Olağanüstü yönetim usullerinin unsurlarından biri, devletin olağan dönemde sahip olduğu yetkiler
aracılığıyla çözümü mümkün olmayan ciddi problemlerin varlığıdır. Diğeri ise bu problemleri çözebilmek
amacıyla kamu makamlarının olağan dönemlerdekine kıyasla daha geniş yetkilere sahip kılınmasıdır.
Kamu makamlarının sahip olduğu yetkilerin genişlemesi, bireylerin hak ve özgürlüklerinin olağan
dönemlere kıyasla daha geniş ölçüde sınırlanabileceği, hatta kimi hallerde bu hak ve özgürlüklerin
durdurulabileceği anlamına da gelmektedir. Böyle olmakla beraber, devlet otoritesinin üstesinden
gelmesi gereken problemlerin büyüklüğü, ciddiyeti veya karmaşıklığı, kamu makamlarına anayasa ve
kanunların kendilerine sunduğu yetkilerin ötesine geçme, kısacası hukuk dışı yöntemlere başvurma
olanağını sunmamaktadır.

olağanüstü yönetim usullerinin olağanüstü hal rejimleri ve sıkıyönetim olmak üzere iki türü
olduğu kabul edilmektedir. 1982 Anayasası incelenirken görüleceği gibi, olağanüstü yönetim usullerinin bir türü olan olağanüstü hal rejimlerinde kamu makamlarının yetkileri, olağan dönemlere kıyasla genişlediği halde, bu yetkilerden hiçbiri askeri makamlara devredilmemektedir. Bu nedenle olağanüstü hal rejimlerinde sivil yönetim esasları muhafaza edilmekte; sadece kamu makamlarının yetkileri genişleyerek bireylerin hak ve özgürlükleri olağan dönemlere kıyasla daha geniş ölçüde
sınırlanabilmektedir. Sıkıyönetim ise olağanüstü hal rejimlerinden farklı olarak aslen sivil makamlara ait olan zabıta ve kolluk hizmetleriyle yargı yetkisinin askeri makamlara devredildiği, idari makamların yetkilerinin olağan dönemlere kıyasla genişlediği, bireylerin hak ve özgürlüklerinin olağan dönemden farklı olarak daha ciddi ölçüde sınırlanabildiği bir olağanüstü yönetim usulüdür.

Osmanlı imparatorluğunun ilk anayasası olarak kabul edilen belge 1876 tarihli Kanun-i Esasidir.

1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ne ait olduğu meclis hükümeti modelini benimsemiştir. Bu model içinde devlet yönetiminin en güçlü unsuru yasama organı, yani TBMM’dir. Bu nedenle TBMM, anayasanın yürürlükte kaldığı kısa süre içinde olağanüstü yetkilere sahip olarak hareket etmiştir. Anayasada temel hak ve özgürlüklerin düzenlenmemesi, yasama ve yürütme organlarıyla idari makamları denetleyecek fren ve denge mekanizmalarının mevcut olmaması, uygulamada TBMM’nin olağanüstü bir organ olarak hareket etmesine yol açmıştır.

Anayasanın 86. maddesi, TBMM’ne sadece hükümetler tarafından verilen sıkıyönetime geçiş kararını onaylama yetkisi tanımamıştır. Madde aynı zamanda, meclise sıkıyönetimin süresini uzatma veya kısaltma yetkisini de sunmaktadır. Öte yandan Anayasa, sıkıyönetimin gerektirdiği tedbirlerin kanunla düzenleneceğini hükme bağlamıştır. Böylece sıkıyönetimin ilanı üzerine, kamu makamlarının yetkilerinin ne ölçüde genişleyeceği ile hak ve özgürlüklerin ne ölçüde sınırlanacağını takdir yetkisi de meclise sunulmaktadır.

1961 Anayasasının 124. maddede düzenlenmiştir: “Savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması veya vatan ve Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma olduğunu gösterir kesin belirtilerin meydana çıkması sebebiyle, Bakanlar Kurulu, süresi bir ayı aşmamak üzere, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya her yerinde sıkıyönetim ilan edebilir."

