Gelişim; organizmanın döllenmeden başlayarak
bedensel, bilişsel, sosyo-duygusal yönden belli koşulları
olan en son aşamaya ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme
kaydeden değişimdir.

0-18 yaş arası bütün bireyler.

İlk çocukluk dönemi 2-6 yaş aralığını kapsar.

İlk çocukluk döneminin başlıca gelişim görevleri
şöyle sıralanabilir:
• Yürümeyi ve koşmayı öğrenme,
• Konuşmayı öğrenme,
• Kendi başına yemeyi öğrenme,
• Göz ile el arasında işbirliği ve denge kurma,
• Çevresine egemen olma ve istediklerini
yapabilmek için gerekli araçları kullanabilme,
• Cinsler arası ayrılıkları ve cinsel ahlakı öğrenme.
• Kendi başına giyinmeyi öğrenme,
• Sevilmeyi, sevmeyi ve sevgiyi paylaşmayı
öğrenme,
• Sevgiyi gösterme yollarını öğrenme,
• Kardeşleriyle ve anne babasıyla uygun ilişkiler
kurabilme,
• Doğru ve yanlış konusundaki kavramları
öğrenme, vicdan duygusu geliştirme.

Orta çocukluk dönemi 6-11 yaş aralığını kapsar

Orta çocukluk döneminin başlıca gelişim
görevleri şöyle sıralanabilir:
• Büyük ve küçük kasları kullanmayı öğrenme,
• Çeşitli oyunlarda beceri kazanma,
• Kurallara uyarak yaşamayı öğrenme,
• Yaşıtlarıyla oynamaya ve yaşamaya alışma,
• Ev dışında, başka yetişkinlerle ilişki kurabilme,
• Bedenini olduğu gibi tanıma ve kabul etme,
• Kendi cinsi ile özdeşleşme ve kendi cinsine özgü
rolleri benimseme,
• Bedenine bakma ve temizlik alışkanlıkları
kazanma,
• Akranlarıyla yaşamanın, yetişkinlerle yaşamadan
daha önemli olduğunu benimseme,
• Kendi davranışlarının sorumluluğunu
yüklenebilme,
• Okuma, yazma, konuşma, hesaplama gibi temel
okul becerilerini kazanma,
• Zamanla ilgili kavramları öğrenme,
• Somuttan soyuta doğru düşünme gücünü
kazanma.

Bedensel gelişim, bedeni oluşturan tüm
organların gelişmesi, boyun uzaması, kilonun artışı,
kemiklerin gelişimi, dişlerin çıkması ve değişmesi, kas,
beyin ve tüm sistemler (sinir, sindirim, dolaşım, solunum,
boşaltım gibi) ve duyu organlarının gelişimidir.

Ağırlıktaki artış, birinci yaşın sonunda,
doğumdaki ağırlığının üç katı olmasına rağmen, altıncı
yaşın sonunda ancak yedi katı olmuştur. Dört yaşındaki
çocuğun boyu ise doğum boyunun iki katına ulaşmıştır.
Çok belirgin olmasa da kız ve erkek çocuklar arasında boy
ve ağırlık artışında farklılıklar görülür. İlk çocukluk
döneminde erkek çocuklarının boy uzunluğu ve vücut
ağırlıkları kızlara göre biraz daha fazladır.

Bu dönemde kemikler tam olarak
sertleşmemiştir. Bu nedenle düşmeleri sonucunda
kemiklerde kırılma görülmez. Ancak kemiklerin
sertleşmemiş olmasının olumsuz sonuçları da vardır.
Örneğin yanlış duruş ve travma sonucunda kemiklerin
biçimi kolaylıkla bozulabilir. Diş gelişimi de oldukça
hızlıdır. İkinci yıl içinde sekiz dişi daha çıkar ve toplam
diş sayısı 14-16 olur. İki buçuk yaşına kadar 20 süt dişi
tamamlanır. Bu süt dişleri, altı yaşına kadar çocukların
besinleri çiğneme ve sindirmelerine yardımcı olur.
Çocuklar altı yaşına geldiklerinde süt dişleri düşmekte ve
yerine kalıcı dişler çıkmaktadır.

Araştırmalar, 3 ve 6 yaş arasındaki çocukların
beynindeki en hızlı değişimin beynin planlama, yeni
etkinlikler organize etme ve yapılanlara ilişkin dikkati
sürdürmede görev alan frontal lobda gerçekleştiğini ortaya
çıkarmıştır.

