Cari Hesap Türleri

Cari hesap sözleşmeleri çeşitli açılardan sınıflamaya tabi tutulabilirler. Süre açısından, teminat açısından, hesap bakiyesi açısından sınıflamalar buna örnek verilebilir.

Süre Açısından Cari Hesap Sözleşmeleri

1. Sınırlı süreli cari hesap sözleşmeleri

2. Sınırsız süreli cari hesap sözleşmeleri

Teminat Açısından Cari Hesap Sözleşmeleri

1. Teminatlı cari hesap sözleşmeleri

2. Teminatsız cari hesap Sözleşmeleri

Hesap Bakiyesi Açısından Cari Hesap Sözleşmeleri

1. Alacaklı cari hesap: Hiçbir zaman borç bakiyesi vermeyen hesaplardır. Vadesiz banka mevduatı alacaklı cari hesaba örnek verilebilir.

2. Borçlu cari hesap: Hiçbir zaman alacak bakiyesi vermeyen hesaplardır. Banka kredi hesapları borçlu cari hesaba örnek verilebilir.

3. Karma cari hesap: Hesap dönemi içinde bazen borç bazen alacak bakiyesi veren hesaplardır. Kredili mevduat hesabı adı verilen banka uygulamaları buna örnek verilebilir.

Cari Hesabın Fonksiyonları

Ticari hayatta cari hesabın bazı işlevleri vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

1. Basitlik, Sürat ve Kolaylık Sağlar: Cari hesap tarafların borçlarını ve alacaklarını her defasında isteme (veya ödeme) zahmetinden kurtarır. Bu durum ticari hayatta büyük kolaylık sağlar.

2. Bir Kredi Aracıdır: Cari hesap sözleşmesi süresi içerisinde taraflar alacaklarını teknik olarak birbirlerinden talepte bulunamadıklarından, sözleşme süresi boyunca tarafların birbirlerine kredi kullandırdıkları söylenebilir (Helvacı 2006, s.521)

3. Karşılıklı Teminat Aracıdır: Cari hesap sözleşmesiyle bir tarafa ait alacak karşı tarafın borçları oranında garanti edilmektedir.

Cari Hesap Sözleşmesinin Unsurları

Cari hesap sözleşmesinin hükmüne geçerli olabilmesi ve tarafları bağlayıcı olması için sözleşmede bazı unsurların yer alması gerekir. Genel olarak 1) Zorunlu Unsurlar, 2)Tamamlayıcı Unsurlar olmak üzere iki grupta incelemek mümkündür (Altuğ,s.170).

Zorunlu unsurlar sözleşmenin geçerlilik ve varlık şartlarıdır. Bunların yokluğu halinde sözleşmeden de söz edilmez. Tamamlayıcı unsurların yokluğundan doğabilecek boşluk yorum, ticari teamül ve hukuki içtihatlarla giderilebilir. Ama zorunlu unsurlar da bu mümkün değildir.

1. Zorunlu Unsurlar

1. Yazılı Olma Unsuru

2. Taraflarla İlgili Yeterli Bilgi

3. İmza ve (Gerekiyorsa) Kaşe

4. İçerik Unsuru

Yazılı Olma Unsuru: Cari hesap sözleşmesi yazılı olmalıdır. Yazılı olmayan sözleşme geçerli değildir. Yazı olma durumu aynı zamanda sözleşmenin kanıt gücüne sahip olması açısından da önemlidir.

Taraflarla İlgili Yeterli Bilgi: Cari hesap sözleşmesi tarafların kim olduğunu tanıtıcı bilgileri içermek zorundadır. Taraflarınin kimler olduğu belli olmayan sözleşmenin kimi bağlayacağı belli olmadığı için geçerli değildir. Bu nedenle sözleşme üzerinde tarafların ad soyadları ve ya ticari unvanları yer almalıdır.

İmza ve (Gerekiyorsa) Kaşe: Taraflarca imzalanmamış veya kaşelenmemiş sözleşmenin tarafların onayından geçmiş sayılmayacağı için hukuki geçerliliği de yoktur.