1488 sayılı Kanunun Anayasanın üniversiteleri düzenleyen 120. maddeye eklenen hükme göre: “Üniversitelerle onlara bağlı fakülte, kurum ve kuruluşlarda öğrenim ve öğretim hürriyetlerinin tehlikeye düşmesi ve bu tehlikenin üniversite organlarınca giderilmemesi halinde Bakanlar Kurulu, ilgili üniversitelerin veya bu üniversiteye bağlı fakülte, kurum ve kuruluşların idaresine el koyar ve bu kararını hemen Türkiye Büyük Millet Meclisi Birleşik Toplantısının onamasına sunar. Hangi hallerin el koymayı gerektireceği, el koyma kararının ilân ve uygulanma usulleri ile süresi ve devamınca Bakanlar Kurulunun yetkilerinin nitelik ve kapsamı kanunla düzenlenir.” 120. maddede yapılan değişiklikle üniversitelere özgü olarak yaratılan olağanüstü halin uygulanmasına ilişkin esaslar ise 1750 sayılı Üniversiteler Kanununun 69. ve 70. maddelerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

1982 Anayasası, üç tür olağanüstü yönetim usulüne yer vermektedir. Bunlardan biri, 119. maddede düzenlenen ve 1961 Anayasasının 123. maddesine paralel olan olağanüstü hal rejimidir. 1982 Anayasasının yer verdiği ikinci olağanüstü yönetim usulü, bu Anayasanın 120. maddesiyle düzenlenmiş  olağanüstü haldir. Nihayet Anayasanın yer verdiği üçüncü olağanüstü yönetim usulü, 122. maddeyle düzenlenen sıkıyönetimdir. 

119. maddede yer alan olağanüstü hal, ancak tabii afet ve ekonomik buhran gibi nedenlerle ilan edilmektedir. Buna karşılık, 120. maddede düzenlenen olağanüstü halin ilanı, “Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddî belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması” gibi sebeplerin varlığını gerektirmektedir. 122. maddede yer alan sıkıyönetimin ilan edilebilmesi ise “Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilânını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması veya vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması” koşullarının varlığına bağlıdır.

Kanunun kapsamını düzenleyen 2. maddesi şu hükme yer vermektedir: “Bu Kanun; olağanüstü hal ilanına tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde ilan edilen olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile olağanüstü hallerin her türü için ayrı ayrı geçerli olmak üzere, temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya nasıl durdurulacağına, halin gerektirdiği tedbirlerin nasıl ve ne suretle alınacağına, kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler verileceğine, görevlilerin durumlarında ne gibi değişiklikler yapılacağına ve olağanüstü yönetim usullerine ilişkin hükümleri kapsar.”

Kanunun 5. maddesi, tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklarda vatandaşlar için para, mal ve çalışma yükümlülüklerinin getirileceğini düzenlemektedir. 6. maddede para, 7. maddede mal, 8. maddede ise çalışma yükümlülüklerinin hangi esaslara göre yerine getirileceğini düzenleyen hükümler yer almaktadır. 9. madde ise tabii afet ve tehlikeli salgın hastalık halinde alınacak tedbirlerin neler olacağını düzenlemektedir. Bu tedbirlerin tümü, yerleşme, eğitim-öğretim, eğlence, haberleşme hürriyetleriyle kamu personelinin izin hakkı gibi çeşitli anayasal hakların sınırlanmasını öngörmektedir. Kanunun 10. maddesi, ağır ekonomik bunalım hallerinde getirilecek yükümlülüklerle alınacak tedbirleri düzenlemektedir. 11. madde, şiddet hareketleri nedeniyle ilan edilen olağanüstü hallerde alınacak tedbirleri düzenlemektedir. Madde incelendiğinde, pek çok anayasal hakkın şiddet hareketlerini ortadan kaldırmak amacıyla sınırlanabileceği; hatta yasaklanabileceği anlaşılmaktadır.

Kanunun 14. maddesi, olağanüstü halin uygulanmasında yetkinin hangi makamlara ait olduğunu düzenleyen şu hükme yer vermektedir: “Olağanüstü halin uygulanmasında görev ve yetki: a) Olağanüstü hal bir ili kapsıyorsa il valisine, b) Bir bölge valiliğine bağlı birden çok ilde ilan edilmesi halinde bölge valisine, c) Birden fazla bölge valisinin görev alanına giren illerde veya bütün yurtta ilan edilmesi halinde, koordine ve işbirliği Başbakanlıkça sağlanmak suretiyle bölge valilerine, aittir. Gerekli işlemler onlar tarafından yürütülür. Bölge valileri; kendilerine ait görev ve yetkilerin bir kısmını veya tamamını, illerinde olağanüstü hal ilan edilen il valilerine devredebilirler.”

