Çocukların yaşamında önemli bir yeri olan
edebiyatın çocukları eğlendirmek, çocukların dil ve
okuma/yazma, okuduğunu anlama becerilerini geliştirmek,
derslerinde başarılı olmalarını sağlamak, hayal güçlerini
desteklemek, çocuklarda merak uyandırmak, çocuklara
problem çözme becerisi kazandırmak ve çocuklara keyif
vermek gibi birçok fonksiyonu vardır. Dolayısıyla,
edebiyat ve edebiyat eserleri eğitimin ayrılmaz bir
parçasıdır ve çocuklara okul öncesi dönemden itibaren
kitap sevgisi aşılamak ve okuma alışkanlığı kazandırmak
oldukça önemlidir.

Edebiyat uygulamalarında çocuklara dil ve
edebiyat ile ilgili bilgi, tutum ve becerilerin
kazandırılmasında öğretmen önemli bir rol üstlenir.
Örneğin öğretmen kitap okumaya, yazı yazmaya, hikâye
anlatmaya yani edebiyata değer verdiğini göstererek
çocuklara model olmalıdır. Öğretmen kullandığı düzgün
ve güzel dil ile de konuşmada çocuklara model olmalıdır.
Çocukların ilgi ve gelişim düzeylerine uygun edebi
eserleri ve etkinlikleri seçmek edebiyat uygulamalarında
öğretmenin üstlenmesi gereken bir başka önemli görevdir.
Edebiyat zevkinin geliştirilmesi için çocuklara nitelikli
eserler sunmak oldukça önemlidir. Bunların yanı sıra,
öğretmenin diğer bir rolü öğretim yapmaktır ve bu
öğretimi yaparken zengin ve uyarıcı bir eğitim ortamı
hazırlamalıdır. Buna bağlı olarak, sınıfta edebiyatı
destekleyici, zengin içerikli ve uyarıcı bir eğitim ortamının
öğrenciye sunulabilmesi için öğretmen okuma/yazma
merkezi, sınıf kütüphanesi düzenleyerek çocukların
nitelikli edebiyat eserleri ile etkileşimini sağlayabilir.

Edebiyat uygulamalarında önemli bir rolü olan
destekleyici çevre düzenlemesi çocukların kitaplara rahat
ulaşabilecekleri, çocukların rahat edebilecekleri,
eğlenebilecekleri konforlu alanların oluşturulmasını içerir.
Örneğin, okuma merkezleri diğer adıyla kitap merkezleri,
yazma merkezleri ve sınıf kütüphaneleri destekleyici çevre
düzenleme alanlarındandır.

Okuma merkezi diğer adıyla kitap merkezi, destekleyici
çevre düzenlemesi kapsamına girer ve çocukların
gelişimini desteklemek ve çocukları okula hazırlamak
amacıyla düzenlenmesi gereken önemli bir alandır. Bu tür
okuma merkezlerinde çocukların kelime hazineleri, hayal
güçleri, anlatım ve dinleme becerileri ve dil gelişimleri
sağlanır. Dolayısıyla, her sınıfta okuma/kitap
merkezlerinin bulunması oldukça önemlidir.

Okuma merkezlerinin oluşturulmasının temel
işlevleri şunlardır:
• Çocukların kitaplara ve okuma yazmaya karşı
olumlu tutum sergilemelerini sağlamak,
• Çocukların dergi, gazete, kitap gibi yazılı
materyallere yönelik ilgilerini sağlamak ve
artırmak,
• Çocukların kitap ve hikâye okumak, anlatmaktan
zevk almalarını sağlamak.
Bu işlevlerin yerine getirilebilmesi için okuma
merkezlerinin iyi bir oyun ortamı olarak düzenlenmesi
oldukça önemlidir. Çocukların ilgilerini çekebilecek
şekilde kitapların sunulması, erişebilecekleri yerlere
konulması, sunulacak kitapların içeriklerinin zengin ve
değişik türlerde olması gerekir. Ayrıca, okuma
merkezlerinin amaçlarına hizmet edebilmesi için okuma
merkezlerinin sessiz ve çocuklar için özel olarak
oluşturulmuş alanlar olması gerekir.