İlk çocukluk döneminde kaba motor becerilerin
gelişimi kısaca şöyle açıklanabilir:
• 3 yaşında çocuklar atlama, zıplama, geri ve ileri
koşma gibi basit hareketleri yapmaktan
hoşlanırlar. Bir odayı baştanbaşa
koşabileceklerini ve 15 cm zıplayabileceklerini
göstermekten büyük bir gurur duyarlar. Koşma ve zıplama hareketleri çocuğa olimpiyatta altın
madalya kazandırmasa da 3 yaş, bir çocuk için
önemli bir gurur ve başarı kaynağıdır.
• 4 yaşında çocuklar hâlâ buna benzer etkinliklerle
eğleniyor olsa da daha maceracı hâle gelirler.
Atletik cesaretlerini parklardaki alçak tırmanma
oyuncaklarıyla mücadele ederek göstermeye
çabalarlar.
• 5 yaşında çocuklar bir öncekinden daha da
maceracı hâle gelirler. Bu yaşta tehlikeli işlere
kalkışmaktan çekinmeyip etrafta bulduğu
nesnelerin üzerine tırmanan bir çocuk görmek
şaşırtıcı değildir. 5 yaşındaki çocuklar iyi
koşarlar ve birbirleri ya da anne babalarıyla dans
etmekten hoşlanırlar.

İlk çocukluk döneminde ince motor becerilerin
gelişimi kısaca şöyle açıklanabilir:
• 3 yaşındaki çocuklar basit bir yap-boz oyunu
oynarken parçaları yerleştirmede oldukça
özensizdirler. Ellerindeki parçanın oturacağı yeri
fark etseler dahi parçayı yerine yerleştirmede çok
titiz değildirler. Çoğunlukla parçayı zorla
yerleştirip üzerine kuvvetli bir şekilde vurma
eğilimi gösterirler.
• 4 yaşına geldiğinde çocukların ince motor
becerileri büyük ölçüde gelişmiş ve daha
kusursuz hâle gelmiştir.
• 6 yaşına geldiğinde ince motor becerileri daha da
gelişmiştir. El, kol ve beden gözün önderliğinde
hep beraber hareket eder.

Orta çocukluk yavaş, süreğen bir büyüme
dönemidir. Bu dönem hızlı bir büyüme atağının olduğu
ergenlik öncesi sakin bir dönemdir. Kızlar sadece bu
dönemde erkeklerden uzundur. Bunun nedeni de kızların
erkeklerden daha önce ergenlik dönemine girmiş
olmalarıdır. Kilodaki artış temelde iskelet ve kas
sistemlerindeki ve organların boyutundaki artışa bağlıdır.

10 yaşındaki bir çocuğun boyu ortalama olarak
140 cm’dir.

Bu dönemde beyin ağırlığı sadece %10 oranında
artmaktadır. Fakat beynin bazı bölgelerinde kayda değer
büyüme söz konusudur. Manyetik Rezonans Görüntüleme
(MR) ile gerçekleştirilen araştırmalar beynin iki tür
dokusunun hacminde artış tespit etmektedir: Çoğunlukla
miyelinleşmiş sinir liflerinden oluşan “beyaz madde” ve
çoğunlukla sinir hücreleri ve destekleyici maddelerden
oluşan “gri madde”. Çocuklar daha karmaşık yetenekler
edindikçe uyarılmış sinir hücreleri arasındaki sinaptik
bağlantılarının sayısı artmakta ve bu bağlardaki sinir lifleri
daha detaylı biçimde gelişmekte ve miyelinleşmektedir.
Bu ilerlemeler çocuklarda dikkat, muhakeme ve bilişsel
kontroldeki artışla ilişkilidir

Miyelinleşme sinir hücrelerinin yağ hücreleri
dokusuyla kaplanması ve yalıtılması anlamına gelmektedir.

6-11 yaş çocuklarının kaba motor becerileri
alanındaki temel ilerlemeleri kısaca şöyle açıklanabilir:
• Esneklik: Okul öncesi döneme nazaran okul çağı
çocuğu daha fazla esnek ve elastiktir. Salıncakta
sallanmalarına, topa vuruşlarına, engelleri
atlamalarına, düşmelerine bakıldığında
farklılıklar anlaşılmaktadır.
• Denge: Denge becerilerinde gelişmeler koşma,
atlama, zıplama, atma, ayakla vurma gibi birçok
atletik beceriyi desteklemekte ve yön
değiştirmeleri gerektiren birçok grup oyununda
daha başarılı olmalarını sağlamaktadır.
• Çeviklik/Atiklik: Dans ederken ve ekiplerini
destekleme esnasında daha hızlı ve doğru
hareketler sergilemekte; ebeleme ve top
oyunlarında rakip takımın oyuncularını
oyalamak için ileri, geri ve yana doğru başarılı
hareketler sergilemektedirler.
• Güç: Yaşça büyük çocuklar, küçük çocuklara göre
topu eli ya da ayağı ile daha uzağa atabilir ve
koşup atlarken vücutlarını daha yükseğe
çıkarabilirler.

