XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili Ara 3. Deneme Sınavı
Toplam 20 Soru1.Soru
Dîvânu Lugati’t-Türk'ün yazılma nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
Türkçe'yi Avrupaya tanıtmak |
Dönemin hükümdarını övmek |
İslam dinini anlatmak |
Araplara Türkçe öğretmek |
Türkçenin yok olmasını engellemek |
Türk Lehçeleri Divanı anlamını taşıyan Dîvânu Lugati’t-Türk, eserin yazarının yaşadığı
dönemdeki Türk toplulukları ve onların dili hakkında ses, biçim, anlam ve sözvarlığı
konusunda bilgiler vermektedir. Eser hem Araplara Türkçe öğretmek hem de sözvarlığı, anlatım özelliği, külterel zenginlik açısından Türkçenin Arapçadan hiç de geri kalmayan bir dil olduğunu göstermek amacıyla meydana getirilmiştir.
2.Soru
Hangi cümlede “eğer” anlamında kullanılan bağlaç bulunmaktadır?
Buşaklık bile erke övke yavuz. |
Apaŋ edgü bolsa bu begler özün. |
Birin birin miŋ bolur tama tama köl bolur |
Akrun aŋar sevingil |
İlig buştı artuk kararttı meŋiz |
Aynı görevli ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, sözcük öbeklerini, özellikle tümceleri bağlamaya yarayan, bunlar arasında anlam ve biçim yönünden bağlantı kuran sözcüklere bağlaç denir. Bile “ile, birlikte”, takı “ve” apaŋ “eğer”, kalı “eğer”, azu “yoksa, veya” sözcükleri Karahanlı Türkçesinde bağlaç olarak kullanılmaktadır.
Apaŋ: Karahanlı Türkçesinden önce az sayıda kullanılan apaŋ bağlacı bu dönem metinlerinde daha çok görülür.
Apaŋ edgü bolsa bu begler özün “Eğer bu beylerin kendileri iyi olursa…” (KB, 895)
3.Soru
Karahanlı Türkçesinde düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş ya da dar-yuvarlak ünlülerin birbirini takip etmesi kuralına ne ad verilir?
Önlük-Artlık Uyumu |
Büyük ünlü uyumu |
küçük ünlü uyumu |
düzlük-yuvarlaklık uyumu |
ünlü düşmesi |
düzlük-yuvarlaklık uyumu
4.Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil gelecek zamana göre çekimlenmiştir?
er at tutsa şeksiz kerek neŋ tawar
|
baḳġıl neteg ḳoşarlar Taŋrı üze
|
ol anıŋ birle yatġaşdı
|
ölüm tutġaḳı tuttı öz barġalır
|
ol meniŋ eligge suv ḳoyturdı
|
5.Soru
yavalıkka isiz tiriglikni ıdtım
dizesinin Türkiye Türkçesine doğru çevirisi aşağıdakilerden hangisidir?
yavalıkka isiz tiriglikni ıdtım
dizesinin Türkiye Türkçesine doğru çevirisi aşağıdakilerden hangisidir?
boşu boşuna geçen hayatımı ben nafile geçirdim |
boşu boşuna geçen hayatımı ben kötülükle geçirdim |
boşu boşuna geçen hayatımı ben mutlulukla geçirdim |
boşu boşuna geçen hayatımı ben düşüncesiz geçirdim |
boşu boşuna geçen hayatımı ben huzursuz geçirdim |
7.Eğer ben doğru bir şekilde yaşadımsa ihtiyarlığın zararı yok;nafile,boşu boşuna geçen hayatımı ben kötülükle geçirdim.
6.Soru
Üçegü kelimesinde bulunan ek ne ekidir?
sıfat-fiil eki |
ulaç eki |
gelecek zaman eki |
topluluk sayı adı yapma eki |
eylemden ad yapma eki |
Üçegü kelimesindeki ek, biregü (KB 343, 4202, KTer. 33/1b2=33:32), ikegü (KTer. 2715b3=4:176), törtegü (KB 4502) örneklerinde de görülen +AGU topluluk sayı adı yapma ekidir.
7.Soru
Aşağıdakilerden hangisi Karahanlı Türkçesindeki iyelik eklerinde 1. Tekil Kişi’ye örnektir?
Atan |
Babası |
Sözün |
Gözüm |
Gönlünüz |
Karahanlı Türkçesinde iyelik ekleri, Orhon ve Uygur Türkçesindeki gibi ses uyumlarına uyar.