Yazma merkezleri özellikle okul öncesi
eğitiminde çocukları ilkokula hazırlamak amacıyla, daha
sonra da ilkokul sınıflarında oluşturulur. Okul öncesi
eğitiminde yazma merkezlerinde oyun yoluyla çocukların
yazılı iletişimin önemini kavramaları, düşüncelerini yazılı
ifade edebilmelerine yönelik farkındalıklarını artırmaları
ve yazmaya yönelik olumlu tutum kazanmaları amaçlanır.
Yazma alanları her sınıfın büyüklüğüne göre farklı
büyüklük ve şekillerde düzenlenmektedir. Örneğin,
çocukların oyunlarında yazı yazmalarını sağlamak için
kağıt, zarf, silgi, zımba, tahta kalemi vb. yazı materyalleri
sunularak postane, kütüphane, banka gibi temalara dayalı
çevre düzenlemesi yapılabilir.

Yazı merkezlerinde kitap oluşturma, ihtiyaç
listesi oluşturma, yeni yıl kartı hazırlama ve yemek tarifi
oluşturma gibi etkinlikler düzenlenebilir.

Kitap okuma, dil etkinlikleri ve hikâye anlatma
çocuklarla birlikte yapılacak edebiyat uygulamalarına
örnektir.

Hikâye anlatırken aşağıdaki teknikler
kullanılabilir:
• Kukla
• Karakter kullanarak anlatım
• Pandomim
• Hikâye kartı
• Geleneksel anlatım
• Pazen tahta ve figürlerle anlatım

Hikâye anlatma geleneksel edebiyatın ya da
kişisel öykülerin sözel olarak yorumlanmasıdır. Hikâye
anlatma yazının ve kitapların olmadığı dönemlerden bu
yana devam eden kültürel bir mirastır. Hikâye anlatma
çocukların yaratıcı yeteneklerinin gelişimini ve sözcük
dağarcığının gelişimini sağlar. Ayrıca hikâye anlatma,
çocukların kendilerini sözel ifade etmelerine katkıda
bulunur.

Hikâye anlatma hikâye okumadan farklı bir
tekniktir. Hikâye okumada öğretmen kitapta yazılı olan
öyküyü okur. Hikâye anlatmada ise hikâye okumaktan
farklı olarak öğretmen sesi ve hareketleriyle çocuklara
hikâyeyi anlatır. Hikâye okuma ve hikâye anlatma
tekniklerinin karşılaştırıldığı bir araştırmada hikâye
anlatma sırasında karşılıklı etkileşimin daha fazla
sağlandığı tespit edilmiştir. Ayrıca, hikâyeyi dinleyen
çocukların öyküyü daha iyi anladıkları ve hikâye okunan
çocukların ise karmaşık dil yapılarını daha iyi
kullandıkları ortaya çıkmıştır.

Hikâye anlatma tekniklerinden biri olan
geleneksel anlatım çocukların dinleme becerisini geliştirir.
Kukla kullanarak hikâye anlatımı da çocukların ifade
edici dil becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.

a) Geleneksel hikâye anlatım tekniği araçsız
anlatım ya da düz anlatım olarak da adlandırılır.
Bu teknikte herhangi bir araç kullanılmasına
ihtiyaç yoktur. Dolayısıyla bu tekniğin kullanımı
kolay ve esnektir. Anlatıcı jest ve mimiklerini
kullanarak çocukların ilgisini hikâye ye çekmeye
çalışır.
b) Bu tekniğin doğru ve etkili kullanımı oldukça
önemlidir çünkü geleneksel hikâye anlatımı
tekniği kullanan bir öğretmen tek düze bir ses
tonu kullanırsa çocukların dikkatini hikâye ye
çekmek güç olur ve çocuğun bu teknik ile elde
edeceği kazanımlar gerçekleşemez. Bu yüzden,
bu tekniği kullanan bir öğretmen sesini, bedenini,
jest ve mimiklerini etkili kullanmalıdır.