Merkezî sinir sistemindeki miyelinlenmedeki
artış, orta çocukluk döneminde ince motor becerilerinde
ilerlemeye yansımaktadır. Çocuklar, ellerini daha ustaca,
bir alet gibi kullanır. Altı yaşındakiler, çekiçle bir şeyi
çakabilir, yapıştırabilir, ayakkabı bağcıklarını ve
giysilerini bağlayabilir. Yedi yaşından itibaren çocukların
elleri daha sabit bir hâl almaktadır. Bu yaşta, çocuklar
yazmak için mum boya yerine kalemi tercih eder ve
harflerin ters yazımı daha az gözlenir.

iliş; insanların dünyayı öğrenmelerini ve
anlamalarını içeren dikkat, algı, bellek, okuma ve yazma,
problem çözme, anımsama, düşünme, akıl yürütme,
yaratıcılık gibi birçok özelliği içeren zihinsel süreçlerdir.

Bilişsel gelişim yaşla birlikte zihinsel süreçlerde
meydana gelen değişmelerdir.

Piaget’e göre insanın doğumla gelen yetenekleri
şöyle sıralanabilir:
• Şemalar oluşturma,
• Özümseme,
• Uyum sağlama,
• Organize etme,
• Uzlaşma.

Bu dönemde çocuklar dünyayı kelimeler, imgeler
ve çizimlerle ifade eder. Kavramlar oluşturup, basit
mantıksal ilişki kurmaya başlarlar. Aynı zamanda çocuğun
bilişsel dünyası bu dönemde benmerkezciliği ve inançları
tarafından yönetilmektedir.

Korunum, görünümü değişse bile bir maddenin
niceliğini muhafaza ettiğinin anlaşılmasıdır.

Sembolik dönem çocuklarının (2-4 yaş) bilişsel
özellikleri şöyle sıralanabilir:
• Ben merkezlidir. Bu, bütün yaşam alanına yansır.
Oyunlarda, bütün oyuncaklarının istediği her an
elinin altında olmasını, istediğinde verilmesini
ister.
• Dili hızla gelişmeye devam etmekle birlikte, henüz
tam olarak, duygu ve düşüncelerini ifade edecek,
bilişsel ve fiziksel olgunlaşma gerçekleşmemiştir.
• Birden fazla boyutu olan ilişkileri
anlamlandıramazlar. Ayşe, Fatma’dan uzun,
Fatma da Şenay’dan uzundur. En uzun boylu kim
sorusuna cevap veremez. Ama bu ilişkiyi
sembolleştirip, kâğıda çizdiğinizde, bu ilişkiyi
doğru anlamlandırdığı görülebilir.
• Sınıflama yapamaz. İlk öğrendiği hayvan dört
ayaklı bir köpek ise, bundan sonra gördüğü bütün
dört ayaklılara köpek diyecektir.
• 3 yaş civarında akranları ile birlikte oyun
oynayacak bir sosyalleşme içine girer. Bu andan
itibaren, ben merkezliliğinin düzeyinde giderek
azalma olur. Ama sosyal ben’in tam olarak
gelişimi bir sonraki dönem olan sezgisel
dönemde başlar.
• 2-4 yaşlarında çocuk, gözünün önünde
bulunmayan ya da hiç var olmayan nesne, olay,
kişi ve varlıkları temsil eden semboller
geliştirmeye başlar. Örneğin; bir çubuğu at, cetveli
tabanca gibi kullanabilir. Bu yaşta sembolik oyun
sıkça görülür. Sembolik oyunlar aracılığıyla
çocuklar çatışmalarını ortaya koyabilir ve
dengelerini sağlayabilirler. Çocuklar büyüdükçe
sembolik oyunları anlaşılmaz hâle gelebilir.

Bu dönemde, çocuk olayları yalnızca geçirdiği
yaşantılara bağlı olarak tek yönlü düşünebilmeye
başlamıştır. Çocuk, bu dönemde hızla eksik gruplama
yapma durumundan yeterli bir sınıflama yeteneğine doğru
ilerler. Toplama yapabilir hâle gelir. Buna ek olarak, büyük
gruplar içinde alt bölmeler ve gruplamalar yapabilir. İkisini
birden, büyük grup ve içinde küçük grup yapması istenir ise
yapamaz. Bu onun bütünün bilgisi ve alt parçalarının
bilgisini aynı anda zihninde tutamadığı anlamına gelir. İfade
edilen bu yetersizliğin matematik öğretimi için çok önemli
olduğu açıkça görülmektedir. Çocuklar bu dönemde,
nesnenin dikkat çekici özelliklerine odaklanmakta diğer
özelliklerini gözden kaçırmaktadırlar. Çocuklar, görüntü
değişse de gerçeğin aynı kalacağını anlayamazlar. Korunum
kazanılmamasında bu özellikleri etkili olmaktadır.

