Tahviller, özel sektör ya da kamu tarafından ihraç edilen borçlanma araçlarıdır. Tahvil kavramı daha çok uzun vadeli enstrümanlar için kullanılırken, kısa vadeli olan ürünler bono olarak adlandırılmaktadır. Yatırımcı, bir şirket tahvili satın aldığında, şirkete borç para vermektedir. Bunun karşılığında şirket, belirli bir vade sonunda yatırımcıya aldığı parayı ve önceden açıkladığı faizi ödemektedir. İhraçcı, bu ödemeyi tahvilin özelliğine bağlı olarak ara ödemeler (kupon faizi) şeklinde yapabileceği gibi vade sonunda tek seferde de yapabilmektedir.

Yatırımcıların devlet tahvilleri dışında şirket tahvillerini de tercih etme sebepleri arasında aşağıdakiler sayılabilir:

• Kamu tahvillerine kıyasla daha riskli olmalarının bir sonucu olarak daha yüksek bir getiriye sahip olması,
• Düzenli getiri sağlayan bir yatırım aracı olması,
• Vadesinden önce elden çıkarmak istenildiğinde ikincil piyasasının olması sebebiyle kolayca el değiştirebilmesi,
• Farklı sektör, yapı ve kredi notuna sahip birçok şirket tahvilinin bulunması sebebiyle yatırım portföyüne çeşitlilik katmasıdır.

Vade yapısına göre sınıflandırma uzun vade ve kısa vade olmak üzere iki temel kategoride gerçekleşmektedir. “Tahvil” terimi daha çok uzun vadeli borçlanma araçları için kullanılırken, “bono” terimi daha kısa vadeye sahip borçlanma araçları için kullanılmaktadır. Diğer taraftan vade yapısı sınıflandırması ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir.

Eğer bir tahvil teminatlı ise, ihraçcı şirket satılabilecek bazı varlıklarını teminat olarak göstermektedir. Bununla birlikte teminatlı bir tahvilin, riski daha düşük olduğu için, getirisi nispeten daha düşük olmaktadır. Teminatsız tahviller, sadece ihraçcının genel kredibilitesine, yani faiz ile anaparayı ödeyebilme kapasitesine dayalıdır. Yatırımcı bu tahvil türünde sadece ihraçcının borcunu ödeyeceği sözüne inanmakta, teminatlı tahvillere kıyasla daha büyük bir risk almaktadır. Yüksek riskin sonucu olarak, nispeten daha yüksek faiz oranı ile tahvil ihraç edilmektedir. Bu tahvil tipinde güvence sadece ihraççının sahip olduğu varlıklardır. İhraçcının borçlarını ödeyememesi halinde, alacaklı taraf şirketin varlıkları üzerinde hak iddia edebilmektedir. Bu tip tahvillere yatırım yaparken yatırımcılar kredi derecelendirme notlarını göz önünde bulundurarak şirketin borcunu ödeyebilme durumu hakkında fikir edinebilmektedir.

Faiz oranına göre tahviller temelde sabit faizli, değişken faizli ve endeksli tahviller olmak üzere üçe ayrılmaktadır :

• Sabit Faizli Tahviller
• Değişken Faizli Tahviller
• Endeksli Tahviller

Tahvilleri faiz ödemelerine göre kuponsuz ve kuponlu olarak ikiye ayırmak mümkündür. Kuponsuz olarak isimlendirilen tahvillerde ara ödeme olmaz, vade sonunda faiz ve anapara yatırımcıya ödenir. İskontolu tahvil olarak da anılan kuponsuz tahvillerde tahvilin satış fiyatı, vade sonundaki nominal değerinden düşüktür. Kuponlu tahvillerde ise kupon olarak da bilinen faiz ödemeleri, tahvilin ihracında belirlendiği şekilde yapılmaktadır. Kupon ödeme periyodu değişiklik gösterebilmektedir. Kuponlu tahvillerin fiyatı ise anapara ile beraber kuponlar göz önüne alınarak hesaplanmaktadır.

İhraçcı şirketin faiz ödemesini pay ile yapabildiği tahvil türlerine paya dönüştürülebilir veya pay ile değiştirilebilir tahviller denir. Paya dönüştürülebilir tahvillerde şirket, vade sonunda tahvillerini kendi paylar ile değiştirmektedir. Diğer taraftan pay ile değiştirilebilir tahvillerde ise şirket, vade sonunda kendi portföyünde bulunan başka şirketlere ait paylar ile tahvillerini değiştirmektedir.