İçerik Unsuru:İki taraf arasından düzenlenen cari hesap sözleşmesinin hangi işlemleri kapsadığının açıkça sözleşmede belirtilmesi gerekir.

2. Tamamlayıcı Unsurlar

1. Hesap Dönemi

2. Faiz Yöntemi ve Oranı

3. Tarafların Adres Bilgileri

Hesap Dönemi: Cari hesaba konu olan işlemlerden doğan borçlu veya alacaklı olma durumu ancak ve ancak belli bir dönem sonu itibariyle kesinlik kazanır. Bu nedenle sözleşmede dönemler belirlenirse iyi olur. Fakat belirlenmemişse sözleşmenin geçerliliği zedelenmemekle birlikte bu boşluk ticari teamül veya başka kanunlardaki süreler esas alınarak giderilebilir.

Faiz Yöntemi ve Oranı: Belli bir süre sonunda cari hesap bakiyesine faiz yürütülüp yürütülmeyeceği, yürütülecekse faiz oranı ve faiz hesaplama yönteminin (bileşik faiz yöntemi veya ne olduğunun sözleşmede belirtilmesinde yarar vardır. Yoksada ticari teamül ve yorumlara başvurularak sorun çözülebilir.

Tarafların Adres Bilgileri: Tarafların adreslerinin cari hesap sözleşmesinde yer alması hukuki geçerlilik için şart olmamakla birlikte hesap sonucunun bildirilmesi vb. durumlardan tarafların haberdar edilmesi açısından yararlıdır.

Cari Hesap Sözleşmesinin Tarafları

Kanuna göre cari hesap sözleşmesi iki taraf arasında yapılabileceği açıkça belirtilmiş olmakla birlikte tarafların kim olabileceğine ilişkin düzenlemelere yer verilmemiştir. Fakat hukuki açıdan bakıldığında bu kişilerin hukuki fiil ehliyetine sahip olmaları gerekir. Hukuki fiil ehliyetine sahip olmayan taraflarca yapılmış sözleşmeler geçerli değildir. Hukuki fiil ehliyetlerinin var olması halinde aşağıdaki taraflar kendi aralarında hür iradeleri ile cari hesap sözleşmesi düzenleyebilirler. Cari hesap sözleşmesinin tarafları aşağıdakilerden birisi olabilir.

1. Her iki taraf tacir olabilir. Örneğin her iki tarafın şirket (tüzel kişi) veya ticari işletme işleten kişiler olması

2. Her iki taraf (veya her hangi bir taraf) tacir olmayabilir. Örneğin iki insan (gerçek kişi) arasında yapılan cari hesap sözleşmeleri.

3. Taraflardan biri banka, diğer tacir sıfatına sahip (veya sahip olmayan) bir kişi (gerçek kişi) olabilir.

Olağan durumlarda cari hesabın her iki ucunda birer kişi olur. Fakat bazı özel durumlarda her iki uçta yer alan kişiler birden fazla olabilir. Örneğin cari hesap sözleşmesine taraf olan kişilerin ölümü ile mirasçılar sözleşmeye taraf olabilirler (Altuğ,173).

Esasen cari hesaba taraflar arasında sözleşemeye bağlanan tüm işlemlerden doğan borç ve alacak işlemleri kaydedilir. Fakat bunu söylerken borç ve alacak doğuran esas ana işlemin önemli olduğu ve cari hesap kapsamından farklı olduğunu unutmamak gerekir. Bunu şöyle bir örnekle açıklayabiliriz. A firması B firmasına mal satmış ve bedelini cari hesaba kaydetmiş olsun. Sırf bedeli cari hesaba kaydedildi diye mal satma işleminin geçerliliğini ve dava edilmeyeceğini sorgulamamak mümkün değildir. Eğer cari hesaba kaydedilen bedelin tabi olduğu esas işlem geçerli değilse cari hesaba kaydedilen bu bedel de geçerli değildir. Bu durum TTK 90’ncı madde a fıkrasında şöyle hükme bağlanmıştır: “a)Aksi kararlaştırılmadıkça, cari hesaba alacak veya borç kaydedilmesi, tarafların, alacağı veya borcu doğuran sözleşme veya işleme ilişkin dava ve savunma haklarını düşürmez. Sözleşme veya işlem iptal edilirse bunlardan kaynaklanan kalemler hesaptan çıkarılır.”

