.
#13
SORU: XVIII. yüzyılda Mirza Mehdi Han’ın önemi nedir?
CEVAP: XVIII. yüzyılda Mirza Mehdi Han, Senglah adlı Çağatayca-Farsça bir sözlük yazmış (1758-1760 yılları arasında), bu eserin başına bir de Mebâniü’l-Luga başlıklı gramer eklemiştir.
#14
SORU: Zamir n’si’nin Çağatay Türkçesindeki durumunu belirtiniz.
CEVAP: Üçüncü kişi iyelik ekinden sonra hâl eki getirildiğinde “zamir n’si”nin bazen kullanılmaması Harezm Türkçesi döneminde başlamış, Çağatay Türkçesi döneminde ise bu durum kesin bir kural hâline gelmiştir. XVI-XIX. yüzyıllardaki Çağatayca metinlerde de en belirgin özellik budur. Ancak Çağatay Türkçesiyle yazılmış birçok eserde bazen “zamir n’si” kullanılmıştır.
#15
SORU: VIII. yüzyıldan XI. yüzyıla kadar Türk dilinin kaç tane yazı dili vardır?
CEVAP: Bu yüzyıllar arasında tek bir yazı diliyle eserler verilmiştir.
#16
SORU: özüngni kelimesini tahlil ediniz.
CEVAP: ‘kendini, özünü’ [öz: dönişlülük zamiri; +üng+: iyelik 2. tk.; +ni: yükleme hâli eki]
#17
SORU: örgete kör- ifadesini tahlil ediniz.
CEVAP: 1 ‘öğretedur; alıştıradur, alıştırakoy’ [örget-: fiil; - e: zarf-fiil eki; kör-: (tasvirî) fiil; -Ø: emir-istek 2. tk.]
#18
SORU: Kaşgarlı Mahmud’a göre XI. yüzyılda konuşulan Türk lehçeleri nelerdir? Sıralayınız.
CEVAP: ? Oğuzca ? Kıpçakça ? Uygurca ? Kırgızca vs.
#19
SORU: Janos Eckmann’ın Çağatay Türkçesiyle ilgili sınıflandırmasını yazınız.
CEVAP: ? Klasik Dönem Öncesi (XV. yüzyılın başlarından Nevai’nin 1465’te ilk eserini yazmasına kadar) ? Klasik Dönem (1465-1600) ? Klasik Dönem Sonrası (1600-1921)
#20
SORU: niçe kelimesini tahlil ediniz.
CEVAP: ‘nasıl, ne kadar’ [ne: isim; +çe: eşitlik hâli eki]
#21
SORU: munça kelimesini tahlil ediniz
CEVAP: ‘bunca, bunun gibi, bu kadar’ [bu: 3. kişi zamiri +n+ :zamir n’si; +ça: eşitlik hâli eki]
#22
SORU: Abuşka Lugati’ni kısaca tanıtınız.
CEVAP: Niyazî’nin hazırladığı bir eserdir. Ali Şir Nevai’nin eserlerinde geçen kelimelerin sözlüğü hüviyetindedir. XVI. yüzyılda yazılan bu eser, adı bulunmadığı için, açıklanan ilk kelimesinin “abuşka” olmasından dolayı Abuşka Lugati olarak da tanınmaktadır.
#23
SORU: Kıpçak sahası eserlerini ele alan Ahmet Temir’in bu sahayla ilgili görüşlerini ve tasnifini yazınız.
CEVAP: Ahmet Temir “XVI-XIX. yüzyıllar arasında Kazan ve çevresinde gerek el yazma hâlinde teksir edilerek ve gerek 1711’den itibaren Petersburg’da ve 1800’den başlayarak Kazan’da Arap harfleriyle matbaalarda basılıp yayınlanan eserleri, başlıca üç grup hâlinde inceleyebiliriz” demiştir. Temir’in üç grubu şöyledir: ? Yerli eserler ? Türkistan menşeli eserler ? Osmanlı menşeli eserler
#24
SORU: Evliya Çelebi’nin XVII. yüzyıl Türk lehçeleri hakkında verdiği bilgilerden kısaca bahsediniz.