2935 sayılı Kanunun hükümleri, kamu makamlarının yetkilerini genişlettikleri halde, bu yetkilerden hiçbirinin askeri makamlara intikalini düzenlememektedir. Bu yüzden olağanüstü hal rejimi, kamu makamlarının genişleyen yetkilerine rağmen, sivil yönetim esaslarının korunduğu bir olağanüstü yönetim usulüdür.

Kanunun 13. maddesi sıkıyönetim mahkemelerinin yargı yetkisini düzenlemektedir. Bu hükme göre: “a) Sıkıyönetim ilan edilen bölgelerde, sıkıyönetim ilanına neden olan olaylara ilişkin suçları 2249 sayılı Kanunla değişik 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkındaki Kanunun 12 nci maddesinde yazılı suçları, sıkıyönetim ilanından en çok üç ay önce işlemiş olanlarla; b) Sıkıyönetim Askeri Mahkemelerinin el koyduğu herhangi bir suçla, umumi ve müşterek gaye içerisinde irtibatı bulunan suçları işleyenlerin davalarına, suç sıkıyönetim bölgeleri dışında işlenmiş olsa dahi, sıkıyönetim askeri mahkemelerinde bakılır.” Bu hüküm, sıkıyönetim mahkemelerine kurulmalarından önce işlenmiş suçları yargılama yetkisi tanıması nedeniyle hukuk devletinin gereği olan tabii hâkim ilkesine aykırıdır.

1961 Anayasası döneminde terör ve şiddet eylemlerinin ortaya çıkması, kamu düzeninin bozulması gibi nedenlerin varlığı halinde bu problemlerin üstesinden gelebilmek için tek çözüm sıkıyönetimin ilanıydı. Çünkü Anayasanın olağanüstü hali düzenleyen 123. maddesi ile bu maddenin gerekçesi, olağanüstü halin ancak tabii afet ve ekonomik buhran nedenleriyle ilan edilebileceğini göstermekteydi. 1982 Anayasası ise olağanüstü yönetim usullerinden biri olan olağanüstü hali, 119 ve 120. maddeleriyle ayrı ayrı düzenlemiştir. Şiddet hareketlerinin yaygınlaşması karşısında 1961 Anayasası döneminde başvurulacak tek yol sıkıyönetim olduğu halde; 1982 Anayasasında bu problemler, olağanüstü halin ilanıyla bertaraf edilebilecektir.  1982 Anayasası, sivil makamlara ait yetkilerin önemli bir kısmının askeri makamlara devredildiği sıkıyönetimi, ancak en vahim problemlerin üstesinden gelinmesi için son çare olarak düzenlemiştir. 

Şekil denetimi, bir idari işlemin yapımında o işlem için öngörülen usul kurallarına uyulup uyumadığının araştırılmasından ibarettir. Örneğin olağanüstü hal ve sıkıyönetimin ilanı işlemlerinde bu işlemin cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulu tarafından yapılması ve Resmi Gazetede yayımlanması, sözü geçen işlemin şekil kurallarını ifade etmektedir. Olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçiş kararı, cumhurbaşkanı olmaksızın bakanlar kurulu tarafından verildiği takdirde bu işlem, hem şekil hem de yetki unsuru yönünden anayasaya aykırı olacaktır. Benzer şekilde Resmi Gazetede yayımlama kuralının yerine getirilmemesi de bu işlem için öngörülen şekil kurallarına aykırılık olduğu anlamını taşıyacaktır. İdari işlemlerin hukuka uygunluk denetimi, şekil unsurunu da ihtiva ettiğine göre, şekil kurallarından birine uyulmaması, yargı denetimine; bu denetim ise işlemin iptaline yol açacaktır.

