Bu çalışmalar ile amaçlanan şey, bir
organizasyonun amaçlarını ne ölçüde gerçekleştirip
gerçekleştiremediğini tespit etmektir.

Bu kriterler şunlardır;
• Kalite
• Verimlilik
• Kârlılık
• Maliyet
• Yenilik
• Müşteri memnuniyeti
• Çalışanların memnuniyeti

Kazancın, bu kazancı sağlamak için kullanılan
sermayeye oranına kârlılık denir.

Verimlilik, üretim sonucu (çıktı) ile üretim
faktörleri (girdi) arasındaki ilişkiyi ifade eder.

Başlıca temel maliyet göstergeleri şunlardır;
• İş gücü maliyeti
• Sermaye maliyeti
• Üretim maliyeti
• Finansman maliyeti
• Malzeme maliyeti

Müşteri memnuniyetini ölçek için kullanılan
başlıca kriterler;
• Müşteri şikayetleri
• Yeni müşteri sayısı
• Siparişlerin teslimat süresi
• Hatalı mal teslimleri

Çalışan memnuniyetini ölçen başlıca performans
göstergeleri;
• İşe devamsızlık
• Bir yıl içinde iş yerinden ayrılan personel yüzdesi
• İşten ayrılan personelin çalıştıkları departmanlar
açısından dağılımı

Etkinlik türleri;
• Teknik etkinlik
• Kaynak kullanımında etkinlik
• Hizmet Etkinliği
• X-Etkinlik
• Maliyet Etkinliği
• Teknolojik Etkinlik
• Ölçek Etkinliği

Mevcut üretim faktörleri (girdi) ile ne kadar
katma değer (çıktı) yaratıldığını ifade eden etkinlik
türüdür.

Organizasyonel performansın ölçülmesinde
kullanılan 7 ana kriterden biri olan verimlilik, teknik
etkinlikle eş anlamı olup üretim sonucu (çıktı) ile üretim
faktörleri (girdi) arasındaki ilişkiyi ifade eder.

Üretim kaynaklarının ne ölçüde israf edilmeden
kullanıldığını ifade eder.

Üretim faktörlerinin hizmet sunum alanlarına ne
ölçüde adil dağıtıldığını ifade eder.

Hizmet etkinliği ile ölçülmesi hedeflenen şey
verilen hizmetin kalitesidir. Verilen hizmetin miktarı bu
kapsamda değildir.

Hizmet etkinliğini ölçebilmek için sunulan
hizmetten müşterinin ne kadar memnun olduğu tespit
edilmesi gerekir.

X-Etkinlik Amerikalı iktisatçı Harvey Leibenstein
tarafından geliştirilmiştir.

Leibenstein’e göre rekabetçi bir piyasada
kaynaklar daha dikkatli kullanılmak ve maliyetler
minimize edilmek zorundadır. Oysa monopol piyasasında
tek satıcı konumunda bulunan monopolcü için maliyetleri
minimize etme yönünde bir baskı söz konusu değildir.
Sonuç olarak; rekabetçi piyasada X-etkinlik, monopol
piyasasında ise X-etkinsizlik söz konusudur.

Organizasyonda toplam maliyetlerin ne ölçüde
minimize edildiğini gösterir.

Toplam üretim maliyetinin toplam üretim
miktarına ya da değerine (katma değer) bölünmesi ile
maliyet etkinliği hesaplanabilir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı
dolayısıyla elde edilen maliyet tasarrufunu ve üretim
artışını tespit etmek için kullanılan bir performans
değerlendirme ve ölçme kriteridir.

Teknolojik etkinlik, performans ölçülmesinde
kullanılan yenilik ile benzer anlama gelir.

Ölçek etkinliği, ölçek büyümesi sonucu
organizasyonda birim başına ortalama maliyetlerdeki artışı
ya da azalışı tespit etmek için kullanılır.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı
dolayısıyla elde edilen maliyet tasarrufunu ve üretim
artışını tespit etmek için kullanılan bir performans
değerlendirme ve ölçme kriteridir.

• Bazı yönetim bilimi uzmanları göre kaliteyi, ürün
ve hizmette hata ve yanlışların olmaması olarak
tanımlar.
• Bazı yönetim bilimleri uzmanlarıysa farklı olarak
kaliteyi, bir mal ve hizmette mükemmeliyet
derecesi olarak tanımlarlar.