Bu dönemde, çocuklar somut işlemler
gerçekleştirebilir ve muhakeme belli veya somut örneklere
uygulanabilir olduğu sürece mantıklı yapılabilir. Bu
noktada, işlemler geri dönüştürülebilir zihinsel eylemlerdir
ve somut işlemler ise gerçek, somut nesnelere
uygulanabilir. Bu dönemde düşünme, ilk çocukluk
dönemine kıyasla daha mantıksal, esnek ve organizedir.

Vygotsky’e göre bilişsel gelişime etkisi olan
faktörler şöyle sıralanabilir:
• Bilişsel gelişimde kültürün ve sosyal çevrenin
önemi,
• Çocuk-yetişkin ilişkileri,
• Çocukların birbirleriyle işbirliği,
• Dil öğrenme,
• Nesne, materyal ve olaylara somut yaşantılar.

Vygotsky, çocuğun bilişsel gelişimini etkilemede
yetişkin rolünün çok önemli olduğunu vurgular. Ona göre,
çocuklar yetişkinlerle ya da diğer çocuklarla iş birliği
içinde birlikte çalıştıklarında bilişsel gelişimleri beslenir.
Bilişsel gelişim, başkaları tarafından düzenlenir.

Yakınsak gelişim alanı; çocukların tek başlarına
yapabilmeleri için zor olan ancak bir yetişkin ya da daha
yetenekli çocukların rehberliğinde yapabilecekleri
görevler için Vygotsky’nin kullandığı terimdir.

Bruner’in bilişsel gelişim kuramında yer alan
dönemler kısaca şöyle açıklanabilir:
• Eylemsel Dönem: Bu dönemde çocuk, çevreyi
eylemlerle anlar; çevresindeki nesnelerle ilgili yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak, ısırarak,
hareket ettirerek kazanır. Çocuğa bisiklete
binmeyi öğretirken, ne sözel sembol ne de imge
kullanılabilir. Çocuklar en kolay psikomotor
eylemlerle öğrenebilir.
• İmgesel Dönem: Bu dönemde bilgi, imgelerle
taşınmaktadır. Görsel bellek gelişmiştir. Çocuğun
kararları dile değil, duyu organları yoluyla
edindiği duygusal etkilere dayalıdır. Herhangi
nesneyi, olayı, durumu nasıl algılarlarsa
zihinlerinde o şekilde canlandırırlar. Bu dönem
Piaget’nin İşlem Öncesi Dönemine denk
gelmektedir.
• Sembolik Dönem: Çocuk artık bu dönemde
etkinlik ya da algının anlamını açıklayan
sembolleri kullanır. Müzik, matematik, dil,
mantık vb. sembollerini kullanarak iletişim
kurabilir. Eylemlerle ve imgelerle açıklanamayan
olay, nesne ve durumlar daha kolay ve etkili ifade
edilebilir

Bireyin içinde yaşadığı toplumda etkili olabilmesi
için gerekli nitelikleri geliştirme sürecine sosyalleşme
denmektedir. Bu süreçte kişi içinde yaşadığı toplum
tarafından kabul edilebilir biçimde davranmayı öğrenir.

İnsan, hayatı boyunca çevreden gelen uyarıcıların
etkisiyle çeşitli duyguları yaşar. Birey sosyal çevre ile
etkileşim içindeyken az ya da çok haz ve elem duyguları
içindedir. Duygular, birey olmanın en önemli unsurudur.
Bütün insanların, yeni doğmuş bebeklerin bile duyguları
vardır. Sosyalleşmenin olabilmesi için duygular temel rolü
üstlenir. Bu yüzden duygular, yaşama uyum sağlama
fonksiyonlarıdır. Duygular çocuğun temel gereksinimleri
ve bu gereksinimlerin etkisini dışarı yansıtmasıdır.