1. Tekil Kişi: +(X)m: ata+m “atam, babam” (DLT III 212, KB 110, 111, 1166,...) idi+m “Tanrım” (KB 5, 24,...), köz+üm “gözüm” (DLT I 46, 222, KB 663, 1589,...). Doğru cevap D’dir.
8.Soru
Karahanlı Türkçesinde “-Düz” ekinin işlevi aşağıdakilerden hangisidir?
Topluluk sayı adı yapan ek |
Eylemden eylem yapan ek |
Fiilden fiil yapma eki |
Ulaç eki |
Gelecek zaman eki |
“-düz” eylemden eylem yapan ektir. Karahanlı Türkçesinde işlev görmektedir. Örnek: Bildüz: bildirmek anlamındadır.
9.Soru
Hangi seçenekte “zarf-fiil” eki bulunmaktadır?
kalık kaşı tügdi közi yaş saçar / |
kayusı kopar kör kayusı konar / kayusı çapar kör kayu suv içer |
yagız yer yaşıl torku yüzke badı / hıtay arkışı yadtı tawgaç edi |
ünün ötti keklik küler katgura/ kızıl agzı kan teg kaşı kap kara |
kurımış yıgaçlar tonandı yaşıl / bezendi yipün al sarıg kök kızıl |
D seçeneğinde yer alan “katgura“ kelimesi katgur- fiiline -a zarf-fiil ekinin getirilmesiyle oluşmuştur
10.Soru
Karahanlı Türkçesinde “Adruk” sözcüğünün aşağıdakilerden hangisine uymadığı ifade edilebilir?
Önlük-Artlık Uyumu |
Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu |
Yuvarlaklaşma |
Benzeşme |
Büzüşme |
Bugün Türkçede yaygın biçimde varlığını gördüğümüz düzlük-yuvarlaklık uyumu, Orhon ve Uygur Türkçesinde hem kimi sözcüklerde hem de kimi eklerde uyumsuzluk göstermektedir. Bu uyumsuzluk Karahanlı Türkçesinde de devam etmektedir. Düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş ya da dar yuvarlak ünlülerin birbirini takip etmesi kuralına dayanan bu uyuma uymayan sözcükler ve ekler bulunmaktadır.
11.Soru
1936 yılında Der türkische Sprachbau çalışmasıyla başlayan Türk dilinin tarihsel dönemlendirilmesine göre, aşağıdakilerden hangisi Yeni Türkçe Dönemi'nde yer almaz?
Karahanlı Türkçesi |
Kıpçak Türkçesi |
Batı Türkistan Ağızları |
Güney Türkçesi |
Doğu Türkçesi |
Karahanlı Türkçesi, Orta Dönem Türkçe grubunda yer alır.
12.Soru
Hangi kelime topluluk sayı adı yapan ek ile türemiştir?
ikegü |
tirilgü |
taşur- |
bilsün |
alsu |
Bu dönemde +AGU topluluk sayı adı yapan bir ektir: biregü (KB 343, 4202..., KTer. 33/1b2=33:32), ikegü (KTer. 2715b3=4:176), üçegü (KB 802, 1669...), törtegü (KB 4502), vd. Bu ek de yalnızca A seçeneğinde bulunmaktadır. B’de edilgenlik ve sıfat-fiil ekleri, C’de fiilden fiil yapan ettirgenlik eki; D ve E’de ise 3. tekil kişi emir kipi eki bulunmaktadır.
13.Soru
Aşağıdaki sayıların hangisinde topluluk eki ve anlamı vardır?
yigirme |
biregü |
üçünç |
miŋer |
seksün |
Karahanlı Türkçesinde topluluk sayıları, sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, üç+egü “her üçü”, üç+egün “her üçü” örneklerinde olduğu gibi. Doğru cevap B’dir.
14.Soru
“bilig bil sa‘adet yolını bula” mısrasında aşağıdaki isim durum eklerinden hangisi kullanılmıştır?