Geleneksel hikâye anlatım tekniği ile karakter
kullanarak hikâye anlatma tekniğinde öğretmen sesini,
bedenini, jest ve mimiklerini kullanarak çocuklara hikâye
anlatır. Geleneksel hikâye anlatımından farklı olarak
karakter kullanarak hikâye anlatma tekniğinde kostüm ve
aksesuar kullanılır. Örneğin, öğretmen hikâyeyi anlatırken
“hikâyeci nine” karakterine bürünerek bu karaktere uygun
kıyafet ve aksesuar kullanır ve çocukların karşısına öyle
çıkar.

Pandomim bir masalın ya da öykünün yalnızca
bedensel hareketlerle anlatılması olarak ifade edilir.
Pandomim tekniği kullanan bir öğretmen hiç sözcük
kullanmaz, sadece vücut hareketlerini, jest ve mimiklerini
kullanır. Ayrıca pandomim tekniğini kullanan öğretmenin
tek renk ve rahat bir kıyafet giymesi gelenektir.

Kukla ile hikâye anlatma tekniğinde çocukların
dikkatini çekmek amacıyla kukla kullanılır ve özellikle
okul öncesi sınıflarında kullanımı uygundur.

Kukla sahnesi ve kuklaların kullanıldığı kukla ile
hikâye anlatma tekniğini kullanan bir öğretmen karşılıklı
diyalogların olduğu öyküler seçmeye dikkat etmelidir.
Çok sayıda kukla karakterinin kukla sahnesinde
oynatılması zor olacağından bu tür hikâyeler kukla ile
hikâye anlatma tekniğine uygun değildir.

Pazen tahta ve figürleri ile hikâye anlatma
tekniğinde öğretmen pazen tahta, mıknatıslı veya mantar
panolara yapıştırılan figürler ile hikâye anlatır. Öğretmen
pazen tahtayı çocukların rahatça görebileceği bir yere
koyar ve hikâyeyi anlatırken figürleri panoya sırayla
yerleştirir. Her hikâye için hazırlanmış figürler zarf, kutu,
kese veya ceplere konulabilir ve böyle muhafaza
edilebilir.

Hikâye anlatırken farklı teknikler kullanmanın
nedeni tek bir hikâye anlatım tekniğinin çocukların tüm
gelişim özelliklerini destekleyememesi ve tüm becerilerin
kazanılmasını sağlayamamasıdır. Sürekli aynı hikâye
anlatım tekniğine başvurmaktansa farklı tekniklerin
kullanılması çocukların çeşitli becerilerini geliştirmelerine
katkıda bulunur. Ayrıca çocukların öğrenme stilleri de
birbirinden farklılık gösterir dolayısıyla değişik tekniklere
başvurmak farklı öğrenme stillerine sahip olan çocukların
gelişimini destekler.

Küçük yaşlardan itibaren çocuklara kitap okuma
çocukların sosyal, bilişsel, duygusal ve ahlaki
gelişimlerini destekler. Aynı zamanda, kitap okuma
çocukların dil ve okuryazarlık becerilerini geliştirmelerine
katkı sağlar. Kitap okuma çocuk ile yetişkinin sözel
etkileşimini sağlar ve öykünün içeriği ve resimden
yararlanmasına olanak sağlar. Kitap okuma üç açıdan
çocukların öğrenmesini destekler. Birincisi, kitapların dili
günlük dilden daha karmaşık olduğu için çocuğun yeni
kelime ve cümle yapılarıyla karşılaşmasına olanak sağlar.
İkincisi, kitap okuyan yetişkin okuma esnasında çocuğun
anlamasını ve öğrenmesini sağlamak amacıyla sorular
sorar, açıklama yapar ve çocuk da bundan yararlanır.
Üçüncü ve son olarak, kitapların belirli zaman
aralıklarıyla tekrar tekrar okunması çocuğun bilgiyle
yeniden karşılaşmasını ve öğrenmesini sağlar.

