Besin üretim ve dağılımının yetersizliği, satın alma gücünün yetersizliği, çevre kirliliği ve çevre koşullarının sağlık kurallarına uygun olmayışı, kültürel etmenler, beslenme bilgisi ve eğitiminin yetersizliğidir.

Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin ögelerinin her birinin yeterli miktarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılmasına yeterli ve dengeli beslenme denir. Eğer besin ögeleri vücudun ihtiyacını karşılayacak şekilde alınmazsa; gerekli enerji sağlanamadığı ve vücut dokuları yenilenmediği için yetersiz beslenme ortaya çıkmaktadır.

İnsanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan besin ögelerini yeterli miktarlarda alıp vücudunda kullanması için; bireyde kasıtlı ve istendik davranış oluşturma ve değiştirme sürecidir.

Beslenme eğitimi; toplumu, yeterli ve dengeli besin tüketme alışkanlıklarının geliştirilmesi, yanlış ve olumsuz beslenme uygulamalarının ortadan kaldırılması, besinlerin sağlık bozucu duruma gelmesinin önlenmesi ve besin kaynaklarının daha etkin ve ekonomik kullanımı konularında eğitilerek beslenme durumunun düzeltilmesini amaçlar.

• Öncelikle beslenme alışkanlığı, evde tüketilen besin türleri hazırlanması, pişirilmesi ve saklanması ile uygulamalar, günlük öğün sayısı, yemek servis şekli, mevsimlere göre besin tüketimi ve besinlerin sağlığa uygunluğu incelenir.
• Tüketilen besinlerin ev üretimi ya da satın alma yoluyla mı sağlandığı öğrenilir. Besin üretim ve satın alma olanakları yeterlilik derecesi ortaya konur. Gelirin harcama şekli hakkında bilgi edinilir.
• Çocuk beslenme alışkanlıkları incelenir. Emzirme durumu, gebe ve emzikli beslenme şekli, çocuk, gebe ve emziklilik döneminde evde hangi tür besinlerin bulunduğu, ek besinlerin durumu ve beslenme yönünden olumlu uygulamaların olup olmadığı belirlenir.
• Ailelerin öğrenim ve kültür düzeyleri, kendilerini geliştirmelerine yardımcı olabilecek radyo, televizyon, yazılı basın gibi olanakların durumu incelenir.
• Okul öncesi çocukların büyüme ve gelişme durumları incelenerek, geri olan çocukların sayı ve oranları saptanır.
• Farklı yaş gruplarında sık görülen hastalıkların neler olduğu ve oranları ölüm oranları ve nedenleri, hastalık durumunda nasıl beslenildiği incelenir.
• Şişmanlık ve bununla ilintili kalp ve diyabet hastalıklarının oranları belirlenir.

• Toplum Gurubunun Tanınması
• Planlama

Eğitim basamaklarından birincisi planlamadır. Burada esas olan eğitimin ne zaman nerede, ne kadar süre verileceği ve hangi mesajları içereceğinin belirlenmesidir. Eğitimin verileceği mekânın önceden hazırlanması, eğitim alacaklar için rahat ve aydınlık bir mekân olması gerekir. Mekân gürültüden uzak olmalı ve uygun havalandırma yapılabilecek durumda olmalıdır. Eğitim için seçilecek zaman, eğitilecekler ve eğitim verecek kişi açısından en uygun zaman olmalıdır. Aç ya da tok karına eğitim almak uygun değildir. Yorucu bir aktiviteden
sonra da eğitim almak kolay değildir. Eğiticilerin bu hususlara dikkat etmesi, böyle zamanlarda eğitim vermenin zorunlu olduğu durumlarda tekrarlara daha çok önem vermesi ve eğitilecek kişileri canlı tutacak aktivitelere ağırlık vermesi gerekir.