İdari işlemlerin içerik yönünden hukuka uygunluk denetimi bir işlemin normlar hiyerarşisinde kendisinden önce gelen kurallara uygun bir içeriğe sahip olup olmadığının araştırılmasını ifade etmektedir. Bir idari işlem, içeriği itibariyle anayasa veya bunu izleyen normlara aykırı olduğu takdirde, bu aykırılığın yargı makamları tarafından tespiti, iptal kararıyla sonuçlanacaktır. Şu halde cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulunun olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçiş kararlarının diğer idari işlemler gibi içerik yönünden normlar hiyerarşisine uygun olması gereklidir. Yargı organı, yaptığı denetim sonucunda bu gerekliliğin yerine getirilmediğini tespit ettiği takdirde iptal kararı verebilecektir.

Tüm idari işlemler gibi cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulunun olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçiş kararı ancak hukuka uygunluk denetimine tâbi olabilir, bu kararlar üzerinde diğer idari işlemlerde olduğu gibi yerindelik denetimi yapılamaz. Yargı organının bir işlemi yapan makamın takdir yetkisini denetleyen kararları, yerindelik denetimi anlamına gelmektedir. Hukuk devletinde yargının yerindelik denetimi yapmaması, hukuka uygunluk denetiminin sınırları içinde hareket etmesi temel bir kuraldır. Örneğin, cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulunun 122. maddedeki sıkıyönetim yerine, 120. maddede yer alan olağanüstü hal ilanını tercih etmesi, bu makamın takdir yetkisinin sınırları içindedir. Bu yüzden bakanlar kurulunun olağanüstü hale geçişi sağlayan kararı, idari yargı kuruluşu tarafından sıkıyönetimin tercih edilmemesi gerekçesiyle anayasaya aykırı görülerek iptal edilemeyecektir. Benzer şekilde 120. maddede yer alan olağanüstü hal yerine 122. maddede düzenlenen sıkıyönetimin ilanına karar vermek de yürütme organının takdirine bağlıdır. Şu halde, cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar kurulunun sıkıyönetimin ilanına ilişkin kararı, 120. maddede yer alan olağanüstü halin tercih edilmemesi gerekçesiyle iptal edilemeyecektir.

Her şeyden önce, bu anayasa değişikliğiyle Anayasanın sıkıyönetimi düzenleyen 122. maddesi ilga edilmiştir. Böylece, hukuk sistemimizde askerî otoritenin sivil otoriteyle yetki paylaşımında bulunduğu sıkıyönetim kavramı tamamen ortadan kalkmıştır. Bu değişikliğin 2017 Anayasa değişikliği sürecinin en olumlu yeniliklerinden biri olduğunu belirtmek gerekir. Öte yandan, Anayasanın 119 ve 120. maddelerinde düzenlenen, farklı sebeplere dayanan olağanüstü hal rejimleri, yeni 119. madde metninde birlikte düzenlenmiştir. Buna bağlı olarak 120. madde de ilga edilmiştir. Nihayet, bu anayasa değişikliğiyle monist yürütme yapısına dayanan başkanlık sistemine geçildiği ve Bakanlar Kurulu da ilga edildiği için olağanüstü yönetim usûllerinin ilanı aşamasında ve bu yönetim usûllerinin uygulandığı dönemlerde Anayasanın önceki metniyle Bakanlar Kuruluna tanınan bütün yetkiler, Cumhurbaşkanına aktarılmıştır.

Olağanüstü hallerin uygulandığı dönemlerde Cumhurbaşkanına tanınan en önemli yetki, olağanüstü halin gerektirdiği tedbirleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle yürürlüğe koymaktır. Bütün bu yenilikleri içeren 6771 sayılı Kanunla değişik 119. madde şöyledir:“Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. Olağanüstü hal ilanı kararı, verildiği gün Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağırılır; Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz. Olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile 15 inci maddedeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya geçici olarak durdurulacağı, hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği kanunla düzenlenir. Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazetede yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.”

Devletin olağan yetkileri aracılığıyla çözülmesi mümkün olmayan ciddi ve vahim problemlerin mevcut
olması halinde başvurulan ve kamu makamlarına olağan dönemlere kıyasla geniş yetkiler sunan yönetim
biçimine olağanüstü yönetim usulü denmektedir.