Kitap okuma teknikleri şunlardır:
• Dijital okuma
• Diyaloğa dayalı okuma
• Sesli okuma (geleneksel okuma)
• Birlikte okuma

Kendi seçtiği kitabın metnini sınıfta doğrudan
okuyan bir öğretmen sesli okuma tekniğini
kullanmaktadır

Sesli (geleneksel) okuma tekniği yetişkinin sözel
etkileşim ya da soru için hikâyeyi kesmeden kitabı olduğu
gibi doğrudan okuması olarak tanımlanır. Bu teknik ile
hikâyede geçen olaylar ve olayların akışı çocuk tarafından
daha kolay anlaşılır

Dijital okuma tekniğini kullanan bir öğretmen
dijital kitaplardan görüntü ve sesleri yansıtarak bu
kitapları kullanabilir. Çoğu dijital kitapların seslendirmesi
de olduğu için çocuk yetişkine gereksinim duymadan bu
kitapları okuyabilirler. Yetişkin bu süreçte çocuk dijital
kitabı okurken rehberlik edebilir. Dijital kitaplar bireysel
ya da ikili ya da küçük gruplar halinde de çocuklara
okutturulabilir. Bunların yanı sıra, öğretmen elektronik
kitap kütüphanesi oluşturabilir ve çocukların kitap
okumaya ilgilerini çekebilir. Çocuklar teknolojiyi
kullanarak elektronik ve basılı kitaplar üretmeleri için
desteklenebilir. Örneğin, çocukların resim çizme
programları ya da kendi çektikleri ya da buldukları
fotoğrafları kullanmaları, hikayeleri seslendirmeleri ve
kaydetmeleri ya da öğretmene öyküyü yazdırmaları ve
metinlerini oluşturmaları teşvik edilebilir.

Çocuklara sesli okuma sırasında dikkat edilecek
hususlar şunlardır:
• Çocukların okurken yazıya odaklanmalarını
sağlamak amacıyla sesli okuması yapılan
kitapların yazısı görselleri kadar ilgi çekici
olmalıdır.
• Öğretmen ya da ebeveyn sesli okuma yaparken
çocuk yazıları takip edebilir.
• Çocuk kitabı okurken de öğretmen ya da ebeveyn
yazıları takip etmelidir.
• Çocuk okurken öğretmen ya da yetişkin geri
bildirim vermelidir. Bu geri bildirim sürekli
tekrar etme ya da düzeltme şeklinde olmamalıdır.
Çocuğun okuması yanı sıra okunan metnin içeriği
ile ilgili çocuğa geri bildirim verilmelidir.
• Çocuğun anlama becerisini desteklemek
amacıyla çocuğun okuduğunu anlamasına
yönelik sorular yöneltilmelidir.
• Çocuk sesli okurken çocuğun harfleri
çözümlemesi yetişkin tarafından sabırla
beklenmelidir.

Okuma bilmeyen okul öncesi dönemde olan bir
ya da birden fazla çocuğa okumayı bilen birinin kitap
okuması, çocukların dinlemesi ve bu sürede kitaba ilişkin
etkileşimde bulunmaları birlikte okuma tekniği olarak
tanımlanır.