İyi bir eğitici genel tanımıyla, öğretmek istediği bilgileri kolay sindirilebilen parçalara ayırabilen ve bunu günlük hayatta kullanılabilir kılan kişidir. Beslenme konusunda eğitim verecek olan kişi, temel beslenme bilgilerine sahip olmalı, beslenmenin hoşa giden normal fizyolojik bir olay olduğunu kabul etmeli, rolünün uygun beslenme alışkanlıkları kazanılmasına yardım etmek olduğunu unutmamalıdır. Bunun yanında eğitici iyi bir iletişimci olmalıdır. Eğiticinin konuşması, davranışı, kullandığı sözcükler eğitilen üzerinde etki yapan unsurlardır. İyi eğitimci, etkin iletişimde dinlemenin önemini bilip, karşısındakini iyi dinleyen, iletişimin üç boyutlu olduğunu unutmayan kişidir. Birinci boyut, eğiticinin hasta ile konuşması, ikinci boyut hastanın konuşması, üçüncü boyut da
hastanın çevresinin değerlendirilmesidir. Birinci boyutta, eğitimcinin kullanacağı kelimeler, beden dili vb. çok önem taşır. Eğitici, özel soruların ve soru biçiminin eğitilen üzerinde yaratacağı etkileri iyi bilmelidir.
Eğiticinin hastayı dinlerken empatik ve destekleyici bir davranış göstermesi, hastayı rahatsız edici davranışlardan örneğin yargılayıcı, alay edici, otoriter tutumlardan kaçınması gerekir.

Beslenme eğitimini aileye çok yönlü hizmet götüren hekimler, diyetisyenler, sağlık eğitimcileri, hemşireler, ebeler, öğretmenler ve ev ekonomistleri gibi elemanlar yapar. Bu kişilerin etkili olabilmesi için yeterli bilgi, beceriye sahip olmanın yanı sıra sürekli destek ve denetim görmeleri gerekir. Bu nedenle öncelikle bu elemanlar beslenme, diyet, besin bilimi ve beslenme eğitiminin nasıl yapılacağı konularında eğitilmelidirler. Bu kişilerin yetiştirilmesi ve desteklenmesi temel sağlık hizmeti grup başkanlığında görevli beslenme uzmanı veya diyetisyen tarafından yapılır.

Sağlık ocağı hekimi, bireyde yetersiz, dengesiz ve yanlış beslenmenin sağlık üzerindeki olumsuz etkisini açıklayarak öğrenme isteği uyandırır ve ebenin çalışmasını yönlendirir. Bunun yanında beslenme uzmanı veya diyetisyen veya sağlık eğitimcisi, yörenin ve toplum grubunun beslenme durumunu ve bu durumu etkileyen faktörleri çok iyi tanımalı ve programını buna göre düzenlemelidir.

Prenatal dönem, gebe kalma ve doğum sancısı arasında geçen süredir.

• Kadının kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılamak,
• Vücudundaki besin maddeleri yedeğini dengede tutmak,
• Gebelikte bebeğin normal gelişmesini sağlamak,
• Emziklilikte de salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin maddelerini tam olarak karşılamak için yeterli ve dengeli beslenmesi gerekmektedir.

Gebelik döneminde annenin yetersiz ve dengesiz beslenmesi bebeğin boyu, kilosu, fizyolojik yapısı ile ilgili olduğu gibi zihinsel gelişimi ile de ilgilidir. Özellikle beyin yapısının şekillendiği birinci üç aylık dönemde yetersiz ve dengesiz beslenme, bebeğin mental gelişiminde kalıcı gerilik oluşturmaktadır. Bu yüzden doğum öncesinde ve doğum sonrasında anneye beslenme eğitimi verilmesi büyük önem taşımaktadır.

Gebe kadınların et grubundan, sebze ve meyvelerden, süt ve mamullerinden gebe olmadan önceki beslenmelerine göre daha fazla yemeleri gerekli iken tahıl, yağ ve şeker grubundan fazla alınmasına gerek yoktur. Fazla alındığı takdirde aşırı kilo artışına neden olurlar. Emzikli kadınlar da, normal beslenmelerine ilave olarak et grubu, sebze-meyve, süt ve tahıllar grubundan almalıdırlar. Emziklilikte enerji, protein ve vitamin ihtiyaçlarındaki artışlar, gebeliğe göre daha fazla olduğu için sebze ve meyvelerden 2, tahıllardan da 1,5 porsiyon fazladan yiyecek alınması gereklidir.