Olağanüstü yönetim usullerinin hangi sebeplere dayanılarak uygulanacağı, bu usuller çerçevesinde
kamu makamlarının yetkilerinin ne ölçüde genişleyeceği ülkeden ülkeye değişmektedir. Böyle olmakla
beraber, olağanüstü yönetim usullerinin olağanüstü hal rejimleri ve sıkıyönetim olmak üzere iki türü
olduğu kabul edilmektedir.

Osmanlı İmparatorluğunun anayasal gelişmeleri 1808 tarihli Sened-i İttifakla başlamış; bunu, 1839 Tanzimat, 1856 Islahat Fermanlarının yayınlanması izlemiştir. Ne var ki bu belgelerin hiçbiri gerçek anlamda anayasa değildir. Bu nedenle Osmanlı imparatorluğunun ilk anayasası olarak kabul edilen belge 1876 tarihli Kanun-i Esasidir.

1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM’ne ait olduğu meclis hükümeti modelini benimsemiştir.

TBMM, anayasanın yürürlükte kaldığı kısa süre içinde olağanüstü yetkilere sahip olarak hareket etmiştir.
Anayasada temel hak ve özgürlüklerin düzenlenmemesi, yasama ve yürütme organlarıyla idari makamları
denetleyecek fren ve denge mekanizmalarının mevcut olmaması, uygulamada TBMM’nin olağanüstü bir
organ olarak hareket etmesine yol açmıştır. Bütün bu gerekçelerle 1921 Anayasasında olağanüstü
yönetim usullerine ilişin özel bir hükmün yer almaması şaşırtıcı değildir.

1924 Anayasası, 86. maddesinde olağanüstü yönetim usullerinden biri olan sıkıyönetimi düzenlemiştir.

1961 Anayasası, iki tür olağanüstü yönetim usulüne yer vermiştir. Bunlardan biri, 123. maddede
düzenlenen olağanüstü hal rejimi; diğeri ise 124. maddede yer alan sıkıyönetimdir.

1488 sayılı Kanun, maddenin “Tabii yargı yolu” şeklindeki başlığını “Kanuni yargı yolu” ve madde metnindeki “tabii hâkim” ifadesini “kanuni hâkim” şeklinde değiştirerek 1402 sayılı Kanunun sıkıyönetim mahkemelerini düzenleyen 11. ve 13. maddelerinin anayasaya uygun olmasını sağlamıştır. Ne var ki pek çok anayasa hukukçusunun işaret ettiği gibi anayasa değişikliği 1402 sayılı Kanunu ancak sözel bakımdan anayasaya uygun hale getirmiştir. Anayasanın 2. maddesinde cumhuriyetin nitelikleri arasında hukuk devleti ilkesinin yer aldığı, bu ilkenin gereklerinden birinin de tabii hâkim ilkesi olduğu düşünülürse, 32. maddede yapılan değişikliğe rağmen 1402 sayılı Kanun anayasaya aykırı olmaya devam etmiştir. 

Olağanüstü yönetim usullerine devletin olağan yetkileriyle üstesinden gelinmesi mümkün olmayan olağandışı problemleri çözmek amacıyla başvurulmaktadır.

Bu yönetim usullerinin en önemli özelliği olağanüstü nitelik sergileyen problemlerin çözümü için kamu makamlarının normal dönemlere kıyasla daha geniş yetkilere sahip olması, hak ve özgürlüklerin de normal dönemlerdekinden daha farklı bir sınırlama rejimine tâbi kılınmasıdır.

Kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler verileceği, görevlilerin durumlarında ne gibi değişiklikler yapılacağı ve olağanüstü yönetim usulleri, Olağanüstü Hal Kanununda düzenlenmiştir.

Olağanüstü Hal Kanununun 14. maddesi, olağanüstü halin uygulanmasında yetkinin hangi makamlara ait olduğunu düzenleyen şu hükme yer vermektedir: “Olağanüstü halin uygulanmasında görev ve yetki: a) Olağanüstü hal bir ili kapsıyorsa il valisine, b) Bir bölge valiliğine bağlı birden çok ilde ilan edilmesi halinde bölge valisine, c) Birden fazla bölge valisinin görev alanına giren illerde veya bütün yurtta ilan edilmesi halinde, koordine ve işbirliği Başbakanlıkça sağlanmak suretiyle bölge valilerine, aittir. Gerekli işlemler onlar tarafından yürütülür. Bölge valileri; kendilerine ait görev ve yetkilerin bir kısmını veya tamamını, illerinde olağanüstü hal ilan edilen il valilerine devredebilirler.”