Birlikte okuma tekniği ile kitap okurken hikâyeye
başlamadan önce hikâye okunurken ve hikâye sonunda
bazı hususlara dikkat etmek gerekir. Bu hususlar şunlardır:
Hikâyeyi okumaya başlamadan önce:
• Çocukların ilgisini çeken, zengin dil içeriği olan,
yeni kelimeler öğrenmelerini destekleyen ve
farklı bakış açılarını ortaya koymalarını
sağlayacak görselli kitaplar seçilmelidir.
• Çocuğa kitabı okumadan önce kitap kapağındaki
görseller ya da o kitaba ilişkin gösterilen nesneler
hakkında soru sorarak çocuğun dikkati
çekilmelidir.
• Kitabın adı, yazar ve resimleyenler ile ilgili
bölümlere çocuğun dikkati çekilmelidir.
Hikâye okunurken:
• Ses tonu canlı olmalı, vurguya dikkat edilmelidir.
• Çocukların düşüncelerini söylemeleri ve olaylar
hakkında tahminde bulunabilmeleri için
konuşmaya teşvik edilmelidir.
• Hikâye de yer alan yeni olan kelimeler çocuklara
açıklanmalıdır.
• Çocukların öyküyü anlamalarını destekleyecek
sorular sorulmalıdır.
Hikâye sonunda:
• Çocukların hikâye sonunda ne kadar
anladıklarına dair ve hikâyeyi tekrar
anlatmalarını sağlayacak sorular sorulmalıdır.
• Çocukların hikâye ile kendi yaşamları arasında
bağ kurmalarını sağlamak için sorular
sorulmalıdır.
• Hikâyede geçen konu ya da kavramları
genişletmek için diğer materyaller ve etkinlikler
çocuklara sağlanmalıdır.

Diyaloğa dayalı okuma tekniği soru stratejileri
kullanarak çocukların okuma sürecine aktif olarak
katılımlarını sağlayan ve onların dil becerilerine yönelik
geri bildirim stratejilerini kapsayan etkileşimli bir kitap
okuma tekniğidir.

Diyaloğa dayalı kitap okuma tekniğinde
kullanılan soru stratejileri şunlardır:
• Açık uçlu sorular
• Geliştirme soruları
• Hatırlatma soruları
• Tamamlama soruları
• Niçin-Neden-Nasıl soruları

Diyaloğa dayalı okuma tekniğinde dört çeşit geri
bildirim tekniği kullanılmaktadır. Bunlar şunlardır:
• Tekrarlat
• Teşvik et
• Genişlet
• Değerlendir
Tekrarlat stratejisi, çocuğun anlatılanları öğrendiğinden
emin olmak için soruların cevaplarının tekrar edilmesidir.
Teşvik et stratejisi, çocuğun kitap okuma sırasında
karşılaştığı yeni kelimeleri öğrenmesi için çocuğa soru
yöneltilmesidir.
Genişlet stratejisi, çocuğun bir öncesinde söylediklerine
bilgi eklenerek gelecek bölümler için ayrıntılı ek cevaplar
verilmesidir.
Değerlendir stratejisi, çocuğun cevabının
değerlendirilmesi, yanlış cevaplarının düzeltilmesi, doğru
cevaplarının ise teşvik edilmesidir.

Birlikte okuma ve diyaloğa dayalı okuma
teknikleri çocukların kitap okunurken aktif katılımlarını
destekleyen kitap okuma teknikleridir. Ancak aralarındaki
fark, diyaloğa dayalı okuma tekniğinde uygulanan
etkileşimin soru ve geri bildirim stratejileri olarak
tanımlanmasındandır. Özel olarak tanımlanmış bu
stratejiler çocuklarda belirli dil becerilerinin gelişimine
katkıda bulunur. Birlikte okuma tekniğinde ise genel
olarak farklı soru türlerinde sorular

Okuma bilen çocuklar için yararlı olabilecek
çeşitli kitap okuma teknikleri vardır. Bunlar:
• Eleştirel okuma
• Okuma sonrası tartışma
• Altını çizerek okumadır.
Üst düzey bir okuma tekniği olan eleştirel okuma
tekniğinde çocuklar okudukları metin ile ilgili soru sorar
ve metin ile ilgili görüşlerini oluştururlar. Bu tekniğin
uygulandığı bir ortamda çocukların okudukları metinlere
ilişkin bilgi ve deneyimlerinin olması ve eleştirilerini ona
göre yapmaları beklenir. Okuma sonrası tartışma
tekniğinde çocuklar metni okuduktan sonra grup şeklinde
öğretmenin sorduğu sorular üzerinde tartışırlar. Bu
teknikle çocukların okuduklarını daha iyi anlamalarının
sağlanması amaçlanır. Altını çizerek okuma tekniğinde
ise çocukların okuduklarını daha iyi anlamalarını
sağlamak amacıyla metindeki anlamlı bölümler işaretlenir