Çocukluk döneminde duygusal gelişimin izlediği
yol şöyle sıralanabilir:
• 2-4 yaşları arasında, çocuklar duyguları
ayıklamak için giderek daha fazla terim kullanır
ve duyguların sebeplerini ve sonuçlarını daha
fazla öğrenir.
• 4-5 yaş arasında, çocukların duyguları yansıtma
ve tek bir olayın farklı insanlarda farklı duygulara
yol açacağını anlama yeteneği gelişir. Ayrıca
sosyal standartlara uymak için duyguları kontrol
etmek gerektiğinde olan farkındalıkları da artar.
Duygusal düzenleme, başarılı akran ilişkilerinde
önemli bir rol oynar.
• 6-11 yaşları arasındaki orta çocukluk dönemi
çocukları, insanların belirli bir zamanda birden
fazla duyguyu deneyimleyebileceklerini ve
duygusal ifadelerin insanların gerçek hislerini
yansıtmayabileceğini anlarlar. Onlar yine
başkalarının hislerini yorumlarken çelişkili
işaretleri uzlaştırabilirler. Empati artar ve bu hem
insanların kısa süreli streslerine hem de onların
genel yaşam koşullarına duyarlılığı içerir.
• 10 yaşında bir çocuk duygularını düzenlemede
problem odaklı ve duygu odaklı başa çıkma
arasında denge kurabilir. Duygusal bakımdan iyi
düzenlenmiş çocuklar bir duygusal-özyeterlilik
duygusu geliştirirler ve iyimserdirler, toplum
yanlısıdırlar ve akranları tarafından sevilirler.

Bu dönemin başlangıcında çocuk, anne-baba ile
yoğun çatışmalar yaşayabilir. İstediği şeyler yapılmadığında
ya da bağımsızlık girişimleri engellendiğinde çocuk hayal
kırıklığına uğrayabilir. Bu nedenle çocuk bağırarak,
öfkelenerek ve direnerek hayal kırıklıklarını ifade eder. Bu
dönemde çocuk benmerkezcidir ve kendi girişimiyle ve
diğerlerinden bağımsız hareket etmeye çalışır. Giyeceğini
kendisi seçmeye çabalar, ayakkabısını kendisi bağlamak
ister, vs. Ailesine hiç gerek duymuyormuş gibi hareket eder
ancak zor durumda kaldığında ilk başvuracağı ve yardıma
çağıracağı kişiler anne-babasıdır. Bir yandan aile desteğine
olan gereksinimi diğer yandan kendi istediğini yapma isteği
çocuğu etkiler.

Bu dönemde ilköğretime başlayan çocuklar,
kendilerini yeni ve geniş bir sosyal çevrenin içinde
bulurlar. Bir geçiş dönemi olan bu yaşlarda, çocuklar
bedensel ve psikolojik kaynaklı bazı temel değişiklikler
yaşarlar. Çocuklarda ilk çocukluk dönemine göre daha
fazla çocukla ilişki kurduğu ve bireysel oyunların yerini
grup oyunlarının aldığı görülür. Okula başlayan çocuktan
bazı zihinsel ve sosyal beceriler kazanması beklenir.
Çocuk beklentilerin farkındadır ve okuldaki başarısı
beklentilere uyarsa kendisini başarılı, uymazsa başarısız
hisseder. Sorumluluk alabilen kendi ihtiyaçlarını bağımsız
bir şekilde karşılayabilen çocuklar, yeni duruma kolay
uyum sağlarlar. Yaşam sürecinde hiçbir dönemde
rastlanmayacak etkilenme bu dönemde görülür. Bu
dönemde kendi akranlarının görüşlerini ve düşüncelerini
paylaşan ve kabul eden çocuk, daha büyük çocukların ve
erişkinlerin görüşlerine karşı koyar. Bu davranış “karşıt
görüşte olma” şeklinde ifade edilir. Bu davranışlar
çocuğun kendini ortaya koymasının birer göstergesidir.

Freud, insan gelişiminin ruhsal-cinsellik yönleri
üzerinde yoğunlaşmıştır. Zihinsel işlemlerin ise;
• Ön bilinç,
• Bilinç ve
• Bilinç dışı olmak üzere üç farklı bilinç düzeyinde
gerçekleştiğini belirtmiştir.
Freud, kişiliğin de psiko-seksüel gelişim dönemleri içinde
gelişen;
• İd,
• Ego ve
• Süper ego olmak üzere üç bileşenden oluştuğunu
savunur. Davranış ise bu üç bileşenin
etkileşiminin bir sonucu olarak ortaya çıkar.

Yaşamın ilk 18 ayında bebeğin öğrenmesi, algı
ve hareketlerini organize etme, düzenleme ve
geliştirmeden ibarettir.

Fallik dönem, psikoseksüel gelişim evrelerinin
üçüncüsüdür. Bu dönemde çocuklar cinsel organlarına,
cinsel farklılıklara ve onların anlamlarına yönelir. Vicdan
ve ahlak duygusu gelişmeye başlar.