• Liderlik kalitesi
• Yönetim kalitesi
• İnsan kalitesi
• Sistem kalitesi
• Süreç kalitesi
• Donanım kalitesi

• Görüntü
• Güvenilirlik
• Cevap verme
• Yeterlilik
• Nezaket
• Kredibilite
• Güvenlik
• Ulaşılabilirlik
• İletişim
• Müşteriyi anlama

• Mülkiyet Hakları Yaklaşımı
• X Etkinlik/Etkinsizlik Yaklaşımı
• Kamu Tercihi Yaklaşımı

• Armen Alchian
• Harold Demsetz
• Ronald Coase

• Mülkiyet
• Yönetim

Sahip-vekil teorisi.

• Mülkiyet sahibi işletmeyi geliştirmek için daha
fazla çaba sarf eder. Mülkiyet sahibinin doğrudan
işletmeyi yönetmemesi durumunda bir “vekil”
tayin etmesi ya da ataması gerekir. Vekil işletme
sahibi değildir, işletmeyi yönetmekle görevli
kişidir.
• Vekilin işletmeyi iyi yönetmemesi hâlinde
işletme sahibi vekilin işine son verir ve yeni bir
yönetici atar.
• Eğer organizasyonda sahip tarafından vekil ya da
vekillere sağlanan teşvikler yüksek ise o zaman
vekiller daha fazla çalışma gayreti içerisinde
olurlar.

Kamusal organizasyonlarda “sahiplik” olmaması
nedeniyle bu organizasyonlarda etkinlik ve verimlilik özel
organizasyonlara oranla çok daha düşük olur.

Bunun nedeni, monopolcü üzerinde maliyetlerini
minimize etme baskısı söz konusu olmadığından uzun
dönemde toplam maliyetlerin yükselmesidir.

Bunun nedeni, kamusal organizasyonların
genellikle rekabet baskısından uzak olmaları ve
monopolcü durumunda bulunmalarıdır.

Özel çıkar maksimizasyonu.

• Tüketicilerin amacı fayda maksimizasyonudur.
• Üreticilerin amacı kâr maksimizasyonudur.

• Seçmeler
• Politikacılar
• Bürokratlar
• Çıkar grupları

Buradaki “rasyonellik” kavramı, seçmenlerin
kendilerine özel çıkar sağlayacak tercihlerde bulunacakları
anlamına gelmektedir.

• Seçmenlerin amacı kamusal mal ve hizmetlerden
sağlayacakları faydayı maksimize etmektir.
• Politikacıların temel amacı en fazla oyu alarak
seçimi kazanmaktır.
• Bürokratların amacı makam, mevki, parasal
imkanlar, prestij vs. özel çıkarlar elde etmektir.
• Çıkar gruplarının amacı da siyasal iktidarı
özellikle seçim dönemlerinde etkileyerek
kendilerine özel fayda sağlayacak kararların
alınması ve uygulanmasıdır.

Yeniden seçilebilme gayreti içinde olan
politikacılar kendi seçim bölgelerine daha fazla kaynak
transfer etmeye çalışırlar. Kamu tercihi literatüründe buna
“Hizmet kayırmacılığı” denir.

Bu faaliyetlere rant kollama ya da doğrudan
verimli olmayan kâr sağlama faaliyetleri adı verilir.

İsraf ve savurganlık.

• Maksimum israf ve savurganlık kamusal alanda
başkasının parasını başkası için harcadığında
yapılır.
• Minimum israf ve savurganlık özel alanda kişi
kendi parasını kendisi için harcadığında yapılır.

• Mülkiyet Yapısı
• Yönetim Yapısı
• Piyasa Yapısı

Tekel piyasa yapısı ve özel mülkiyet tipinde
etkinlik yüksektir.

• Tekel piyasa yapısı ve özel mülkiyet ile
• Tekel piyasa yapısı kamusal mülkiyet tipinde
etkinlik düşüktür.

En yüksek etkinlik özel mülkiyet sahibinin
yönetici olarak bulunduğu konumdur.

İkinci olarak etkinliğin en yüksek olduğu alan,
mülkiyet sahibinin yönetici konumunda olmadığı, fakat
sahip olduğu işletmeyi bir “vekil” aracılığıyla yönettiği
durumdur.

Etkinliğin düşük olduğu alan, kamu mülkiyetinde
sahibin yönetici konumunda olmadığı alandadır.

Tam özel mülkiyetin ve fonksiyonel rekabetin
mevcut olduğu durumda etkinlik maksimum düzeydedir.

Tam kamusal mülkiyet ve tekel piyasasının
mevcut olduğu durumda etkinlik minimum düzeydedir.

• Özel mülkiyet
• Rekabet

İş gücü verimliliğinin oldukça yüksek seviyelere
çıkmasını sağlar.