Şirket tahvilleri geri çağrılabilir ve iade edilebilir olmak üzere iki farklı şekilde de ihraç edilebilmektedir. Geri çağrılabilir seçeneğinde ihraçcı şirket, tahvil izahnamesinde itfanın belirlenen vade tarihinden önce yapılabileceğini belirtmektedir.

İade edilebilir şirket tahvilleri yatırımcılara vade tarihinden önce anaparayı alma opsiyonu sunan bir tahvil türüdür. Daha önceden belirlenen tarih aralığında yatırımcılar isterse sahip oldukları tahvilin bedelini ihraçcının daha önceden açıkladığı fiyattan itfa edebilmektedir.

Üzerinde yazılı değerle ihraç edilen tahviller primsiz (başabaş) tahvillerdir. Eğer tahvil, üzerinde yazılı nominal değerin üzerinde bir fiyattan satılıyorsa, tahvil primli satılıyor demektir. Satış fiyatı ile nominal değer arasındaki fark prim tutarını göstermektedir. Tahvil üzerinde yazılı nominal değerden daha düşük bir değerle satılıyorsa, tahvil iskontolu satılıyor demektir. İskonto tutarı nominal değerden satış fiyatının çıkarılması ile bulunur.

Tahvillerin satışını teşvik etmek için faiz ve erken satış priminden başka para ikramiyeleri de verilebilir. Ancak her ne isim altında olursa olsun, alıcılara sağlanacak menfaatler tahvilin itfa tablosunda belirtilen faiz ödeme tutarı içindedir.

Kara iştirakli tahviller, genellikle işletmelerin yeniden organizasyonları durumunda ortaya çıkar. Kara iştirakli tahvilller, yatırımcılara hem faize hem de kara katılma olanağı sağlar. Kara iştirakli tahvillere, işletmenin karlı olması durumunda ödeme yapılacağından, imtiyazlı paylara benzerler. Ancak bazı durumlarda imtiyazlı paylardan ayrılmaktadırlar. Eğer işletme karlı ise, tahvil sahipleri ödemenin yapılmasını isyetebilir. Ayrıca faiz ödemeleri vergi matrahından da düşülebilir.

Tipik bir sabit getirili menkul kıymetin fiyatı, piyasa faiz oranının değişimine karşı zıt yöndedir. Eğer faiz oranları yükselir ise menkul kıymetin fiyatı düşer, eğer faiz oranları düşer ise menkul kıymetin fiyatı artar. Bir sabit getirili menkul kıymeti vadesine kadar elinde tutacak olan yatırımcı için menkul değerin fiyatındaki değişim önemli değildir. Fakat bir sabit getirili menkul kıymeti vadesinden önce satmayı düşünen bir yatırımcı için, faiz oranlarındaki bir artış sermaye kaybının gerçekleşmesine neden olacaktır. Faiz oranı riski bir yatırımcının sabit getirili menkul kıymet piyasasında karşılaşabileceği en büyük risktir. Faiz oranı riskini kontrol etmek için bu riskin miktarının belirlenmesi gerekir. Faiz oranı riskinde en çok kullanılan ölçüt süredir (duration). Süre, faiz oranlarındaki %1’lik değişim karşısında bir tahvilin fiyatındaki olabilecek yaklaşık yüzdesel değişimi gösteren ölçüttür.

Genellikle bir menkul kıymetten alınan nakit kazançları yeniden yatırılır. Yeniden yatırımlardan elde edilen ek gelirler faize faiz alınması olarak bilinir. Ayrıca, yeniden yatırımlardan elde edilen gelir, yeniden yatırım stratejisine bağlı olduğu kadar, yeniden yatırımın yapıldığı andaki cari faiz oranlarına bağlıdır. Yeniden yatırım işleminden elde edilen getirilerdeki miktarların değişkenliği yeniden yatırım riski olarak bilinir. Değişkenliğin sebebi ise piyasa faiz oranlarındaki değişikliklerdir. Burada ortaya çıkan temel risk yeniden yatırılabilecek olan nakit akışlarının, yeniden yatırıldıkları andaki faiz oranlarının düşebileceği ihtimalinin var olmasıdır. Yeniden yatırım riski uzun süreli yatırımlarda daha büyüktür. Ayrıca, yeniden yatırım riski kupon oranları yüksek olan tahvillerde de büyüktür. Piyasa faiz oranı riski ve yeniden yatırım riskinin zıt olmaları dikkat edilmesi gereken bir konudur. Örneğin, faiz oranları yükseldiği zaman, sabit getirili menkul kıymetin değeri düşer. Buna karşılık, yeniden yatırım riskinde ise faiz oranları düşer.