Eğitici çocukların besinden soğumasına ya da besine karşı negatif davranış geliştirmesine neden olacak davranışlardan kaçınmalı, çocuğu besinle cezalandırıp ödüllendirmemelidir. Her çocuğun büyüme hızı aynı değildir. Bu durumda her iki çocuğun da aynı miktar yemek yemesi beklenemez. Genetik olarak bazı çocuklar kısa
bazı çocuklar uzun olurlar. Bu nedenle çocukların büyüme hızlarının izlenmesi büyük önem taşır. Eğitici bu konuda bilinçli olduğunda çocuklara beslenme mesajı verirken daha dikkatli olacaktır. Eğitici, öncelikle ebeveynler ve öğretmenlerle işbirliği yaparak beslenmenin bu temel işlevlerini vurgulamalı ve vereceği eğitim mesajlarını onlara da kavratmalıdır.

Okul öncesi dönem denildiğinde genellikle çocuğun okula başlamadan önceki birkaç yıl anlaşılmaktadır. Fakat bu dönem 0-6 yaş arasını, bazı kaynaklarda ise 1-6 yaş, bazılarında ise 1-5 yaş olarak ifade edilmektedir. Beslenme eğitimi planlarken çocuğun bilişsel gelişimindeki değişikliklerin bilinmesi yaşa uygun eğitim hazırlamada önemlidir.

Bilişsel gelişimde duyu-motor, işlem öncesi, somut işlemler ve soyut işlemler olmak üzere dört dönem vardır. Bunlardan işlem öncesi dönem (2-7 yaş) çocuğun temel kavramları öğrendiği dönemdir. Bu dönemdeki çocuk çevreyi taklit ederek, araştırarak, soru sorarak ve sınıflandırarak öğrenir. Piaget, işlem öncesi dönemdeki çocukların üst düzeyde sınıflama yapamadıklarını, uyarının renk, şekil ya da ürünün içeriği gibi bir yönüne konsantre olduklarını belirtmiştir . Bu nedenle hemşire besin grupları gibi basit sınıflama yöntemini kullanarak eğitim yapmalıdır. Ayrıca bu yaştaki çocuklar soyut ifadeleri anlayamadıkları için hemşire eğitiminde somut kelimeler kullanmalıdır. Piaget’e göre çocuk, öğrenmede aktif bir role sahiptir. Piaget çocukların kendi yaptıkları etkinlikler üzerinden beslenme kavramlarını öğrenmelerinin daha kolay olduğunu söylemiştir. Hemşireler yapacakları eğitimlerde çocukları aktif kılacak grup çalışmaları ve aktiviteleri planlamalıdır.

Okul çocuklarının fiziksel ve ruhsal yapılarının sağlıklı gelişimi için yeterli ve dengeli beslenmeye gereksinimleri vardır. Toplumun çekirdeğini oluşturan bu yaş grubu çocuklar beslenme yetersizliklerinden en çok etkilenen grup oldukları için beslenmelerine fazlasıyla önem gösterilmelidir. Öncelikle okulda, beslenme ve sağlık ilişkisini anlatarak, çocukların doğru beslenme alışkanlıkları kazanmasına yardımcı olmayı amaçlayan beslenme eğitiminin mutlaka yapılması gerekir. Okul çocukları için beslenme programının iki amacı vardır.
- Öğrenme çağında olan çocuğa, temel beslenme bilgilerini ve beslenme ile sağlık alanındaki ilişkileri öğretmek ve sağlıklı olabilmek için yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak,
- Eldeki olanakları en iyi şekilde kullanarak okul çocuğunun yeterli ve dengeli beslenmesini sağlamaktır.