• Toplam katılımın ve motivasyonun yüksek
olduğu yerde verimlilik yüksektir.
• Toplam katılımın az ve motivasyonun düşük
olduğu yerde verimlilik çok düşüktür.
• Toplam katılımın çok ancak motivasyonun düşük
olduğu yerde verimlilik düşüktür.
• Motivasyonun yüksek ancak toplam katılımın az
olduğu yerde verimlilik düşüktür. Katılım arttıkça
verimlilik de buna bağlı olarak artacaktır.

Bunun temel sebebi kamusal alanda “sahipliğin”
olmamasıdır. Başka bir ifadeyle kamusal
organizasyonlarda özel mülkiyetin olmaması
organizasyonel performansın düşük olmasına neden olur.

• Rekabetin olmaması ya da yetersizliği,
• Kamu kurum ve kuruluşlarının bir kısmının tekel
statüsüne sahip olması,
• İflas tehlikesinin olmaması,
• Zararların Hazine’den karşılanması,
• İnsan kaynaklarının yönetimindeki yetersizlikler
(işe almada kayırmacılık, motivasyon eksikliği),
• İsraf ve savurganlıkların fazla olması,
• Gizli işsizliğin yaygın olması,
• Bürokrasi ve kırtasiyecilik,
• Merkezîyetçilik,
• İletişim eksikliği,
• Etkin olmayan liderlik,
• Sistem kalitesinin (anayasal ve yasal normlar vs.)
düşük olması ve zamana uyum gösterememesi,
• Siyasal istikrarsızlık ve dolayısıyla ortaya çıkan
ekonomik istikrarsızlık,
• Yanlış yatırım, üretim ve finansman politikaları,
• Tek amaç (kâr amacı) yerine birbiriyle çelişen ve
çatışan pek çok hedefin olması,
• Seçim ekonomisi uygulanması dolayısıyla artan
kamu harcamaları ve ortaya çıkan ek maliyetler,
• Adam kayırmacılığın yaygın olması,
• Hizmet kayırmacılığının yaygın olması,
• Rüşvet ve yolsuzluklar,
• Yöneticilerin çok sık değişmesi,
• Politik amaçlı atamalar ve yapılan müdahaleler,
• Gerek seçmen denetiminin, gerek iç ve dış
denetimin yetersiz olması,
• Risk alma kabiliyetinin düşük olması,
• Yenilik ve yaratıcılığın yetersiz olması,
• Çağdaş toplam kalite yönetimi tekniklerinin
istenilen ölçüde uygulanamaması, vs.

• Fonksiyonel rekabet
• Etkin liderlik
• Çağdaş yönetim anlayışı olan toplam kalite
yönetiminin uygulanması
• Organizasyon büyüklüğü

Bir organizasyonun amaçlarını ne ölçüde gerçekleştirip gerçekleştiremediğini tespit etmek için “performans değerlendirme ve ölçme” adı verilen çalışmaların yapılması gerekir.

Organizasyonel performansın ölçülmesinde kullanılacak kriterleri başlıca 7 ana başlık altında toplayabiliriz.
Bunlar:
• Kalite,
• Verimlilik,
• Karlılık,
• Maliyet,
• Yenilik,
• Müşteri memnuniyeti,
• Çalışanların memnuniyeti’dir.

Teknik Etkinlik (Technical Efficiency): Mevcut üretim faktörleri (girdi) ile ne kadar katma değer (çıktı) yaratıldığını ifade eden bir kavramdır.

Kaynak Kullanımında Etkinlik: Üretim kaynaklarının ne ölçüde israf edilmeden kullanıldığını ifade eder.

Teknolojik Etkinlik: Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı dolayısıyla elde edilen maliyet tasarrufunu ve üretim artışını tespit etmek için kullanılan bir performans değerlendirme ve ölçme kriteridir.

Ölçek Etkinliği: Ölçek büyümesi sonucu organizasyonda birim başına ortalama maliyetlerdeki artışı (ya da azalışı) tespit etmek için kullanılan bir performans değerlendirme kriteridir.

Ürün kalitesi esasen sonuçtur; bu sonucu belirleyen başlıca kalite unsurları ise şunlardır:
• Liderlik kalitesi,
• Yönetim kalitesi,
• İnsan kalitesi,
• Sistem kalitesi,
• Süreç kalitesi,
• Donanım kalitesi.

Bir organizasyonda sahip, mülkiyetinde bulunan organizasyonu kendi yönetmiyorsa (bir vekil tayin ettiyse), organizasyonel performansın azalacağını savunan teoriye “Sahip-Vekil Teorisi” denir.