CEVAP: XVII. yüzyılda hem Osmanlı toprakları hem de başka yerlerdeki diller hakkında en ayrıntılı bilgiyi Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde bulmaktayız. Evliya hem yabancı dilleri anlatmış hem de Türkçenin ağızları ve lehçeleri hakkında çok önemli bilgiler vermiştir. Seyahatname’de en bol dil malzemesi bugün Azerbaycan Türkçesi dediğimiz lehçe hakkında verilmiştir. Evliya’nın tabiriyle o lehçe Türkmencedir. Evliya’nın o ağız için verdiği dil malzemesi Hayati Develi tarafından incelenmiştir. Develi, oradaki malzemenin dilini “Azerbaycan Türkmen Ağzı” olarak adlandırmıştır. Evliya Çelebi, Türk dilinin Nogay ve Kırım Tatar lehçelerini de eserinde anlatmıştır. Hem bunlar için özel bölümlerde kelime listeleri vermiş, hem de yeri geldikçe muhtelif bölümlerde örnekler göstermiştir. Verdiği Tatarca kelime listesini Akmescid’de derlemiştir. Evliya, Tatarca ve Nogaycanın da çeşitli ağızları olduğunu ve kendisinin bunların pek çoğunu bildiğini söyler. Bazı örnekler verir: pir ‘1’, ikiz ‘2’, üş ‘3’, tört ‘4’, beş ‘5’, altı ‘6’, ceti ‘7’, ‘sekiz’, ‘tokuz’ 9, on ‘10’; caradan ‘Allah’, batır cigit ‘bahadır yiğit’, tuvalar yasadım ‘du’alar yapdım’, aytım bar aytayım ‘sözüm var söyleyim’, aşıkman ‘acelene etme?’ Evliya Çelebi bazı kitabeleri Çağatay Türkçesiyle yazılmış diyerek kaydetmiştir.
#25
SORU: Batıya göç eden Oğuzların kendi lehçelerine dayanarak geliştirdikleri yazı diline verilen isim nedir?
CEVAP: Eski Anadolu Türkçesi veya Eski Türkiye Türkçesidir.
#26
SORU: Mahtum Kulu’nun şiirlerini inceleyen Mehmet Kara, Mahtum Kulu’nun şiirlerinin dilindeki Oğuzca ve Çağatayca unsurları işlediği makalesinde hangi özellikleri belirlemiştir?
CEVAP: ? Mahtum Kulu’nun şiirlerinde hem bol- (bolmasa), hem de ol- (olsun) şekilleri geçer. ? Mahtum Kulu’nda Çağataycadaki gibi hem -GAn eki (bargan), hem de Oğuzcadaki şekliyle –(y)An (bükülen) eki kullanılmıştır. ? Yönelme hâli eki, hem Çağatay Türkçesindeki gibi +GA şekliyle (kimge), hem de Oğuzcadaki gibi +(y)A şekliyle (derde) kullanılmıştır. ? Çağatay Türkçesinde olduğu gibi zamir n’sinin kullanılmadığı örnekler (yanıda) yanında, Oğuzcadaki gibi kullanıldığı örnekler (dagında) de vardır. ? İsimlerin olumsuz çekimi yapılırken Çağatay Türkçesindeki “imes” kelimesi de kullanılmıştır, Oğuzcadaki “degil” kelimesi de kullanılmıştır. ? Yukarıda sayılanlar gibi birkaç husus dışında, Mahtum Kulu’nun şiirleri, edebî Çağatay Türkçesine uymaktadır.
#27
SORU: Kıpçak lehçesiyle metinler ortaya koyan Kıpçakların yayılma alanı neresidir?
CEVAP: Kuzeybatı’dır.
#28
SORU: nitey ifadesini tahlil ediniz.
CEVAP: [< ne it-] ‘ne yapayım’ [nit- < ne it-: fiil; -ey: emiristek 1. tk.]
#29
SORU: canım dik özge can-ı dil-efgar körmedim könglüm kibi köngülni giriftar tapmadım Yukarıdaki beytin Türkiye Türkçesiyle karşılığını yazınız.
CEVAP: Canım gibi gönlü yaralı olan bir can görmedim; Gönlüm gibi gönlü düşkün bulmadım.
#30
SORU: XVIII. yüzyılda yerel han sülalelerine mensup olan şairler kimlerdir? Sıralayınız.