Adölesanların bir bölümü orta öğrenim öğrencileri, diğer bölümü genç işçi  grubudur. Yapılan bazı araştırmalar her iki grubunda beslenme sorunları olduğunu ortaya koymuştur. Orta öğrenim öğrencilerinin düzenli kahvaltı etmeden okula gittikleri ve okul çevresinden besleyici değeri düşük yiyeceklere yöneldikleri, genç işçi gurubunun da yetersiz ve dengesiz beslenme sorununda etkilendiği görülmektedir. Büyümenin hızlandığı bu dönemde tüm besin ögeleri, özellikle kalsiyum, demir ve çinko gereksinimi diğer yaş dönemlerine göre belirgin şekilde artmaktadır. Adölesan diyetlerinde en yetersiz alınan besin ögeleri kalsiyum ve demirdir. Bu besinlerin yetersiz
alımın en önemli nedeni yanlış tercihlerdir.

Çocuk ve adölesanlara beslenme eğitimi verilerek sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırılmalıdır. Okullar ile adölesanların büyük bir bölümüne ulaşılır. Çocuklar eğlenmeyi sevdikleri için, oyun ve eğlence faaliyetleri ile beslenme eğitimi verilirken, adölesanlara, konunun uzmanları tarafından verilecek panel, sempozyum ile yeterli ve dengeli beslenmeyi öğretmek daha etkili olmaktadır.

Sporcu beslenmesinde amaç; sporcunun cinsiyetine, yaşına, günlük fiziksel aktivitesine ve yaptığı spor branşına
göre antrenman ve müsabaka dönemlerine yönelik yapılan düzenlemeler ile besinlerin yeterli ve dengeli şekilde alınmasıdır.

İşçilerin beslenmesi iki yönden düşünülmelidir;
1. İşyerinde işçinin beslenmesi: İşçinin evi dışında beslenme ihtiyacının karşılandığı yer iş yeridir. Bu sebeple iş yerinde verilen yemek işçinin günlük enerji ihtiyacını karşılayacak şekilde planlanmalıdır. Bunun yanından yemeklerin hazırlanması, pişirilmesi ve servisinde beslenme, sağlık ve temizlik kurallarına uyulmalıdır.

2. İşçinin iş dışı beslenmesi: İşçi günlük besin ihtiyacının ancak yarısını iş yerinde karşılayabilir. İşçinin iş dışı zamanlarda beslenmesi de sağlık ve verimliliği etkiler. İşçinin evindeki beslenmesinde aile nüfusu ve bilinçsizlik ve bilgisizlik de etkilidir. Bu sebeple işçi ailelerine aile planlamasının yanında sürekli ve etkin bir beslenme eğitimi yapılmalıdır.

Eğitim ekibinde doktor, diyetisyen, fizyoterapist, psikolog ve gerektiğinde sosyal hizmet uzmanı ve davranış tedavisi veren bir uzman görev almalıdır.

Programın etkili bir şekilde uygulanabilmesi için programa alınacak kişinin hangi yönlerden eğitileceğinin çok iyi belirlenmesi gerekir. Bu programa göre ekipte yer alanların, görevleri, kişiyle görüşeceği saatler ve izleyecekleri adımlar konusunda bilgilendirilmeleri gerekir. Bunun için ekibin bu yönde koordinasyonunu sağlayacak bir ekip başı oluşturulmalıdır.

• Değerlendirme
• İnandırma
• Diyete Uymanın Yararları, Diyete Uymamanın Sakıncalarının Belirlenmesi
• Beslenme Düzeninin Değerlendirilmesi ve Değişiklik Yapacağı Alanların Belirlenmesi
• Diyete Uymasını Güçleştirebilecek Durumlar ve Çözümleri
• Kontrol

Kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla oluşturulan Yaşlanma Ulusal Komitesi tarafından hazırlanan Türkiye’de “Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı”nda, yaşlılıkta sağlık ve refahın arttırılması için yeterli ve dengeli beslenme, uzmanlarca verilen eğitimler ve bakım ve yaşam kalitesinin geliştirilmesi üzerinde durulmuştur.