Cari hesaba kaydedilmesi gereken işlemler esasen geleceğe dönüktür. Başka deyişle cari hesap sözleşmesinin taraflarca imzalandığı tarihten sonraki işlemleri kapsar. Bu durum taraflar arasında cari hesap sözleşmesinden önce doğmuş borç ve alacakların cari hesap kapsamında değerlendirilemeyeceği anlamına gelir. Bu konu TTK 90’ncı madde b fıkrasında şöyle hükme bağlanmıştır: “b)Cari hesap sözleşmesinin yapılmasından önce doğmuş bulunan bir alacak, tarafların onayıyla cari hesaba kaydedilirse, aksi kararlaştırılmamışsa bu alacak yenilenmiş olmaz.”

Ticari senetlerin de cari hesaba kaydı mümkündür. Fakat senedin bedelinin mal (veya hizmet veya nakit) olarak alınmış olması halinde kayıt mümkündür. Ticari senetle ilgili bu özel durum TTK 90’ncı madde c fıkrasında şöyle hükme bağlanmıştır: “c) Bir ticari senedin cari hesaba kaydı, bedelinin alınmış olması hâlinde geçerli olmak şartıyla yapılmış sayılır.” Bu koşulları taşıdığı için cari hesaba kaydedilmiş fakat bedeli alınamayan senetler TTK madde-91 uyarınca cari hesaptan düşülür ve sahibine geri verilir.

Cari Hesap Sözleşmesinde Dönem Kavramı ve Dönemin Belirlenmesi

Cari hesapta bakiyenin belirlenip taraflardan hangisinin borçlu hangisinin alacaklı olduğunun belirlenmesi için taraflarca kararlaştırılmış bir zaman dilimi esas alınır. Buna cari hesabın dönemi denir. TTK madde 94 dönemin nasıl belirleneceği şöyle hükme bağlanmıştır: “ (1) Sözleşme veya ticari teamül uyarınca, belirli hesap devreleri sonunda devre hesabı kapatılır ve alacak ile borç kalemleri arasındaki fark belirlenir. (2) Hesap devresi hakkında sözleşme veya ticari teamül yoksa, her takvim yılının son günü taraflarca hesabın kapatılması günü olarak kabul edilmiş sayılır..........”. Buna göre cari hesapta dönem aşağıdaki yollardan biri ile belirlenir. Bu yollar;

a. Sözleşmeye Göre Dönemin Belirlenmesi: Hesap kesimin ne zaman yapılacağı taraflar arasında belirlenebilir. Bu durum hukuk sistemimizdeki “sözleşme özgürlüğü” ilkesinden kaynaklanmaktadır. Herhangi bir uyuşmazlık durumunda öncelikle sözleşmede belirlenen dönem esas alınmalıdır.

b. Ticari Teamüllere Göre Dönemin Belirlenmesi: Cari hesabın kesin hesabının ne zaman görüleceği taraflarca açık ve seçik bir şekilde sözleşmede hükme bağlanmamışsa ticari hayatta teamül haline gelmiş, herkesin kullandığı süreler esas alınır.

c. Takvim Yılına Göre Dönemin Belirlenmesi: Teamül yoksa takvim yılının son günü hesap kesim tarihi olarak kabul edilebilir. Ülkemizdeki genel hesap dönemi olan 01 Ocak-31 Aralık tarihleri dönem olarak kabul edilir. Bu da 31 Aralık tarihinin hesap kesim tarihi olarak kabul edileceği anlamına gelir.

