Alternatif uyuşmazlık çözüm yollarından biri olan arabuluculuk ‘bir karar uygulama yetkisi olmayan tarafsız bir üçüncü tarafın, tartışmalı tarafların mutabık kalınmış bir çözüme ulaşmalarına destek verdiği gayri resmî bir süreç’ olarak tanımlanmaktadır. Tanımdan da görüleceği üzere tarafsızlık arabuluculukta aranan en önemli özelliktir. Doğru cevap B'dir.

 Kendine dönük ilgi ve başkalarına dönük ilgi olmak üzere iki boyut temelinde ortaya çıkan beş çatışma yönetim yolu vardır: Rekabet, Uzlaşma, İş birliği, Uyum ve Kaçınma

Rekabet: Güç kullanma olarak da ifade edilen rekabet stili, çatışma içinde olan tarafın, diğer taraf üzerindeki etkisini hiç düşünmeden, sadece kendi çıkar ve isteklerine ulaşmak için çabalamasıdır. Verdiği mücadelede her türlü güç ve otoritesini
hiç düşünmeden kullanır. Rekabet stilinde bilgi saklamak veya birtakım taktikler
kullanarak, gerçeklerin manipüle edilmesi söz konusudur. Örneğin eşinin ilaçlarının düzgün bir şekilde verilmediğinden dolayı aile üyesiyle yaşanan çatışmada,
bakım görevlisinin doğru olmasa da, sırf çatışmada haklı çıkabilmek için “ilaçları
kendisi içmiyor, biz odadan çıktıktan sonra ağzından atıyor…” diyerek çatışmayı
yönetmesi rekabet stilini ifade etmektedir. Acil karar verilmesi gereken durumlarda veya haklı olduğunun düşünüldüğü zamanlarda rekabet stilini kullanmak doğru olabilir. Ancak, sadece rekabeti kullanmak, moral ve motivasyonun azalmasına,
ilişkilerde güvensizliğin artmasına neden olabilir.

Problem çözmenin bilişsel, meta-bilişsel ve güdüsel olmak üzere üç tane bileşeni söz konusudur. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Bakım verenlerin rol esareti; yaşlı bakımıyla ilgilenen aile üyelerinin yaşlı bakım rolünü gönülsüz yapmaları sonucu hoş olmayan duygular hissetmeleridir.

Yaşlı bakımı ile ilgili stres kaynakları, kişinin aile, çalışma ve finansal ilişkilerini de olumsuz etkilemektedir. İkincil stres
kaynakları; aile ilişkilerinin bozulması, iş çatışması, iş kaybı, mali sorunlar ve intrapsişik
stres kaynakları olarak gruplandırılır. Yakınlığın kaybı bu gruplar arasında yer almadığı için cevap B seçeneğidir.

Beden dili, ses tonu, jest ve mimikler gibi iletişim mesajlarının iletildiği çevresel bağlamı ifade eden iletişim şekline sözsüz iletişim adı verilir.

Bakım yükü nesnel ve öznel yük biçiminde gruplanabilmektedir

Nesnel yük; ailenin, yaşlının durumuna bağlı olarak yapmakta zorlandığı günlük işlerine yardımcı olma, ulaşım gibi vakit ayırmayı gerektirecek durumlar ile gelir kaybı ve sosyal etkinliklerin kısıtlanmasına yol açacak yaşam düzenindeki değişimlerdir. Örneğin özel arabası olmayan Mehmet Bey babasını tedavi için bir yere götürürken sadece taksi ile götürmek zorunda kalmaktadır.

Öznel yükle ise yaşlıyla ilgili olarak yaşanan öznel sıkıntı düzeyi, üzüntü, kaygı, bitkinlik gibi duygusal tepkiler anlatılmak istenilmektedir. Bakım gerektiren durumların farklı özellikleri incelendiğinde bakım gerektiren durumun özelliklerinin ve bakım sağlayan kişiden kaynaklanan faktörlerin bakım verenin yükünde etkili oldukları görülmektedir. Örneğin Ayşe Hanım annesinin kıvrak zekasına yıllarca hayran olmuştur. Ancak, annesinin son zamanlarda üç yaşındaki çocuk gibi yorumlar yapması Ayşe Hanım’ın yüreğini parçalamaktadır.

Bu vaka örneğinde Ayşe Hanım’ın torununun yaşayacağı birincil kaynaklı stres yaşlının bilişsel bozukluğudur.

Problem yaşamın doğal bir parçasıdır. Tek bir nedeni bulunmaz ve asla görmezden gelmemek gerekir.

Yaşlı bakımı ile ilgilenen kişiler, birincil bakıcılar ve ikincil bakıcılar olarak sınıflandırılabilir.

Birincil bakıcılar, aile içindeki üyelerden seçilen profesyonel olarak, bir gelir karşılığında bu işi yapmayan ve yaşlı ile yaşayan veya yaşamayan bakıcılardır. Bu kişiler genellikle evlat, eş veya yakın akraba olabilmektedir. Bakım işini gönüllü olarak ya da yaşlının bakacak kimsesi yoksa zorunlu olarak yapmak durumunda olan kişilerdir. Bakım işini yürütmekten dolayı herhangi bir karşılık almazlar. Manevi olarak doyum yaşamaya çalışırlar. Yıpranma payları daha yüksek olan bir gruptur.

Kişiler yaşlandıklarında haklarının ihlâl edilmesiyle karşı karşıya kalırlar ve çoğu zaman seslerini duyurmak konusunda ciddi zorluklar yaşarlar. Bu zorlukları ortadan kaldırmak amacıyla ortaya çıkan yaşlı arabuluculuğu batı ülkelerinde bile çoğu kişi tarafından sınırları bilinmeyen ve uzmanlık isteyen bir meslektir.