CEVAP: Müşteri mahlaslı Feth Ali Han İbn Hüseyin Han, Tutî mahlaslı Ebu’l-Feth Han, Kutsî mahlaslı Abbas Kuli Ağa Bakıhanlı, Natevan mahlaslı Hurşin Banu Hanım onlardan bazılarıdır.
#31
SORU: Çağatay sahasında yazılan Risale-i Muze Duzluk adlı eseri kısaca tanıtınız, önemini belirtiniz.
CEVAP: XVIII. yüzyılın sonları XIX. yüzyılın başlarında yazılmış olduğu tahmin edilen Risale-i Muze Duzluk, ayakkabıcılık mesleğinin dini ve ahlaki kurallarını, bu mesleğin öncülerini anlatmaktadır. Anadolu sahası dışında ahilikle ilgili yazılmış nadir eserlerdendir.
#32
SORU: canımdın kelimesini tahlil ediniz.
CEVAP: ‘canımdan’ [can: isim; +ım iyelik 1.tk.; +dın: ayrılma hâli eki]
#33
SORU: XVI-XIX. yüzyıllarda Azerbaycan Türkçesi lehçe özelliklerinin de yer aldığı metinlerin dilini ana hatlarıyla tanıtınız?
CEVAP: Bu metinleri yazanlar da Osmanlılar gibi OğuzTürkmen boylarına mensuptur. Bu yüzden, metinlerin dili zaten Osmanlı İmparatorluğu’nda olduğu gibi Oğuzcadır. Ancak, bazı özellikler bakımından Çağatay Türkçesi ile paralel olan kullanışlar vardır. Osmanlılardan farklı siyasi birlikler içerisinde hüküm süren bu bölgenin dilinde, bugünkü Azerbaycan Türkçesinin karakteristik özelliği haline gelecek kullanışlar da görülmektedir.
#34
SORU: istep kelimesini tahlil ediniz.
CEVAP: ‘arayıp, isteyip’ [iste-: fiil; -p: zarf-fiil eki]
#35
SORU: Klasik Dönem Sonrası Çağatay Türkçesinin eser veren şair ve yazarlarını yüzyıllara göre sıralayınız.
CEVAP: XVI. yüzyılda Abdülvahap Hoca, Meclisî; XVII. yüzyılda Turdı, Baba Rahim, Meşreb, Sufî, Allahyar; XVIII. yüzyılda Nişatiy, Andelib, Revnak; XIX. yüzyılda Muhammed Rahim Han (Feruz), Mahmur, Şevkiy Namagiy, Pesendiy
#36
SORU: işikige kelimesini tahlil ediniz.
CEVAP: ‘kapısına, eşiğine’ [işik: isim; +i+: iyelik 3. tk.; +ge: yönelme hâli eki]
#37
SORU: “XVII. yüzyılda en tanınmış şahsiyettir. 1603-1663 yılları arasında yaşamıştır. Türkçe dışında Farsça, Arapça ve Moğolca bilmektedir. Elimize çok önemli iki eseri ulaşmıştır: Şecere-i Terâkime, Şecere-i Türk.” Yukarıda özelliklerinden kısaca bahsedilen isim kimdir?
CEVAP: Hive Hanlarından Ebu’l-Gazi Bahadır Han’dır.
#38
SORU: Ali Şir Nevaî’den sonra Çağatay Türkçesinin en önemli şahsiyeti, Bâbür Şah’ın hayatı hakkında kısaca bilgi veriniz.
CEVAP: Temür sülalesinden Ömer Şeyh Mirza’nın oğlu olan Zahirüddin Muhammed Bâbür, büyük bir devlet adamı, şair ve bilgindir. 1483’te doğmuş, 1530’da ölmüştür. 1858 yılına kadar süren Bâbürlü İmparatorluğu’nun kurucusudur. Bilinen beş eseri vardır.
#39
SORU: XVI. yüzyıl Türk edebiyatının da en önemli şahsiyetlerinden biri olan Fuzulî’yi kısaca tanıtınız.