Cari hesaba kaydedilen borç ve alacak işlemlerinin kesin hesabının görülüp hangi tarafın ne kadar borçlu, hangi tarafın ne kadar alacaklı olduğunun ortaya çıkarılması işlemleri “cari hesapta bakiyenin belirlenmesi” ifadesiyle anlatılır. Başka deyişle borç ve alacak kalemleri arasındaki farka bakiye denir. Fakat hesap dönemi sonunda ortaya çıkan borç veya alacak rakamına faizi de eklemek gerekir. Bu nedenle bu bölümde önce bakiyenin belirlenmesi sonra bakiyeye faiz yütürülmesi konuları anlatılacaktır.

Bakiyenin Belirlenmesi

Cari hesapta tarafların borç ve alacak tutarının belirlenmesi aşamasında “cari hesabın bütünlüğü ilkesi” öncelikle bilinmeli ve göz önüne alınmalıdır. Bu ilke dönem ve bakiyenin belirlenmesinde belirleyici olmaktadır. Bu nedenle kısaca bütünlük ilkesine değinmekte yarar vardır.

Bütünlük ilkesi: TTK madde 97’de tanımlanmıştır. Buna göre “Cari hesaba geçirilen alacak ve borç kalemleri ayrılmaz bir bütün oluşturur. Cari hesabın kesilmesinden önce taraflardan hiçbiri, alacaklı veya borçlu sayılamaz. Tarafların hukuki durumunu ancak sözleşmenin sonundaki hesabın kesilmesi belirler.”Bütünlük ilkesi gereği dönem içinde taraflar birbirlerine karşı ne borçlu ne de alacaklıdırlar.

Temel olarak bakiyenin belirlenmesi işi alacaktan borcun düşülmesiyle yoluyla yapılır. Bu düşme sonucunda borçlar fazla ise fazlalık kadar karşı tarafa borçlu olunduğu, alacaklar fazla ise fazlalık kadar karşı taraftan alacaklı olunduğu anlamı çıkar.

Kesin hesap sonucuna göre aynı cari hesaba taraf olan kişilerden birisinin borcu kadar diğer tarafın alacağı olmalıdır.

Bütünlük ilkesi gereği cari hesaba kaydedilen işlemlerin hukuki sonuç doğurabilmesi için hesap kesiminin yapılmış, bakiyenin belirlenip taraflara bildirilmiş olması gerekir. Başka deyişle hesap kesilmeden cari hesaba kaydedilen herhangi bir işlem için yasal süreç başlatılamaz. Örneğin cari hesaba kaydedilen her hangi bir işlemin hukuken geçerli olmadığını, cari hesaptan çıkarılması gerektiği gibi nedenlerle yasal yollara başvurabilmek için hesab kesiminin yapılmış olması gerekir. Çünkü cari hesaba kaydedilen işlemlerin her biri ancak ve ancak hesap kesiminden sonra yasal geçerlilik kazanmaktadır. Cari hesaba kaydedilen tek tek işlemler ve cari hesap bakiyesinin hukuki yükümlülük kazanması için hesap dökümü (hesap ekstresi, hesap cetveli vb.adlarla da ifade edilir) usulüne uygun olarak taraflara tebliğ edilmelidir. Aynı şekilde tarafların cari hesaba kayedilen işlemler ve bakiyeye itirazlarını da noter aracılığıyla yapmaları gerekir. Bu durum TTK 94. Madde 2 fıkrasında şöyle hükme bağlanmıştır:“(2)....... Saptanan artan tutarı (bakiyeyi) gösteren cetveli alan taraf, aldığı tarihten itibaren bir ayiçinde, noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza içeren bir yazıyla itirazda bulunmamışsa, bakiyeyi kabul etmiş sayılır”.