Planda Türkiye’de yaşlıların sağlıklı bir yaşlılık süreci geçirmesi amacıyla yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik geliştirilen yeni modellerde geriatri uzmanı, hemşire, psikolog, fizyoterapist ile birlikte diyetisyenlerin yer alması önerilmiş, yaşlı bakım hizmetlerinin bünyesinde beslenme hizmetlerinin önemine işaret edilmiştir.

Yaşlılık döneminde beslenmede dikkat edilmesi gereken hususlar, kronik hastalıklar ve metabolik hastalıklardır. Hipertansiyon, diyabet ve böbrek hastalıkları gibi hastalıkların yaşlılık döneminde ortaya çıkma ihtimali çok daha yüksektir. Bu hastalıkların hepsi birbirini peşi sıra izler. Genelde birçoğu da yaşlılıkta beslenme bazlı olarak çok sık bir şekilde atak gösterir ve ortaya çıkar. Tüm bu hastalıklardan korunurken sadece ilaç tedavisi değil, beslenme tedavisinin de dikkatli oranda sürdürülmesi ve düzenlenmesi gerekir. O yüzden yaşlılık döneminde hastalıklar bakımından özel durumlarda, beslenme ve diyet tedavilerinin dengeli oranda yapılması ve sağlanması, özellikle yaşlıların beslenme ve diyet eğitimi alması, sağlıklarını daha düzgün ve kaliteli bir şekilde sürdürebilmeleri bakımından çok önemlidir.

Yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu oluşan sorunların önlenmesi beslenme eğitimi ile sağlanabilmektedir. Beslenme bilgi düzeyinin yetersizliği, mevcut gıda ve ekonomik kaynak olsa bile bu kaynakların faydalı bir şekilde kullanımını olumsuz yönde etkilemekte ve hatalı uygulamalara neden olmaktadır.

Beslenme bilgisi; bireylerin, ailelerin ve toplumların beslenme alışkanlıkları üzerinde önemli etkileri olan bir faktördür. Işıksoluğu, beslenme eğitimine önem verilmeyen toplumların beslenme durumunun iyileştirilmesi için alacakları önlemlerin hiçbirinin başarılı olamayacağını belirtmiştir. Çünkü toplumun sağlığı için emek veren kurum ve kişilerin önemli görevlerinden biri de toplumu ve bireyleri beslenme konusunda eğitmektir. Birçok ülke beslenme eğitimini ulusal programlarına dâhil ederek bir sisteme oturtmaya başlamıştır. Bu ülkelerde beslenmeye dair tespit edilen aksaklıkları ortadan kaldırmaya yönelik yapılan çalışmalara mutlaka toplumsal katılım da sağlanmaktadır. Bu bağlamda halkın ulaşımına en yakın sağlık ocağı ve sağlık evinde göstererek,
yaptırarak beslenme eğitimi yapılmalıdır.

• Öncelikle sağlık ocağına başvuran kişinin problemi saptanır.
• Bu sorunu ilaçla değil de uygun bir beslenmeyle çözülmesi gerektiği vurgulanır.
• Sağlık ocağında bulunan örnek yiyecekler uygun şekilde hazırlanır ve kişilere yedirilir, eğitim gerekirse toplu olarak yapılır.
• Ev ziyaretleriyle gösterilen uygulamanın doğru bir şekilde yapılıp yapılmadığı kontrol edilir eğer aksaklıklar varsa düzeltme yapılır.

Bireylerin sağlıklı beslenme konusundaki duyarlılığını artırmak ve bu konuda bir toplum bilinci oluşturmak amacıyla Sağlık Bakanlığının koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında çeşitli programlar yürütülmektedir. Bu programlardan biri de “Toplumun Beslenme Konusunda Bilinçlendirilmesi Programı” dır. Bu kapsamda tüm illerde beslenme, obezite ve fiziksel aktivite konularında sağlık personeli ve halka yönelik eğitim faaliyetleri sürdürülmektedir. Bu eğitimler sağlık, beslenme ve iletişim konusunda özel eğitim almış personel tarafından yürütülmektedir.