Gıda kontrolü tüketicinin sağlık açısından ve ekonomik bakımdan korunmasını amaçlayan bir kamu görevidir. Buna resmi gıda kontrolü de denilmektedir.

Uygulamaların başarısı; denetçi niteliği ve sayısı, laboratuvar sayısı ve yeterliliği (personel, yöntem, aygıt vb) ve kontrol programı veya sıklığına bağlıdır. Ayıca aykırı durumlarda uygulanacak cezaların caydırıcılığı da önemlidir.

G›da kodeksi, gıdaya ilişkin yasal düzenlemeler grubunun adıdır. Bu kapsamda; tüzük, yönetmelik, tebliğ, yönerge gibi düzenlemeler söz konusudur.

5179 sayılı Gıda Yasası’nın amacı; her türlü gıda ve gıda ile temas eden malzemelerin teknik ve hijyenik kurallara uygun olarak üretilmesi, işlenmesi, muhafazası, pazarlaması ile halkın gerekği gibi beslenmesinin sağlanmasıdır.

Risk analizi; risk değerlendirme, risk yönetimi ve risk iletişimi olmak üzere başlca üç bileşenden oluşmaktadır. Yasaya göre risk değerlendirme bilimsel kanıtlara dayanmalı ve bağımsız, tarafsız ve saydam bir şekilde yapılmalıdır.

Gıdanın elde edildiği hayvan, bitki ya da gıda maddesinde öngörülen veya ortaya çıkması beklenen herhangi bir maddenin tespit edilmesi için üretim, işleme ve dağıtım ile ilgili tüm aşamalarda izlenebilirlik oluşturulması zorunlu kılınmaktadır. Bu kapsamda gıda işletmecileri; gıdanın elde edildiği hayvan, bitki ya da gıda maddelerine karıştırılması tasarlanan herhangi bir maddeyi, kimden aldıklarını belirleyebilecek sisteme sahip olmak zorundadır. Gerektiğinde denetim sonucu oluşan bilgiler ilgili mercilere verilir. Piyasaya sürülen gıdaların, izlenebilirliğini kolaylaştırmak amacıyla, gerekli bilgileri içerecek şekilde etiketlenmesi ve tanımlanması zorunludur.

Bilindiği gibi yasa düzeyindeki düzenlemeler TBMM’nin onayını gerektirmektedir. Yasada; uygulama açısından bazı konuların tüzük veya yönetmelik ile düzenlenmesi öngörülebilmektedir. Tüzük, dayanağı yasa olan ve ilgili bakanlıkça hazırlanarak tüm tarafların görüşü alındıktan sonra DANIŞTAY onayı da gerektiren düzenlemedir. Yönetmelik, dayanağı yasa veya tüzük olan ve yetkili bakanlıkça hazırlanarak ilgili tarafların görüşü alındıktan sonra yayınlanan düzenlemedir. Tebliğ ise, dayanağı yönetmelik olan ve yetkili bakanlıkça hazırlanarak ilgili tarafların görüşü alındıktan sonra yayınlanan düzenlemedir. Bunların tümü, RESMİ GAZETE’de yayınlandıktan sonra yürürlüğe girmektedir.

Türk Gıda Kodeksi kapsamındaki düzenlemeler daha çok yönetmelik ve tebliğ düzeyindedir.

Türk Gıda Kodeksi kapsamındaki yönetmeliklerin yürütülmesinden genel olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı sorumludur. Bazı yönetmelikler kapsamında diğer kamu kuruluşlar da (Sağlık Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı gibi) birlikte sorumluluk taşıyabilmektedir. Bu durum için belirleyici olan yönetmeliğin amacı ve kapsamı ile kurumların yetki ve sorumluluk alanlarıdır.

Türk Gıda Kodeksi kapsamındaki tebliğ taslakları; ilgili diğer bakanlık, üniversite, özel sektör ve diğer kuruluşlardan uzmanların katıldığı ihtisas alt komisyonları tarafından hazırlanmakta, ilgili kuruluşların görüşü alınarak olgunlaştırılmakta ve Ulusal Gıda Kodeksi Komisyonu (UGGK) onayından sonra Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca yayımlanmakta ve uygulanmaktadır.

Yatay tebliğler; asgari kalite ve hijyen kriterleri, pestisit ve hayvan ilaçları kalıntı limitleri, gıdaya bulaşan zararlı maddelerin maksimum limitleri, gıda katkı maddeleri, numune alma, ambalajlama, etiketleme, nakliye, depolama esasları ve analiz yöntemleri gibi gıdaları tümünü kapsayan ortak kuralları ve limitleri belirlemektedir

Bir gıda grubu veya gıda maddesine özgü olan kuralları ve özellikleri tanımaktadır ve bunların çoğu baharat, ekmek, lokum, makarna, meyve suyu, tahin, zeytin yağı gibi ürün standardı niteliğindedir.

5179 sayılı yasa, kontrolü ile yetkili kuruluşu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı olarak tanımlamaktadır. Ancak; doğasında bulunmayan katkı içeren su ve yapay soda dışındaki doğal kaynak, doğal maden, içme ve tıbbi sular ile enternal beslenme ürünleri dahil özel tıbbi amaçlı diyet gıdalar ve tıbbi amaçlı bebek mamaları konusundaki düzenleme ve kontrol yetkisi Sağlık Bakanlığı’na bırakılmaktadır.

Gıda kontrol uygulamaları; üretim yeri, satış yeri, toplu tüketim yeri, ithalat ve ihracat olmak üzere 5 farklı noktada yürütülmektedir.

Kontrol laboratuvarları, gıda, gıda ile temas eden madde ve malzemelerin gıda güvenliği, hijyen ve kalite analizlerini yapmak üzere kurulacak gerçek ve tüzel kişilere ait özel laboratuvarlar ile bu hizmetlerin yanı sıra yem ve yem maddeleri, hayvan hastalıkları teşhis, tohumluk kontrol hizmetlerinin yürütüldüğü kamu laboratuvarlarıdır.

Gıda denetiminde kilit personel kuşkusuz gıda kontrolörü (ya da gıda denetçisi)’dür. İlgili yönetmeliğin 4/ı maddesi gıda denetçisi ya da gıda kontrolörünü;

‘Gıda kontrol ve gıda denetim iş ve işlemlerini yerine getirmek üzere, en az 4 yıllık lisans eğitimi almış ziraat, gıda, kimya, su ürünleri mühendisleri, veteriner hekimler, kimyagerler, biyologlar ile gıda bilimi konusunda en az yüksek lisans yapmış diğer meslek gruplarından resmî kontrolleri yapan yetkili makam tarafından, uzm

5179 sayılı yasa, gıda kodeksine aykırı durumlarda, aykırılığın niteliğine göre farklı cezalar uygulanmasını öngörmektedir. Uygulanan başlıca cezalar; üretimden men, idari para cezası, savcılığa suç duyurusu, adli para cezası, hapis, el koyma ve piyasadan toplama ile imhadır.