CEVAP: Bugünkü Irak topraklarında doğmuş olan Fuzulî’nin çok iyi bir eğitim gördüğü anlaşılmaktadır. XV. yüzyılda nasıl Nevaî bütün Türk dünyasında tanınmış ve diğer şahsiyetleri etkilemişse, XVI. yüzyılda da Fuzulî aynı konuma yerleşmiştir. Türkçe Divan, Hadikatü’s-Süeda, Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade, Su Kasidesi, Şikâyet-name onun eserlerinden bazılarıdır. Bazı beyitleri yüzlerce yıldan beri beğenilmekte ve birçok kimsenin hafızasında hala saklanmaktadır.
#40
SORU: Çağatay Türkçesinin ortak dil olarak kullanıldığı bölgelerde yaşayan yazar ve şairlerin kendi lehçe özelliklerini de eserlerine yansıttığı metinler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi kimdir?
CEVAP: Mahtum Kulu’dur.
#41
SORU: Mahtum Kulu’nu kısaca tanıtınız.
CEVAP: Mahtum Kulu (1733-1797), bugünkü İran’ın Günbet-i Kavus şehrinde doğmuş ve Orta Asya’daki çeşitli medreselerde eğitim görmüştür. Arapça ve Farsçanın yanı sıra Çağatay Türkçesini de öğrenmiştir. Bugünkü Türkmen şiirinin kurucularından sayılmaktadır. Mahtum Kulu’nun şiirlerinin dili Çağatay Türkçesi olmakla birlikte pek çok Türkmence unsur da görülmektedir.
#42
SORU:
XVI-XIX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Türk yazı dili ne şekillerde karşımıza çıkmaktadır?
CEVAP:
1. Edebî Çağatay Türkçesi Yazı Dili
2. Azerbaycan Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler (Şah İsmail Hataî, Fuzulî vb.)
3. Türkmen Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler (XVIII. yüzyılda Mahtum Kulu)
4. Kıpçak Türkçesinin ağız özelliklerinin de kullanıldığı metinler
#43
SORU:
O güne kadar çeşitli lehçeler konuşulsa da tek bir yazı dili hâlinde devam eden Türk dili, XIII. yüzyıldan itibaren hangi yazı dili ile eserler üretmeye başlamıştır?
CEVAP:
1. Orta Asya’da, eski edebî yazı dili geleneğini küçük farklılıklarla devam ettiren yazı dili (Harezm Türkçesi ve Çağatay Türkçesi)
2. Batıya göç eden Oğuzların kendi lehçelerine dayanarak geliştirdikleri Eski Anadolu Türkçesi (veya Eski Türkiye Türkçesi)
3. Kuzeybatıya yayılmış olan Kıpçakların lehçe özelliklerinin yer aldığı metinlerin dili (Kıpçakça)
#44
SORU:
VIII. yüzyıldan XI. yüzyıla kadar Türk dili hangi tek yazı dili ile eserler üretmiştir?
CEVAP:
Tek yazı dili ile eserler üretmiştir. Bunlar birbirinin doğal devamı olan Göktürkçe, Eski Uygurca ve Karahanlı Türkçesidir.
#45
SORU:
XI. yüzyılda tek bir yazı dili olsa da çeşitli lehçelerin (Oğuzca, Kıpçakça, Uygurca, Kırgızca vs.) konuşulmakta olduğunu kimin eserinden öğrenmekteyiz?
CEVAP:
Kaşgarlı Mahmut’un eserinden öğrenmekteyiz.
#46
SORU:
Çağatay Türkçesi'nin Janos Eckmann tarafından sınıflandırması ne şekildedir?
CEVAP:
1. Klasik Dönem Öncesi (XV. yüzyılın başlarından Nevai’nin 1465’te ilk eserini yazmasına kadar)
2. Klasik Dönem (1465-1600)
3. Klasik Dönem Sonrası (1600-1921)
#47
SORU:
XVI-XIX. Yüzyıllarda Çağatay Türkçesi ilk önemli şahsiyeti kimdir?
CEVAP:
Şibanî Muhammed Han’dır.
#48
SORU:
Bâbür Şah'ın bilinen beş eseri nedir?
CEVAP:
Bilinen beş eseri vardır: Vekayi, Divan, Aruz Risalesi, Mübeyyen Der-Fıkh, Risale-i Vâlidiyye.
#49
SORU:
XVII. yüzyılda başlayan Klasik Dönem Sonrası'nda en tanınmış şahsiyet kimdir?
CEVAP:
Bu yüzyılda en tanınmış şahsiyet, Hive Hanlarından Ebu’l-Gazi Bahadır Han’dır.