Belirtme durumu eki
|
Eşitlik eki
|
Yönelme durumu eki
|
Ayrılma durumu eki
|
Yön gösterme eki
|
15.Soru
Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ” Bölümü’nden aktarılan “yorıġlı bulıt tėg yigitlikni ıdtım” dizesinin Türkiye Türkçesine çevirisi hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
Eyvah gençliğime, yazık gençliğime |
Yürüyen bulut gibi gençliği gönderdim |
Ey gençlik, yine gel sen bana |
Eyvah bu gençlik hani nereye gitti? |
Ben seni ne kadar arayıp arattımsa da bulamadım |
METİN İNCELEME II
Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ” Bölümü Mısır nüshası
Orjinal metin (386. Sayfa) Çeviriyazı
yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur
- yorıġlı bulıt tėg yigitlikni ıdtım tüpi yėl kėçer tėg tiriglik tükettim
Türkiye Türkçesine Aktarma
Gençliğe Acıyarak İhtiyarlığını Söyler
- Yürüyen bulut gibi gençliği gönderdim, fırtına yel gibi hayatımı tüketti
Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi Kutadgu Bilig’in “yigitlikke açıp avuçġalıkın ayur ” Bölümü’nden aktarılan “yorıġlı bulıt tėg yigitlikni ıdtım” dizesinin Türkiye Türkçesine aktarımı "Yürüyen bulut gibi gençliği gönderdim"dir ve B seçeneğinde yer almaktadır, dolayısıyla doğru cevap B’dir.
16.Soru
"özüm taplamaz ne? biri yalgan ol" cümlesinde geçen "taplamaz" kelimesi ne çeşit bir kelimedir?
Geniş Zamanın Şartı |
Şart Birleşik Zamanı |
Geniş zaman sıfat-fiilinin olumsuzu |
Gelecek Zamanın Şartı |
Rivayet Birleşik Zamanı |
"özüm taplamaz ne? biri yalgan ol" cümlesinde geçen "taplamaz" kelimesi "Geniş zaman sıfat-fiilinin olumsuzu" dur. Doğru yanıt: C'dir.
17.Soru
Aşağıda verilen eylemlerden hangisi geçişlidir?
+(A)d-: köped- < köp |
+I-: yıdı-< yıd |
+(A)r-: sargar- < sarıg |
+DA-: alda- < al “hile” |
+gır-: tazgır- < taz “kel” |
+DA-: Geçişli eylemler türetir:
alda- “aldatmak” (DLT I, 273, KTer. 26/97a=4:12) < al “hile” Doğru cevap D'dir.
18.Soru
Kemi içre oldurup
Ila suvın keçtimiz
Uygur tapa başlanıp
Mı?lak ilin açtımız dizesinde hangi yer yüzü şeklinden bahsetmektedir?
Dağ |
Ova |
Deniz |
Irmak |
Vadi |
Irmaktan bahsedilmektedir.
19.Soru
Sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılan sayılara ne ad verilir?
Üleştirme Sayıları |
Asıl Sayılar |
Topluluk Sayıları |
Sıra Sayıları |
Asal sayılar |
Topluluk Sayıları: Sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, üç+egü “her üçü”, üç+egün “her üçü” .
20.Soru
Edibni? yiri atı Yüknek erür
Safalıg ‘aceb yir kö?üller yarar
Atebetü’l-Hakayık'ta geçen bu dizelerin Türkiye Türkçesindeki anlamı aşağıdakilerden hangisidir?
Edib’in yaşadığı yer Yüknek’tir, gönülleri hoş eden bir yerdir. |
Edib’in yerinin, memleketinin adı Yüknek’tir, gönülleri açan safalı hoş bir yerdir. |
Edib’in memleketinin adı Yüknek’tir, Burada gönülleri hoş edenler vardır. |
Edib’in yerinin, Yüknek’tir, gönülleri açanlar burada hoş olur. |
Edib’in yerinin, memleketinin adı Yüknek’tir, safalı kokular gönülleri hoş eder. |
Edibni? yiri atı Yüknek erür
Safalıg ‘aceb yir kö?üller yarar
Atası atı mahmud-ı yükneki
Edib mahmud oglı yok ol hiç şeki
(Edib’in yerinin, memleketinin adı Yüknek’tir, (burası) gönülleri açan safalı hoş bir
yerdir. Babasının adı Yüknekli Mahmud’dur. O’nun Edip Mahmud’un oğlu olduğuna hiç
şüphe yoktur).
-
- 1.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 2.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 3.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 4.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 5.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 6.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 7.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 8.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 9.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 10.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 11.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 12.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 13.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 14.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 15.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 16.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 17.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 18.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 19.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 20.SORU ÇÖZÜLMEDİ