Gizil dönem, çocuğun bedensel ve zihinsel
gelişiminde önemli bilişsel ve duygusal ilerlemelerin
olduğu evredir. Neden-sonuç bağlantılarını gerçeğe uygun
kurabilirler. Ego, bu dönemde hızla gelişmektedir.

Çocuğun gelişimi, bağımlılıktan bağımsızlığa,
bencil davranıştan işbirliğine doğru değişen bir yol izler.
Yetenekleri, yalından karmaşığa, genelden özele doğru
ilerleme göstermektedir. Ölçüsüz duygusal tepkilerden
daha dengeli tepkilere doğru adımlar atar.

Ahlak (ethics, morals), çok genel anlamıyla
belirli bir toplumun seviyeleri için öncelikli anlam taşıyan
değerler, kurallar ve davranışlar olarak tanımlanabilir.
Ahlaki gelişim ise kişilik gelişiminin en önemli
ögelerinden biri olup bireyin toplumsallaşma süreci içinde
davranışlarına yön verir ve neyin iyi, neyin kötü olduğu,
yapılması hoş karşılanabilen ya da hiçbir şekilde kabul
edilmeyen davranışlar konusunda bir bilinç geliştirmesi
sürecidir ve toplumdaki bireyleri bu davranışlara uymak
zorunda bırakır.

Çocuklukta ahlaki gelişimin izlendiği basamaklar
şöyle sıralanabilir:
• İlk ahlaki yargı benmerkezci (egosentrik)
düşünme yapısının etkisi altındadır. Başlangıçta
haz veren şeyler iyi, üzüntü veren şeyler kötüdür.
• 6 yaşındaki çocuklar, her zaman, iyiyi kötüden
ayıramazlar. Anne babalarının, neyi öveceklerini
ya da cezalandıracaklarını bilirler ancak nedenini
anlayamazlar.
• 7 yaşında, biraz genelleme yapabilirler.
Başkalarının da hak ve ihtiyaçları olduğunu bilirler.
• 8 yaşında ise iyi ve kötü hakkındaki
genelleştirilmiş kavramlarında büyük bir ilerleme
vardır.
• 9-11 yaşlarında dürüst ve adil davranmaya karşı
kuvvetli bir duyarlılık vardır. Bu durum iyi ya da
kötü sayılabilecek davranışların gelişmesi
açısından önemlidir. Bu yaşlarda iş birliği ahlakı
da gelişir.

Freud’un psikanalitik teorisine göre karşı cinsteki
ebeveyni sahiplenme ve kendi cinsinden ebeveyni saf dışı
etme konusunda çocuğun beslediği duygu, düşünce, dürtü
ve fantezilerin toplamı odipus’u ifade etmektedir.

Freud’a göre ahlak gelişimi; cinsellik ve
saldırganlık olarak belirlenen güdülerle, sosyal engeller,
yasaklamalar arasında sağlıklı bir dengenin kurulmasıyla
oluşur.

Davranışçı görüşe sahip psikologlar, ahlaki
yargıların nasıl oluştuğu üzerinde durmuşlardır. Onlara
göre ahlaki yargılar, bireyin dışındaki etkenlere bağlı
olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yargılar, şartlı öğrenme yolu
ile öğrenilmektedir.

Sosyal öğrenme kuramcıları ahlak gelişimini, ani
hiçbir değişim olmadan, derece derece ve sürekli biçimde
ilerleyen birikimli bir toplumsal aşama olarak görürler. Bu
kuramcılara göre, ahlaki davranışlar da, toplumsal
davranışlar gibi pekiştirme, ceza ve gözleme dayalı
öğrenme yolu ile kazanılıp öğrenilir.

Dewey’in ahlaki gelişim dönemleri kısaca şöyle
açıklanabilir:
• Ahlak ve gelenek öncesi dönem: Bireyin,
biyolojik ve sosyal dürtülerle güdülenerek
gösterdiği ahlaki davranışları içeren dönemdir.
• Geleneksel dönem: Bireyin, içinde bulunduğu
grubun değerlerini benimsediği dönemdir.
• Özerk dönem: Bireyin davranışlarının, kendi akıl
yürütmesi ve karar vermesi ile oluştuğu ve içinde
bulunduğu grubun standartlarını irdeleyerek
benimsediği dönemdir.