#50
SORU:
Ebu’l-Gazi Bahadır Han’ın elimize ulaşan çok önemli iki eseri nedir?
CEVAP:
Şecere-i Terâkime, Şecere-i Türk.
#51
SORU:
XVIII. yüzyılın sonları XIX. yüzyılın başlarında yazılmış olduğu tahmin edilen hangi eser ayakkabıcılık mesleğinin dinî ve ahlaki kurallarını, bu mesleğin öncülerini anlatmaktadır?
CEVAP:
Risale-i Muze Duzluk
#52
SORU:
Fuzulî kimdir?
CEVAP:
Fuzulî XVI. yüzyıl Türk edebiyatının da en önemli şahsiyetlerindedir. Bugünkü Irak topraklarında doğmuş olan Fuzulî’nin çok iyi bir eğitim gördüğü anlaşılmaktadır. XV. yüzyılda nasıl Nevaî bütün Türk dünyasında tanınmış ve diğer şahsiyetleri etkilemişse, XVI. yüzyılda da Fuzulî aynı konuma yerleşmiştir.
#53
SORU:
Fuzuli'nin bazı eserleri nelerdir?
CEVAP:
Türkçe Divan, Hadikatü’s-Süeda, Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade, Su Kasidesi, Şikâyet-name onun eserlerinden bazılarıdır.
#54
SORU:
Fuzuli ekolünün devamı olan şairlerden bazıları kimlerdir?
CEVAP:
Kavsi Tebrizî, Saib Tebrizî, Nişat Şirvanî, Ağa Mesih Şirvanî, Mevcî, Safî, Fazlî, Şakir, Mehcur, Müştak.
#55
SORU:
Çağatay Türkçesinin ortak dil olarak kullanıldığı bölgelerde yaşayan yazar ve şairlerin kendi lehçe özelliklerini de eserlerine yansıttığı metinlerden en önemlisi nedir?
CEVAP:
Mahtum Kulu’dur
#56
SORU:
İsmail Gaspıralı'nın, 1883 yılında, Kırım’da çıkarmaya başladığı gazetenin ismi nedir?
CEVAP:
“Tercüman”
#57
SORU:
Gaspıralı’nın ideali neydi?
CEVAP:
Bütün Türkler arasında “Dilde, işte, fikirde birlik!” prensibini yaygınlaştırmaktı.
#58
SORU:
XVII. yüzyılda hem Osmanlı toprakları hem de başka yerlerdeki diller hakkında en ayrıntılı bilgiyi hangi eserde bulmaktayız?
CEVAP:
Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde bulmaktayız.
#59
SORU:
Seyahatname’de en bol dil malzemesi hangi lehçe hakkında verilmiştir?
CEVAP:
Bugün Azerbaycan Türkçesi dediğimiz lehçe hakkında verilmiştir. Evliya’nın tabiriyle o lehçe Türkmencedir.
#60
SORU:
XVII. yüzyılda Kıpçakçanın lehçelerinde hangi özelliklerin bulunur?
CEVAP:
1. Çağatay Türkçesi ve Osmanlı Türkçesinde kelime başındaki y- ünsüzü, birçok kelimede c- şeklinde telaffuz edilmektedir: caman ‘yaman, fena’, caradan ‘yaratan, Allah’, cigit ‘yiğit’
2. Osmanlı Türkçesinde kelime başında v- şekline dönüşmüş olan (var-, vir-) ve Çağatay Türkçesinde eski şekliyle b- olarak telaffuz edilen (bar-, ber-) kelimeler Kıpçakçada b- önsesiyle telaffuz edilmektedir: barasın ‘gidersin’
3. Çağatay Türkçesi ve Osmanlı Türkçesinde /ç/ olarak telaffuz edilen ses Nogaycada /ş/ hâline gelmişti: üş ‘üç, 3’
#61
SORU:
XVIII. yüzyılda yazılmış olan Bahâdur Şâh’ın Arz-Nâmesi’nde hangi dil özellikleri bulunmaktadır?
CEVAP:
Hem Çağatay hem de Osmanlı Türkçesinin yanında Tatarca özellikler de bulunmaktadır