Güçlendirme yapmak, bireylerin güçlü yönlerine vurgu yapmak ve onların sorunlarıyla baş edebilecek olumlu özelliklere sahip olduğunu göstermektir demektir.

Yaşlı bireyler için serbest zaman etkinliklerine yönelik planlamada konulan hedefler belirli Alana yönelik, ölçülebilir, ulaşılabilir ve uygulanabilir olmalıdır.

Profesyonel bakım veren çalışanların kişilik özelliklerinin de yaşadıkları tükenmişliği etkileyen ögelerden olduğu belirtilmektedir. Değişime açık olmayanlar, olayları kontrol edemeyeceğine inananlar tükenmişlikte daha yüksek puanlar almışlardır. Profesyonel olarak bakım işini üstlenen kişilerin pasif, savunucu ve düşük benlik saygısına sahip olmaları da tükenmişlikle ilişkilidir. Bakım veren profesyonelin kaygılı, kırılgan, düşmanca tutumları da tükenmişliğe yardımcı olan bir faktördür, yani kendine güveni az olan ve başkalarına yönelik olumsuz duyguları fazla olan profesyoneller daha çok tükenmektedirler.

Bakım verenlerin stres modeli Perlina ve meslektaşları tarafından (Pearlin, Mullan, Semple ve Skaff), demanslı hastalara bakan bakıcılar için geliştirilmiş olmakla birlikte, tüm bakım verenlerin stres sürecine yönelik kavramsal bir model sunmaktadır.

Birincil bakım veren, yaşlının her gün sürekli olarak asıl bakımını sağlayan kişi olabileceği gibi bakımı sağlayacak düzenlemeyi yapan ve bakım işini düzenleyen ve bu düzenin işlemesinden sorumlu olan kişi de olabilir. Bu tür bir sorumluluk
bakım veren kişinin kendini daha değerli hissetmesi, birinin yaşamı açısından önemli bir konumda görmesi yaşamından daha çok doyum almasına sebep olabilir. Yaşlı ve yaşlı yakını birbirlerinin varlıklarından mutluluk duyarak yaşam doyumu sağlayabilir. Günlük yaşam içinde yaşlı yakını birçok sorunla karşılaşabilir. Bu sorunlarla baş etmek zorunda kalması ona güçlü olduğu duygusunu yaşatabilir. Yaşlı kaliteli bir yaşam sürmek için farklı kişi ve kurumlarla iş birliği içinde olmak zorunda kalabilir. Bu durum çevresinin bilinçli
bir şekilde zenginleşmesine de yardım eder.

Duygusal tükenme, tükenmişliğin en kritik ve belirleyici boyutu olarak ifade edilmektedir.

Alzheimer olan yaşlı bir kadına bakım hizmeti sağlayan çalışanın, ona sadece yemek yedirme ya da banyo yap­tırma görevlerini yerine getirirken kurduğu araçsal iletişim yeterli değildir. Bu görevlerde sakin, sıcak ve ilgili olduğunu gösteren bir beden diline sahip olması, abartılı olmamak kaydıyla jest ve mimiklerini kullanarak ona değer verdiğini göstermesi yaşlı kadınla ara­sında güvene dayalı bir ilişki kurması için çok önemlidir.

Bakıcılar, bakım verme sürecinde bakım verilen fiziksel çevre, bakım alan yaşlının özellikleri, bakıcının güçlü ya da zayıf yönleri, ailevi ve sosyal destek kaynakları, sosyokültürel faktörler olmak üzere pek çok faktörden etkilenmektedirler. Bakım verilen fiziksel çevreden kaynaklanan stres faktörleri, bakım alanın yaşadığı yerin fiziksel özellikleri, bakıcının yaşadığı yerin fiziksel özellikleri, yaşlı ile kalıp kalmaması ve bakıcının çalışma koşullarından oluşmaktadır. Bakım alan yaşlının özelliklerinden kaynaklanan stres faktörleri ise yaşlının bilişsel, fonksiyonel ve davranışsal bozuklukları, bakıcıyla önceki ilişki kalitesi ve dışarıdan profesyonel destek alıp almadığı gibi fakörlerden oluşur. Bakıcının özelliklerinden kaynaklı stres faktörleri ise bakıcının ruhsal ve fiziksel geçmişi ve şimdiki durumu, kişilik özellikleri ve başa çıkma tepkileri, rolleri, finansal kaynakları, bakıcılık konusundaki bilgisi, yaşlıyla önceki ilişkilerinden oluşmaktadır. Ailevi ve sosyal destek ağlarından kaynaklı stres faktörleri ise bakıcının başka kişilerden somut, bilişsel ve duygusal destek alıp almamalarıdır. Sosyo-kültürel içerikle ilgili stres kaynakları ise bakıcılıkla ilgili inançlar ve beklentiler, ulaşılabilen kaynaklar, programlar, engeller, erişimler ve fırsatlar diğer stres kaynaklarıdır. Soru kökünde yer alan örnekte Aslı Hanım'ı zorlayan durum, babasının asabi tavırlarıdır. Buna göre stres kaynağı bakım alan yaşlının özellikleri ile ilgilidir. Doğru yanıt B'dir.

Problem çözmenin birinci bileşeni olan bilişsel bileşeni kişinin sorunu doğru bir şekilde algılayıp algılamadığını etkiler. Davranışın sonucunu düşünebilmek, gerekli riskleri ve sorunluluğu almayı, eylemlerinin kendisi ve diğerleri için sonuçlarını kestirebilmeyi gerektirir. Bunu yapabilen kişi attığı adımların bir sonraki aşamada ne tür sonuçlar doğurabileceğini düşünür.