Bu teori çerçevesinde değerlendirildiğinde özel organizasyonlarda performansın kamusal organizasyonlara göre daha yüksek olacağını söylemek mümkündür. Zira, kamusal organizasyonlarda bir “sahip” bulunmamaktadır. Kamusal mülkiyetin sahibi herkestir, yani tüm toplumdur. Özel organizasyonlarda ise “sahiplik” ve “mülkiyet” açık ve bellidir.Kamu kurumları ve kamu teşebbüsleri, halk tarafından doğrudan değil, politik müteşebbisler (seçilmiş ya da seçilmiş vekillerin atadığı bürokratlar) aracılığıyla yönetilirler. Politik müteşebbisler organizasyonun gerçek sahibi olmadıklarından özel müteşebbisler gibi davranmazlar. Bu kişilerin atanmasında her zaman liyakat ilkesi geçerli olmayabilir.

Kamusal alanda “sahip” bulunmaması (dolayısıyla özel mülkiyetin olmaması) israf ve savurganlıkların ortaya çıkmasına neden olur. Konuyu iki şekil üzerinde açıklamaya çalışalım.

Organizasyonel performansı belirleyen başlıca üç temel faktör bulunmaktadır:
• Mülkiyet yapısı,
• Yönetim yapısı,
• Piyasa yapısı.

Oligopol piyasa, bir ürünü az sayıda üreten firmanın bulunduğu piyasa yapısına verilen addır.

Piyasa ekonomisi ve kamu ekonomisinde etkinlik yönünden göreli olarak üstünlüğü belirleyen faktörler özel mülkiyet ve rekabettir.

Katılımcı yönetim; bir organizasyonda karar alma sürecine alt kademe yöneticilerin
ve çalışanların da katıldığı yönetim şeklidir.

Motivasyon, katılımcı yönetim araçları, yerinden yönetim, yetki devri, etkin liderlik, müşteri odaklılık, etkin iletişim, esneklik, etkin problem çözme, kazanç paylaşımı, iş dizaynı gibi unsurlar organizasyonun performansı üzerinde etkili olmaktadır.

Liberal iktisatçılara göre kamusal organizasyonlarda performansın düşük olmasının temel nedeni kamusal alanda “sahipliğin” olmamasıdır.

X-Etkinlik: Amerikalı iktisatçı Harvey Leibenstein tarafından geliştirilen bir kavramdır. Leibenstein’e göre rekabetçi bir piyasada kaynaklar daha dikkatli kullanılmak ve maliyetler minimize edilmek zorundadır. Oysa monopol piyasasında tek satıcı konumunda bulunan monopolcü için maliyetleri minimize etme yönünde bir baskı söz konusu değildir. Sonuç olarak; rekabetçi piyasada X etkinlik, monopol piyasasında
ise X-etkinsizlik söz konusudur.

Mülkiyet hakları teorisinin temel varsayımları şunlardır:
• Mülkiyet sahibi işletmeyi geliştirmek için daha fazla çaba sarfeder. Mülkiyet sahibinin
doğrudan işletmeyi yönetmemesi durumunda bir “vekil” tayin etmesi ya da ataması
gerekir. Vekil işletme sahibi değildir, işletmeyi yönetmekle görevli kişidir.
• Vekilin işletmeyi iyi yönetmemesi halinde işletme sahibi vekilin işine son verir ve yeni
bir yönetici atar.
• Eğer organizasyonda sahip tarafından vekil ya da vekillere sağlanan teşvikler yüksek ise o zaman vekiller daha fazla çalışma gayreti içerisinde olurlar. Örneğin, organizasyonda vekillere yönelik kazanç paylaşımı planı şeklinde bir uygulama var ise, bu yöneticileri daha fazla çalışmaya sevkeder

Kamusal ve özel organizasyonlar arasında performans karşılaştırılmasına ilişkin bir diğer teori, “kamu tercihi teorisi” olarak bilinen yaklaşımdır. Kamu tercihi, kamu ekonomisinde karar alma sürecini analiz eden bir teoridir. Bu teoriye göre kamu ekonomisindeki tercihler ile özel ekonomideki (piyasa ekonomisindeki) tercihler arasında bir farklılık söz konusu değildir. Her iki kesimde de aktörler “özel çıkar maksimizasyonu” peşindedirler.

Piyasaya mal ve hizmet arz eden üreticiyi (müteşebbis), üretimde ve yatırımda bulunmaya iten temel çıkar motivasyonu “kâr”dır. Özel müteşebbis kâr sağlayamayacağı bir alanda üretim ve yatırımda bulunmaz. Aynı şekilde, piyasa ekonomisinde tüketici, kendisine en fazla fayda sağlayacak kaliteli ve ucuz malı satın almaya gayret eder. Tüketici de üretici gibi kendi çıkarı dahilinde hareket eder. Yani üreticilerin amacı kâr maksimizasyonu iken; tüketicilerin amacı fayda maksimizasyonuna ulaşmaktır.