Yatırımcının perspektifi açısından düşünülürse, geri çağırma hakkının üç ayrı sakıncası vardır. Bunlar,

• Geri çağırma koşulu taşıyan tahvilin nakit akımları bir belirsizlik içindedir.
• İhraçcı, faiz oranları düştüğü zaman bu geri çağırma koşulunu gerçekleştireceğinden tahvil sahibi yeniden yatırım riski ile karşı karşıya kalacaktır. Yani, yatırımcı almış olduğu nakit kazançlarını yeniden yatırmak zorunda kalacaktır. Bu yeniden yatırma işlemini ise, tahvilin geri çağırma hakkının faiz oranlarının daha düşük seviyelerde olduğu anda kullanılması durumunda yapacaktır.
• Son olarak, tahvilin sermaye değerlemesinin potansiyeli düşecektir. Çünkü, geri çağrılabilir bir tahvilin fiyatı, ihraçcının tahvili geri çağırabileceği bir zamandaki fiyatın üstündeki bir fiyata çıkamayabilecektir.

Borcun ödenmemesi riski, sabit getirili menkul kıymeti ihraç eden taraftan kaynaklanmaktadır. İhraçcı taraf ödenmesi gereken kupon faiz ödemelerini veya almış olduğu borcun anaparasını zamanında ödeyemeyebilir. Kredi riski, kalite oranları ile ölçülür. Bu kalite oranları ise menkul kıymetlerin kalitesini sınıflandıran ticari şirketler tarafından yapılır. “Standart & Poors Corparation”, “Moddy’s Investor Service”, “Duff & Phelps Credit Rating Corparation”, Fitch Investors Service” gibi şirketleri örnek olarak gösterebiliriz.

Getiri eğrisi riskinin bir diğer adı da vade riskidir. Tahvillerin vadeleri ile faiz oranları arasında zamana, enflasyon beklentisine veya risk primine bağlı ilişkiler söz konusudur. Kısa vadeli bir tahvilin faizi ile uzun vadeli bir tahvilin faizi aynı değildir. Tahvil yatırımlarında çoğu kez, farklı vadelerdeki tahviller birbirlerine alternatif olarak kullanılır.

Enflasyon riski, bir menkul kıymetin nakit alımlarında enflasyon sebebi ile meydana gelen değişikliklerden ortaya çıkar. Örneğin bir yatırımcının 5 yıl vadeli ve kupon faiz oranı %7 olan tahvili satın aldığını düşünelim. Bu süredeki enflasyon oranının da %8 olduğunu kabul edelim. Bu varsayımlar altında nakit akımının satın alma gücü düşecektir. Değişken faiz oranlı tahvillerde yatırımcı bu riske daha az maruz kalacaktır. Ancak diğer tahvil türlerinde kupon faizleri sabit olduğu için yatırımcı bu risk ile karşı karşıyadır. Sonuç olarak, faiz oranları, beklenen enflasyon oranını yansıtmaktadır.

 Likid bir menkul değer, gerçek fiyatının üzerinde veya gerçek fiyatına yakın bir değerde kolayca satılan bir varlıktır. Likidite riskinin birincil ölçütü, satıcı tarafından önerilmiş fiyatın ve alıcı tarafından teklif edilen fiyatın faiz farklarının büyüklüğüdür. Almış olduğu tahvili vade sonuna kadar elinde tutmayı düşünen bir yatırımcı için likidite riski daha az önemlidir.

Üzerinde opsiyon olan bir tahvilin fiyatı, faiz oranlarının düzeyine ve opsiyonun değerini etkileyen faktörlere bağlıdır. Faktörlerden bir tanesi, faiz oranlarının beklenen değişkenliğidir. Özellikle, bir opsiyonun fiyatı beklenen faiz oranı değişkenliği arttığı zaman artar. İpoteğe dayalı menkul kıymetlerde ve geri çağrılabilir tahvillerde, yatırımcı borç alan tarafa opsiyon hakkı tanıdığı için, menkul kıymetin fiyatı düşer. Faiz oranlarındaki bir değişimde ortaya çıkan risklerin, bir menkul kıymetin fiyatını ters yönde etkilemesi değişkenlik riski olarak bilinir.