Kohlberg, insanların, üç düzeyde altı ahlaki yargı
dönemi geçirdiklerini belirtmiştir:
I. Gelenek-öncesi düzey (4-9 yaş);
• Ceza ve itaat eğilimi (4-5 yaş),
• Araçsal ilişkiler eğilimi (6-9 yaş).
II. Geleneksel düzey (10-18 yaş);
• Kişilerarası uyum eğilimi (İyi Çocuk
Eğilimi) (10-15 yaş),
• Kanun ve düzen eğilimi (15-18 yaş).
III. Gelenek-sonrası düzey (18 ve yukarı yaşlar);
• Sosyal sözleşme eğilimi (18-20 yaş),
• Evrensel ahlak ilkeleri eğilimi (20 yaş ve
sonrası).

Gelişim; organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, bilişsel, sosyo-duygusal yönden belli koşulları olan en son aşamaya ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimdir.

Hazırbulunuşluk: Bireyin söz konusu davranışın gerektirdiği ön bilgiye, beceriye,
ilgiye, tutuma ve sağlığa sahip olmasıdır. Örneğin; çocuğun yakan top oynayabilmesi
için koşabilmesi (büyüme-olgunlaşma), topun nasıl oynanacağını bilmesi
(önkoşul öğrenmeler), top oynamaya istekli (motivasyon) ve sağlıkla ilgili top oynamasına engel teşkil edecek bir hastalığının olmaması gerekmektedir.

İlk çocukluk ya da okul öncesi dönem olarak adlandırılan 2–6 yaş, bebeklikten çocukluğa geçilen bir dönemdir. Çocuk aktif olarak çevresine yönelir, uyarıcılar ile dolu dış dünyayı keşfetmeye çalışır ve insan yaşamının en temel becerilerini kazanır. Dönemin Başlıca Gelişim Görevleri:

• Yürümeyi ve koşmayı öğrenme.
• Konuşmayı öğrenme.
• Kendi başına yemeyi öğrenme.
• Göz ile el arasında işbirliği ve denge kurma.
• Çevresine egemen olma ve istediklerini yapabilmek için gerekli araçları kullanabilme.
• Cinsler arası ayrılıkları ve cinsel ahlakı öğrenme.
• Kendi başına giyinmeyi öğrenme.
• Sevilmeyi, sevmeyi ve sevgiyi paylaşmayı öğrenme.
• Sevgiyi gösterme yollarını öğrenme.
• Kardeşleriyle ve anne babasıyla uygun ilişkiler kurabilme.
• Doğru ve yanlış konusundaki kavramları öğrenme, vicdan duygusu geliştirme.

Kaba Motor Gelişimi

• Daha ritmik yürürler; acele ile yapılan yürüyüşler yerini koşmaya bırakır.
• Üst vücudu sabit tutarak zıplar, hoplar, fırlatır ve yakalar.
• Hareket eden oyuncağı ayağı ile iter; çok az pedal çevirir.

İnce Motor Gelişimi

• Kolay kıyafetleri giyebilir ve çıkarabilir.
• Fermuarı açıp kapatabilir.
• Kaşığı etkin bir şekilde kullanır.

Korunum; problemleri çözmek, mantık kurallarına uygun zihinsel eylemler olarak
tamamlanan işlemlerin kullanıldığını gösterir. Bir dizi adım üzerine düşünme ve sonra
bunları zihinsel olarak ters yöne çevirince başlangıç noktasına dönüleceğini kavrayabilme becerisi olan tersine dönüştürebilme özelliğini göstermektedir.

Piaget’e göre insanın doğumla gelen yetenekleri:
• Şemalar oluşturma
• Özümseme
• Uyum sağlama
• Organize etme
• Uzlaşma

Alansal Akıl Yürütme: Okul ya da mahalle gibi büyük ölçekli, bilindik alanların zihinsel temsilleri olan bilişsel haritalar oluşturmayı içermektedir. Orta çocukluğun sonunda, çocuklar geniş ölçekli bir alanın bir bütün olarak görünümünü zihinsel olarak şekillendirebilir. Böylece krokinin yönü ve temsil ettiği alanın yönü aynı olmadığında bile, bir krokiyi kolayca çizerler veya kavrarlar (Berk, 2013).

Vygotsky’e göre bilişsel gelişime etkisi olan faktörler şu şekilde ifade edilebilir.
• Bilişsel gelişimde kültürün ve sosyal çevrenin önemi.
• Çocuk-yetişkin ilişkileri.
• Çocukların birbirleriyle işbirliği.
• Dil öğrenme.
• Nesne, materyal ve olaylara somut yaşantılar.

İmgesel Dönem: Bu dönemde bilgi, imgelerle taşınmaktadır. Görsel bellek gelişmiştir.
Çocuğun kararları dile değil, duyu organları yoluyla edindiği duygusal etkilere
dayalıdır. Herhangi nesneyi, olayı, durumu nasıl algılarlarsa zihinlerinde o şekilde
canlandırırlar. Bu dönem Piaget’nin İşlem Öncesi Dönemine denk gelmektedir.