Bakiyeye Faiz İşletilmesi

Hesap kesimi sonucunda ortaya çıkan bakiyeye faiz yürütülerek kesin borç veya alacak rakamı belirlenir. Fakat taraflar bakiyeye faiz yürütülmeyeceği konusunda sözleşemeye hüküm koyabilirler. Ama böyle bir hüküm yoksa faiz yürütmek esastır. Başka deyişle bakiyeye faiz yürütmek zorunlu değildir. Faiz ya cari hesabın alacak tarafına kaydedilen toplama uygulanır ya da bakiyeye uygulanır (Altuğ, 182). Cari hesaba faiz yürütülmesi hususu TTK madde 95 ve 96’da şöyle hükme bağlanmıştır:” Madde 95- (1) 8 inci maddedeki şartların varlığı hâlinde, alacak ile borç kalemlerinin birbirinden çıkarılması sonucunda bulunan bakiyeye, belirlenip hesaba kaydedildiği tarihten itibaren faiz işler; bileşik faize yol açabilecek uygulama yapılamaz; bu hükme aykırı sözleşme öngörülemez. Madde 96- (1) Taraflar, üç aydan aşağı olmamak şartıyla, diledikleri andan başlamak üzere faizlerin ana paraya eklenmesini kararlaştırabilecekleri gibi hesap devreleri ile faiz ve komisyon miktarlarını da sözleşme ile belirleyebilirler. (2) 8 inci maddenin ikinci ve üçüncü fıkra hükümleri saklıdır.”

TTK madde 90/e fıkrasındaki “cari hesabın alacak sütununa yazılan tutarlar için, sözleşme veya ticari teamüller gereğince, kaydolundukları tarihten itibaren faiz işler” hükmü ile “faiz ya cari hesabın alacak tarafına kaydedilen toplama uygulanır ya da bakiyeye uygulanır” ifadesi çelişir gibi görünmektedir. Çelişmediğini açıklayınız.

Faizin hesaplanmasında kullanılacak formül ise basit (gerçek) faiz formülüdür. Bu formül aşağıda verilmiştir.

Sözleşmesinin Sona Ermesi

İki taraf arasında yapılan cari hesap sözleşmeleri aşağıda verilen üç seçenekten biri ile sona ermiş olur. Bu konu TTK madde 98’de düzenlenmiştir. Buna göre;

1. Sözleşemde süre belirtilmişse; kararlaştırılan sürenin bitmesi,

2. Bir süre kararlaştırılmadığı takdirde taraflardan birinin sözleşmeyi feshettiğini karşı tarafa ihbar ettiğinde,

3. Taraflardan birinin (tacir olması durumunda) iflas etmesi,

Zamanaşımı

Zamanaşımı hukukta hak düşürücü süre olarak tanımlanmaktadır. Başka deyişle taraflardan birinin sahip olduğu hakkı kullanmak için tanınan sürenin sonunu ifade eder. Daha önceki sayfalarda tarafların cari hesap sözleşmesinden doğan bazı hakları olduğu belirtilmişti. Bu hakların talep edilebileceği sürenin sonu zamanaşımı süresidir.

Cari hesap ilgili olarak aşağıdaki işlemler için zamanaşımı süresi 5 yıl olarak belirlenmiştir. Bu konu TTK madde 101’de düzenlenmiştir. Buna göre;

1. Cari hesabın tasfiyesine,

2. Cari hesabın kabul edilen veya mahkeme kararıyla saptanan artan tutara (bakiyeye)

3. Cari hesabın faizine,

4. Cari hesap kayıtlarındaki hesap hata ve yanılmalarına,

5. Cari hesabın dışında tutulması gereken veya haksız olarak cari hesaba geçirilmiş olan kalemlere,

6. Cari hesap kayıtlarındaki tekrarlanan kayıtlara ilişkin, açılmış davalar, cari hesap sözleşmesinin sona ermesinden itibaren beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrarlar.

Zamanaşımı süresinin başlangıcı ise cari hesap sözleşmesinin sona erdiği ve bakiyenin taraflar arasında kabul edildiği tarihtir. Fakat sözleşmede hesap dönemleri belirtilmiş ise ara bakiyelerin kabul edildiği tarihten itibaren zamanaşımı süresinin başlaması daha uygundur.