Olağanüstü yönetim usullerinde yargı denetiminin iki boyutu mevcuttur. Bunlardan biri, olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçişi sağlayan hukuki işlemler üzerindeki yargı denetimi; diğeri de olağanüstü yönetim usulleri çerçevesinde yapılan işlemler üzerindeki yargı denetimidir.

Olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçiş kararı, cumhurbaşkanı olmaksızın bakanlar kurulu tarafından verildiği takdirde bu işlem, hem şekil hem de yetki unsuru yönünden anayasaya aykırı olacaktır.

İdari işlemlerin içerik yönünden hukuka uygunluk denetimi ise bir işlemin normlar hiyerarşisinde
kendisinden önce gelen kurallara uygun bir içeriğe sahip olup olmadığının araştırılmasını ifade
etmektedir.

Ne var ki burada üzerinde durulması gereken önemli bir konu, tüm idari işlemler gibi cumhurbaşkanı
başkanlığında toplanan bakanlar kurulunun olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçiş kararının ancak hukuka uygunluk denetimine tâbi olabileceği, bu kararlar üzerinde diğer idari işlemlerde olduğu gibi yerindelik denetimi yapılamayacağıdır. Yargı organının bir işlemi yapan makamın takdir yetkisini denetleyen kararları, yerindelik denetimi anlamına gelmektedir. Hukuk devletinde yargının yerindelik denetimi yapmaması, hukuka uygunluk denetiminin sınırları içinde hareket etmesi temel bir kuraldır.

TBMM sahip olduğu yetkileri kanunlar veya parlamento kararları yoluyla yerine getirmektedir. Meclisin bakanlar kurulu tarafından verilen olağanüstü hal veya sıkıyönetime geçiş kararını onaylayan işlemi bir parlamento kararıdır. Parlamento kararları ise kural olarak anayasa mahkemesinin yargı denetimine tâbi değildir. Bu temel kuralın üç istisnası mevcuttur. Bunlar, dokunulmazlığın kaldırılması yönündeki parlamento kararları, milletvekilliği statüsünün düşürülmesini sağlayan kararlar ve nihayet meclis içtüzüğü düzenlemeleridir. Bu işlemler üzerinde Anayasanın 85 ve 148. maddeleri gereğince anayasa mahkemesi tarafından anayasaya uygunluk denetimi yapılabilmektedir. TBMM’nin olağanüstü hale veya sıkıyönetime geçişi onaylayan kararı, bu istisnalar arasında yer almayan bir parlamento kararı olduğuna göre, bu karar üzerinde anayasaya uygunluk denetimi yapılması mümkün değildir. Nitekim Anayasa Mahkemesi de bu görüşü savunmaktadır.

Yürürlükte olmasına karşılık normal zamanlarda uygulama kabiliyetinden yoksun olmasıdır.

21.01.2017 tarihli 6771 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte, Anayasamızın olağanüstü yönetim
usûllerini düzenleyen hükümlerinde önemli değişiklikler gerçekleşmiştir. Her şeyden önce, bu anayasa
değişikliğiyle Anayasanın sıkıyönetimi düzenleyen 122. maddesi ilga edilmiştir. Böylece, hukuk sistemimizde askerî otoritenin sivil otoriteyle yetki paylaşımında bulunduğu sıkıyönetim kavramı tamamen ortadan kalkmıştır.

Bu anayasa değişikliğiyle monist yürütme yapısına dayanan başkanlık sistemine geçildiği ve
Bakanlar Kurulu da ilga edildiği için olağanüstü yönetim usûllerinin ilanı aşamasında ve bu yönetim usûllerinin uygulandığı dönemlerde Anayasanın önceki metniyle Bakanlar Kuruluna tanınan bütün yetkiler, Cumhurbaşkanına aktarılmıştır. Olağanüstü hallerin uygulandığı dönemlerde Cumhurbaşkanına tanınan en önemli yetki, olağanüstü halin gerektirdiği tedbirleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle yürürlüğe koymaktır.