Yakınsak gelişim alanı; çocukların tek başlarına yapabilmeleri için zor olan ancak bir yetişkin ya da daha yetenekli çocukların rehberliğinde yapabilecekleri görevler için Vygotsky’ın kullandığı terimdir.

Duyguların psikolojik, bilişsel ve sosyal etkileşim açısından işlevleri bulunmaktadır:
Psikolojik gelişim açısından duygular, çocuğun davranışlarını organize eder ve düzenler. Çocuğun yaşadığı duygusal durumlar, onun ne yapacağına karar vermesini düzenler. Bilişsel gelişim açısından duygular değerlendirildiğinde, çocuklar bilişsel faaliyetlerde gülümser, şaşırır, korkar. Orta çocukluk döneminde çocuklar, zor bir bilmeceyi çözmede uzmanlaşınca kendisi ile gurur duyar. Bu durumların tümünde de çocuğun bilişsel faaliyeti bir duygunun gösterilmesine yol açar. Sosyal etkileşim açısından da duygular, çocuğun diğer insanlarla etkileşim kurmasını, devam ettirmesini ya da sona erdirmesini sağlar. Duygular, bebeklik döneminden başlayarak gelişimini sürdürür. Çocuklarda sık görülen temel duygular mutluluk ve espri, öfke ve üzüntü, korku, empati, bağlılık ve mizaç duygularıdır

Dil gelişimi; 2-5 yaş arasında sürekli bir gelişim gösterir. Bir yıl içinde çocuğun dil gelişimi hayret verici bir hızda gelişir. Çocuk üç yaşını doldurduğunda 3-4 kelimeden oluşan cümleler kurmaya başlar ve bu cümlelerde fiillerin geçmiş, şimdiki ya da gelecek zamanlarını doğru olarak kullanır. Beş yaşına geldiklerinde çocuklar kendi dillerini başarıyla ve
gramer kurallarına uygun olarak kullanabilecek beceriyi kazanmıştır. Anlatımlarındaki organizasyon, detay ve ifade gücü artar (Cüceloğlu, 1990; Berk, 2013). Orta çocukluk döneminde çocuklar daha fazla sözcük tanımlamakta, söz dizim kurallarıyla ilgili bilgilerini arttırmakta, dili kültüre uygun biçimde nasıl kullanacağını daha iyi anlamaktadır (Santrock, 2012).

Duyu-hareket dönemi

Biliş; insanların dünyayı öğrenmelerini ve anlamalarını içeren dikkat, algı, bellek, okuma ve yazma, problem çözme, anımsama, düşünme, akıl yürütme, yaratıcılık gibi birçok özelliği içeren zihinsel süreçlerdir. 

Biliş; insanların dünyayı öğrenmelerini ve anlamalarını içeren dikkat, algı, bellek, okuma ve yazma, problem çözme, anımsama, düşünme, akıl yürütme, yaratıcılık gibi birçok özelliği içeren zihinsel süreçlerdir. Bilişsel gelişim ise yaşla birlikte zihinsel süreçlerde meydana gelen değişmeler şeklinde ifade edilir.

2-6 yaş arasını kapsamaktadır Piaget'in bilişsel gelişim kuramının ikinci dönemidir. Bu dönemde çocuklar dünyayı kelimeler, imgeler ve çizimlerle ifade eder. Kavramlar oluşturup, basit mantıksal ilişki kurmaya başlarlar. Aynı zamanda çocuğun bilişsel dünyası bu dönemde benmerkezciliği ve inançları tarafından yönetilmektedir.

Vygotsky, öğrenmenin tek başına yapılan bir etkinlik olmadığını, çocuğun diğer insanlarla karşılıklı ilişkileri içinde ona aktarıldığını, çocuğun bunu bağımsız olarak oluşturmadığını söyler.

Bruner

Freud’a göre ahlak gelişimi; cinsellik ve saldırganlık olarak
belirlenen güdülerle, sosyal engeller, yasaklamalar arasında
sağlıklı bir dengenin kurulmasıyla oluşur.

Sosyal öğrenme kuramcıları ahlak gelişimini, ani hiçbir değişim olmadan, derece derece ve sürekli biçimde ilerleyen birikimli bir toplumsal aşama olarak görürler. Bu kuramcılara
göre, ahlaki davranışlar da, toplumsal davranışlar gibi pekiştirme, ceza ve gözleme dayalı öğrenme yolu ile kazanılıp öğrenilir