Buraya kadar anlatılanlar hukuk sisteminde yer alan cari hesap ile ilgili konulardı. Cari hesabın hukuki yönü kadar muhasebe yönün de bilinmesi gerekir. Cari hesabın muhasebe yönünü ele almadan önce halk arasında birbirine karıştırılan bir konudan bahsetmek yerinde olacaktır.

Ticari hayatta cari hesap denilince bir şirketin müşterisine sattığı mallar ve bu satışlardan doğan alacağın kaydedildiği hesaplar anlaşılır. “A Müşterisinin carisi” ifadesi A müşterisine veresiye olarak satılan mallardan doğan alacakların ve yapılan tahsilatın kaydedildiği muhasebe hesabı anlaşılır. Halbu ki muhasebede kullanılan cari hesap ifadesi ile hukukta kullanılan cari hesap ifadesi aynı şey değildir. Fakat birbirlerine çok benzerler. Zaten karıştırma da buradan kaynaklanmaktadır.

Fakat A Müşterisine hem mal satıp hem de A Müşterisinden başka bir mal alınıyorsa ve bu işlem sürekli yapılıyorsa hukukta kullanılan cari hesaba denk düşer. Bu ünitede anlatılanlar bu türden ticari ilişkilerde kullanılır.

temelinde cari hesap mantığının ve yaklaşımının yattığı söylenebilir. Çünkü hesap açmada, kredi kullanmada (özellikle açık kredi olarak anılan uygulamada), kredi kartı sözleşmelerinde ve kredili mevduat türünden işlemlerde cari hesap mantığı kullanılmaktadır. Çünkü adı geçen işlemlerde cari hesap mantığının kullanımı işlemlerde çabukluk ve kolaylık sağlar.

Özellik günümüz bankacılık uygulamalarında çok sık kullanılan “müşterinin açtığı mevduat hesabına bankanın belli limite kadar kredi kullanma olanağını sunması (güncel adıyla kredili mevduat) cari hesap kurallarının yoğun olarak kullanıldığı bir uygulamadır.

Hesap kesimin ne zaman yapılacağı taraflar arasında belirlenebilir. Bu durum hukuk sistemimizdeki “sözleşme özgürlüğü” ilkesinden kaynaklanmaktadır. Herhangi bir uyuşmazlık durumunda öncelikle sözleşmede belirlenen dönem esas alınmalıdır.

Cari hesabın kesin hesabının ne zaman görüleceği taraflarca açık ve seçik bir şekilde sözleşmede hükme bağlanmamışsa ticari hayatta teamül haline gelmiş, herkesin kullandığı süreler esas alınır.

Teamül yoksa takvim yılının son günü hesap kesim tarihi olarak kabul edilebilir. Ülkemizdeki genel hesap dönemi olan 01 Ocak-31 Aralık tarihleri dönem olarak kabul edilir. Bu da 31 Aralık tarihinin hesap kesim tarihi olarak kabul edileceği anlamına gelir.

1. Zorunlu Unsurlar

1. Yazılı Olma Unsuru

2. Taraflarla İlgili Yeterli Bilgi

3. İmza ve (Gerekiyorsa) Kaşe

4. İçerik Unsuru

2. Tamamlayıcı Unsurlar

1. Hesap Dönemi

2. Faiz Yöntemi ve Oranı

3. Tarafların Adres Bilgileri

Hesap Bakiyesi Açısından Cari Hesap Sözleşmeleri

1. Alacaklı cari hesap: Hiçbir zaman borç bakiyesi vermeyen hesaplardır. Vadesiz banka mevduatı alacaklı cari hesaba örnek verilebilir.

2. Borçlu cari hesap: Hiçbir zaman alacak bakiyesi vermeyen hesaplardır. Banka kredi hesapları borçlu cari hesaba örnek verilebilir.

3. Karma cari hesap: Hesap dönemi içinde bazen borç bazen alacak bakiyesi veren hesaplardır. Kredili mevduat hesabı adı verilen banka uygulamaları buna örnek verilebilir.