Okul öncesi eğitim programında bulunan
çocukların Türkçe’yi doğru ve etkili kullanmalarını
desteklemek, sözcük dağarcıklarını ve iletişim becerilerini
geliştirmek amacıyla Türkçe/dil etkinliği yapılır. Kritik bir
dönem olan okul öncesi çağında olan çocuklar için
kendilerini ifade etme, dinlediklerini anlama ve
okuryazarlık becerilerinin gelişimi oldukça önemlidir ve
Türkçe etkinliklerinin yapılması bu tür becerilerin
kazanılmasını ve gelişimini sağlar.

Üç temel aşama şunlardır:
• Hikâye öncesi etkinlikler
• Hikâye anlatma
• Hikâye sonrası etkinlikler
Hikâye öncesi etkinliklere tekerleme söyleme, parmak
oyunu oynama, şiir okuma, bilmece sorma, sohbet etmek
örnek verilebilir. Hikâye öncesi etkinliklerle hikâye
dinlemeye hazır hale getirilen çocuklar hikâye anlatma
aşamasına gelirler. Bu aşamada çocuklar kitap ile
etkileşime girerler. Bu süreçte öğretmen çeşitli hikâyeler
anlatır ve farklı kitap okuma tekniklerinden yararlanır.
Öğretmen anlatacağı hikâyenin konusunu çocukların
gelişim düzeyleri ve ilgilerini göz önünde bulundurarak
belirler. Hikâye sonrası etkinlikler ise öykü ile ilgili
sohbetler, hikâye oluşturma, rol oynama ve hikâye
tamamlama etkinlikleridir.

Edebiyat uygulamalarında değerlendirilmesi
gereken ögeler program, çocuklar ve öğretmenlerdir.

Çocukların edebiyat uygulamalarına katılım ve
beceri düzeylerinin değerlendirilmesinde öğretmen
gözlemleri en etkili yoldur. Öğretmen çocukların okuma
merkezini kullanma ve dil etkinliklerine katılım
sıklıklarını gözlemler ve bu bilgileri çocukları
değerlendirirken kullanır. Bu süreçte öğretmen anekdot
kayıtlarını, kontrol listelerini, çalışma örneklerini
inceleyebilir ve çocukların performanslarını
değerlendirebilir. Öğretmen düzenlediği etkinliklerle
ulaşması gereken hedeflerin ne kadarını geçekleştirdiğini
görmek için programın genel değerlendirme bölümüne
buna ilişkin değerlendirmelerini kayıt eder. Ayrıca, okuma
ve yazma merkezlerinin kullanım sıklıklarını da
gözlemleyebilmek amacıyla bu merkezlere katılım süre ve
sıklıklarını öğretmen kaydeder. Bunun yanı sıra, öğretmen
kendi performansına dair öz değerlendirme yapmak için
mikro öğretim tekniği kullanır yani kendini videoya çeker
ve bu görüntüleri izleyerek kendi eksiklerini giderir.

Mikro öğretim öğretmenin kendi performansına
ilişkin öz değerlendirmesini yapmak için kullandığı bir
yöntemdir. Bu tür öğretimde, öğretmen kendi
performansını videoya kaydeder ve daha sonra bu videoyu
inceler. Bu şekilde öğretmen kendi eksiklerini görebilir ve
bunları gidererek daha etkili bir öğretim yapar.

Edebiyat uygulamalarında öğretmenin rolü:

1. Çocuklara uygun edebî eserleri ve etkinlikleri seçmek

2. Zengin ve uyarıcı bir eğitim ortamı hazırlamak

3. Öğretim yapmak

4. Model olmak

Destekleyici çevre düzenlenmesi alanları arasında okuma merkezi, yazma merkezi ve sınıf kütüphanesi yer alır.

Okuma merkezleri her yaş grubu çocuklar için sınıflarda hazırlanabilir. 

Geleneksel Hikaye Anlatımı/Araçsız Anlatım/Düz Anlatım